Экономикалық ақпараттық жүйелердегі берілгендерді талдау
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1. Модельдеу берілгендерді талдау негізі ... ... ... ... ... ... ... ... .
Лабораториялық жұмыс № 1
Кірістірілген функцияларды қолданудың ақпараттық технологиялары
2. Қаржылық талдау. Инвестициялық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ...
Лабораториялық жұмыс № 2
Инвестициялық жобалау. Инвистиция эффекттілігін талдау ... ... ... ...
3. Инвестициялық қауіптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Лабораториялық жұмыс № 3
Инвестициялық қауіптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. Лизингтік операцияларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Лабораториялық жұмыс № 4
Лизингтік операцияларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5. Екінші деңгейдегі банктердің несиелік кәсібін автоматтандыру ... ...
Лабораториялық жұмыс № 5
Екінші деңгейдегі банктердің несиелік кәсібін автоматтандыру ... ...
6. Коммерциялық банктердің инвестициялық әрекеті ... ... ... ... ... .
Лабораториялық жұмыс № 6
Коммерциялық банктердің инвестициялық әрекеті: шешімдерді қабылдау және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Тест тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Модельдеу берілгендерді талдау негізі ... ... ... ... ... ... ... ... .
Лабораториялық жұмыс № 1
Кірістірілген функцияларды қолданудың ақпараттық технологиялары
2. Қаржылық талдау. Инвестициялық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ...
Лабораториялық жұмыс № 2
Инвестициялық жобалау. Инвистиция эффекттілігін талдау ... ... ... ...
3. Инвестициялық қауіптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Лабораториялық жұмыс № 3
Инвестициялық қауіптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. Лизингтік операцияларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Лабораториялық жұмыс № 4
Лизингтік операцияларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5. Екінші деңгейдегі банктердің несиелік кәсібін автоматтандыру ... ...
Лабораториялық жұмыс № 5
Екінші деңгейдегі банктердің несиелік кәсібін автоматтандыру ... ...
6. Коммерциялық банктердің инвестициялық әрекеті ... ... ... ... ... .
Лабораториялық жұмыс № 6
Коммерциялық банктердің инвестициялық әрекеті: шешімдерді қабылдау және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Тест тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Берілгендерді талдаудың ақпараттық технологиялары қазіргі заманғы КСБУ кеңінен қолданылады. Олар тіркелген ақпаратты жалпылау, шаруашылық процестерін дамыту тенденцияларын айқындау, көрсеткіштердің мәндерін болжау, экономикалық нормотивтерді нақтылау және т.б мақсатында қызмет көрсетеді. КСБУ құрамынан шешімдерді қабылдау және қолдау жүйелерінің типі бойынша құрылған арнайы ішкі жүйелер бөлінеді:
альтернатива — есепті шығарудың мүмкін нұсқалары, есептің ақырғы шешімдер жиыны;
шешім — бір немесе бірнеше альтернативаларды таңдау сонымен қатар шеім қабылдау процесі. Шешім қабылдау үшін нақты мақсат, альтернативалар тізімі және оларды таңдау ережелерін қою керек. Шешімдерді қабылдау барлық факторларды ескеру арқылы жүзеге асырылады;
шешім — шешімдерді қабылдау кезіндегі альтернативаларды таңдау ережесі(алгоритм) және қабылданған шешімдерді бағалау жүйесі;
пайдалылық — шешімдердің эффекттілік сипаты;
тиімділік — альтернативаларды таңдау көмегімен пайдалылықты жақсарту.
альтернатива — есепті шығарудың мүмкін нұсқалары, есептің ақырғы шешімдер жиыны;
шешім — бір немесе бірнеше альтернативаларды таңдау сонымен қатар шеім қабылдау процесі. Шешім қабылдау үшін нақты мақсат, альтернативалар тізімі және оларды таңдау ережелерін қою керек. Шешімдерді қабылдау барлық факторларды ескеру арқылы жүзеге асырылады;
шешім — шешімдерді қабылдау кезіндегі альтернативаларды таңдау ережесі(алгоритм) және қабылданған шешімдерді бағалау жүйесі;
пайдалылық — шешімдердің эффекттілік сипаты;
тиімділік — альтернативаларды таңдау көмегімен пайдалылықты жақсарту.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1. Модельдеу берілгендерді талдау негізі ... ... ... ... ... ... ... ... .
Лабораториялық жұмыс № 1
Кірістірілген функцияларды қолданудың ақпараттық технологиялары
2. Қаржылық талдау. Инвестициялық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ...
Лабораториялық жұмыс № 2
Инвестициялық жобалау. Инвистиция эффекттілігін
талдау ... ... ... ...
3. Инвестициялық қауіптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
Лабораториялық жұмыс № 3
Инвестициялық қауіптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. Лизингтік операцияларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Лабораториялық жұмыс № 4
Лизингтік операцияларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5. Екінші деңгейдегі банктердің несиелік кәсібін автоматтандыру ... ...
Лабораториялық жұмыс № 5
Екінші деңгейдегі банктердің несиелік кәсібін автоматтандыру ... ...
6. Коммерциялық банктердің инвестициялық әрекеті ... ... ... ... ... .
Лабораториялық жұмыс № 6
Коммерциялық банктердің инвестициялық әрекеті: шешімдерді қабылдау
және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Тест тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
"Экономикалық ақпараттық жүйелердегі берілгендерді талдау"
"Экономикадағы ақпараттық жүйелер" және Ақпараттық жүйелер мамандығының
студенттеріне арналған арнайы пәндер циклына жатады. Пән берілгендерді
талдау және қазіргі заманғы бизнесте, шешімдерді қабылдауда қолданылатын
бизнес-талдаудың қолданбалы пакеттерін профессионалдық оқытуда, әсіресе
кіріс және пайда, инвестицялар, жоспарлау, бағаны және ұсталымдарды
анықтауда студенттердің компьютерлік технологияларды теориялық және
практикалық тұрғыдан толық меңгеруіне бағытталған.
Кез келген рангтегі жетекші бизнестегі ақпараттық ағымдарды
қадағалай отырып, оларды тез және нақты өңдеп, талдау жасап және өзінің
қорытындысынын жасау керек, ал бұл ақпараттық жүйелер мен қолданбалы
пакеттерін профессионалдық оқытумен байланысты.
Курстың мақсаты студенттерді өңдеудің әдістері мен экономикалық
ақпаратты талдаумен, берілгендерді Excel кестелік процессоры көмегімен
талдаумен таныстыру болып табылады.
1. Модельдеу берілгендерді талдау негізі ретінде
Берілгендерді талдаудың ақпараттық технологиялары қазіргі заманғы
КСБУ кеңінен қолданылады. Олар тіркелген ақпаратты жалпылау, шаруашылық
процестерін дамыту тенденцияларын айқындау, көрсеткіштердің мәндерін
болжау, экономикалық нормотивтерді нақтылау және т.б мақсатында қызмет
көрсетеді. КСБУ құрамынан шешімдерді қабылдау және қолдау жүйелерінің типі
бойынша құрылған арнайы ішкі жүйелер бөлінеді:
– альтернатива — есепті шығарудың мүмкін нұсқалары, есептің ақырғы
шешімдер жиыны;
– шешім — бір немесе бірнеше альтернативаларды таңдау сонымен қатар шеім
қабылдау процесі. Шешім қабылдау үшін нақты мақсат, альтернативалар
тізімі және оларды таңдау ережелерін қою керек. Шешімдерді қабылдау
барлық факторларды ескеру арқылы жүзеге асырылады;
– шешім — шешімдерді қабылдау кезіндегі альтернативаларды таңдау
ережесі(алгоритм) және қабылданған шешімдерді бағалау жүйесі;
– пайдалылық — шешімдердің эффекттілік сипаты;
– тиімділік — альтернативаларды таңдау көмегімен пайдалылықты жақсарту.
Модельдеу берілгендерді талдау негізі ретінде
Моделдеу объекттерді(шаруашылық процестерін) зерттеу мақсаттарында
дәстүрлі түрде қолданылады, ол аналогия принципіне негізделеді.
Моделдеудің мақсаты — зерттеу объекттерін объект пен модель арасында кейбір
бірмәнділік болған жағдайда олардың модельдері арқылы оқу.
Модель — модельденетін объекттің белгілі бір қасиеттерін сипаттайтын
компоненттер мен функциялардың логикалық немесе математикалық сипаты.
Моделдер әр түрлі болады:
– материалдық модельдер;
– белгілік модельдер (сонымен қатар математикалық, графикалық);
– вербалдық (сөздік) модельдер.
Шаруашылықты талдау үшін экономико-математикалық модельдер кеңінен
қолданылады, олардың көмегімен шаруашылық процестерге талдау, экономикалық
көрсеткіштердің мәндеріне талдау, басқару шешімдерін дайындау жүргізіледі.
Модельді құру шығармашылық процесс болып табылады, оған келесілер жатады:
– объект идентификациясы;
– модель спецификациясы;
– модель параметрлерінің идентификациясы және бағалау;
– модельдеудің ақпараттық техноогияларын таңдау.
Объектті идентификациялау объект сипаттамасымен және оған келген
кіріс және шығыс әсерлермен байланысты. Моделдерде айнымалылар мен
параметрлер ажыратылады.
Моделдің айнымалылары келесілерге бөлінеді:
– экзогенді (сыртқы);
– эндогенді (ішкі).
Модельдеу жүйесіне қатысты экзогенді айнымалылар мәндері белгілі
сыртқы айнымалылар ретінде қарастырылады. Экзогенді айнымалылар моделдегі
шектеулер ретінде қрастырылады. Модельдеу жүйесіне қатысты эндогенді
айнымалылар ішкі айнымалылар ретінде қарастырылады. Зерттеу нәтижесінде
олар келесілерге бөлінеді:
– тәуелсіз, өзінің мәнін ерікті өзгерте алады;
– тәуелді, басқа айнымалылардың өзгерісінің нәтижесі арқылы пайда
болады.
Айнымалылардың тәуелсіздігі мен бір-бірімен өзара байланыс дәрежесі
әр түрлі болуы мүмкін. Айнымалылардың мәндерін есептеу процедураларына
қатысты олар сыртқы және ішкі болып бөлінеді.
Модель параметрі — бұл модельге кіретін моделдеу объектісінің қасиеті
ретінде қарастырылатын кері тұрақты шама. Модель параметрлерінің мәндері
бақылау мен эксперимент арқылы берілгендерді өңдеудің нәтижесі болып
табылады.
Модельдеу үшін параметрлер таңдалатын мәндер ретінде алынады. Параметрлер
ішінен модель құрамын өзгертетін басқарушы параметрлер ажыратылады.
Модельдің сипаттамасы қосымша байланысқан модельдің параметрлері мен
айнымалыларының санымен, алгоритмдерімен және құрылымымен байланысқан оның
күрделілігі болып табылады. Модельдің өлшемі деген ұғым бар — параметрлер
мен айнымалылардың суммарлық саны. Модел өлшемділігі топтық талдауды
таңдауға, есептік өңдеудің эффектілігіне ықпал етеді.
Күрделі экономикалық процестерді зерттеуде бір-бірімен өзара
байланысқан моделдер иерархиясы – модельдер жүйесі жасалады.
Моделдің сыртқы және ішкі айнымалыларына тәуелділігіне байланысты
детерминиленген және ықтимал модель түрлері ажыратылады. Детерминирленген
модельдерде сыртқы мәндер сыртқы айнымалылар арқылы анықталады, мұнда
сонымен қатар кездейсоқ жағдайлар болмайды. Ішкі мәндердің жинақтылығы үшін
әрқашан бір мүмкін нәтиже алынады. Мүмкін модельдердің құрамында ішкі
мәндердің сыртында әр түрлі нәтиже беретін кездейсоқ мәндер болады.
Модельдерді қолданылуы бойынша екі класқа бөлуге болады:
– дескриптивті моделдер — бақыланатын факттерді сипаттауға және
түсіндіруге арналған;
– нормативті моделдер — моделдеу объектінің қажетті жағдайын анықтауға
арналған.
Модель параметрлерінің мәндерінің өзгеруі және олардың өзара әсері
моделдерде әр түрлі ескеріледі, статикалық және динамикалық модельдерге
бөлінеді. Статикалық модельдерде барлық тәуелділер бір уақыт моментіне
жатқызылады, параметрлер мен айнымалылардың байланысы тіркелген.
Динамикалық модельдерде модельдеу объектінің уақыт бойынша дамуы
сипатталады. Динамикалық модельдердің келесі түрлері ажыратылады:
– тиімділік модельдері, ол жүйелерді дамытуда барлық мүмкін жолдардан
ең жақсысын таңдау;
– тепе-теңдік модельдері, жүйенің әр түрлі көрсеткіштерінің тепе-
теңігімен қамтамасыз етеді.
Динамикалық модельдер жүйенің бастапқы жағдайын, жағдайдың өзгерісін
және қолданылатын тиімділік критерий-лерін сипаттайды.
Кесте1 топтау талдаудың тізімі келтірілген, олар математика,
кибернетика, экономика және информатикада кездеседі. Олар экономико-
математикалық модельдерді жүзеге асыруға көмектеседі.
Кесте 1 – Топтау талдау жасаудың түрлері
Әдіс топтары Әдістер
Операцияларды Жүйелік талдау, имитациялық модельдеу, запастарды
зерттеу әдістерібасқару, кестелер теориясы, жүйелік жоспарлау және
басқару, көпке қызмет көрсету теориясының әдістері,
математикалық (сызықтық, сызықтық емес, динамикалық,
дискреттік, стохастикалық) программалау, шекаралар
метод ветвей и границ и др.
Математикалық Дифференциалды, интегралдық және вариациалық есептеулер
таладау әдістеріжәне т.б.
Математикалық Таңдау әдісі, дисперсиалы анализ, корреляциялық анализ,
статистика регрессиялық анализ, динамика қатарлары, индекстер
әдістері теориясы, гипотезаларды тексеру және т.б.
Эконометрика Эономикалық өсу теориясы, өндісітік функциялар
әдістері теориясы, сала аралы баланстар, ұлттық шоттар, сұаныс
пен тұтыну анализі және т.б.
Элементар Элементар функциялар (пропорции, баланстық теңдеуер,
математика бөлшектерді ұлғайту және қысқарту, алгебралық өрнектер
әдістері және т.б.)
