Тіл саясаты

Кіріспе

Ел тәуелсіздігін тіл тәуелсіздігімен астастыра қарап, туған тілдің тұғырын биіктету қамы қолға алынғалы да біраз уақыт болып қалды. «Қазақстан Республикасындағы тіл саясатының тұжырымдамасы», «Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы Заң» сияқты стратегиялық маңызы бар құжаттардың дүниеге келуі осы бағытта жасалған оң қадамдар.
Дүние жүзі тарихына үңілсек, көптеген халықтар Академияларындағы ғылым атаулы тілді зерттеуден бастаған.
Тілдің тіл саясатының биік ұғымы, барлық мәні оның қолдануында. Тіл мәдениетінің деңгейі, оның зерттелуі әрі қоғамдық қызметі арқылы көрінеді. Жеке «Тіл» ұғымының да ауқымы кең ол көбінесе қоғамдық ғылымдарда (тарих, социология, этика, педагогика т.б.) жиі қолданылады. Жалпы «Тіл» ұғымына берілген нақты анықтама жоқ. Әр зерттеуші оны өз түсінігінше жеткізеді, Ғалымдар «Тіл» ұғымына 200 астам анықтама берген.
Тіл - қоғам өмірінің объективті құбылысы, ол бүкіл халық үшін бірдей және адамдар білген құбылыстардың алуан түрін түгел қамтиды.
Яғни, тіл - әлеуметтік құбылыс. Марксизм классиктері- тіл мен ой тығыз байланысты, -дейді.
«Тіл басқа адамдармен қатынас жасау мұқтаждығынан және қажеттілігінен келіп туады».
«Тіл - адам қатынасының аса маңызды құралы»,- дейді В.И.Ленин. Қазақ кеңес энциклопедиясында: «Тіл - адам қоғамының ең негізгі қатынас құралы», - деп тұжырымдалады.
«Язык - система звуковых, словарных и грамматических средств, объектизирующая работу мышления, обмена мыслями взаимного понимания людей в обществе», - деп көрсетеді орыс тілінің түсіндірме сөздігінде.
«Тіл - қоғамдық құбылыс» деген тезисті ұсынбағанмен, тілдің қоғам өмірімен байланыстылығы, қоғамдағы орны, ролі деген мәселелермен ХІХ В.Гумбольдт еңбектері кейініректе туған лннгвистикалық мектептердің тілдің әлеуметтік сипатына ерекше мән берулеріне түрткі болды. Бұл мәселеге Н.Я.Марр да ерекше мән берді.
Жалпы тілді халықтың жан дүниесімен, ой-санасымен, тарихы мен мәдениетімен тығыз байланыста қарау В.Фон Гумбольдт, И.Гердер, Г.Пауль, В.Вундт, Г.Штейнталь, Э.Сепир, Б.Уорф, А.Потебня т.б. ғалымдардың есімдерімен байланыстырылады.
Қазақ зиялылары: А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, М.Балақаев, К.Аханов, Т.Қордабаев, Ы.Маманов, Н.Уәлиев, Р.Сыздықова, А.Жапбаров, Ә.Болғанбаев, С.Исаев, А.Ысқақов, Р.Әміров, Қ.Жұбанов т.б. ғалымдардың

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Ел тәуелсіздігін тіл тәуелсіздігімен астастыра қарап, туған тілдің тұғырын
биіктету қамы қолға алынғалы да біраз уақыт болып қалды. Қазақстан
Республикасындағы тіл саясатының тұжырымдамасы, Қазақстан
Республикасындағы Тіл туралы Заң сияқты стратегиялық маңызы бар
құжаттардың дүниеге келуі осы бағытта жасалған оң қадамдар.

