Интеллект және тұлға

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

С. Л. Дубинштейн (1960, 8. б) қабілеттіліктің дамуы жайлы мұндай пікірге қарсы: “Адам қабілетттерінің дамуы адамдық қызметтің тарихи дамуындағы өнімдерді жасау мен меңгеру үдерісінде қалыптасады, бірақ қабілеттердің дамуы оларды меңгеру емес, дайын өнімдерді меңгеру; қабілеттер адамға заттан ауыспайды, нақты мүлік заттармен тарихи даму өнімдерін пайдаланудан өзара қатынас үдерісінде адам бойында дамиды”.

Қабілеттер жайындағы дискуссиядан отандық психологияда психикалық әлеуметтік детерминациясы жайындағы мәселені шешуде түрлі көзқарастарды тудырады.

Психикалық қабылдамаудың дамуы негізінде қабілеттер “сырттан әкеліп қондырылмайды . . . жеке тұлға бойында ішкі шарттар болуы керек” (Рубинштейн, 1960, с. 7) . Қабілеттердің дамуы адамзаттың тарихи қоғамдық тәжірибесін меңгерумен байланысты, бірақ бұл жеке тұлға бойында қабілеттер түрлі дамуына себептер жоқ дегенді білдірмейді.

Қабілеттер сырттай берілмейді. Не нәрсеге үйрет болатыны олардың қалыптасуының соншалықты маңызды еместігі сияқты, олар дамудың ішкі шарттарын, жас және жеке өзіндік ерекшеліктерді қарастырады, ол бұл ішкі шарттардың өзіндік табиғи дайындықтары бар (Іейтес, 1985, 9. б) .

Интеллектінің тұқым қуалауы туралы көзқарастың негізінде көзге көрнекті ерекшеліктерді қабылдайтын (ақылымен қоса) тұқым қуалаушылық туралы көзқарас жатыр. Генетикалық, туа берілетін факторлар интеллекті дамуының алғы шарттары ретінде түсінілуі керек.

Интеллектінің тұқым қуалауы арқылы берілуін айтқанда, ол бізге басында жоғарғы не төмен деңгейде берілмейтінін есте ұстауымыз керек.

Психологиялық зерттеулердегі интеллект проблемасын талқылай оның анықтамасын беруге мүмкіндік береді:

Интеллект және тұлға

Көптеген зерттеушілер тұлғалық және интеллектуалдық факторлардың өзара бацланысын атап көрсеткен болатын. Алғашқылардың бірі Бине болатын. Интеллектінізерттеу белгілі деңгейде тұлғаны зерттеу боып табылады. Және интеллект адам мінезінің барлық жадайында көрініс береді. Ол осындай пікірде болды. Біраз кейін Спирмен еңбектерінде интеллектіні анықтайтын факторлар бөлініп көрсетіледі. Өз қызметінің соңғы жылдарында ол интеллектінің топтық факторларымен қатар төзімділік (р), сенімсіздік (о) және ерік (w) тәрізді факторларды да қарастырды. Алғашқы екі факторды Спирмен “интеллектуалды энергияның инерциясы” деп түсіндірді және оның түсінуінің тұрақсыздығы немесе оларды қабілетпен байланыстырды, тұлғаның артылықшылығымен емес.

Әрі қарай зерттеулердің барысында интеллектінің “тапқырлық және өзі-өзіне деген сенімділікпен”, “тұрақтылық және тәртіптілікпен” (Кетелл), экстра және нейротризімен (Eysenck, 1971), сонымен қатар басқа да тұлғаның көрсеткіштерімен байланыстырды. Тұлғаның ерекшеліктерімен байланыста интеллектуалдық дамудың темпі бар. Тез дамитындар қиыншылықтарды жеңудің механизмдерінжиі пайдаланылады, ол баяу дамитындар - қорғаныс механизмін пайдаланады (А. Анастази, 1982) .

Мотив пен интеллектінің қатынасына көптеген жұмыстар жазылған. М. Воллах пен Н. Коганның зерттеулерінде өте қызықты нәтижелер алынған (Wollach, Kogan, 1965) . Олар шығармашылық қабілеттері және түрлі деңгейдегі интеллектке ие оқушылардың тұлғалық ерекшеліктерін зерттеген.

Когнитивті емес факторлардың интеллектуалдық жетістіктердің деңгейіне әсерін арнайы қабілеттер материалында ресейлік психологтар да зерттеді (В. А. Крутецкий, 1968т. б. ) . Интеллекті мен тұлға қандай қатынаста болуы мүмкін? Тұлғалық ерекшеліктер интеллектіге әсер ете ме, жоқ па? Бүгінгі күні интеллекті мен тұлғалықтар өзара қатынасы белгілі - өзара бір-біріне тәуелді.

Интелекті мен жеке ерекшеліктерге диагностика жүргізу мен тестілеу шартты нәрсе екені белгілі.