Эвристикалық Аналогия әдістері, образдарды тану, эксперттік жүйелер,
әдістер білім базалары және т.б.
Модельдеудің апараттық техноогиялары апараттық, бағдарламалық және
техникалық қамтмасыздықты анықтайды. Модельдеу процесінің апараттық
қамтамасыздығы модель параметрлерін және алғашқы мәліметері бар БҚ құру мен
жүргізуге негізделген.
Көп жағдайда ақпараттық технологиялар экономико-математикалық
модельдерде экономикалық көрсеткіштерді құрылымдық жағынан өзгертуге
негізделген. Көрсеткіштер БҚ сақталған. Соңғы уақытта жаңа ақпараттық
технология пайда болды — OLAP-технология (Online Analytical Processing).
Кез келген көрсеткіш реквизит-негізді сиптайтын реквизит-белгі ретінде
арастырылады:
П = {P1, P2, k, O},
мұндағы Р — реквизит-белгі,
O — реквизит-негіз.
Көрсеткіште реквизиттер мәндерінің толықтырулары бар. Кестенің
бағандары — реквизиттер атаулары, жолдар — көрсеткіштер даналры.
Берілгендерді өңдеу мен моделдеу тұрғысынан қарағанда кез келген көрсеткіш
ішкі және сыртқы болады. Сыртқы көрсеткіштер модельдеу нәтижесі болып
табылады және объектті бақаруда олданылады. Ішкі көрсеткіштер модель
параметрлерін, сыртқы көрсеткіштерді құруды амтамасыз етеді. Барлық
көрсеткіштерді сипаттаудың материалдық түрі, ақтлу орны бар.
Құрылымдық мәліметтерді талдаудың дәстүрлік әдістеріне келесілер
жатады:
– таңдаудың берілген критериі бойынша бөлек көрсеткіштерді таңдау
(фильтрлеу, селекциялау);
– көрсеткішті құрылымдық өзгерту (проекция) — белгіленген реквизит-
негіз үшін реквизит-белгі құамын өзгерту; жаңа реквизит-негіз
есептеу;
– көрсеткіш дарларын агрегиреу, көрсеткіш мәндерінің топшаларын құру;
– жалпы реквизит-негізі бар көрсеткіштерді бірігіп өңдеу және т.б.
Белгілі кластардың моделерін моделдеу ерекшеліктерін арастырайық.
Детерминирленген модельдер және анализ әдістері
Детерминиренген модельдерде айнымалыардың қатаң функционалдық
байланысы қолданылады:
F=f(а1,а2,k),
мұндағы а - аргументтер,
F - функция.
Мұндай детерминиренген модельдер факторлық деп те аталады.
Факторлық модельдеу факторларды көсетуге негізделген, факторлардың сандық
сәйкестендірілуін талап етеді. Детерминирленген моделдерді зерттеу үшін
модел формасын өзгерту жүзеге асырылады. Кеңінен таралаған факторлық
моделдерге келесілер жатады:
– аддитивтік модельдер, функция кейбір коэффициенті бар факторлар
қосындысы болып табылады:
;
– мультипликативтік модели, функция кейбір коэффициенті бар факторлар
көбейтіндісі болып табылады:
;
– еселі модельдер, функция кейбір коэффициенті бар факторлар қатынасы
болып табылады:
;
– аралас модельдер.
Факторлар өзгерісінің тәуелді факторлрға әсерін зерттеу үшін алдыңғы
функционалды тепе-теңдік өзгерту қолданылады. Модельді өзгерту анықталмаған
мәндері бар факторларды болдырмау үшін жасалады және т.с.с. Мысалы, у =
а1а2 алғашқы функционалды бірнеше түрде келтіруге болады:
– Егер алымы бірнеше қосылғыштардың қосындысы болса, онда қосынды
құраушыларға ауыстырылады:
, , .
Нәтижесінде алдыңғы еселі модельдің орнына аддитивті факторлық модель
қолданылады, мұндағы фактор — жеке еселі модель.
– Егер алымын да бөлімін де бір өрнекке көбейтуге болатын болса, онда
(функционал түрі мультипликативті):
.
Алдыңғы еселі модель мультипликативті модельге ауыстырылады, мұндағы
әр фактор – жеке еселі модель.
– Егер алымын да бөлімін де бір өрнекке бөлуге болатын болса, онда
(функционал түрі еселі):
.
Алдыңғы еселі модель тепе тең еселі модельге ауыстырылады, мұндағы әр
фактор – жеке еселі модель.
Факторлық модельдер анализінің көп таралған әдістері:
– шынжырлық ауыстырулар;
– индекстерді есептеу.
Шынжырлық ауыстырулар әдісінде фактордың базистік мәні тізбектеп
ауыстырылады:
— a факторының әсері;
— b факторының әсері;
— c факторының әсері.
және т.б.
Индекс 1 — фактілік мәні, индекс 0 — фактордың базистік мәні.
Индекс — даму динамикасын, құрылымын және пропорциясын сипаттайтын
қтысты өлшем. Өзіндік және жалпы индекстерге бөлінеді. Өзіндік индекстер
жеке факторлардың өзгеру нәтижесінен функционалдың өзгерісін сипаттайды.
Жалпы индекстер жалпы факторлардың өзгеру нәтижесінен функционалдың
өзгерісін сипаттайды.
Мультипликаті түрдің функционалдарына арналған индексті әдіс жиі
қолданылады:
.
Мысалы, (V) пайда көлемі (р) бағаның жүзеге асырылған өнімнің (q)
санына көбейтіндісін береді: V=p*q.
Өзндік индекстер динамикадағы жеке факторлардың өзгерісін көрсетеді:
- (р) баға өзгерісінің өзіндік индексі.
- (q) баға өзгерісінің өзіндік индексі.
Агрегаттық жалпы индекс елесі түрде есептеледі:
– (ql) өлшеуіші – есептік периодта өнімді жүзеге асыру:
;
– (q0) өлшеуіші — базистік периодта өнімді жүзеге асыру:
;
– q = (q1 + q0)2 өлшеуіші — рташа шамамен алынған өнімді жүзеге асыру
саны:
.
– Индекстер байланысын жалпылайтын формула:
.
Жеке фактордың әсері осы фактор бойынша функцяның дербес туындысы мен
өсімшсіне тең. Мысалы, екі айнымалыдан тәуелді дифференциалданатын функция
шін:
– Х факторының әсері:
;
– Y факторының әсері:
.
Ықтималдық модельдері және анализ әдістері
Стохасткалық түрдегі экономико-математикалық модельдерді оқу
үшінзерттеудің түрлі статистиалық әдістері қлданылады, оған корреляцилық
анализ, образдарды таңдау әдісі, эксперттік бағалаулар және т.б.
Тиімділік модельдері
Бұл елгілі қиындықты спаттайтын экономико-математикалық модельдердің
ерекше түрі. Мақсаттық функция шарттармен шектелген облыста мәндер
қабылдайды. Мақсаттық функциялар құрамына келесілер жатады: басқарушы
айнымалылар, параметрлер; функцияның фрмасы беріледі. Мысалы, сызықтық
программалау есептері елесі моделбдерге негізделген:
,
, бүтін
ұндағы i — айнымалы индексі;
аi — мақсаттық функцяны есептейтін айнымалылар коэффициенттері;
bij — "pecypcының" j-ші шығындарының i-ші айнымалысы бойынша
нормативтік коэффициенттері;
Bj – "ресурсының" j-ші қор шектеу;
хi — мәндеріне қосымша шектеулер қосылатын i-ші айнымалы (теріс
емес, бүтін сан және т.б.).
Microsoft Excel модельдеу ортасы
Microsoft Fxcel берілгендерді талдау және шешімдерді таңдау экономико-
математикалық модельдерге енгізделген. Microsoft Excel 2000 ортасында
шешімдерді қабылдау мен шешуде комплекстік ақпараттық технологиялар құруға
негізделген(СОМ — Component Object Model). Ақпараттық технология OLE 2.0
(Object Linking and Embedded) Microsoft Excel қосымшасына Microsoft Office-
тың басқа қосымшаларын қосуға мүмкіндік береді.
Microsoft Excel-де жүзеге асырылатын берілгендерді талдаудың
стандартты технологияларына келесілер жатады:
– Microsoft Excel-де(берілгендер қоймасы) талдау мақсаттары үшін
алдыңғы берілгендерді тізім түрінде көрсету;
– Microsoft Excel-де (берілгендер қоймасы) түрлі шарттар бойынша
тізімді фильтрациялау;
– Microsoft Excel-де экономико-математикалық модельдерді құру үшін
енгізілген функцияларды қолдану;
– функционалдың берілген мәні бойынша модельдің параметрлерін таңдау;
– сценарийлер көмегімен модельдің сезгіштігін талдау және көптеген
есептеулер;
– модельдің функционалына параметрлердің кестелік мәндерін қою;
– тиімділік есептерді шешу үшін математикалық бағдарламалау әдістері;
– Талдау пакеті көмегімен экономикалық ақпаратты статистикалық өңдеу;
– графические методы решения экономических задач и представления
результатов анализа;
– Microsoft Excel-де (берілгендер қоймасы) алғашқы берілгендерді
агрегирлеу және келтіру.
Microsoft Excel ортасында жүзеге асырылатын экономико-математикалық
модельдер Microsoft Excel және Visual Basic енгізілген функцияларға
негізделе алады. Экономико-математикалық модельдерде көп қолданылатын
функйиялардың бірі Қаржылық функциялар категориясы.
1.Ақпартаттық технологиялар енгізілген жүйелерді қолдану
Берілгендерді талдау ақпараттық технологиялары енгізілген жүйелер
базасында мүлікті амортизациалау мысалында қарастырылған. Кез-келген
мүліктін (негізгі құралдар, материалдық емес активтер, бағалы емес және тез
қажылатын заттар) бастапқы бағасы бар, белгілі бір уақытта сатылады да
амортизациянын кірісі дұрыс болу үшін тіркеуге тұруы қажет. Мүліктін бағасы
берілген нормативті уақыт арасында амортизацияланады, және онын пайдлануы
бастапқы бағасын қайта қалпына келтірілуі белгілі-бір алгоритмге тән.
Кәдімгі кезде амортизациалау соммасы бегілі-бір учетті тіркеуде нормативті
уақыт арасындағы мүлікті пайдалану есептеледі, бұл уақыт аралығында бірнеше
учетті тіркеу болады.
АПЛ функциясы
АПЛ функциясы әр тіркеу кезенінде амортизация соммасын есептеуге
арналған. Мүлікті пайдалану барлық кезендерде сомма тұрақты шама болып
саналады. Есептеу кезінде бүкіл тіркеу кезендерде сызықтық (бірқалыпты)
амортизациалау әдісі қолданылады. Нормативті уақыт аралығындағы мүлікті
пайдалану соммасы бастапқы және ликвидацондық айырым соммасына тенеледі.
АПЛ функциясының есептеу әдісінде мүліктін сатып-алу фактілік күні
есептелінмейді.
АПЛ функциясының параметрлері:
- мүліктін бастапқы бағасы;
- мүліктін қалдық бағасы – амортизациялау кезеннің аяғындағы
ликвидациондық бағасы (кез-келген болуы мүмкін, сонын ішінде 0);
- мүліктін нормативті пайдалану уақыты – муліктін тугел амортизациялану
кезеніндегі тіркеу кезендердің саны.
Тіркеу кезенінің амортизация соммасын барлығына бірдей немесе таңдалған
объект үшін есептеуге болады. Бірінші жағдайда бастапқы тізім (деректкр
базасы) Microsoft Excelберілгендер құрылымы бойынша өзгермейді, бірақ
амортизация соммасын есептеу үшін объектерге байланысты барлық
параметрлерді автоматизацияландыруды қамтамасыз ету қажет. Екінші жағдайда
жұмыс кітабындағы ақпарат көлемі өседі, бірақ сонымен бірге барлық
отчеттердін есебінің нәтижесі беріледі.
Бөлек ОС объектінің АПЛ-ы.
Амортизация соммасын есептеу үшін керекті инвентарлы нөмір тізімі бар
өрістен тандалады. Ол тандалғаннан кейін автоматты түрде басқа параметрлер
шығарылады да, АПЛ функцисынын есептеуі басталады.
Жұмыстын орындалуы:
1. Файл -Создать. Командасынын көмегімен жана кітәпті жасау;
2. Файл - Сохранить как командасынын көмегімен жана кітәпті сақтап,
Анализ. XLS деген ат беру.
3. Формат - Лист - Переименовать, Лист1 — ОС. Команда көмегімен жаңа ат
беру;
4. ОС жұмыс парағында тізім (ДБ) – 2 кестені жасау;
2 кесте – Негізгі құралдар тізімі
ОС Атауы Бастапқы Жылдық СатыпалынТіркеуге Қадық
инвертарл бағасы амортизациған күн тұрған күн бағасы
ық нөмері я нормасы
10010 ПК 17700р 20,0% 30.09.99 01.10.99 0
20010 ПК 18700р 20,0% 01.04.00 01.10.00 0
12000 ПК 2300000 10,0% 01.05.96 01.09.96 0
20001 Ғимарат 120000р 1,0% 09.05.00 10.05.00 0
25001 Құрылым 125000р 5,0% 01.04.00 01.06.00 0
56769 Машина 250000р 10,0% 01.05.00 01.05.00 0
5. Вставка - Имя -Создать меню командасы арқылы ОС инвертарлық
нөмері, Атауы, Бастапқы бағасы, Жылдық амортизация нормасы,
Қадық бағасы бағандары үшін алдынғы жолда белгіленген ұашықтар,
атымен бірге бүкіл бағандар үшін, бағандар аталуы берілген ұашықтар
блогін жасау керек.
6. Егер жана парақ қажет болса, онда Вставка - Лист. Меню командасы
арқылы жана парақты еңгізуге болады.
7. Формат -Лист -Переименовать командасы арқылы жана парақтын атауын
өзгертеміз, парақ-АПЛ деген атау береміз.
8. АПЛ функциясынын параметрлерін АМР жұмыс парағында орналастыру (Сурет
1).