Дүние жүзі тарихына үңілсек, көптеген халықтар Академияларындағы ғылым
атаулы тілді зерттеуден бастаған.
Тілдің тіл саясатының биік ұғымы, барлық мәні оның қолдануында. Тіл
мәдениетінің деңгейі, оның зерттелуі әрі қоғамдық қызметі арқылы көрінеді.
Жеке Тіл ұғымының да ауқымы кең ол көбінесе қоғамдық ғылымдарда (тарих,
социология, этика, педагогика т.б.) жиі қолданылады. Жалпы Тіл ұғымына
берілген нақты анықтама жоқ. Әр зерттеуші оны өз түсінігінше жеткізеді,
Ғалымдар Тіл ұғымына 200 астам анықтама берген.
Тіл - қоғам өмірінің объективті құбылысы, ол бүкіл халық үшін бірдей
және адамдар білген құбылыстардың алуан түрін түгел қамтиды.
Яғни, тіл - әлеуметтік құбылыс. Марксизм классиктері- тіл мен ой тығыз
байланысты, -дейді.
Тіл басқа адамдармен қатынас жасау мұқтаждығынан және қажеттілігінен
келіп туады.
Тіл - адам қатынасының аса маңызды құралы,- дейді В.И.Ленин. Қазақ
кеңес энциклопедиясында: Тіл - адам қоғамының ең негізгі қатынас құралы,
- деп тұжырымдалады.
Язык - система звуковых, словарных и грамматических средств,
объектизирующая работу мышления, обмена мыслями взаимного понимания людей в
обществе, - деп көрсетеді орыс тілінің түсіндірме сөздігінде.
Тіл - қоғамдық құбылыс деген тезисті ұсынбағанмен, тілдің қоғам
өмірімен байланыстылығы, қоғамдағы орны, ролі деген мәселелермен ХІХ
В.Гумбольдт еңбектері кейініректе туған лннгвистикалық мектептердің
тілдің әлеуметтік сипатына ерекше мән берулеріне түрткі болды. Бұл мәселеге
Н.Я.Марр да ерекше мән берді.
Жалпы тілді халықтың жан дүниесімен, ой-санасымен, тарихы мен
мәдениетімен тығыз байланыста қарау В.Фон Гумбольдт, И.Гердер, Г.Пауль,
В.Вундт, Г.Штейнталь, Э.Сепир, Б.Уорф, А.Потебня т.б. ғалымдардың
есімдерімен байланыстырылады.
Қазақ зиялылары: А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, М.Балақаев, К.Аханов,
Т.Қордабаев, Ы.Маманов, Н.Уәлиев, Р.Сыздықова, А.Жапбаров, Ә.Болғанбаев,
С.Исаев, А.Ысқақов, Р.Әміров, Қ.Жұбанов т.б. ғалымдардың еңбектерінде тіл
ұғымының сан қырлы жағына тоқталады. Тіл табиғатының қыр-сырына терең жан-
жақты үңілу – ғалым А.Байтұрсынұлынан бастау алып, Қ.Жұбанов зерттеулерімен
өз жалғасын тапқан.
Ал, Мәдениет деген түсінікке тоқталатын болсақ, мәдениет - деген
ұғымға беті-қолын жуғаннан бастап, адамзат ақыл-ойының қазіргі жеткен ең
соңғы биігіне дейінгі барлық ұғым енеді, - деп М.И.Калинин атап көрсетеді.
Культура (от лат.Сulturа) - возделывание, воспитание, образование,
развитие, почитание, исторически определенный уровень развития общества и
человека, выраженный в типах и формах организации и жизни и деятельности
людей, а таюке создаваемых ими материальных и духовных ценностях, - деп
көрсетілген Үлкен энциклопедиялық сөздікте.
Мәдениет - адамдардың өмірі мен іс-әрекетін ұйымдастыру тәсілінен,
сондай-ақ олардың материалдық және рухани байлықты жасауынан көрінетін адам
мен қоғамның белгілі тарихи даму дәрежесі, - деп тұжырымдалған қазақ кеңес
энциклопедиясында.
Ал қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде: Адам баласының қоғам өндіріс
саласындағы табыстары мен ақыл-ой жөніндегі жетістіктерінің жиынтығы, -
деп атаған.
Мәдениет, оқу-ағарту, ғылым, өнер т.б. рухани өмір табыстарының
жиынтығы, - дейді тілші-ғалым М.Балақаев өзінің Қазақ тілінің мәдениеті
атты еңбегінде.
Мәдениет туралы түсінікке де әр ғалым әр түрлі анықтама береді. Қарап
отырсақ, мәдениеттің өзі екіге бөлінеді екен. Материалдық және рухани
мәдениет. Соның ішінде тіл мәдениеті рухани мәдениетке жатады. Ендігі жерде
тіл мәдениеті сөз болмақ.
М.Балақаевтың жоғарыдағы мәдениет туралы айтқан анықтамасын ары қарай
тіл мәдениетімен жалғастырсақ ол өз ойын былайша көрсетеді: Тіл мәдениеті
дегеніміз - тілдік тәсілдердің ширау, жетілу дәрежесі. Сонымен қатар, ол
тіл жұмсаудағы ізеттілік, сауаттылық қана емес, тілдік тәсілдерді,
фонетикалық, орфографиялық, орфоэпиялық, морфологиялық, синтаксистік,
стильдік құбылыстарды ұқыпты, дұрыс қолдану дағдысы.
Тіл мәдениеті дегеніміз - сөйлеудегі, жазудағы сыпайылық, ізеттілік
қана емес, сонымеы қатар айқын ойлылық, сөзді дәл айыру шеберлігі, сөйлеу
өнеріне шыныққандық, - деп анықтама береді Н.Уәлиев өзінің Сөз мөдениеті
атты еңбегінде.
Жалпы анықтамаларды қарастыра келе, тіл мәдениеті дегеніміз сыпайы,
ізетті, сауатты сөйлей білу мен жаза білу және сөзді дәл айта білу, оны
орнымен, әсерлі етіп қолдана алу шеберлігі, - деген пікірге тоқталдық.
Халыктың ұшан-теңіз сөз байлығының ішінен ең қажетті, ең ұтымды тілдік
құралдарды таңдап алып, оларды айтылмақ ой мен мәтіннің мазмұнына,
мақсатына сай етіп тіркестіре алу білгірлік пен шеберлікті қажет етеді.
Тіл мәдениеті негізінен Сөз мәдениеті, Сөзді орынды қолдану деген
ұғымды білдіреді. Өйткені, тіл мәдениетінің негізгі зерттейтін объектісі -
сөз, сөздің дұрыс айтылуы, дұрыс жазылуы, дұрыс қолданылуы, сол арқылы
ойдың айқын, әсерлі жетуі, екі ұштылықтың, күңгірттіктің болмауы. Соған
орай тіл мәдениеті ғылымын үлкен екі салаға: ауызша сөйлеу мәдениеті, сөз
қолдану мәдениеті деп бөлуге болады.
Сондықтан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.