Интеллекті мен жеке артықшылықтың арасындағы өзара қатынас тестілеудің нәтижелеріне әсер етіп отырады. Мысалы, мына сұраққа берілген жауап: “Көшеден адресі жазылған және маркасы жапсырылған хат тауып алсаңыз, не істейсіз?” жағдайды түсіну емес, соған қатынастыбілдіруі мүмкін. Тұлғалық фактор қандай да бір деңгейде интеллектінің қыр-сырын меңгеруге бағытталған басқа да тапсырмалардың шешіміне әсер етеді. Бұл қазіргі тестілерде көрініс тауып жүр. Мысалы, WAIS-та, автор көрсеткендей, когнитивті емес факторлады ескеру қабылданған (Векслер бойынша, интеллектінің барлық тестілері тұлғаның белгілері тәрізді өлшеп бағалайды, сонымен қатар темпераменттің де - мысалы, энергетикалық деңгей және импульсивтілік тәрізді) .

Олардың арасындағы ақыл-есінің қызметіне байланысты туындайтын қажеттілік, тұлғаның идеалдары мен қызығушылықтары туралы т. б. байланыстар көп жағдайда интеллектінің белсенділігін анықтайды. Өз кезегінде, тұлғаның мінездік қасиеттері және оның мотивтерінің құрылымы оның шындыққа қатысты объективтілігі деңгейіне, әлемді тану тәжірибесіне, интеллектісінің жалпы дамуына байланысты (Ананьев, 1977, с. 360) .

Қорытынды

Психология ғылымында ойды өлшеу мәселесі аса мыңызды орын алады. Ол тек психодиагностиканың бастамасы болғаннан емес, сонымен қатар адам ақыл ойының мүмкіндіктерін бағалау үшін керек болды. Алғашқыда ойды тексеру адам табиғаты мен ішіндегі ең ақылдыларын таңдауға бағытталды. Кейінірек бұл мүмкіндіктері шектеулі, яғни беоілген білімді игере алмайтын жалпы білім беретін мектептерде жүргізлді! Бине мен әріптестері құрған ойды тексеру тестері барлық әлемге таралды.

Спирмен еңбектерінен бастама алған ой құрылымын зерттеу жұмыстары алғашында ғалымдарды негізгі факторлардың барлығын бекітті. Ал кейінірек басқа факторлардың ашылуына себеп болды. Қазіргіде психологтардың ешқайсысы негізгі және топтама факторлардың барлығына күмән келтірмейді. Бірақ қазіргі күнге дейін ой табиғатына қарс ыпікірлер кездеседі. Өміршең кейбір теориялар қатарында жалпы негізгі ойды өлшейді. Бұл теориялардың құндылығы, олар жаңа факторлар ашады. Солардың негізінде жаңа тестер пайда болады.

Көптеген он жылдықтар бойы талқылаған негізігі бір сұрақ: тұқым қуалаушылықтың ролі қандай?

Психодиагностиканың даму барысында Биненің де ескертейін дегені бар. Оның ойынша сананың тексеретін тестің нәтижесі тек қана тұқым-қуалаушылықтан ғана емес қоғамдық факторға да байланысты. 1920-шы жылдары көптеген европалық елдерде және АҚШ-та сананы тексеретін тестер ойдың табиғи ерекшелігін анықтайтын құрал-жабдықтар пайда болды. Осы кезден бастап ойды өлшеу тек психологияның ғана емес қоғамдық-саясаттың да мәселесіне айналды. Ойды өлшеудің қоғамдық нәтижесіне АҚШ-тың конгресі өзінің отырысын арнады.

Тестер арқылы ойды өлшеу генетикалық негізде дегенді жоққа шығарды.

Біз қарастырған көптеген ойды өлшейтін зерттеулер қоғамдық факторға және білімге қатысын көрсетеді.

Біздің күрделі мәселені талқылауымызда қорытындылай келе, ой диагностикасындағы әртүрлі өлшеулер адам санасының аспектілерін түгелдей дерлік аша алмайды. Ғылым әрқашанда оңайдан қиынға апарады. Қазіргі тестер бүгінгі таңда психологияда балалар мен үлкен адамдардың даму деңгейін анықтауға және кәсіби бағыты мен кәсіби таңдау жасауға көмектеседі деген пікірге келеміз.

250 4-тарау Интелектінің өлшемдік көрсеткіші

4. 15. таблица

Жеке тұлғаның шығармашылық қабілеті мен даралық ерекшеліктері және олардың интелекті арасындағы өзара байланыс.

Шығармашылық қабілет

Интеллигент

Жоғары

Төмен

Шығармашылық қабілет: Төмен

Интеллигент:

Күш - жігері оқу дағдысының нәтижелігіне бағытталған.

Әрбір сәтсіздікке күйреп қалады.

Өзіндік жеке көзқарасын, пікірін айтуға жүрексінді.