1. Ос инвентарлық нөмір
2. Аталуы
3. Бағасы
4. Дәстүрлі бағасы
5. Амортизация уақыты
6. AMP
Сурет1.
9. Инвентарлы нөмір АПЛ функциясының параметрі үшін Данные -
Проверка. Командасы көмегімен керекті мәндерді таңдап тізімі бар
өрісті дайындау керек. Список – берілгендер типін көрсету, көзі
-Инвентарлық нөмір блогі.
10. АПЛ функциясынын параметрлері үшін есептеу формулаларды еңгізу, В1-
ұяшықтын адресі, құрамында ОС Инвентарлық нөмір параметрі бар:
- Аталуы – ОС атауын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1; ОС Инвентарлық нөмір; Аталуы)
- Құны – ОС бастапқы құнын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1; ОС Инвентарлық нөмір; Бастапқы бағасы)
- Ликвидациондық бағасы – ОС қалдық бағасын шығаратын формула:
=ПРОСМОТР (В1; ОС Инвентарлық нөмір; Қалдық бағасы)
- Уақыт – ОС толық амортизация кезенінің узақтығын шығаратын формула :
=1ПРОСМОТР (В1; ОС Инвентарлық нөмір; Амортизациянын жылдық нормасы)
11. Нәтиже ұяшығы үшін АПЛ формуласын еңгізу керек: =AПЛ(B3;B4;B5), B3 –
Баға параметрі; В4 – ликвидациондық баға параметрі; В5 – Уақыт
параметрі.
ОС инвентарлық нөмірін таңдағанда автоматты түрде жылдық амортизация
соммасы есептеледі.
АПЛ формулалар массиві.
Формулалар массиві барлық ОС инвентарлық объекттерге формулаларды
бір рет қана енгізетін мүмкіндік береді. Амортизация соммасы кестенін бөлек
бағанындағы еңгізілген формула көмегімен есептеледі.
Жұмыстын орындалуы:
1. ОС парағында Негізгі құралдар деген тізімге жана Жылдық
амортизация соммасы атауы бар бағанды қосу.
2. Жылдық амортизация соммасы бағанында ұяшықтар блогін белгілеп,
формулалар массивін еңгізу керек:
=АПЛ(Бастапқы_баға; Қалдық_баға; 1Жылдық_ амортизация_нормасы)
3. Формулалар массивін еңгізгеннен кейін Ctrl+Shift+Enter батырмаларын
басу.
4. Файл -Закрыть командасы көмегімен сақталынған файылды жабу.
АМОРУВ функциясы
АМОРУВ функциясы әр-бір тіркеу кезеннің амортизация соммасынын
шамасын есептейді. Бұл сомма соңғы кезеннен басқа барлық кезендерге тұрақты
шама болады. Соңғы тіркеу кезеннң амортизация соммасы мүліктң 1 жылдағы
пайдалануына пропорионалды болады. Ереже бойынша, толық амортизация соммасы
мүліктің бастапқы және ликвидаионды бағасынын айырмына тенелмейді.
АМОРУВ функциясы келесі параметрлерді қолданады:
- мүліктің бастапқы бағасы;
- мүлікткн сатып алынған күні ( тіркеуге тұруы);
- 1-ші кезен – мүліктін пйдаланудың 1-ші тіркеу кезеннің аяқталу күні;
- толық амортизаия уақытының аяғындағы мүліктін қалдық (ликвидационды)
бағасы;
- қою (жылдық амортизация нормасы), мүліктін нормативті пайдалану
уақытына кері шама;
- базис – тіркеу жылынын узақтығын есептейтін, пайдаланатын әдіс (кесте
3);
Базис Күндер ситемасы
0 360 күн (NASD әдісі, АҚШ-та пайдалануға
алынған)
1 Фактілік
3 1 жылда 365 күн
4 1 жылда 360 (Еуропалық әдіс)
АМОРУВ функциясынын есептеу нәтижесі таңдалған базиске, сонымен қатар
мәзірдегі Сервис -Параметры командасындағы Вычисления бөлігіндегі
Система дат параметрінін қойылуына байланысты. Егер Система дат — 1904
жылға қойылса, онда 01.01.2002 күніне -35795 саны тен болады. Егер ондай
орнату қойылмаса, 01.01.2002 күніне – 37257 саны тен.
Жұмыстын орындалуы:
1. Файл - Открыть командасынын көмегімен Анализ.xls жұмыс кітабын
ашу;
2. ОС бетінде Тіркеуге тұрған күн бағандары үшін атаулы ұяшықтар
блогін жасау. Ұяшықтар блогін атауымен бірге белгілеп, жоғарыдағы1 жол
тексті бойнша Вставка- Имя-Создать мәзір командасын орындау керек.
3. Керек болса Вставка -Лист мәзір командасы көмегімен жана бет жасап
қойыныз.
4. Жаңа парақты басқа атпен сақтау. Формат-Лист- Переименовать, лист —
АМОРУВ.
5. AMOPУB жұмыс парағында АМОРУВ функиясының параметрлерін және
көмекші берілгендерді қою. (2 сурет. қара)
1 Инвентарлық номер Ос
2 Аты
3 Бағасы
4 Ликвидациондық бағасы
5 Алу күні
6 Бірінші период
7 Амортизация нормасы
8 Базис
9 Тіркеу периоды
10 АМРУВ
2сурет
6. АМРУВ Инвентарный номер функциясның параметрі үшін Данные
-Проверка. Указать тип данных — Список, источник — блок
Инвентарный номер менюдің командалары арқылы мәндер тізімімен өрісті
дайындау.
7. АМОРУВ функцияның қалған параметрлері үшін тркеу формулаларын енгізу
керек. В1- Инвентарный номер ОС параметрі бар, ұяшық адресі:
- Наименование — ОС атауын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарный номер ОС; Наименование)
- Стоимость —ОС алғашқы бағасын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарный номер ОС; Первоначальная стоимость)
- Ликвидационная стоимость —ОС қалған бағасын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарный номер ОС; Остаточная стоимость)
- Дата приобретения —ОС тіркеуге алған күнін шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарный номер ОС; Дата постановки на учет)
- Первый nepuoд —ОС бірінші тіркеу периодын аяқтайтын уақытын шығару
формуласы:
=КОНМЕСЯЦА (B5; 12-МЕСЯЦ(B5))
где В5 — Дата приобретения параметрі бар ұяшық мекен-жайы;
- Норма амортизации —ОС үшін бөлікті (амортизация нормасы) шығару
формуласы:
=ПРОСМОТР(B1; Инвентарный_номер_ОС; Годовая норма амортизации)
- Базис —Данные -Проверка мәзірдің командаларын орындау, Список
берілгендер типін анықтау, көзі— 0;1;3;4.
8. Есептеу кезені параметрі үшін берілгендер жол бойынша толтрылады,
келесі жлмен:
Жолдағы ұяшықтарды белгілеп, Правка- Заполнить- Прогрессия мәзір
командасын орыдап, прогрессиянын Арифметическая типін көрсету,
қадым 1, жуық мәні – 10.
9. Нәтиже ұяшығы үшін келесі түр ормуласын еңгізу керек:
=АМОРУВ($B$3;$B$5;$B$6;$B$4;B9;$B$7 ;B8)
10. Барлық тіркеу кезеннін АМОРУВ функциясынын автоматты түрде есептеу
үшін, ормуласы бар ұяшықты белгілеп, көшірмесін жолдын ұяшқтарына қою
керек.
Есептеу кезені (ұяшық В9) параметрі үшін АМОРУВ ункцияснын
формуласында қатысты сілтеме қолданылады, өйткені формулаға тираждау
қолданылғанда тіркеу кезені өзгереді. Тіркеу кезені нөмірі мүліктін
толық амортизациясынын кезендерінін номерінен асатын болса, АМОРУВ
функциясы 0 деген мәнді береді.
11. Файл -Закрыть мәзір командасы арқылы сақталынған жұмыс кітабын
жабыныз.
АМОРУМ функциясы
Мүліктін әр-бір кезекті тіркеу кезенінің амортизация соммасы бірдей
коэфицентке пропорционалды түрде азаяды- тұрақты дегрессивті амортизация.
Предсоңғы тіркеу кезені үшін мүліктін амортизация соммасы 50%-ке өседі,
ал соңғы тіркеу кезені 100%-ке өседі. Ереже бойынша толық амортизация
соммасы, мүліктін бастапқы және ликвидаионды бағасына тенелмейді. АМОРУМ
функциясы АМОРУВ функциясы сияқты параметрлерді қолданад. АМОРУМ-ды
есептеуде мүліктін пайдаланудң толық уақыты пайдаланады.
Жұмыстын орындалуы:
1. Файл - Открыть командасынын көмегімен Анализ.xls жұмыс кітабын
ашу;
2. АМОРУВ бетінде жана жолға формуланы еңгізу:
=АМОРУМ($B$3;$B$5;$B$6;$B$4;B9;$B$7 ;$B$8)
3. Барлық тіркеу кезендері үшін АМОРУМ функциясын есептеуге арналған
жолда ормулаларды орнату.
4. Файл -Закрыть мәзір командасы арқылы сақталынған жұмыс кітабын
жабыныз.
АСЧ функциясы
АСЧ функциясы барлық тіркеу кезендері үшін мүліктін амортизация
соммасынын бағасын есептейді, тіркеу кезені өскен сайын бірқалыпсыз
азаяды. Тіркеу кезенінің амортизация соммасын есептейтін формула:
Келесі тіркеу кезенінің i амортизация соммасын есептеуге арналған
жеңілтілген нұсқасы: .
ЛМР функциясынын нәтижесіне байланысты, мүліктін тіркеу кезеніндегі
амортизация соммасы,тіркеу кезенінің реттік (i) номеріне байланысты
коэфицентке көбейтіледі. Сонымен қатар бұл коэфиценттердің соммасы
мүліктін пайдалану кезеніне тенеледі.
Жұмыстын орындалуы:
1. Файл - Открыть командасынын көмегімен Анализ.xls жұмыс кітабын ашу;
2. АМОРУВ бетінде жана жолға формуланы еңгізу:
=АСЧ($В$3;$В$4; 1$В$7;В9)
3. Барлық тіркеу кезендері үшін АСЧ функциясын есептеуге арналған
жолда ормулаларды орнату.
4. Файл -Закрыть мәзір командасы арқылы сақталынған жұмыс кітабын
жабыныз.
АМОРУВ, АМОРУМ және АСЧ функцияларын есептеуге арналған берілгендер 3
суретте көрсетлген:
1 Инвентарлық номер Ос 12000
2 Аты ПК
3 Бағасы 2300000
4 0
Ликвидациондық бағасы
5 Алу күні 01 09 96
6 Бірінші период 31.12 96
7 Амортизация нормасы 0
,
1
8 Базис 1
9 Тіркеу периоды 1
Сурет 3
АМОРУВ, АМОРУМ және АСЧ есептеу нәтижесінің салыстыруы 4 кестеде
көрсетілген:
Есептеу кезені АМОРУВ АМОРУМ АСЧ
1 230 000,00р 527 476,00р 418 181,82р
2 230 000,00р 395 607,00р 376 363 64р
3 230 000,00р 296 705,00р 334 545,45р
4 230 000,00р 222 529,00р 292 727,27р
5 230 000,00р 166 897,00р 250 909,09р
6 230 000,00р 125 173,00р 209 090,91р
7 230 000,00р 93 879,00р 167 272,73р
8 230 000,00p 140 819,00р 125 454,55р
9 230 000,00Р 140819 83 636,36р
10 153 333,00р 0 41 818,18р
ИТОГО 2 223 333,00р2 109 904,00р2 300 000,00р
4- кесте
АСЧ және АМР функциясынын салыстырылуы әр-бір тіркеу кезеннің есептеу
жолмен жасалады.
- (АСЧ - АМР) – АСЧ және АМР функцияларынын соммасының айырымы.
- (АСЧАМР) – АСЧ-нің АМР-ға бөліндісі.
ДДОБ функциясы
ДДОБ функциясы кез-келген кезеннін аортизация соммасын есептейді.
Есеп келесі әдіспен жүргізіледі: мүліктін қалдық бағасынын төмендеу
кезіндегі амортзация процентінін көбейюі келесі формуламен есептеледі:
.
Белгіленген тіркеу кезеннің амортизация соммасын есептеу үшін жиналынған
амортизация соммасы пайдаланылады.
Жұмыстын орындалуы:
1. Файл - Открыть командасынын көмегімен Анализ.xls жұмыс кітабын
ашу;
2. Егер жана парақ қажет болса, онда Вставка - Лист. Меню командасы
арқылы жана парақты еңгізуге болады.
3. Жаңа парақты басқа атпен сақтау. Формат-Лист-
Переименовать, команда арқылы, парақ — ДДОБ.
4. ДДОБ жұмыс парағында ДДОБ және ПДОБ функиялардын параметрлерін
және көмекші берілгендерді қою. (4 сурет. қара)
1 Инвентарлық номер Ос
2 Аты
3 Бағасы
4 Ликвидациондық бағасы
5 Амортизация нормасы
6 Коэффициент
7 Есептеу периоды
8 Жана қосылымсыз
5. ДДОБ Инвентарный номер функциясның параметрі үшін Данные -
Проверка. Указать тип данных — Список, көз —Инвентарный номер
блогі.
6. ДДОБ функцияның қалған параметрлері үшін тркеу формулаларын енгізу
керек. В1- Инвентарный номер ОС параметрі бар, ұяшық адресі:
- Атауы — ОС атауын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарлық номер ОС; Атауы)
- Бағасы —ОС алғашқы бағасын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарлық номер ОС; бастапқы бағасы)
- Ликвидациондық бағасы —ОС қалған бағасын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарлық номер ОС; Қалдық бағасы)
- Амортизация нормасы—ОС үшін бөлікті (амортизация нормасы) шығару
формуласы:
=ПРОСМОТР(B1; Инвентарлық_номер_ОС; Жылдық амортизация
норасы;)
- Коэффициент —Данные -Проверка мәзірдің командалары арқылы тізіммен
өрісті дайындау , Список берілгендер типін анықтау, көзі—
0;1;1;5;2;2,5;3;.
- Есептеу кезені - берілгендерді жолен толтыру керек. Бірінші мән-
1, жлдын ұяшықтарын белгілеу, Правка - Заполнить - Прогрессия
мәзір командасы, тиі – Арифметилық, қадам 1, предельное значение
— 100.
- Күтпегенсіздітерден —Данные -Проверка мәзірдің командалары
арқылы мәндері бар тізіммен өрісті дайындау , Список берілгендер
типін анықтау, көзі— 0;1;.
7. Нәтиже ұяшығы үшін келесі түр ормуласын еңгізу керек:
= ДДОБ ($В$3;$В$4; 1$В$5;В7;В6)
8. Барлық тіркеу кезеннін ДДОБ функциясынын автоматты түрде есептеу
үшін, ормуласы бар ұяшықты белгілеп, көшірмесін жолдын ұяшқтарына
қою керек.
9. Файл -Закрыть мәзір командасы арқылы сақталынған жұмыс кітабын
жабыныз.
ПУО функциясы
ПУО функциясы берілген тіркеу кезеннін интервалында амортизация
соммасын есептейді. Есеп келесі әдіспен жүргізіледі: мүліктін қалдық
бағасынын төмендеу кезіндегі амортзация 2- лік процентін қоднады.
- 1- егер бірқалпты амортизация есебі қосылмаса, сонымен қатар
амортизация кемийтін қалдықтынг есебінен асатын болса.
- 0 – кері амалда.
Жұмыстын орындалуы:
1. Файл - Открыть командасынын көмегімен Анализ.xls жұмыс кітабын
ашу;
2. ДДОБ бетіне жиналған амортизация соммасын есептеуге арналған жана жол
формуласын қосу керек, мүліктін пайдалану күннен бастап:
= ПУО ($В$3;$В$4; 1$B$5;0;В7; $B$6;$B$8)
3. Барлық тіркеу кезеннін ПУО функциясынын автоматты түрде есептеу үшін,
ормуласы бар ұяшықты белгілеп, көшірмесін жолдын ұяшқтарына қою
керек.
4. ДДОБ және ПУО функцияларын салытыру үшін бастапқы берілгендері бар 5
кестені толтыру керек:
Инвентарлық номер Ос 12000
Аты ПК
Бағасы 2300000
Ликвидациондық бағасы 0
Амортизация нормасы 0,1
Коэффициент 2
Есептеу периоды 1
Жана қосылымсыз 1
5. кесте
5. Коэффициент және Жана қосылымсыз әр-түрлі мәндер параметрлеріне ДДОБ
және ПУО функцияларын есептеу.
6. Жаңа жолда екі бәрәктәрәлген период үшін ПУО функциясының айырымын
есптеу керек және есептеу шарттарын сақтай отырып сом период үшін ДДОБ
функциясының мәндерін салытыру керек:
ДДОБn=ПУО n+1 ПУОn
7. ПУО және ДООБ функцияларынын графикалық нәтижесін көрсету
8. Файл -Закрыть мәзір командасы арқылы сақталынған жұмыс кітабын
жабыныз.
Параметрлерді жинақтап алудың ақпараттық технологиясы
Менюдің Сервис-Подбор параметра командасы берілген мәндер функциясының
аргументтің мәнін есептеп қамтамасыз етеді. Итерацияның шекті саны мен
жинақтап алудың мәні Параметры терезесінің Вычисления бөлігінде қойылады,
ол Сервис-Параметры командасы арқылы ашылады.
Параметрді жинақтап алу параметрлер моделінде зерттеу негізгі әдіс бола
алатын мәндердің ауданы болады. Егер функционалда бірнеше параметр болса,
бұл анализ әр параметр үшін тізбектей орындалады, сонымен қатар функцияның
берілетін мәні өзгеріссіз қалады. Жинақтап алудың соңынан кейін алынған
нәтижелерді салыстыруға болады олардың реалистикалық жағынан. Мысалы,
амортизация периодының саны теріс мән болып шықты немесе процент ставкасы
берілген ставкадан көп.
Параметрдің жинақтап алу ақпараттық технологиясы кредиттер мен займдар
берілген функция мысалында қарастырылады. Типтік расчеттер күрделі процент
ставкасы келесі формула негізінде:
мұнда pmt — периодтық төлу суммасы;
r — бір оқу периодының проценттік ставкасы;
type — төлем типі: 1 — басында, 0 — тіркеу кезеңнің сонында;
n – қарастырылатын тіркеу кезеңдердің саны;
pv —. қазіргі салым құны;
fv — кедешек салым құны.
pmt және r өлшемдері, type төлем схемасы, n келісімшарт мерзімі өтпей,
өзгеріссіз болып қалады. Санау кезінде период ұзақтығы тіркеледі — ай,
квартал, жартыжыл, жыл. Анықталған периодке өзінің пайыздық ставкасы
белгіленеді. Егер пайыздық ставка бір жылға берілсе, ал тіркеу периоды
жылдың бөлігі болса, онда есептеуде жылдық пайыздық ставкаға
пропорционалдық өлшем қолданылады. Қаржылық функцияның ақша айналымында
айналым бағыты өте маңызды болып табылады: "бізге" — плюс таңбасымен,
"бізден" — минус таңбасымен.
Екі түрлі есептер модельдері қолданылады.
1. Депозитте салым түрінде орналастырылған капитал жинағы(немесе өсуге
ссуда түрінде берілген), pv өлшемі теріс, pmt өлшемі кез келген мәнді, сол
сияқты 0-ді, қабылдайды. n келісімшарт мерзімінің аяғында fv оң сомасы және
абсалюттік мәнге тең немесе одан есе pv мәні қайтарылады;
2. Қарыздық қаржымен пайдалану, pv өлшемі — оң, pmt өлшемі —
теріс(бірқалыпты төлем), сома fv 0 тең болу керек (ссуданы толықтай
төленуі).
Бір бірімен байланысты Microsoft Excel-де Финансовые категориясының
кіргізілген функциялары бар:
- БЗ — fv өсірілген капитал сомасын төлеу, егер pmt, r, n, type, pv
параметрлері өзгермесе.
- ПС — келешектегі құнның бірнеше тізбектелген төлемдерді қазіргі кезде
эквивалентті төлеу — pv өлшемі оң, егер pmt, r, n, type, fv параметрлері
өзгермесе.
- КПЕР — n период саны, pv шығу сомасы fv өлшеміне жеткенше, егер pmt, r,
type параметрлері өзгеріссіз болса.
- НОРМА — r ставканың процент өлшемі, при которой исходная сумма pv fv
өлшемін жетеді, егер pmt, n, type параматрлері өзгермесе.
- ПЛТ — pmt өлшемі, pv сомасын fv өлшеміне дейін ұлғаюын қамтамасыз етеді,
егер r, n, type параметрлері өзгермесе.
ПЛТ функциясы pmt төлемнің периодтық сомасын есептейді, қайда екі құрам
бар, кіргізілген функция көмегімен есептеледі:
- ОСПЛТ — сомасы, есептік кезеңдегі құрайтын салымдар (қарызды жабу);
- ПРПЛТ — есептік кезеңдегі проценттер (кіріс немесе төлемге).
Сонымен қатар pmt өлшемі n мерзімінде өзгеріссіз қалады, ал басқа
есептік кезеңдер үшін ОСПЛТ және ПРПЛТ құрайтын қатынас өзгереді:
ПЛТ =ОСПЛТ+ПРПЛТ
Мысал 1. Депозиттік салымдардағы жиналған сомманы есептеу керек, егер
бастапқы жарна 1000 с., әр айдың соңында 100 с. Төлемдер 3 жылға 18% ставка
шартымен болатын болса.
Жасалатын командалар тізбегі.
1. Анализ.xls жұмыс кітапшасын Файл-Открыть менюінің көмегімен
ашу.
2. Егер жаңа парақ қажет болса, келесі командаларды орындау Вставка-
Лист
3. Жаңа парақтың атауын келесі командалар көмегімен өзгерту Формат-
Лист- Переименовать, парақ — Анализ.
4. Функция үшін келесі параметрлерді енгізу (сурет 6):
1 Норма
2 Периодтар саны
3 Төлемдер
4 НЗ
5 Тип
6 БЗ
Сурет 6
5. B1:B5 ұяшықтарына бастапқы мәндерді енгізу.
6. БЗ функциясын келесі формула бойынша есептеу:
=БЗ(Bl12; B2*12; B3; B4 B5).
Нәтиже — 6 436,74 с.
7. Файлды келесі командалар көмегімен жабу Файл-Закрыть.
Мысал 2. Шоттағы сомма 10 000 с. дейін өсу үшін қанша уақыт қажет,
пайыздық ставка, шарттары және ай сайынғы төлемдер сақталады.
Жасалатын командалар тізбегі.
1. Анализ.xls жұмыс кітапшасын Файл-Открыть менюінің көмегімен
ашу.
2. Анализ. парағында курсорды формуласы бар ВЗ (B6 ұяшық) ұяшығына
орналастыру.
3. Келесі команданы орындау Сервис-Подбор параметра.
4. Параметрлерді таңдау үшін функциясының мәндерін енгізу — 10000,
мәндері таңдалатын ұяшық адресін — $B$2, ОК батырмасын басу.
Параметрлерді таңдау нәтижесі — 4,346 жыл.
1. Есептеу нәтижесін КПЕР функциясының көмегімен есептеу.
2. Есептеу шарттарын қалпына келтіру.
3. Файлды келесі командалар көмегімен жабу Файл - Закрыть.
Мысал 3. Шоттағы сомма 10 000 с. дейін өсу үшін 3 жыл мерзімдегі әр
сайынғы төлемдер қандай болу керек, пайыздық ставка шарттары сақталады.
Жасалатын командалар тізбегі.
1. Анализ.xls жұмыс кітапшасын Файл-Открыть менюінің көмегімен ашу.
2. Анализ. парағында курсорды формуласы бар ВЗ (B6 ұяшық) ұяшығына
орналастыру.
3. Келесі команданы орындау Сервис-Подбор параметра.
4. Параметрлерді таңдау үшін функциясының мәндерін енгізу — 10000, мәндері
таңдалатын ұяшық адресін — $B$3, ОК батырмасын басу.
5. Параметрлерді таңдау нәтижесі — 175,37, ППЛАТ функциясының нәтижесіне
тең.
6. Есептеу нәтижесін ППЛАТ функциясының көмегімен есептеу.
7. Есептеу шарттарын қалпына келтіру.
8. Файлды келесі командалар көмегімен жабу Файл - Закрыть.
Мысал 4 . Шоттағы сомма 10 000 с. дейін өсу үшін 3 жыл мерзімдегі
пайыздық ставка қандай болу керек, ай сайынғы төлемдер сақталады.
Жасалатын командалар тізбегі.
1. Анализ.xls жұмыс кітапшасын Файл-Открыть менюінің көмегімен ашу.
2. Анализ. парағында курсорды формуласы бар ВЗ (B6 ұяшық) ұяшығына
орналастыру.
3. Келесі команданы орындау Сервис-Подбор параметра.
4. Параметрлерді таңдау үшін функциясының мәндерін енгізу — 10000, мәндері
таңдалатын ұяшық адресін — $B$1, ОК батырмасын басу. Параметрлерді
таңдау нәтижесі: 40%. НОРМА функциясының нәтижесіне тең.
5. Есептеу нәтижесін НОРМА функциясының көмегімен есептеу.
6. Есептеу шарттарын қалпына келтіру.
7. Файлды келесі командалар көмегімен жабу Файл-Закрыть.
- Кездейсоқ шаманың ең кіші мәні – функция ЕҢКІШІ (ЕҢАЗ).
Берілгендер мәнінің массивте орналасуы мына функциялардың көмегімне
орындалады- МОДА, КВАРТИЛЬ, МЕДИАНА, ПЕРСЕНТИЛЬ, ПРОЦЕНТРАНГ. Мода —
Кездейсоқ шаманың еңүлкен мүмкін. Симметриялық таралым кезінде орташа мода
математикалық үмітке сәйкес. Егер кездейсоқ шама мәні қайталанбаса мода
қалыс қалады.
Кездейсоқ шама мәнінің жиыны айнымалылардың саны бойынша 4 бірдей
бөлікке квартилге бөлінеді. Квартилде айнымалының мәні өсуі бойынша
орналасады. Квартил бөлігінің және анықталған квартилдің қатысты бастапқы
айнымалы мәнінің номері көрсетіледі:
- 0 — минималды мәні;
- 1 — 25- персентил мәні (персентил — кездейсоқ шама мәні массивінің жүздік
үлесі);
- 2 — 50- персентил немесе медиана мәні;
- 3 — 75- персентил мәні;
- 4 — максималды мәні.
Кездейсоқ шама таралымының формасы ассиметрия және эксцесс мәндерімен
айқындалады— функция СКОС және ЭКСЦЕСС .
Асимметрия кездейсоқ шама таралымының орташаға қатысты симметриялығына
қызмет. Егер асимметрия — оң сан болса, онда таралым оң мән жағына жылжиды,
керісінше жағдайда теріс мән жағына. Эксцесс кездейсоқ шама ықтималдығынығң
тығыздығында өткір соңғылықтың немесе түзетілген қисықтың мінездемесі болып
табылады. Эксцесс қалыпты жағдайдағы таралымда нолге тең, ал салыстырма
бойынша таралымның қалыпты тығыздығының соңында оң және түзетілімде теріс.
Талдау пакеті жазылу статистикасының форрматалуының тезірек болуын
қамтамассыз етеді. Команда мәзір Сервис-Талдау берілгендер диалогтық
терезені шақырады Талдау құралдары, таңдалғандар ішінен Жазылу
статистикасы. Талдаудың бастапқы берілгендері ұяшықта бағанда немесе жолда
орналасады және меткасы болуы да мүмкін. Шығыс интервалына ориентация
көрсетіледі— жол бойынша немесе баған бойынша, метка жол бойынша немесе
баған бойынша.
Жазылу статистикаы статистикалық көрсеткіштерді есептейді: орташа,
медиана, стандартты ауытқу, эксцесс, интервал, максимум, есеп, k- ең кіші,
k- ең үлкен, стандартты қате, мода, дисперсия, асимметриялылық, минимум,
сумма, берілген деңгейдегі үмітке сенімді интервал. Жазылу статистикасының
көрсеткіштері көрсетілген орынға шығарылады (ағымдағы парақ, басқа парақ,
жаңа кітап ).
Мысал 5. Жазылу статистикасының әдістерін сальдо есебін талдауда қолдану
051, 052 1999 — 2001 жж аралығында. Бастапқы берілгендер айлық сальдомен
сәйкес келеді. Бастапқы берілген массивтің өлшемі — 2x36 элемент.
Әрекеттің орындалуы.
1. Анализ.xls жұмыс кітабын Файл-Ашу командасының көмегімен ашу.
2. Егер жаңа парақ қою қажет болса Вставка-Парақ командасының көмегімен
жаңа парақ қою.
3. Жаңа парақты Формат-Лист- Переименовать, командасының көмегімен
жаңа ат беру парақ — Статистика.
4. Бастапқы берілгендерді баған бойынша орналастыру және оның атын
көрсету— Есепті период, Сальдо 051 және Сальдо 052.
5. Сервис-Берілгендерді талдау командасының көмегімен Берілгендерді
талдау диалогтық терезесін шақыру.
6. Талдау құралдарын таңдау— Жазылу статистикасы. Жазылу
статистикасының параметрлерін көрсету:
- кіріс интервалы — ұяшық блок, есеп бойынша сальдо, Баған атын
кірістіру, баған бойынша ұйымдастыру, бірінші жолдағы метканы
көрсету;
- шығу интервалі — Жаңа жұмыс парағы;
- Қорытынды статистика көрсету;
- сенімділік деңгейі — 95%;
- k- ең кіші — 2; k- ең үлкен — 2 шығару.
- ОК батырмасын басу.
7. Файл -Жабу командасының көмегімен файлды жабу.
Кесте 5 – Жазылу статистикасының нәтижесі
Көрсеткіш Сальдо Сальдо Функция
есебі 051есебі 052
Орташа 13591,92 9564,75 СРЗНАЧ(...)2
Стандартты қате 116,01367127,61271СТАНДОТКЛОН КОРЕНЬ(СЧЕТ(...))
17 01
Медиана 13821 9547,5 МЕДИАНА(...) или КВАРТИЛЬ (...; 2)
Мода ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1. Модельдеу берілгендерді талдау негізі ... ... ... ... ... ... ... ... .
Лабораториялық жұмыс № 1
Кірістірілген функцияларды қолданудың ақпараттық технологиялары
2. Қаржылық талдау. Инвестициялық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ...
Лабораториялық жұмыс № 2
Инвестициялық жобалау. Инвистиция эффекттілігін
талдау ... ... ... ...
3. Инвестициялық қауіптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
Лабораториялық жұмыс № 3
Инвестициялық қауіптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. Лизингтік операцияларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Лабораториялық жұмыс № 4
Лизингтік операцияларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5. Екінші деңгейдегі банктердің несиелік кәсібін автоматтандыру ... ...
Лабораториялық жұмыс № 5
Екінші деңгейдегі банктердің несиелік кәсібін автоматтандыру ... ...
6. Коммерциялық банктердің инвестициялық әрекеті ... ... ... ... ... .
Лабораториялық жұмыс № 6
Коммерциялық банктердің инвестициялық әрекеті: шешімдерді қабылдау
және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Тест тапсырмалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
"Экономикалық ақпараттық жүйелердегі берілгендерді талдау"
"Экономикадағы ақпараттық жүйелер" және Ақпараттық жүйелер мамандығының
студенттеріне арналған арнайы пәндер циклына жатады. Пән берілгендерді
талдау және қазіргі заманғы бизнесте, шешімдерді қабылдауда қолданылатын
бизнес-талдаудың қолданбалы пакеттерін профессионалдық оқытуда, әсіресе
кіріс және пайда, инвестицялар, жоспарлау, бағаны және ұсталымдарды
анықтауда студенттердің компьютерлік технологияларды теориялық және
практикалық тұрғыдан толық меңгеруіне бағытталған.
Кез келген рангтегі жетекші бизнестегі ақпараттық ағымдарды
қадағалай отырып, оларды тез және нақты өңдеп, талдау жасап және өзінің
қорытындысынын жасау керек, ал бұл ақпараттық жүйелер мен қолданбалы
пакеттерін профессионалдық оқытумен байланысты.
Курстың мақсаты студенттерді өңдеудің әдістері мен экономикалық
ақпаратты талдаумен, берілгендерді Excel кестелік процессоры көмегімен
талдаумен таныстыру болып табылады.
1. Модельдеу берілгендерді талдау негізі ретінде
Берілгендерді талдаудың ақпараттық технологиялары қазіргі заманғы
КСБУ кеңінен қолданылады. Олар тіркелген ақпаратты жалпылау, шаруашылық
процестерін дамыту тенденцияларын айқындау, көрсеткіштердің мәндерін
болжау, экономикалық нормотивтерді нақтылау және т.б мақсатында қызмет
көрсетеді. КСБУ құрамынан шешімдерді қабылдау және қолдау жүйелерінің типі
бойынша құрылған арнайы ішкі жүйелер бөлінеді:
– альтернатива — есепті шығарудың мүмкін нұсқалары, есептің ақырғы
шешімдер жиыны;
– шешім — бір немесе бірнеше альтернативаларды таңдау сонымен қатар шеім
қабылдау процесі. Шешім қабылдау үшін нақты мақсат, альтернативалар
тізімі және оларды таңдау ережелерін қою керек. Шешімдерді қабылдау
барлық факторларды ескеру арқылы жүзеге асырылады;
– шешім — шешімдерді қабылдау кезіндегі альтернативаларды таңдау
ережесі(алгоритм) және қабылданған шешімдерді бағалау жүйесі;
– пайдалылық — шешімдердің эффекттілік сипаты;
– тиімділік — альтернативаларды таңдау көмегімен пайдалылықты жақсарту.
Модельдеу берілгендерді талдау негізі ретінде
Моделдеу объекттерді(шаруашылық процестерін) зерттеу мақсаттарында
дәстүрлі түрде қолданылады, ол аналогия принципіне негізделеді.
Моделдеудің мақсаты — зерттеу объекттерін объект пен модель арасында кейбір
бірмәнділік болған жағдайда олардың модельдері арқылы оқу.
Модель — модельденетін объекттің белгілі бір қасиеттерін сипаттайтын
компоненттер мен функциялардың логикалық немесе математикалық сипаты.
Моделдер әр түрлі болады:
– материалдық модельдер;
– белгілік модельдер (сонымен қатар математикалық, графикалық);
– вербалдық (сөздік) модельдер.
Шаруашылықты талдау үшін экономико-математикалық модельдер кеңінен
қолданылады, олардың көмегімен шаруашылық процестерге талдау, экономикалық
көрсеткіштердің мәндеріне талдау, басқару шешімдерін дайындау жүргізіледі.
Модельді құру шығармашылық процесс болып табылады, оған келесілер жатады:
– объект идентификациясы;
– модель спецификациясы;
– модель параметрлерінің идентификациясы және бағалау;
– модельдеудің ақпараттық техноогияларын таңдау.
Объектті идентификациялау объект сипаттамасымен және оған келген
кіріс және шығыс әсерлермен байланысты. Моделдерде айнымалылар мен
параметрлер ажыратылады.
Моделдің айнымалылары келесілерге бөлінеді:
– экзогенді (сыртқы);
– эндогенді (ішкі).
Модельдеу жүйесіне қатысты экзогенді айнымалылар мәндері белгілі
сыртқы айнымалылар ретінде қарастырылады. Экзогенді айнымалылар моделдегі
шектеулер ретінде қрастырылады. Модельдеу жүйесіне қатысты эндогенді
айнымалылар ішкі айнымалылар ретінде қарастырылады. Зерттеу нәтижесінде
олар келесілерге бөлінеді:
– тәуелсіз, өзінің мәнін ерікті өзгерте алады;
– тәуелді, басқа айнымалылардың өзгерісінің нәтижесі арқылы пайда
болады.
Айнымалылардың тәуелсіздігі мен бір-бірімен өзара байланыс дәрежесі
әр түрлі болуы мүмкін. Айнымалылардың мәндерін есептеу процедураларына
қатысты олар сыртқы және ішкі болып бөлінеді.
Модель параметрі — бұл модельге кіретін моделдеу объектісінің қасиеті
ретінде қарастырылатын кері тұрақты шама. Модель параметрлерінің мәндері
бақылау мен эксперимент арқылы берілгендерді өңдеудің нәтижесі болып
табылады.
Модельдеу үшін параметрлер таңдалатын мәндер ретінде алынады. Параметрлер
ішінен модель құрамын өзгертетін басқарушы параметрлер ажыратылады.
Модельдің сипаттамасы қосымша байланысқан модельдің параметрлері мен
айнымалыларының санымен, алгоритмдерімен және құрылымымен байланысқан оның
күрделілігі болып табылады. Модельдің өлшемі деген ұғым бар — параметрлер
мен айнымалылардың суммарлық саны. Модел өлшемділігі топтық талдауды
таңдауға, есептік өңдеудің эффектілігіне ықпал етеді.
Күрделі экономикалық процестерді зерттеуде бір-бірімен өзара
байланысқан моделдер иерархиясы – модельдер жүйесі жасалады.
Моделдің сыртқы және ішкі айнымалыларына тәуелділігіне байланысты
детерминиленген және ықтимал модель түрлері ажыратылады. Детерминирленген
модельдерде сыртқы мәндер сыртқы айнымалылар арқылы анықталады, мұнда
сонымен қатар кездейсоқ жағдайлар болмайды. Ішкі мәндердің жинақтылығы үшін
әрқашан бір мүмкін нәтиже алынады. Мүмкін модельдердің құрамында ішкі
мәндердің сыртында әр түрлі нәтиже беретін кездейсоқ мәндер болады.
Модельдерді қолданылуы бойынша екі класқа бөлуге болады:
– дескриптивті моделдер — бақыланатын факттерді сипаттауға және
түсіндіруге арналған;
– нормативті моделдер — моделдеу объектінің қажетті жағдайын анықтауға
арналған.
Модель параметрлерінің мәндерінің өзгеруі және олардың өзара әсері
моделдерде әр түрлі ескеріледі, статикалық және динамикалық модельдерге
бөлінеді. Статикалық модельдерде барлық тәуелділер бір уақыт моментіне
жатқызылады, параметрлер мен айнымалылардың байланысы тіркелген.
Динамикалық модельдерде модельдеу объектінің уақыт бойынша дамуы
сипатталады. Динамикалық модельдердің келесі түрлері ажыратылады:
– тиімділік модельдері, ол жүйелерді дамытуда барлық мүмкін жолдардан
ең жақсысын таңдау;
– тепе-теңдік модельдері, жүйенің әр түрлі көрсеткіштерінің тепе-
теңігімен қамтамасыз етеді.
Динамикалық модельдер жүйенің бастапқы жағдайын, жағдайдың өзгерісін
және қолданылатын тиімділік критерий-лерін сипаттайды.
Кесте1 топтау талдаудың тізімі келтірілген, олар математика,
кибернетика, экономика және информатикада кездеседі. Олар экономико-
математикалық модельдерді жүзеге асыруға көмектеседі.
Кесте 1 – Топтау талдау жасаудың түрлері
Әдіс топтары Әдістер
Операцияларды Жүйелік талдау, имитациялық модельдеу, запастарды
зерттеу әдістерібасқару, кестелер теориясы, жүйелік жоспарлау және
басқару, көпке қызмет көрсету теориясының әдістері,
математикалық (сызықтық, сызықтық емес, динамикалық,
дискреттік, стохастикалық) программалау, шекаралар
метод ветвей и границ и др.
Математикалық Дифференциалды, интегралдық және вариациалық есептеулер
таладау әдістеріжәне т.б.
Математикалық Таңдау әдісі, дисперсиалы анализ, корреляциялық анализ,
статистика регрессиялық анализ, динамика қатарлары, индекстер
әдістері теориясы, гипотезаларды тексеру және т.б.
Эконометрика Эономикалық өсу теориясы, өндісітік функциялар
әдістері теориясы, сала аралы баланстар, ұлттық шоттар, сұаныс
пен тұтыну анализі және т.б.
Элементар Элементар функциялар (пропорции, баланстық теңдеуер,
математика бөлшектерді ұлғайту және қысқарту, алгебралық өрнектер
әдістері және т.б.)
Эвристикалық Аналогия әдістері, образдарды тану, эксперттік жүйелер,
әдістер білім базалары және т.б.
Модельдеудің апараттық техноогиялары апараттық, бағдарламалық және
техникалық қамтмасыздықты анықтайды. Модельдеу процесінің апараттық
қамтамасыздығы модель параметрлерін және алғашқы мәліметері бар БҚ құру мен
жүргізуге негізделген.
Көп жағдайда ақпараттық технологиялар экономико-математикалық
модельдерде экономикалық көрсеткіштерді құрылымдық жағынан өзгертуге
негізделген. Көрсеткіштер БҚ сақталған. Соңғы уақытта жаңа ақпараттық
технология пайда болды — OLAP-технология (Online Analytical Processing).
Кез келген көрсеткіш реквизит-негізді сиптайтын реквизит-белгі ретінде
арастырылады:
П = {P1, P2, k, O},
мұндағы Р — реквизит-белгі,
O — реквизит-негіз.
Көрсеткіште реквизиттер мәндерінің толықтырулары бар. Кестенің
бағандары — реквизиттер атаулары, жолдар — көрсеткіштер даналры.
Берілгендерді өңдеу мен моделдеу тұрғысынан қарағанда кез келген көрсеткіш
ішкі және сыртқы болады. Сыртқы көрсеткіштер модельдеу нәтижесі болып
табылады және объектті бақаруда олданылады. Ішкі көрсеткіштер модель
параметрлерін, сыртқы көрсеткіштерді құруды амтамасыз етеді. Барлық
көрсеткіштерді сипаттаудың материалдық түрі, ақтлу орны бар.
Құрылымдық мәліметтерді талдаудың дәстүрлік әдістеріне келесілер
жатады:
– таңдаудың берілген критериі бойынша бөлек көрсеткіштерді таңдау
(фильтрлеу, селекциялау);
– көрсеткішті құрылымдық өзгерту (проекция) — белгіленген реквизит-
негіз үшін реквизит-белгі құамын өзгерту; жаңа реквизит-негіз
есептеу;
– көрсеткіш дарларын агрегиреу, көрсеткіш мәндерінің топшаларын құру;
– жалпы реквизит-негізі бар көрсеткіштерді бірігіп өңдеу және т.б.
Белгілі кластардың моделерін моделдеу ерекшеліктерін арастырайық.
Детерминирленген модельдер және анализ әдістері
Детерминиренген модельдерде айнымалыардың қатаң функционалдық
байланысы қолданылады:
F=f(а1,а2,k),
мұндағы а - аргументтер,
F - функция.
Мұндай детерминиренген модельдер факторлық деп те аталады.
Факторлық модельдеу факторларды көсетуге негізделген, факторлардың сандық
сәйкестендірілуін талап етеді. Детерминирленген моделдерді зерттеу үшін
модел формасын өзгерту жүзеге асырылады. Кеңінен таралаған факторлық
моделдерге келесілер жатады:
– аддитивтік модельдер, функция кейбір коэффициенті бар факторлар
қосындысы болып табылады:
;
– мультипликативтік модели, функция кейбір коэффициенті бар факторлар
көбейтіндісі болып табылады:
;
– еселі модельдер, функция кейбір коэффициенті бар факторлар қатынасы
болып табылады:
;
– аралас модельдер.
Факторлар өзгерісінің тәуелді факторлрға әсерін зерттеу үшін алдыңғы
функционалды тепе-теңдік өзгерту қолданылады. Модельді өзгерту анықталмаған
мәндері бар факторларды болдырмау үшін жасалады және т.с.с. Мысалы, у =
а1а2 алғашқы функционалды бірнеше түрде келтіруге болады:
– Егер алымы бірнеше қосылғыштардың қосындысы болса, онда қосынды
құраушыларға ауыстырылады:
, , .
Нәтижесінде алдыңғы еселі модельдің орнына аддитивті факторлық модель
қолданылады, мұндағы фактор — жеке еселі модель.
– Егер алымын да бөлімін де бір өрнекке көбейтуге болатын болса, онда
(функционал түрі мультипликативті):
.
Алдыңғы еселі модель мультипликативті модельге ауыстырылады, мұндағы
әр фактор – жеке еселі модель.
– Егер алымын да бөлімін де бір өрнекке бөлуге болатын болса, онда
(функционал түрі еселі):
.
Алдыңғы еселі модель тепе тең еселі модельге ауыстырылады, мұндағы әр
фактор – жеке еселі модель.
Факторлық модельдер анализінің көп таралған әдістері:
– шынжырлық ауыстырулар;
– индекстерді есептеу.
Шынжырлық ауыстырулар әдісінде фактордың базистік мәні тізбектеп
ауыстырылады:
— a факторының әсері;
— b факторының әсері;
— c факторының әсері.
және т.б.
Индекс 1 — фактілік мәні, индекс 0 — фактордың базистік мәні.
Индекс — даму динамикасын, құрылымын және пропорциясын сипаттайтын
қтысты өлшем. Өзіндік және жалпы индекстерге бөлінеді. Өзіндік индекстер
жеке факторлардың өзгеру нәтижесінен функционалдың өзгерісін сипаттайды.
Жалпы индекстер жалпы факторлардың өзгеру нәтижесінен функционалдың
өзгерісін сипаттайды.
Мультипликаті түрдің функционалдарына арналған индексті әдіс жиі
қолданылады:
.
Мысалы, (V) пайда көлемі (р) бағаның жүзеге асырылған өнімнің (q)
санына көбейтіндісін береді: V=p*q.
Өзндік индекстер динамикадағы жеке факторлардың өзгерісін көрсетеді:
- (р) баға өзгерісінің өзіндік индексі.
- (q) баға өзгерісінің өзіндік индексі.
Агрегаттық жалпы индекс елесі түрде есептеледі:
– (ql) өлшеуіші – есептік периодта өнімді жүзеге асыру:
;
– (q0) өлшеуіші — базистік периодта өнімді жүзеге асыру:
;
– q = (q1 + q0)2 өлшеуіші — рташа шамамен алынған өнімді жүзеге асыру
саны:
.
– Индекстер байланысын жалпылайтын формула:
.
Жеке фактордың әсері осы фактор бойынша функцяның дербес туындысы мен
өсімшсіне тең. Мысалы, екі айнымалыдан тәуелді дифференциалданатын функция
шін:
– Х факторының әсері:
;
– Y факторының әсері:
.
Ықтималдық модельдері және анализ әдістері
Стохасткалық түрдегі экономико-математикалық модельдерді оқу
үшінзерттеудің түрлі статистиалық әдістері қлданылады, оған корреляцилық
анализ, образдарды таңдау әдісі, эксперттік бағалаулар және т.б.
Тиімділік модельдері
Бұл елгілі қиындықты спаттайтын экономико-математикалық модельдердің
ерекше түрі. Мақсаттық функция шарттармен шектелген облыста мәндер
қабылдайды. Мақсаттық функциялар құрамына келесілер жатады: басқарушы
айнымалылар, параметрлер; функцияның фрмасы беріледі. Мысалы, сызықтық
программалау есептері елесі моделбдерге негізделген:
,
, бүтін
ұндағы i — айнымалы индексі;
аi — мақсаттық функцяны есептейтін айнымалылар коэффициенттері;
bij — "pecypcының" j-ші шығындарының i-ші айнымалысы бойынша
нормативтік коэффициенттері;
Bj – "ресурсының" j-ші қор шектеу;
хi — мәндеріне қосымша шектеулер қосылатын i-ші айнымалы (теріс
емес, бүтін сан және т.б.).
Microsoft Excel модельдеу ортасы
Microsoft Fxcel берілгендерді талдау және шешімдерді таңдау экономико-
математикалық модельдерге енгізделген. Microsoft Excel 2000 ортасында
шешімдерді қабылдау мен шешуде комплекстік ақпараттық технологиялар құруға
негізделген(СОМ — Component Object Model). Ақпараттық технология OLE 2.0
(Object Linking and Embedded) Microsoft Excel қосымшасына Microsoft Office-
тың басқа қосымшаларын қосуға мүмкіндік береді.
Microsoft Excel-де жүзеге асырылатын берілгендерді талдаудың
стандартты технологияларына келесілер жатады:
– Microsoft Excel-де(берілгендер қоймасы) талдау мақсаттары үшін
алдыңғы берілгендерді тізім түрінде көрсету;
– Microsoft Excel-де (берілгендер қоймасы) түрлі шарттар бойынша
тізімді фильтрациялау;
– Microsoft Excel-де экономико-математикалық модельдерді құру үшін
енгізілген функцияларды қолдану;
– функционалдың берілген мәні бойынша модельдің параметрлерін таңдау;
– сценарийлер көмегімен модельдің сезгіштігін талдау және көптеген
есептеулер;
– модельдің функционалына параметрлердің кестелік мәндерін қою;
– тиімділік есептерді шешу үшін математикалық бағдарламалау әдістері;
– Талдау пакеті көмегімен экономикалық ақпаратты статистикалық өңдеу;
– графические методы решения экономических задач и представления
результатов анализа;
– Microsoft Excel-де (берілгендер қоймасы) алғашқы берілгендерді
агрегирлеу және келтіру.
Microsoft Excel ортасында жүзеге асырылатын экономико-математикалық
модельдер Microsoft Excel және Visual Basic енгізілген функцияларға
негізделе алады. Экономико-математикалық модельдерде көп қолданылатын
функйиялардың бірі Қаржылық функциялар категориясы.
1.Ақпартаттық технологиялар енгізілген жүйелерді қолдану
Берілгендерді талдау ақпараттық технологиялары енгізілген жүйелер
базасында мүлікті амортизациалау мысалында қарастырылған. Кез-келген
мүліктін (негізгі құралдар, материалдық емес активтер, бағалы емес және тез
қажылатын заттар) бастапқы бағасы бар, белгілі бір уақытта сатылады да
амортизациянын кірісі дұрыс болу үшін тіркеуге тұруы қажет. Мүліктін бағасы
берілген нормативті уақыт арасында амортизацияланады, және онын пайдлануы
бастапқы бағасын қайта қалпына келтірілуі белгілі-бір алгоритмге тән.
Кәдімгі кезде амортизациалау соммасы бегілі-бір учетті тіркеуде нормативті
уақыт арасындағы мүлікті пайдалану есептеледі, бұл уақыт аралығында бірнеше
учетті тіркеу болады.
АПЛ функциясы
АПЛ функциясы әр тіркеу кезенінде амортизация соммасын есептеуге
арналған. Мүлікті пайдалану барлық кезендерде сомма тұрақты шама болып
саналады. Есептеу кезінде бүкіл тіркеу кезендерде сызықтық (бірқалыпты)
амортизациалау әдісі қолданылады. Нормативті уақыт аралығындағы мүлікті
пайдалану соммасы бастапқы және ликвидацондық айырым соммасына тенеледі.
АПЛ функциясының есептеу әдісінде мүліктін сатып-алу фактілік күні
есептелінмейді.
АПЛ функциясының параметрлері:
- мүліктін бастапқы бағасы;
- мүліктін қалдық бағасы – амортизациялау кезеннің аяғындағы
ликвидациондық бағасы (кез-келген болуы мүмкін, сонын ішінде 0);
- мүліктін нормативті пайдалану уақыты – муліктін тугел амортизациялану
кезеніндегі тіркеу кезендердің саны.
Тіркеу кезенінің амортизация соммасын барлығына бірдей немесе таңдалған
объект үшін есептеуге болады. Бірінші жағдайда бастапқы тізім (деректкр
базасы) Microsoft Excelберілгендер құрылымы бойынша өзгермейді, бірақ
амортизация соммасын есептеу үшін объектерге байланысты барлық
параметрлерді автоматизацияландыруды қамтамасыз ету қажет. Екінші жағдайда
жұмыс кітабындағы ақпарат көлемі өседі, бірақ сонымен бірге барлық
отчеттердін есебінің нәтижесі беріледі.
Бөлек ОС объектінің АПЛ-ы.
Амортизация соммасын есептеу үшін керекті инвентарлы нөмір тізімі бар
өрістен тандалады. Ол тандалғаннан кейін автоматты түрде басқа параметрлер
шығарылады да, АПЛ функцисынын есептеуі басталады.
Жұмыстын орындалуы:
1. Файл -Создать. Командасынын көмегімен жана кітәпті жасау;
2. Файл - Сохранить как командасынын көмегімен жана кітәпті сақтап,
Анализ. XLS деген ат беру.
3. Формат - Лист - Переименовать, Лист1 — ОС. Команда көмегімен жаңа ат
беру;
4. ОС жұмыс парағында тізім (ДБ) – 2 кестені жасау;
2 кесте – Негізгі құралдар тізімі
ОС Атауы Бастапқы Жылдық СатыпалынТіркеуге Қадық
инвертарл бағасы амортизациған күн тұрған күн бағасы
ық нөмері я нормасы
10010 ПК 17700р 20,0% 30.09.99 01.10.99 0
20010 ПК 18700р 20,0% 01.04.00 01.10.00 0
12000 ПК 2300000 10,0% 01.05.96 01.09.96 0
20001 Ғимарат 120000р 1,0% 09.05.00 10.05.00 0
25001 Құрылым 125000р 5,0% 01.04.00 01.06.00 0
56769 Машина 250000р 10,0% 01.05.00 01.05.00 0
5. Вставка - Имя -Создать меню командасы арқылы ОС инвертарлық
нөмері, Атауы, Бастапқы бағасы, Жылдық амортизация нормасы,
Қадық бағасы бағандары үшін алдынғы жолда белгіленген ұашықтар,
атымен бірге бүкіл бағандар үшін, бағандар аталуы берілген ұашықтар
блогін жасау керек.
6. Егер жана парақ қажет болса, онда Вставка - Лист. Меню командасы
арқылы жана парақты еңгізуге болады.
7. Формат -Лист -Переименовать командасы арқылы жана парақтын атауын
өзгертеміз, парақ-АПЛ деген атау береміз.
8. АПЛ функциясынын параметрлерін АМР жұмыс парағында орналастыру (Сурет
1).
1. Ос инвентарлық нөмір
2. Аталуы
3. Бағасы
4. Дәстүрлі бағасы
5. Амортизация уақыты
6. AMP
Сурет1.
9. Инвентарлы нөмір АПЛ функциясының параметрі үшін Данные -
Проверка. Командасы көмегімен керекті мәндерді таңдап тізімі бар
өрісті дайындау керек. Список – берілгендер типін көрсету, көзі
-Инвентарлық нөмір блогі.
10. АПЛ функциясынын параметрлері үшін есептеу формулаларды еңгізу, В1-
ұяшықтын адресі, құрамында ОС Инвентарлық нөмір параметрі бар:
- Аталуы – ОС атауын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1; ОС Инвентарлық нөмір; Аталуы)
- Құны – ОС бастапқы құнын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1; ОС Инвентарлық нөмір; Бастапқы бағасы)
- Ликвидациондық бағасы – ОС қалдық бағасын шығаратын формула:
=ПРОСМОТР (В1; ОС Инвентарлық нөмір; Қалдық бағасы)
- Уақыт – ОС толық амортизация кезенінің узақтығын шығаратын формула :
=1ПРОСМОТР (В1; ОС Инвентарлық нөмір; Амортизациянын жылдық нормасы)
11. Нәтиже ұяшығы үшін АПЛ формуласын еңгізу керек: =AПЛ(B3;B4;B5), B3 –
Баға параметрі; В4 – ликвидациондық баға параметрі; В5 – Уақыт
параметрі.
ОС инвентарлық нөмірін таңдағанда автоматты түрде жылдық амортизация
соммасы есептеледі.
АПЛ формулалар массиві.
Формулалар массиві барлық ОС инвентарлық объекттерге формулаларды
бір рет қана енгізетін мүмкіндік береді. Амортизация соммасы кестенін бөлек
бағанындағы еңгізілген формула көмегімен есептеледі.
Жұмыстын орындалуы:
1. ОС парағында Негізгі құралдар деген тізімге жана Жылдық
амортизация соммасы атауы бар бағанды қосу.
2. Жылдық амортизация соммасы бағанында ұяшықтар блогін белгілеп,
формулалар массивін еңгізу керек:
=АПЛ(Бастапқы_баға; Қалдық_баға; 1Жылдық_ амортизация_нормасы)
3. Формулалар массивін еңгізгеннен кейін Ctrl+Shift+Enter батырмаларын
басу.
4. Файл -Закрыть командасы көмегімен сақталынған файылды жабу.
АМОРУВ функциясы
АМОРУВ функциясы әр-бір тіркеу кезеннің амортизация соммасынын
шамасын есептейді. Бұл сомма соңғы кезеннен басқа барлық кезендерге тұрақты
шама болады. Соңғы тіркеу кезеннң амортизация соммасы мүліктң 1 жылдағы
пайдалануына пропорионалды болады. Ереже бойынша, толық амортизация соммасы
мүліктің бастапқы және ликвидаионды бағасынын айырмына тенелмейді.
АМОРУВ функциясы келесі параметрлерді қолданады:
- мүліктің бастапқы бағасы;
- мүлікткн сатып алынған күні ( тіркеуге тұруы);
- 1-ші кезен – мүліктін пйдаланудың 1-ші тіркеу кезеннің аяқталу күні;
- толық амортизаия уақытының аяғындағы мүліктін қалдық (ликвидационды)
бағасы;
- қою (жылдық амортизация нормасы), мүліктін нормативті пайдалану
уақытына кері шама;
- базис – тіркеу жылынын узақтығын есептейтін, пайдаланатын әдіс (кесте
3);
Базис Күндер ситемасы
0 360 күн (NASD әдісі, АҚШ-та пайдалануға
алынған)
1 Фактілік
3 1 жылда 365 күн
4 1 жылда 360 (Еуропалық әдіс)
АМОРУВ функциясынын есептеу нәтижесі таңдалған базиске, сонымен қатар
мәзірдегі Сервис -Параметры командасындағы Вычисления бөлігіндегі
Система дат параметрінін қойылуына байланысты. Егер Система дат — 1904
жылға қойылса, онда 01.01.2002 күніне -35795 саны тен болады. Егер ондай
орнату қойылмаса, 01.01.2002 күніне – 37257 саны тен.
Жұмыстын орындалуы:
1. Файл - Открыть командасынын көмегімен Анализ.xls жұмыс кітабын
ашу;
2. ОС бетінде Тіркеуге тұрған күн бағандары үшін атаулы ұяшықтар
блогін жасау. Ұяшықтар блогін атауымен бірге белгілеп, жоғарыдағы1 жол
тексті бойнша Вставка- Имя-Создать мәзір командасын орындау керек.
3. Керек болса Вставка -Лист мәзір командасы көмегімен жана бет жасап
қойыныз.
4. Жаңа парақты басқа атпен сақтау. Формат-Лист- Переименовать, лист —
АМОРУВ.
5. AMOPУB жұмыс парағында АМОРУВ функиясының параметрлерін және
көмекші берілгендерді қою. (2 сурет. қара)
1 Инвентарлық номер Ос
2 Аты
3 Бағасы
4 Ликвидациондық бағасы
5 Алу күні
6 Бірінші период
7 Амортизация нормасы
8 Базис
9 Тіркеу периоды
10 АМРУВ
2сурет
6. АМРУВ Инвентарный номер функциясның параметрі үшін Данные
-Проверка. Указать тип данных — Список, источник — блок
Инвентарный номер менюдің командалары арқылы мәндер тізімімен өрісті
дайындау.
7. АМОРУВ функцияның қалған параметрлері үшін тркеу формулаларын енгізу
керек. В1- Инвентарный номер ОС параметрі бар, ұяшық адресі:
- Наименование — ОС атауын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарный номер ОС; Наименование)
- Стоимость —ОС алғашқы бағасын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарный номер ОС; Первоначальная стоимость)
- Ликвидационная стоимость —ОС қалған бағасын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарный номер ОС; Остаточная стоимость)
- Дата приобретения —ОС тіркеуге алған күнін шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарный номер ОС; Дата постановки на учет)
- Первый nepuoд —ОС бірінші тіркеу периодын аяқтайтын уақытын шығару
формуласы:
=КОНМЕСЯЦА (B5; 12-МЕСЯЦ(B5))
где В5 — Дата приобретения параметрі бар ұяшық мекен-жайы;
- Норма амортизации —ОС үшін бөлікті (амортизация нормасы) шығару
формуласы:
=ПРОСМОТР(B1; Инвентарный_номер_ОС; Годовая норма амортизации)
- Базис —Данные -Проверка мәзірдің командаларын орындау, Список
берілгендер типін анықтау, көзі— 0;1;3;4.
8. Есептеу кезені параметрі үшін берілгендер жол бойынша толтрылады,
келесі жлмен:
Жолдағы ұяшықтарды белгілеп, Правка- Заполнить- Прогрессия мәзір
командасын орыдап, прогрессиянын Арифметическая типін көрсету,
қадым 1, жуық мәні – 10.
9. Нәтиже ұяшығы үшін келесі түр ормуласын еңгізу керек:
=АМОРУВ($B$3;$B$5;$B$6;$B$4;B9;$B$7 ;B8)
10. Барлық тіркеу кезеннін АМОРУВ функциясынын автоматты түрде есептеу
үшін, ормуласы бар ұяшықты белгілеп, көшірмесін жолдын ұяшқтарына қою
керек.
Есептеу кезені (ұяшық В9) параметрі үшін АМОРУВ ункцияснын
формуласында қатысты сілтеме қолданылады, өйткені формулаға тираждау
қолданылғанда тіркеу кезені өзгереді. Тіркеу кезені нөмірі мүліктін
толық амортизациясынын кезендерінін номерінен асатын болса, АМОРУВ
функциясы 0 деген мәнді береді.
11. Файл -Закрыть мәзір командасы арқылы сақталынған жұмыс кітабын
жабыныз.
АМОРУМ функциясы
Мүліктін әр-бір кезекті тіркеу кезенінің амортизация соммасы бірдей
коэфицентке пропорционалды түрде азаяды- тұрақты дегрессивті амортизация.
Предсоңғы тіркеу кезені үшін мүліктін амортизация соммасы 50%-ке өседі,
ал соңғы тіркеу кезені 100%-ке өседі. Ереже бойынша толық амортизация
соммасы, мүліктін бастапқы және ликвидаионды бағасына тенелмейді. АМОРУМ
функциясы АМОРУВ функциясы сияқты параметрлерді қолданад. АМОРУМ-ды
есептеуде мүліктін пайдаланудң толық уақыты пайдаланады.
Жұмыстын орындалуы:
1. Файл - Открыть командасынын көмегімен Анализ.xls жұмыс кітабын
ашу;
2. АМОРУВ бетінде жана жолға формуланы еңгізу:
=АМОРУМ($B$3;$B$5;$B$6;$B$4;B9;$B$7 ;$B$8)
3. Барлық тіркеу кезендері үшін АМОРУМ функциясын есептеуге арналған
жолда ормулаларды орнату.
4. Файл -Закрыть мәзір командасы арқылы сақталынған жұмыс кітабын
жабыныз.
АСЧ функциясы
АСЧ функциясы барлық тіркеу кезендері үшін мүліктін амортизация
соммасынын бағасын есептейді, тіркеу кезені өскен сайын бірқалыпсыз
азаяды. Тіркеу кезенінің амортизация соммасын есептейтін формула:
Келесі тіркеу кезенінің i амортизация соммасын есептеуге арналған
жеңілтілген нұсқасы: .
ЛМР функциясынын нәтижесіне байланысты, мүліктін тіркеу кезеніндегі
амортизация соммасы,тіркеу кезенінің реттік (i) номеріне байланысты
коэфицентке көбейтіледі. Сонымен қатар бұл коэфиценттердің соммасы
мүліктін пайдалану кезеніне тенеледі.
Жұмыстын орындалуы:
1. Файл - Открыть командасынын көмегімен Анализ.xls жұмыс кітабын ашу;
2. АМОРУВ бетінде жана жолға формуланы еңгізу:
=АСЧ($В$3;$В$4; 1$В$7;В9)
3. Барлық тіркеу кезендері үшін АСЧ функциясын есептеуге арналған
жолда ормулаларды орнату.
4. Файл -Закрыть мәзір командасы арқылы сақталынған жұмыс кітабын
жабыныз.
АМОРУВ, АМОРУМ және АСЧ функцияларын есептеуге арналған берілгендер 3
суретте көрсетлген:
1 Инвентарлық номер Ос 12000
2 Аты ПК
3 Бағасы 2300000
4 0
Ликвидациондық бағасы
5 Алу күні 01 09 96
6 Бірінші период 31.12 96
7 Амортизация нормасы 0
,
1
8 Базис 1
9 Тіркеу периоды 1
Сурет 3
АМОРУВ, АМОРУМ және АСЧ есептеу нәтижесінің салыстыруы 4 кестеде
көрсетілген:
Есептеу кезені АМОРУВ АМОРУМ АСЧ
1 230 000,00р 527 476,00р 418 181,82р
2 230 000,00р 395 607,00р 376 363 64р
3 230 000,00р 296 705,00р 334 545,45р
4 230 000,00р 222 529,00р 292 727,27р
5 230 000,00р 166 897,00р 250 909,09р
6 230 000,00р 125 173,00р 209 090,91р
7 230 000,00р 93 879,00р 167 272,73р
8 230 000,00p 140 819,00р 125 454,55р
9 230 000,00Р 140819 83 636,36р
10 153 333,00р 0 41 818,18р
ИТОГО 2 223 333,00р2 109 904,00р2 300 000,00р
4- кесте
АСЧ және АМР функциясынын салыстырылуы әр-бір тіркеу кезеннің есептеу
жолмен жасалады.
- (АСЧ - АМР) – АСЧ және АМР функцияларынын соммасының айырымы.
- (АСЧАМР) – АСЧ-нің АМР-ға бөліндісі.
ДДОБ функциясы
ДДОБ функциясы кез-келген кезеннін аортизация соммасын есептейді.
Есеп келесі әдіспен жүргізіледі: мүліктін қалдық бағасынын төмендеу
кезіндегі амортзация процентінін көбейюі келесі формуламен есептеледі:
.
Белгіленген тіркеу кезеннің амортизация соммасын есептеу үшін жиналынған
амортизация соммасы пайдаланылады.
Жұмыстын орындалуы:
1. Файл - Открыть командасынын көмегімен Анализ.xls жұмыс кітабын
ашу;
2. Егер жана парақ қажет болса, онда Вставка - Лист. Меню командасы
арқылы жана парақты еңгізуге болады.
3. Жаңа парақты басқа атпен сақтау. Формат-Лист-
Переименовать, команда арқылы, парақ — ДДОБ.
4. ДДОБ жұмыс парағында ДДОБ және ПДОБ функиялардын параметрлерін
және көмекші берілгендерді қою. (4 сурет. қара)
1 Инвентарлық номер Ос
2 Аты
3 Бағасы
4 Ликвидациондық бағасы
5 Амортизация нормасы
6 Коэффициент
7 Есептеу периоды
8 Жана қосылымсыз
5. ДДОБ Инвентарный номер функциясның параметрі үшін Данные -
Проверка. Указать тип данных — Список, көз —Инвентарный номер
блогі.
6. ДДОБ функцияның қалған параметрлері үшін тркеу формулаларын енгізу
керек. В1- Инвентарный номер ОС параметрі бар, ұяшық адресі:
- Атауы — ОС атауын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарлық номер ОС; Атауы)
- Бағасы —ОС алғашқы бағасын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарлық номер ОС; бастапқы бағасы)
- Ликвидациондық бағасы —ОС қалған бағасын шығару формуласы:
=ПРОСМОТР (В1;Инвентарлық номер ОС; Қалдық бағасы)
- Амортизация нормасы—ОС үшін бөлікті (амортизация нормасы) шығару
формуласы:
=ПРОСМОТР(B1; Инвентарлық_номер_ОС; Жылдық амортизация
норасы;)
- Коэффициент —Данные -Проверка мәзірдің командалары арқылы тізіммен
өрісті дайындау , Список берілгендер типін анықтау, көзі—
0;1;1;5;2;2,5;3;.
- Есептеу кезені - берілгендерді жолен толтыру керек. Бірінші мән-
1, жлдын ұяшықтарын белгілеу, Правка - Заполнить - Прогрессия
мәзір командасы, тиі – Арифметилық, қадам 1, предельное значение
— 100.
- Күтпегенсіздітерден —Данные -Проверка мәзірдің командалары
арқылы мәндері бар тізіммен өрісті дайындау , Список берілгендер
типін анықтау, көзі— 0;1;.
7. Нәтиже ұяшығы үшін келесі түр ормуласын еңгізу керек:
= ДДОБ ($В$3;$В$4; 1$В$5;В7;В6)
8. Барлық тіркеу кезеннін ДДОБ функциясынын автоматты түрде есептеу
үшін, ормуласы бар ұяшықты белгілеп, көшірмесін жолдын ұяшқтарына
қою керек.
9. Файл -Закрыть мәзір командасы арқылы сақталынған жұмыс кітабын
жабыныз.
ПУО функциясы
ПУО функциясы берілген тіркеу кезеннін интервалында амортизация
соммасын есептейді. Есеп келесі әдіспен жүргізіледі: мүліктін қалдық
бағасынын төмендеу кезіндегі амортзация 2- лік процентін қоднады.
- 1- егер бірқалпты амортизация есебі қосылмаса, сонымен қатар
амортизация кемийтін қалдықтынг есебінен асатын болса.
- 0 – кері амалда.
Жұмыстын орындалуы:
1. Файл - Открыть командасынын көмегімен Анализ.xls жұмыс кітабын
ашу;
2. ДДОБ бетіне жиналған амортизация соммасын есептеуге арналған жана жол
формуласын қосу керек, мүліктін пайдалану күннен бастап:
= ПУО ($В$3;$В$4; 1$B$5;0;В7; $B$6;$B$8)
3. Барлық тіркеу кезеннін ПУО функциясынын автоматты түрде есептеу үшін,
ормуласы бар ұяшықты белгілеп, көшірмесін жолдын ұяшқтарына қою
керек.
4. ДДОБ және ПУО функцияларын салытыру үшін бастапқы берілгендері бар 5
кестені толтыру керек:
Инвентарлық номер Ос 12000
Аты ПК
Бағасы 2300000
Ликвидациондық бағасы 0
Амортизация нормасы 0,1
Коэффициент 2
Есептеу периоды 1
Жана қосылымсыз 1
5. кесте
5. Коэффициент және Жана қосылымсыз әр-түрлі мәндер параметрлеріне ДДОБ
және ПУО функцияларын есептеу.
6. Жаңа жолда екі бәрәктәрәлген период үшін ПУО функциясының айырымын
есптеу керек және есептеу шарттарын сақтай отырып сом период үшін ДДОБ
функциясының мәндерін салытыру керек:
ДДОБn=ПУО n+1 ПУОn
7. ПУО және ДООБ функцияларынын графикалық нәтижесін көрсету
8. Файл -Закрыть мәзір командасы арқылы сақталынған жұмыс кітабын
жабыныз.
Параметрлерді жинақтап алудың ақпараттық технологиясы
Менюдің Сервис-Подбор параметра командасы берілген мәндер функциясының
аргументтің мәнін есептеп қамтамасыз етеді. Итерацияның шекті саны мен
жинақтап алудың мәні Параметры терезесінің Вычисления бөлігінде қойылады,
ол Сервис-Параметры командасы арқылы ашылады.
Параметрді жинақтап алу параметрлер моделінде зерттеу негізгі әдіс бола
алатын мәндердің ауданы болады. Егер функционалда бірнеше параметр болса,
бұл анализ әр параметр үшін тізбектей орындалады, сонымен қатар функцияның
берілетін мәні өзгеріссіз қалады. Жинақтап алудың соңынан кейін алынған
нәтижелерді салыстыруға болады олардың реалистикалық жағынан. Мысалы,
амортизация периодының саны теріс мән болып шықты немесе процент ставкасы
берілген ставкадан көп.
Параметрдің жинақтап алу ақпараттық технологиясы кредиттер мен займдар
берілген функция мысалында қарастырылады. Типтік расчеттер күрделі процент
ставкасы келесі формула негізінде:
мұнда pmt — периодтық төлу суммасы;
r — бір оқу периодының проценттік ставкасы;
type — төлем типі: 1 — басында, 0 — тіркеу кезеңнің сонында;
n – қарастырылатын тіркеу кезеңдердің саны;
pv —. қазіргі салым құны;
fv — кедешек салым құны.
pmt және r өлшемдері, type төлем схемасы, n келісімшарт мерзімі өтпей,
өзгеріссіз болып қалады. Санау кезінде период ұзақтығы тіркеледі — ай,
квартал, жартыжыл, жыл. Анықталған периодке өзінің пайыздық ставкасы
белгіленеді. Егер пайыздық ставка бір жылға берілсе, ал тіркеу периоды
жылдың бөлігі болса, онда есептеуде жылдық пайыздық ставкаға
пропорционалдық өлшем қолданылады. Қаржылық функцияның ақша айналымында
айналым бағыты өте маңызды болып табылады: "бізге" — плюс таңбасымен,
"бізден" — минус таңбасымен.
Екі түрлі есептер модельдері қолданылады.
1. Депозитте салым түрінде орналастырылған капитал жинағы(немесе өсуге
ссуда түрінде берілген), pv өлшемі теріс, pmt өлшемі кез келген мәнді, сол
сияқты 0-ді, қабылдайды. n келісімшарт мерзімінің аяғында fv оң сомасы және
абсалюттік мәнге тең немесе одан есе pv мәні қайтарылады;
2. Қарыздық қаржымен пайдалану, pv өлшемі — оң, pmt өлшемі —
теріс(бірқалыпты төлем), сома fv 0 тең болу керек (ссуданы толықтай
төленуі).
Бір бірімен байланысты Microsoft Excel-де Финансовые категориясының
кіргізілген функциялары бар:
- БЗ — fv өсірілген капитал сомасын төлеу, егер pmt, r, n, type, pv
параметрлері өзгермесе.
- ПС — келешектегі құнның бірнеше тізбектелген төлемдерді қазіргі кезде
эквивалентті төлеу — pv өлшемі оң, егер pmt, r, n, type, fv параметрлері
өзгермесе.
- КПЕР — n период саны, pv шығу сомасы fv өлшеміне жеткенше, егер pmt, r,
type параметрлері өзгеріссіз болса.
- НОРМА — r ставканың процент өлшемі, при которой исходная сумма pv fv
өлшемін жетеді, егер pmt, n, type параматрлері өзгермесе.
- ПЛТ — pmt өлшемі, pv сомасын fv өлшеміне дейін ұлғаюын қамтамасыз етеді,
егер r, n, type параметрлері өзгермесе.
ПЛТ функциясы pmt төлемнің периодтық сомасын есептейді, қайда екі құрам
бар, кіргізілген функция көмегімен есептеледі:
- ОСПЛТ — сомасы, есептік кезеңдегі құрайтын салымдар (қарызды жабу);
- ПРПЛТ — есептік кезеңдегі проценттер (кіріс немесе төлемге).
Сонымен қатар pmt өлшемі n мерзімінде өзгеріссіз қалады, ал басқа
есептік кезеңдер үшін ОСПЛТ және ПРПЛТ құрайтын қатынас өзгереді:
ПЛТ =ОСПЛТ+ПРПЛТ
Мысал 1. Депозиттік салымдардағы жиналған сомманы есептеу керек, егер
бастапқы жарна 1000 с., әр айдың соңында 100 с. Төлемдер 3 жылға 18% ставка
шартымен болатын болса.
Жасалатын командалар тізбегі.
1. Анализ.xls жұмыс кітапшасын Файл-Открыть менюінің көмегімен
ашу.
2. Егер жаңа парақ қажет болса, келесі командаларды орындау Вставка-
Лист
3. Жаңа парақтың атауын келесі командалар көмегімен өзгерту Формат-
Лист- Переименовать, парақ — Анализ.
4. Функция үшін келесі параметрлерді енгізу (сурет 6):
1 Норма
2 Периодтар саны
3 Төлемдер
4 НЗ
5 Тип
6 БЗ
Сурет 6
5. B1:B5 ұяшықтарына бастапқы мәндерді енгізу.
6. БЗ функциясын келесі формула бойынша есептеу:
=БЗ(Bl12; B2*12; B3; B4 B5).
Нәтиже — 6 436,74 с.
7. Файлды келесі командалар көмегімен жабу Файл-Закрыть.
Мысал 2. Шоттағы сомма 10 000 с. дейін өсу үшін қанша уақыт қажет,
пайыздық ставка, шарттары және ай сайынғы төлемдер сақталады.
Жасалатын командалар тізбегі.
1. Анализ.xls жұмыс кітапшасын Файл-Открыть менюінің көмегімен
ашу.
2. Анализ. парағында курсорды формуласы бар ВЗ (B6 ұяшық) ұяшығына
орналастыру.
3. Келесі команданы орындау Сервис-Подбор параметра.
4. Параметрлерді таңдау үшін функциясының мәндерін енгізу — 10000,
мәндері таңдалатын ұяшық адресін — $B$2, ОК батырмасын басу.
Параметрлерді таңдау нәтижесі — 4,346 жыл.
1. Есептеу нәтижесін КПЕР функциясының көмегімен есептеу.
2. Есептеу шарттарын қалпына келтіру.
3. Файлды келесі командалар көмегімен жабу Файл - Закрыть.
Мысал 3. Шоттағы сомма 10 000 с. дейін өсу үшін 3 жыл мерзімдегі әр
сайынғы төлемдер қандай болу керек, пайыздық ставка шарттары сақталады.
Жасалатын командалар тізбегі.
1. Анализ.xls жұмыс кітапшасын Файл-Открыть менюінің көмегімен ашу.
2. Анализ. парағында курсорды формуласы бар ВЗ (B6 ұяшық) ұяшығына
орналастыру.
3. Келесі команданы орындау Сервис-Подбор параметра.
4. Параметрлерді таңдау үшін функциясының мәндерін енгізу — 10000, мәндері
таңдалатын ұяшық адресін — $B$3, ОК батырмасын басу.
5. Параметрлерді таңдау нәтижесі — 175,37, ППЛАТ функциясының нәтижесіне
тең.
6. Есептеу нәтижесін ППЛАТ функциясының көмегімен есептеу.
7. Есептеу шарттарын қалпына келтіру.
8. Файлды келесі командалар көмегімен жабу Файл - Закрыть.
Мысал 4 . Шоттағы сомма 10 000 с. дейін өсу үшін 3 жыл мерзімдегі
пайыздық ставка қандай болу керек, ай сайынғы төлемдер сақталады.
Жасалатын командалар тізбегі.
1. Анализ.xls жұмыс кітапшасын Файл-Открыть менюінің көмегімен ашу.
2. Анализ. парағында курсорды формуласы бар ВЗ (B6 ұяшық) ұяшығына
орналастыру.
3. Келесі команданы орындау Сервис-Подбор параметра.
4. Параметрлерді таңдау үшін функциясының мәндерін енгізу — 10000, мәндері
таңдалатын ұяшық адресін — $B$1, ОК батырмасын басу. Параметрлерді
таңдау нәтижесі: 40%. НОРМА функциясының нәтижесіне тең.
5. Есептеу нәтижесін НОРМА функциясының көмегімен есептеу.
6. Есептеу шарттарын қалпына келтіру.
7. Файлды келесі командалар көмегімен жабу Файл-Закрыть.
- Кездейсоқ шаманың ең кіші мәні – функция ЕҢКІШІ (ЕҢАЗ).
Берілгендер мәнінің массивте орналасуы мына функциялардың көмегімне
орындалады- МОДА, КВАРТИЛЬ, МЕДИАНА, ПЕРСЕНТИЛЬ, ПРОЦЕНТРАНГ. Мода —
Кездейсоқ шаманың еңүлкен мүмкін. Симметриялық таралым кезінде орташа мода
математикалық үмітке сәйкес. Егер кездейсоқ шама мәні қайталанбаса мода
қалыс қалады.
Кездейсоқ шама мәнінің жиыны айнымалылардың саны бойынша 4 бірдей
бөлікке квартилге бөлінеді. Квартилде айнымалының мәні өсуі бойынша
орналасады. Квартил бөлігінің және анықталған квартилдің қатысты бастапқы
айнымалы мәнінің номері көрсетіледі:
- 0 — минималды мәні;
- 1 — 25- персентил мәні (персентил — кездейсоқ шама мәні массивінің жүздік
үлесі);
- 2 — 50- персентил немесе медиана мәні;
- 3 — 75- персентил мәні;
- 4 — максималды мәні.
Кездейсоқ шама таралымының формасы ассиметрия және эксцесс мәндерімен
айқындалады— функция СКОС және ЭКСЦЕСС .
Асимметрия кездейсоқ шама таралымының орташаға қатысты симметриялығына
қызмет. Егер асимметрия — оң сан болса, онда таралым оң мән жағына жылжиды,
керісінше жағдайда теріс мән жағына. Эксцесс кездейсоқ шама ықтималдығынығң
тығыздығында өткір соңғылықтың немесе түзетілген қисықтың мінездемесі болып
табылады. Эксцесс қалыпты жағдайдағы таралымда нолге тең, ал салыстырма
бойынша таралымның қалыпты тығыздығының соңында оң және түзетілімде теріс.
Талдау пакеті жазылу статистикасының форрматалуының тезірек болуын
қамтамассыз етеді. Команда мәзір Сервис-Талдау берілгендер диалогтық
терезені шақырады Талдау құралдары, таңдалғандар ішінен Жазылу
статистикасы. Талдаудың бастапқы берілгендері ұяшықта бағанда немесе жолда
орналасады және меткасы болуы да мүмкін. Шығыс интервалына ориентация
көрсетіледі— жол бойынша немесе баған бойынша, метка жол бойынша немесе
баған бойынша.
Жазылу статистикаы статистикалық көрсеткіштерді есептейді: орташа,
медиана, стандартты ауытқу, эксцесс, интервал, максимум, есеп, k- ең кіші,
k- ең үлкен, стандартты қате, мода, дисперсия, асимметриялылық, минимум,
сумма, берілген деңгейдегі үмітке сенімді интервал. Жазылу статистикасының
көрсеткіштері көрсетілген орынға шығарылады (ағымдағы парақ, басқа парақ,
жаңа кітап ).
Мысал 5. Жазылу статистикасының әдістерін сальдо есебін талдауда қолдану
051, 052 1999 — 2001 жж аралығында. Бастапқы берілгендер айлық сальдомен
сәйкес келеді. Бастапқы берілген массивтің өлшемі — 2x36 элемент.
Әрекеттің орындалуы.
1. Анализ.xls жұмыс кітабын Файл-Ашу командасының көмегімен ашу.
2. Егер жаңа парақ қою қажет болса Вставка-Парақ командасының көмегімен
жаңа парақ қою.
3. Жаңа парақты Формат-Лист- Переименовать, командасының көмегімен
жаңа ат беру парақ — Статистика.
4. Бастапқы берілгендерді баған бойынша орналастыру және оның атын
көрсету— Есепті период, Сальдо 051 және Сальдо 052.
5. Сервис-Берілгендерді талдау командасының көмегімен Берілгендерді
талдау диалогтық терезесін шақыру.
6. Талдау құралдарын таңдау— Жазылу статистикасы. Жазылу
статистикасының параметрлерін көрсету:
- кіріс интервалы — ұяшық блок, есеп бойынша сальдо, Баған атын
кірістіру, баған бойынша ұйымдастыру, бірінші жолдағы метканы
көрсету;
- шығу интервалі — Жаңа жұмыс парағы;
- Қорытынды статистика көрсету;
- сенімділік деңгейі — 95%;
- k- ең кіші — 2; k- ең үлкен — 2 шығару.
- ОК батырмасын басу.
7. Файл -Жабу командасының көмегімен файлды жабу.
Кесте 5 – Жазылу статистикасының нәтижесі
Көрсеткіш Сальдо Сальдо Функция
есебі 051есебі 052
Орташа 13591,92 9564,75 СРЗНАЧ(...)2
Стандартты қате 116,01367127,61271СТАНДОТКЛОН КОРЕНЬ(СЧЕТ(...))
17 01
Медиана 13821 9547,5 МЕДИАНА(...) или КВАРТИЛЬ (...; 2)
Мода ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz