Ана тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың әдістемелік негізі
I Кіріспе бөлім
1. Оқыту процесіндегі бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытудың ғылыми.теориялық негізі.
1.1. Педагогикалық технология, сын тұрғысынан ойлау технологиясы ұғымдарына сипаттама.
1.2. Сын тұрғысынан ойлау стратегияларына шолу жасау.
1.3. Жаңа технологиялық сабақтың дәстүрлі сабақтардан айырмашылығы.
II. Негізгі бөлім
2. Ана тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың әдістемелік негізі.
2.1. Сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы тіл дамытудағы озат ұстаздардың іс.тәжірибесіндегі көрінісі.
2.2. Стратегияларды ана тілі сабақтарында қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың жолдары.
2.3. Жүргізілген эксперимент жұмыстарының нәтижесі.
Қорытынды бөлім
Әдебиеттер тізімі
Тіркеме.А
Тіркеме.Ә
1. Оқыту процесіндегі бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытудың ғылыми.теориялық негізі.
1.1. Педагогикалық технология, сын тұрғысынан ойлау технологиясы ұғымдарына сипаттама.
1.2. Сын тұрғысынан ойлау стратегияларына шолу жасау.
1.3. Жаңа технологиялық сабақтың дәстүрлі сабақтардан айырмашылығы.
II. Негізгі бөлім
2. Ана тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың әдістемелік негізі.
2.1. Сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы тіл дамытудағы озат ұстаздардың іс.тәжірибесіндегі көрінісі.
2.2. Стратегияларды ана тілі сабақтарында қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың жолдары.
2.3. Жүргізілген эксперимент жұмыстарының нәтижесі.
Қорытынды бөлім
Әдебиеттер тізімі
Тіркеме.А
Тіркеме.Ә
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан мемлекеті тәуелсіздік алып, демократиялық қоғам құруға бет алғалы қоғамдағы өзгерістер білім беру саласына да өз әсерін тигізді.
Білім беру үрдісінде ұстаз да, шәкір те жеке тұлға болып қарастырылатын болды. Жеке тұлғаға жету үшін әр оқушының қабілетін танып, біліп, дамытып, шындап, жөн сілтеп, адам дәрежесіне келтіру керек. Демек, оқытудың жаңа технологияларын пайдалана отырып, білім сапасын арттыру, мазмұнын байыту, оқу үрдісін жетілдіру, жан-жақты дамыған, рухани дүниесібай жас ұрпақты тәрбиелеу – кезек күттірмейтін мәселелердің бірі. Бұның өзі оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау, даму, тәрбиелеу, әр баланың қабілетін, дарынын ашу мұғалімдер қауымына зор міндеттер жүктейді.
Елбасы Назарбаевтың «... Бізге бұрынғы қай кездегіден де білім мен ғылымның баға жеткіліксіз қорын барынша арттыру, оны қазіргі заманға сай ету қажет» [13,3 б] деген сөзі егеменді елімізде білім мәселесіне мемлекет тарапынан қаншалықты көңіл бөлініп отырғанын дәлелдейді.
Бүгінгі мектеп алдындағы басты міндет –ана тілі сабағында сын тұрғысынан ойлау жобасын басшылыққа ала отыра, оқушылардың тілін дамытуға жағдай жасау. Оқу-тәрбие жұмыстары мазмұнының біршама өзгергенін есептемегеннің өзінде, жаңа технологиялар арқылы тіл дамыту зерттеу мақсаты алға қойылмаған. Сондықтан бастауыш мектеп оқыту жүйесінде мынандай қайшылықтар бар екені анық байқалады:
Білім беру үрдісінде ұстаз да, шәкір те жеке тұлға болып қарастырылатын болды. Жеке тұлғаға жету үшін әр оқушының қабілетін танып, біліп, дамытып, шындап, жөн сілтеп, адам дәрежесіне келтіру керек. Демек, оқытудың жаңа технологияларын пайдалана отырып, білім сапасын арттыру, мазмұнын байыту, оқу үрдісін жетілдіру, жан-жақты дамыған, рухани дүниесібай жас ұрпақты тәрбиелеу – кезек күттірмейтін мәселелердің бірі. Бұның өзі оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау, даму, тәрбиелеу, әр баланың қабілетін, дарынын ашу мұғалімдер қауымына зор міндеттер жүктейді.
Елбасы Назарбаевтың «... Бізге бұрынғы қай кездегіден де білім мен ғылымның баға жеткіліксіз қорын барынша арттыру, оны қазіргі заманға сай ету қажет» [13,3 б] деген сөзі егеменді елімізде білім мәселесіне мемлекет тарапынан қаншалықты көңіл бөлініп отырғанын дәлелдейді.
Бүгінгі мектеп алдындағы басты міндет –ана тілі сабағында сын тұрғысынан ойлау жобасын басшылыққа ала отыра, оқушылардың тілін дамытуға жағдай жасау. Оқу-тәрбие жұмыстары мазмұнының біршама өзгергенін есептемегеннің өзінде, жаңа технологиялар арқылы тіл дамыту зерттеу мақсаты алға қойылмаған. Сондықтан бастауыш мектеп оқыту жүйесінде мынандай қайшылықтар бар екені анық байқалады:
1. Құрманжанова Ә. Оқытудың озық технологиялары / Ә.Құрманжанова // Бастауыш білім – 2004-№3. 25-26 бет.
2. Идібекова Р. Оқушылардың сөздік қорын дамыта отырып, жазба жұмысын жүргізу тәсілдері / Р.Идібекова // Бастауыш білім – 2004-№1. 5-7 бет.
3. Асайынова Ш. РВСТ стратегиялары / Ш.Асайынова // Қазақстан мектебі-2002-№10. 19-21 бет.
4. Бұзаубакова К. Жаңа технологияны еңгізу / К.Бұзаубакова // Бастауыш мектеп-2004-№10. 13-14 бет.
5. Сыздықова М. РВСТ жеткізген жетістіктер / Сыздықова М. // Қазақстан мектебі-2005-12-қазан. 16 бет.
6. Мустафина М. Мектепке айтысты оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері: педагогика ғылым. Канд. ғылыми дәрежесін алу үшін дайын. дис. автореф. / М.Мустафина // Алматы қ.у. 2005. 28 бет.
7. Қуанбаева Б. Оқытудың педагогикалық жүйесін технологиялық негізде жетілдірудің дидактикалық шарттары: педагогика ғылым. канд. ғылыми дәрежесін алу үшін дайын. дис. автореф. / Б.Қуанбаева // Алматы-2004. 30 бет.
8. Тілембекова А. Ғылыми техникалық мәтіндердің лингвопрагматикалық құрылымы: философия ғылым. канд. ғылыми дәрежесін алу үшін дайын. дис. автореф. / А.Тілембекова // Алматы-2004. 29 бет.
9. Көшімбетова С. Оқу тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттары: педагогикалық ғылым. канд. ғылыми дәрежесін алу үшін дайын. дис. автореф. / С. Көшімбетова // Алматы-2004. 29 бет.
10. Есмұқанова К. Дебат технологиясы /К.Есмұқанова // Ұлағат-2001-№2. 12-16 бет.
11. Сәлімқызы Р. Мұғалімдер даярлаудың өзекті мәселелері / Р.Сәлімқызы // Ұлағат-2004-№4. 3 бет.
12. Жанабилова А. Қазақ тілі сабақтарындағы тіл дамыту жұмыстарының бүгінгі кездегі мәселелері / А.Жанабилова // Тіл әлемі-2004-№5. 7 бет.
13. Жазықбаева Ұ. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысына ойлауды меңгерту жолдары / Ұ.Жазықбаева // Білім берудегі менеджмент-2002-№4. 24-26
14. Нығметова Б. Бастауыш сыныптарда жаңа технологияны енгізу / Б.Нығметова// Білім берудегі менеджмент-2002-№4. 34-35 бет.
15. Әрінова Б. Ана тілі мен әдебиет пәндері бойынша оқытудың технологияларын іріктеу критерийлері / Б.Әрінова // Білім-2006-№2. 23-25 бет.
2. Идібекова Р. Оқушылардың сөздік қорын дамыта отырып, жазба жұмысын жүргізу тәсілдері / Р.Идібекова // Бастауыш білім – 2004-№1. 5-7 бет.
3. Асайынова Ш. РВСТ стратегиялары / Ш.Асайынова // Қазақстан мектебі-2002-№10. 19-21 бет.
4. Бұзаубакова К. Жаңа технологияны еңгізу / К.Бұзаубакова // Бастауыш мектеп-2004-№10. 13-14 бет.
5. Сыздықова М. РВСТ жеткізген жетістіктер / Сыздықова М. // Қазақстан мектебі-2005-12-қазан. 16 бет.
6. Мустафина М. Мектепке айтысты оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері: педагогика ғылым. Канд. ғылыми дәрежесін алу үшін дайын. дис. автореф. / М.Мустафина // Алматы қ.у. 2005. 28 бет.
7. Қуанбаева Б. Оқытудың педагогикалық жүйесін технологиялық негізде жетілдірудің дидактикалық шарттары: педагогика ғылым. канд. ғылыми дәрежесін алу үшін дайын. дис. автореф. / Б.Қуанбаева // Алматы-2004. 30 бет.
8. Тілембекова А. Ғылыми техникалық мәтіндердің лингвопрагматикалық құрылымы: философия ғылым. канд. ғылыми дәрежесін алу үшін дайын. дис. автореф. / А.Тілембекова // Алматы-2004. 29 бет.
9. Көшімбетова С. Оқу тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттары: педагогикалық ғылым. канд. ғылыми дәрежесін алу үшін дайын. дис. автореф. / С. Көшімбетова // Алматы-2004. 29 бет.
10. Есмұқанова К. Дебат технологиясы /К.Есмұқанова // Ұлағат-2001-№2. 12-16 бет.
11. Сәлімқызы Р. Мұғалімдер даярлаудың өзекті мәселелері / Р.Сәлімқызы // Ұлағат-2004-№4. 3 бет.
12. Жанабилова А. Қазақ тілі сабақтарындағы тіл дамыту жұмыстарының бүгінгі кездегі мәселелері / А.Жанабилова // Тіл әлемі-2004-№5. 7 бет.
13. Жазықбаева Ұ. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысына ойлауды меңгерту жолдары / Ұ.Жазықбаева // Білім берудегі менеджмент-2002-№4. 24-26
14. Нығметова Б. Бастауыш сыныптарда жаңа технологияны енгізу / Б.Нығметова// Білім берудегі менеджмент-2002-№4. 34-35 бет.
15. Әрінова Б. Ана тілі мен әдебиет пәндері бойынша оқытудың технологияларын іріктеу критерийлері / Б.Әрінова // Білім-2006-№2. 23-25 бет.
Атырау облыстық білім беру басқармасы
Қ.Дүтбаева атындағы Атырау гуманитарлық колледжі
Қорғауға жіберілді
Директордың оқу ісі
жөніндегі орынбасары
_________Ізғалиқызы А.
_______ ________2015 ж
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Ана тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың әдістемелік негізі.
Орындаған: Өтешова Бағыт 4(9)з тобының студенті
Жетекшісі: Шүйіншалиева Г.Н.
Басталуы: қыркүйек 2014ж
Аяқталуы: мамыр 2015 ж
Сақтау мерзімі: 5 жыл 524-бап
Курстық жұмыстың түскен уақыты ___________________________________ ______2015 ж
Пікір берушінің аты-жөні: ___________________________________ ___________________
П І К І Р
Студент ___________________________________ ___________________________________
Курстық жұмыс жазылды ___________________________________ ____________________
___________________________________ __________________________________________
Бөлімі: ___________________________________ ____________________________________
Пәні: ___________________________________ _____________________________________
Қорғайтын тақырыбы: ___________________________________ _______________________
___________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ________________________________________________
Бағасы: ________________________________
Аннотация
Бүгінгі дүниенің күн санап тез өсуі білім беруге деген талапты күшейте түсуде. Жаңа идеялар, білім беруге жаңаша көзқарас, кәсіби біліктілік біздің бұрынғыдан да жаңа жоғары сатыға көтерілгеніміздің белгісі. Міне, мұның бәрен қол жеткізуде әр ұстаздың шығармашылығы, жұмыс істеуі ерекше болып саналады. Менің осы тақырып бойынша зерттеу жұмысын жүргізу барысында мына сауалдар көкейіме оралды: сын тұрғысынан ойлау жобасы деген не? қайдан шықты? кім зерттеді? қалай қолданылады? Себебі бұл сұрақтар маған түсініксіз болды. Сол себептен мен бұл жобаға түсінік беріп, мағынасын ашып, философиясына терең үңілуді жөн санадым.
Бұл технологияның басты міндеті –оқушылардың сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту, оқу үрдісінде қолдану, қызығушылығын ояту. Ал сын тұрғысынан ойлау технологиясының тиімділігі –біріккен іс-әрекетті ұйымдастыру, оқуышлардың сын тұрғысынан ойлау мен жазу дағдыларын қалыптастыру.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясы –оқушыларды жаңа ақпаратқа, мәліметке сыни тұрғыдан қарап, талдау жасай отырып, қабылдаушы ретінде қарастыратын педагогикалық технология. Бұл технология мынадай үш кезеңнен тұрады.
. Қызығушылықты ояту.
. Мағынаны тану.
. Ой толғаныс.
Оқытудың кез келген жаңа технологиялардың бір-бірінен айырмашылығы және ұқсастықтары да болады. Сын тұрғысынан ойлау жобасын бастауыш сыныптарда қолдану, оның тиімділігін айқындау, дәстүрлі сабақтардан ерекшелігін анықтау, қандай жолмен берілген сабақтың нәтижелі екендігін анықтау, мұғалімнен шеберлікті талап етеді.
Бастауыш сатыда білім алып жатқан әр жеке тұрғаның қабілетін ашу, дамыту негізінде мектептерге оқыдың жаңа технологиялары енгізілуде. Сол сеебепті мен Балқұдық орта мектебінің 3 ә сыныбында сын тұрғысынан ойлау жобасын басшылыққа ала отырып, зерттеу жұмысын жүргіздім. Ондағы менің алдыма қойған өзекті мәселем –ана тілі сабақтарында оқушылардың тілін дамыту. Осы мақсатқа жету үшін
біріншіден, сыныптағы 30 оқушыны жете білу, олардың сұраныстары мен қажеттіліктерін есепке алу;
екіншіден, орындалатын жұмыстың мақсатын оқушыларға алдын ала айқындату;
үшіншіден, жазалау әдістерін қолданбау;
оқушының өз бетімен жұмыс жасауына мүмкіншілік беру.
Сонымен, мен крстық жұмысымның тәжірибелік бөліміне баса назар аудардым.
Тәжірибе үш кезеңде Балқұдық орта мектебінің 3 ә сыныбында өткізілді. Тәжірибеге 30 оқушы қатысты.
. Анықта кезеңі.
. Оқыту кезеңі.
. Қорытынды кезеңі.
Тәжірибенің бірінші кезеңінде –сынып оқушыларының сөздік қорын, сөйлеу дағдыларын анықтау көзделді. (2-кестеден қараңыз).Оқушылардың білім сапасының деңгейіне, сөздік қорын, сөйлеу жағдыларын әр түрлі карточкалар, тапсырмалар беру, ойындар ойнату, әңгіме құрату, түрлі тақырыптарда пікір алмастыру, олармен әңгімелесу арқылы айқындадық. Нәтижесінде 3 сынып оқушыларының сөздік қоры мен сөйлеу дағдысынан төмендегідей ортақ қылықтарды байқадым:
. Оқушылардың сөздік қоры шектеулі. Егер 9 жастағы баланың белсенді сөздік қорында 9000 сөз болуға тиіс деген бағдарламалық талап тұрғысынан келсек, біз анықтау тәжірибесін жүргізген әр сыныптағы оқушылардың тілінің даму деңгейі бұл талаптың орындалмағанын көрсетеді.
. Кейбір оқушылар өздеріне таныс, сол әңгімелерде қолданып отырған сөздердің мағынасын дәл және толық білмейді.
. Кейбір оқушылардың қолданған белсенді сөзді қорындағы сөздердің басым көпшілігі –зат есімдер. Осның салдарынан олардың өз беттерімен сөз тіркесін, сөйлем құрау, әңгіме жазу мүмкіншілігі шектеулі.
. Біршама оқушылардың сөздің мағынасын түсіну, мәтіннің тақырыбы мен мазмұнын есте сақтау дағдылары төмен. Мысалға, біз тәжірибе жүргізген сынып оқушыларының басым көпшілігі мәтінді бір оқып берген соң, оның тақырбы мен мазмұнын қайтадан айтып бере алмады.
. Сыныптың басым көпшілігінің сұраққа толық жауап беру дағдысы толық қалыптаспаған. Қойылған сұрақтың біразына иә, жоқ деп жауап береді. Қойылған сұраққа толық жауап бермейді.
. Әрбір сыныпта 6-7 оқушылар сөйлеген кезде өзінің дауыс қарқыны мен ырғағын сақтамайды. Күмілжіп сөйлеу, дағдырлап айқалау сияқты әдеттердің анайы екенін сезбейді.
Оқушылардың білім деңгейін айқындау барысында мынадай үш деңгейді анықтадық: жоғары, орташа, төмен (сызба № 1, 2, 3).
Тәжірибе кжұмысының екінші кезеңінде (оқыту) ана тәлә сабағында оқушылардың тілін дамытуға арналған жұмыстар тәжірибеден өткізілді.
Тәжірибенің үшінші кезеңінде (қорытынды) оқу үрдісінің, оқушы іс-әрекетінің және іс-тәжірибенің қорытындысы талқыланып, талдау жұмысы айқындалды. Бұл кезеңде оқушылардың сөздік қорының нәтижесін тексеру үшін сөзді жұмыстары жүргізіліп, шағын шығармалар, мазмұндамалар жазылды. Кім болғым келеді?, Халық қамқоршысы, Туған елім, Төл тілім тақырыптарын шығарма, ал Шие, Көгершін, Наурыз, Әке мен балатақырыптарын мазмұндама жазғызу арқылы оқушы тілінің қаншалықты деңгейде дамығандығын аңғардым. 4-5 оқушыларда грамматикалық қателер болғанменен, оқушылар түгелдей сауатты, көркем тілмен жазған. Шығарма жазу барысында теңеулер, мақалдар, бір сөзге бірнеше мағыналас сөздер, антонимдер, сөз тіркестері қолданылған.
М.Әлімбаевтің Әнші Әміре әңгімесін оқытқанда Академиялық дауласу стратегиясын пайдаландым. Онда оқушылар мәтіннің тақырыбы неге олай аталғандығы туралы өз пікірлерін дәлелдейді. Бұл стратегия арқылы оқушылардың ерін жеткізу, сауатты, мәдениетті сөйлеу, өз пікірін жеткізу, өз көзқарасын дәлелдей алу шеберліктерін байқадық.
№4 кесте.
№5 кесте.
Сонымен қатар оқушылардың оқу дағдыларының қалыптасуына, оқу қарқындары мен мәнерлеп, сауатты оқу дағдыларын тексеру мақсатында 3 а, б сыныптарында минуттап оқыту тәсілін жүзеге асыру. Минуттап оқыту барысында төмендегідей нәтижеге қол жеткіздік.
№6 кесте.
Қорытынды: 3 тоқсанның қорытындысы бойынша төмендегі қателер жіберілген:
. Мәтінді оқу барысында әр сыныпта 2 оқушыдан буындап, қатемен, сөйлем арасындағы үзілісті сақтамай оқу, сөздерді қайталап оқу сияқты кемшіліктер кездесті.
Ұсыныс: келесі тоқсанда оқу жылдамдығы төменоқушылармен жекелей жұмыстар жүргізу. Әр түрлі әдеби кітаптар оқытуға бағыт-бағдар беру.
Іс-тәжірибенің соңында оқушылардың білім деңгейін көрсетуде мынадай көрсеткішке қол жеткіздім.
Оқушылардың білім деңгейі. №7 кесте (Іс-тәжірибеден кейінгі).
Оқышалрдың тілін дамытудың тәжірибеге дейінгі және тәжірибеден кейінгі (жағдайлары жоғарыдағы деректерге сүйене отырып) салыстырмалы түрде берілді.
Қорыта келе, курстық жұмысында мынадай мәселелерге көңіл бөлінді:
педагогикалық, психологиялық, ғылыми-әдістемелік еңбектерге талдау жасау;
ұстаздардың озат іс-тәжірибелерін басшылыққа алу;
сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдануда оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін есепке алу;
эксперимент жұмысы.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясымен өткізген сабақтарымның жетістіктеріне тоқталар болсам:
Оқушылар өз беттерімен ізденеді;
Ойын жинақтайды;
Жаңа ақпарат алады;
Қарым-қатынас жасауға үйренеді;
Ойды жүйелі айтады;
Ой бөліседі;
Шығармашылықпен жұмыс жасайды.
Менің алдыма қойған мақсатым –сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану барысында оқушы сөздік қорының аясын кеңейту және тілін дамыту, пән бойынша үлгерім нәтижесінің, білім сапасының артуына үлес қосу.
Жаңа технология бойынша зерттеу жұмысын жүргізіп, ертеңгі күні төл тілімнің өсіп-өркендеуіне өз үлестерін қосар азаматтарды оқытып шығаруға аз да болса үлес қосқаныма қуаныштымын.
МАЗМҰНЫ
I Кіріспе бөлім
. Оқыту процесіндегі бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытудың ғылыми-теориялық негізі.
1.1. Педагогикалық технология, сын тұрғысынан ойлау технологиясы ұғымдарына сипаттама.
.2. Сын тұрғысынан ойлау стратегияларына шолу жасау.
.3. Жаңа технологиялық сабақтың дәстүрлі сабақтардан айырмашылығы.
II. Негізгі бөлім
. Ана тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың әдістемелік негізі.
2.1. Сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы тіл дамытудағы озат ұстаздардың іс-тәжірибесіндегі көрінісі.
.2. Стратегияларды ана тілі сабақтарында қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың жолдары.
.3. Жүргізілген эксперимент жұмыстарының нәтижесі.
Қорытынды бөлім
Әдебиеттер тізімі
Тіркеме-А
Тіркеме-Ә
2
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан мемлекеті тәуелсіздік алып, демократиялық қоғам құруға бет алғалы қоғамдағы өзгерістер білім беру саласына да өз әсерін тигізді.
Білім беру үрдісінде ұстаз да, шәкір те жеке тұлға болып қарастырылатын болды. Жеке тұлғаға жету үшін әр оқушының қабілетін танып, біліп, дамытып, шындап, жөн сілтеп, адам дәрежесіне келтіру керек. Демек, оқытудың жаңа технологияларын пайдалана отырып, білім сапасын арттыру, мазмұнын байыту, оқу үрдісін жетілдіру, жан-жақты дамыған, рухани дүниесібай жас ұрпақты тәрбиелеу –кезек күттірмейтін мәселелердің бірі. Бұның өзі оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау, даму, тәрбиелеу, әр баланың қабілетін, дарынын ашу мұғалімдер қауымына зор міндеттер жүктейді.
Елбасы Назарбаевтың ... Бізге бұрынғы қай кездегіден де білім мен ғылымның баға жеткіліксіз қорын барынша арттыру, оны қазіргі заманға сай ету қажет [13,3 б] деген сөзі егеменді елімізде білім мәселесіне мемлекет тарапынан қаншалықты көңіл бөлініп отырғанын дәлелдейді.
Бүгінгі мектеп алдындағы басты міндет –ана тілі сабағында сын тұрғысынан ойлау жобасын басшылыққа ала отыра, оқушылардың тілін дамытуға жағдай жасау. Оқу-тәрбие жұмыстары мазмұнының біршама өзгергенін есептемегеннің өзінде, жаңа технологиялар арқылы тіл дамыту зерттеу мақсаты алға қойылмаған. Сондықтан бастауыш мектеп оқыту жүйесінде мынандай қайшылықтар бар екені анық байқалады:
Қазақстан Республикасының жаңадан қабылданған Бастауыш білім беру тұжырымдамасына сәйкес бастауыш сыныптарда меңгерілетін білім, бірлік дағдылардың деңгейіне қойылатын мемлекеттік стандарт талабы мен бұрынғы оқу бағдарламаларының арасында;
ана тілі сабағында оқушылардың тілін дамыту жұмыстарын тиімді әдістемемен қамтамасыз ету қажеттігі мен оның іс жүзілік тұрғыда жасалмауы арасында;
оқушылардың тілін дамытуда сын тұрғысынан ойлау жобасын қолданудың тиімділігі және ғылыми педагогикалық тұрғыда негізделген тіл тіліміздегі әдістемелердің жоқтығы арасында қайшылықтар туындап отыр.
Сол себептен, қайшылықтардың шешімін табудан менің ғылыми-зерттеу жұмысымның мәселесі ана тілі сабағында тілін дамытудың ғылыми-әдістемелік және теориялық жолдарын қарастыру болып табылады. Аталған мәселенің бүгінгі күнге дейін өз деңгейінде қарастырылмауы зерттеу жұмысымның тақырыбын: Ана тілі сабығында сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы оқушылардың тілін дамыту деп таңдауыма себеп болды. Осы қайшылықтардың шешімін табуда мындай мақсат пен міндеттерді айқындадым.
Зерттеудің мақсаты:оқушы тілін дамытуда сын тұрғысына ойлау жобасын қолданудың тиімділігін анықтау.
Зерттеу міндеттері:
сын тұрғысынан ойлау технологиясының ғылыми-теориялық негізін ашу;
сын тұрғысынан ойлау технологиясын оқушылардың жан-жақты танып білуін қамтамасыз ететін шығармашылық жүйе жасау, әдістерін ұсыну;
сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегияларын қолдану арқылы оқушылардың өз бетінше ізденуін және тілін дамытудың тиімді жолдарын анықтау;
озат ұстаздардың іс-тәжірибелеріне талдау жасау.
Зерттеу болжамы:
1. Егер бастауыш сыныпта ана тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасымен оқытудың тиімді жолдарын қарастыра оқушының санасына, ақыл-ойына қозғау салып, шығармашылық ойлау қабілеттерін дамытуға, тілге деген сүйіспеншілік сезімін оятуға игі ықпалын тигізер еді. Сын тұрғысынан ойлау жобасын оқу тәрбие үрдісіне енгізетін болсақ, онда:
оқыту үрдісін ұйымдастырудың жаң әдіс-тәсілдері мен формаларын тиімді пайдалануға;
оқушыларды өз-бетімен ізденуге, олардың ойлау қабілеттерін арттыруға;
берілген оқу материалын толық меңгеруге, өз бетімен білім алуға, сөйтіп білім сапасын арттыруға және тілін дамытуға қол жеткізуге болар еді.
Зерттеу әдістері:
Зерттеу мәселесі бойынша философиялық, педагогикалық, псхологиялық, ғылыми және әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау; бастауыш сыныптағы оқыту процесін бақылау; алдыңғы қатарлы үлгілі ұстаздардың озат іс-тәжірибелерін жинақтау, талдау, салыстыру, қорыту; педагогикалық эксперимент жүргізу және оның нәтижесін сұрыптау, диагностика жасау.
Зерттеу көздері:
Тіл туралы заң, Қазақстан-2030 стратегиясы бүгінгі білім мен тәрбие берудің өзекті мселелері, озық технологиялық тәжірибелер негіз болып, педагогикалық, психологиялық, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге шолу жасалынды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
. Ана тілі сабағынада оқушылардың тілін дамытуда жүргізілетін жұмыстардың өлемі, мазмұны және жүйесі теориялық түрде негізделді.
. Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытудың моделі жасалды, негізгі өлшемдері мен деңгейлері анықталды.
. Ана тілі пәні бойынша сын тұрғысынан ойлау жобасының әдістемелік жағы негізделді және ол жобаның оқушылардың тілін дамытудағы мүмкіндіктері айқындалды.
Зерттеу жұмысының практикалық мәні:
Ана тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың теорилық тұжырымдарын, әдістерін, қорытындысын бастауыш мектеп іс-тәжірибесінде, жоғары оқу орындарында, студенттер курстық жұмыс, баяндама жазу барысында, ғылыми коференцияларда осы саладан білім, білік, дағдыларын жетілдіру мақсатында пайдалануға болады.
Зерттеу базасы: Балқұдық орта мектебі 3 ә сынып оқушылары.
1. ОҚЫТУ ПРОЦЕСІНДЕГІ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
.1. Педагогикалық технологиясы ұғымдарына сипаттама.
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтің Қазақстан-2030 Қазақстан халқына арнаған жолдауында Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді. Біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының жігерлі, білім өрісі биік, денсаулықтары мықты өз елінің өкілдері болады деп көрсетілгендей-ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш білімге тән. Жас мемлекетіміздің болашағы –бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап қойып, олардың табиғи қабілетін, нақты мүмкіншілігін анықтап, ана тілінде еркін, сауатты, жүйелі сөйлеулерін дамыту, соған негіздеп оқыту –бүгінгі күннің өзекті мәселесі [9, 9 б.].
Бүгінгі дүниенің күн санап тез өсуі білім беруге деген талапты күшейте түсуде. Жаңа идеялар, білім беруге жаңаша көзқарас, кәсіби біліктілік біздің бұрынғыдан да жаңа жоғары сатыға көтерілгеніміздің белгісі. Міне, мұның бәріне қол жеткізуде әр ұстаздың шығармашылығы, жұмыс істеуі ерекше болып саналады. Осы жолда мен сын тұрғысынан ойлауды дамыту жобасының маңыздылығын, ол технологияны ана тілі сабақтарында қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытуға үлкен үлес қосарын, ұстаздарға айтқым келеді. Осы тақырып бойынша зерттеу жұмысын жүргізу барысында мына сауалдар көкейіме оралды: сын тұрғысынан ойлау жобасы деген не? қайдан шықты? кім зерттеді? қалай қолданылады? Бұл сұрақтар маған түсініксіз болды. Сол себепті мен бұл жобаға түсінік беріп, мағынасын ашып, философиясына терең үңілуді жөн санадым.
Сондықтан технология –оқыту технологиясы, педагогикалық технологиясын тұрғысынан ойлау технологиясы ұғымдарының ара жігін анықтап, байланыстарын ашып алайық. Көптеген педагогикалық, психологиялық әдебиеттерде, сөздіктерде, энциклопедияларда, ғылыми және әдістемелік әдебиеттерде, ғылыми басылымдарда сан қилы анықтамалар берілуде. Бірақ олар қате анықтамалар емес. Керісінше, олар бірін-бірі толықтырып отырады.
Қ.М. Нағымжанованың инновациялы-креативті технологиялар атты еңбегінде: Технология –оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы, оқу процесін ұйымдастыру және жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі. Сонымен қатар ол белгіленген мақсатты тиімді орындау үшін материалдарды түрлендіру процестері мен әдістерінің жиынтығы және бірізділігін, кешенді бірлігін айтуға болады делінген. Ал түсіндірме сөздікте Технология –бұл қандай да болсын істегі, шебердегі, өнердегі амалдардың жиынтығы деп айтылған [50, 27 б.].
Технология –мұғалімнің басшылығымен оқушының білімді өз бетімен игеруі, көзделген нәтиженің орындалу кепілі, нақтылы мақсатқа негізделген болашақ оқу үрдісінің жобасы және сатыланған, тәртіптелген іс-әрекеттер жүйесі.
Технология - грек сөзі, яғни өнерпаздық, шеберлік, іскерлік [18, 64 б.].
Берілген анықтамалардан технология techne –өнер, шеберлік және logos – ғылым, заң, яғни технология дегеніміз –шеберлік туралы ғылым екенін білуге болады.
Технология –мұғалімнің кәсіби қызметін жаңартушы, түпкі нәтижеге жетудің кепілдік берерліктей іс-әрекеттерінің жиынтығы. Білім беру стандартының негізгі талаптарына жетудің нақты жолы. Технологияның басты мақсаты –оқушының білім деңгейін шығармашылық деңгейге көтеру. Жалпы технологияның өзі өз ішінде көп арналарға бөлінеді. Соның бір тармағы –оқыту технологиясына тоқталайық.
Жаңа педагогикалық технологиялар –бұл білімнің басымды мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелік оқу –тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдармен байланысқан міндеттердің, мазмұнның, формалары мен әдістердің күрделі және ашық жүйелері, мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушылардың дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды
[28, 3 б.].
Қоғам даумы алға ілгерлегелі, білім беру саласында да көптеген жаңалықтар енгізілуде. Қазақстанның мектептерінің басым көпшілігі, осы жаңа технологиялар бойынша дәріс беруде. Бүгінгі таңда ғылыми әдебиеттерде елуден астам педагогикалық технологиялар қолданылып жүргендігі мәлім.
Білімнің жаңа мазмұнын жүзеге асыру үшін жаңа технологиялар керек-ақ. Жаңалықты меңгеру мен жүзеге асыруда дұрыс түсінбеушілік ұйымдастырушыға әр түрлі едергі жасайтыны белгілі. Сондай технологиялардың бірі оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту жобасы.
Сын тұрғысына ойлауды дамыту бағдарламасы әлемнің түкпір-түкпірінен жинақаталған білім берушілердің бірлескен еңбегі деп түсінуіміз керек.
Бұл бағдарламаның мақсаты:
Барлық жастағы, соның ішіндегі бастауыш сынып оқушыларының кез келген мазмұн, түсінікке сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым, бір пікірдің біреуін таңдауға, сапалы шешім қабылдауға үйрету [32, 24 б.].
Енді, осы технологиялардың ішінде сын тұрғысынан ойлау жобасына шолу жасап, мағынасын ашайық. Жалпы алғанда бұл технологиялар оқу үрдісінде қолдану аясын тапқанмен, олардың әрқайсысының өздеріне тән қолдану ерекшелігі, әдіс-тәсілдері бар.
Сын тұрғысынан ойлау жобасының психология-педагогикалық негізі ретінде Л.С. Выготскийдің, Ж.Пиаже, Д.Дьюидің идеялары алынған. Бұл технологияның авторы –Ч.Темпл, К.Мередит, Д.Стилл, Чарлз, А.Женни, Куртис сынды шетел әдіскерлері. Бұл жобаны насихаттаушылардың бірі –Қазақстандағы Соростың Демократиялық Білім беру орталығының атқарушы директоры С.Мирсеитов.
Сын тұрғысынан ойлау жобасы біздің елімізге Джордж Соростың ашық қоғам институты Сорос –Қазақстан қоры арқылы келген. Сын тұрғысынан ойлау –оқушылардың жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз.
Сыни ойлау анықтамасына еш келмейтін ойлаудың үш түрі –ол шығармашылық немесе көкейкесті ойлау.Сонымен сыни ойлау төрт бөліктен тұрады:
Біріншіден, сыни тұрғыдан ойлау өзіндік және жеке ойлау болып табылады. Егер ойлау өзіндік сипатқа ие болғанда ғана сыни тұрғыдан ойланғандық болады.
Екіншіден, ақпарат сыни тұрғыдан ойлаудың соңғы емес, бастапқы пункті болып табылады.
Үшіншіден, сыни тұрғыдан ойлау сұрақтар қойып, шешімін табуды қажет ететін мәселені анықтаудан басталады.
Төртіншіден, сыни тұрғыдан ойлау көңілге қонымды дәлелге ұмтылады.
Сыни ойлауға келсек, бұл –американдық көптеген ғалымдардың алдыңғы қатарлы идеялары негізінде құрылған жоба, оның тұтас құрылымы болғандықтан технология деуге негіз бар. Сыни ойлау деген не мағына береді? Ол ағылшын тілінің Critical thinking дегеннің тікелей аудармасы. Яғни бұл сынау деген сөз емес, одан да ауқымды терең. Бұл педагогикалық технология оқушылардың мәтінмен жұмыс жасауын және барлық ауызша және жазбаша сөйлеу дағдыларын дамытады.
Сын тұрғысынан ойлау сынау емес, ол шыңдалған ойлау, яғни оқушы ойын сын тұрғысынан ойлап, дәлелдеудің, ой-өрісін кеңейтудің, еркін ойлаудың, шығармашылық қабілетін шыңдаудың бір амалы. Кез келген сынау емес, оны жан-жақты терең зерттеу, талдау, бақылау жасау үрдісі болып табылады. Сол шешімді іздеуге жай ойлау емес, шыңдалған ойлауды қолдану.
Сын тұрғысынан ойлау –шыңдалған ойлау, кез келген даму деңгейіне байланысты мәселелерге сыни көзбен қарау:
. Күрделі мәселелерді шешуге, аса маңызды, жауапты шешімдер қабылдауға сыни көзбен қарау.
. Үйрету мен үйрету бірлігінен, үйренудің сеніміне негізделген құрылым.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясы –оқушыларды жаңа ақпаратқа, мәліметке сыни тұрғыдан қарап, талдау жасай отырып, қабылдаушы ретінде қарастыратын педагогикалық технология. Бұл технология мынандай үш кезеңнен тұрады.
. Қызығушылықты ояту.
. Мағынаны тану.
. Ой толғаныс.
. Қызығушылықты ояту кезеңінде әрекеттің танымдылық түрлері орын алады. Бұл оқушыны өз білімін талдап, жаңа тақырып бойынша ойлауға белсендіріледі. Яғни оқушы белсенді әрекеті арқылы өз білімін анықтап, бар біліміне жаңа білім қосады.
. Мағынаны ажырату кезеңінде іс-әрекеттің барлық түрлері қамтылады. Яғни оның жаңа тақырыпқа көшуі, оны зерттеуі, оқуы, жазуы, тәжірибе жасауы.
. Ой толғаныс кезеңінде оқушылар оқып білгендерін, үйренгендерін топтайды, белсенді түрде өз ұғымдарын жаңамен ұштастырып қайта құрады.
Сын тұрғысынан ойлау кез келген мазмұнды сынау емес, оны жан-жақты терең зерттеу, бақылау, талдау жасау үрдісі, яғни оқушылардың оқу мәселелерін шешу барысында меңгерілген жаңа білімдерді өздігінен табуы.
Сын тұрғысынан ойлау –үздіксіз түрде жүзеге асырылатын үрдіс. Білімді сыни тұрғыдан ойлау арқылы мемлекеттік стандарт деңгейінде игеруге қол жеткізу.
.2. Сын тұрғысына ойлау технологиясының стратегиларына шолу жасау.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңының 8 бабында: Білім беру жүйесінің басым міндеттерінің бірі –оқытудың жаңа технологиясын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық, ғаламдық, коммуникациялық желілерге шығу деп атап көрсеткен. Осыған орай, Қазақстандағы мектептердің басым көпшілігі осы жаңа технологиялар бойынша оқытуда. Кез келген технологияны оқытудың өзіндік ерекшеліктері, әдіс-тәсілдері бар. Енді мен сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегияларына шолу жасап, тоқталып өтуды жөн санадым. Жалпы ең алдымен стратегия деген сөздің пайда болу генезисіне түсінік бере кетелік.
Мұғалім стратегияны, оны пайдалану ретін білмейінше сабақты жүргізу мүмкін емес. Сабақта стратегияларды орынды пайдалану, дұрыс жүзеге асыру мұғалімнің шеберлігін танытады. Стратегияларды білу және оны қолдану дегеніміздің өзі бір басқа. Сондықтан мұғалім ең алдымен жаңа технологиялардың стратегияларын мұқият зерттеп, талқыға салуы керек. Ол дегеніміз не? Қандай стратегиялар бар, олар қалай қолданылады, сабақтың қай жерінде қолданылады, қалай қолдану тиімді, қай стратегияның пайдасы мол. Осы сауалдарға толық жауап бергенде ғана, оны тәжірибемен ұштастыруға болады. Кез келген мұғалім оқу тәрбие үрдісінде оқытудың сын тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланудың педпгогикалық шарттарын білу керек. Яғни мен мына шарттарды басшылыққа алдым:
сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегиялары туралы білім;
стратегияның қажеттілігі;
сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегияларын меңгеру;
пайдалану және білім беруді ұйымдастыру формалары;
тәжірибе алмасу;
стратегияның тиімді жолдарын қарастыру;
стратегия нәтижесінің болуы;
жаңалықтың өмір сүру сатыларын меңгеру.
Сын тұрғысына ойлау жобасының мынадай стратегиялары бар: ой қозғау, талқылау, шығу парағы, негізгі идеяны суреттеу, галереяны шарлау, топтастыру, болжау, оқырманның жауабы, қос жазба күнделігі, еркін суреттеу, семантикалық карта, сұрақ қою, жіңішке-жуан сұрақтар, венн диаграммасы, бірлесе оқу, координаттар, ББҮ, торлы талқылау-пікірталас, концептуалды кесте, Т кестесі, кең көлемді лекция, біреу топта –қалғаны қонақта, сауаттылықты ашатын хаттар, бағытталған оқу, эссе, блум тасономиясы, ерін жазу, кубизм, 5 жолды өлең, 6 неге? ойлан-жұптас-пікірталас, ЖИГСО-1, ЖИГСО-2, бұрыштар, дөңгелек үстел, шкала, үш қадамды сұхбат, кезекпен қайталау, 5 минуттық эссе, аквариум, академиялық дауласу, рубрика, өзін-өзі бағалау, жұмыс үлгілері, бағалау портфелі, соңғы сөзді мен айтайын, РАФТ, екі жақты күнделік, нстерт кестесі, аралас кезеңдер, оқытудың нұстқауы, автордың орындығы, жолаушының қойын дәптері, сурет салу, қарама-қайшы элементтер, көрнекілік. Сын тұрғысынан ойлауды үйрету жеңіл емес. Дегенмен сын тұрғысынан ойлауды дамытатын оқыту жағдайлары мен әдістері бар. Сабақта қолданылатын әдістер сын тұрғысынан ойлауды дамыту жобас ыбойынша стртегиялардың құрылымы, сабаққа дайындық, оқыту барысында қолданылатын, үй жұмысы ретінде берілетін стратегияларға бөлінеді. Солардың бірнешеуінің жүргізу әдістемесін назарларыңызға ұсынамын.
Топтастыру немесе ойды жинақтау әдісіоқушыларды еркін ойлауға және тақырыпты ашық талқылауға бағыттайтын оқыту стратегиясы. Бұл идеяларды жинақтап, бір-бірімен сабақтастырып, біріктіру үшін ойды дамытып, жетілдіруге қажетті құрылымдарды тудырады. Бұл адам зердесінің қалай жасайтындығымен тереңірек байланысты ойлаудың ерекше түрі. Топтастыру –ойды, идеяны жинақтау, яғни бұл сонымен қатар оқыған нәрселерді жинақтап, беретін қорытындылау құралы. Бұл әсіресе енжар жазушыларды жазуға ынталандыруға, жазу ісінде белсенділік танытуға қолданылатын әсерлі құрал. Көбінесе бұл адамның өз біліміне сенуге (өз білімін білуге), бір тақырыпқа қатысты түсінігін немесе сенімін білуге көмектесетін стратегия. Топтастыру –оқыту стратегиясы, бұл стратегия оқушыларды еркін және ашық ойлауға үйретеді. Ол ойлауды шыңдайтын идеяларды байланыстыратын бірнеше құрылымнан тұрады. Бұл стратегияның түсіндірмесі мынадай: кілтті сөзді ортаға жазу. Ол тақырып болуы да мүмкін. Керекті уақыт өткеннен кейін жазылған пікірлерді топтастыру, қателерге көңіл бөлу, ешқандай шешім қабылдамау. Бұл әдіс көбінесе қызығушылықты ояту және ой толғаныс кезеңінде жүзеге асырылады.
Топтастыру –қарастырылып отырған мәселе жайлы ойдағы бар мәліметті қағазға түсіру. Тоқтаусыз шектелмей жаза беру, содан кейін классификациялау арқылы ішкі байланысын анықтау, білімнің желісін немесе торын құру осы стратегия үлесінде.
Бес жолдық өлең стратегиясы –ақпаратты жинақтау қабілеттілігі, аз ған сөзбен күрделі ойын, сезімін, үмітін білдіру. Бес жолдық өлең тақырыпты ашу керек, сондықтан ол ақпараттың талданғанын және материалдың аз сөзбен көп ойды білдіретіндігін талап етеді. Бұл стратегия мынадай жолдардан тұрады:
-жол –тақырыпты білдіретін бір сөз (зат есім);
-жол –екі сөз, тақырып мазмұнына байланысты (сын есім);
-жол –үш сөз, тақырып бойынша іс-әрекет;
-жол –тақырыптағы сөзден тұрады, яғни зат есімге мағыналас сөз;
-жол –тақырыптың болмысын білдіретін бір сөйлем.
Кубизм стратегиясы да оқыту стратегиясын жатады.Кубизм тақырыпты түрлі қырынан қарастыруға көмегін тигізеді. Ондай ойлау, жазу, оқу әрекеттері қатар жүреді. Бұл әдіс мына жүйе бойынша ж.зеге асырылады: суреттеңіз –салыстырыңыз –зерттеңіз –ойыңызды айтыңыз –қолданыңыз –талқылаңыз –шешім қабылдаңыз –жауап беріңіз. Кубизм стратегиясында кубиктің әр қырына сөз орнына шартты белгілер немесе суреттер қолданылады. Кубик деген бұл жағдайда фигураның атауын емес, оқытудың кезеңдері мен сатыларын, объектіні танудың, тақырыпты ашудың жол көрсеткішін, алгоритмін бейнелейді. Геометриялық фигура ретінде кубиктің алты қыры бар. Әр қыр таным әрекетінің бір сатысына сәйкес келеді. Мәселен,
-қыр. Сипаттаңыз (қараңыз, еске түсіріңіз. Бұл қалай көрінеді, оны қалай тануға болады).
-қыр. Салыстырыңыз (объектіні немесе салыстыруға болатыны алдын-ала анықталып, салыстырмалы сипаттама жасалады. Салыстырылатын объектілердің ортақ сипаттары мен айырмашылықтары болуықажет).
-қыр. Ассоциация құру (еркін ойлап, осы объектінің қандай бейнелер туғызатынын анықтаңыз).
-қыр. Талдау жасаңыз (құрамдас бөліктерге бөліңіз, құрылымдық байланысты анықтаңыз, оның қалай әрекет ететінін анықтаңыз).
-қыр. Ұсынысыңыз (бұны қалай қолдануға болады? Осы жөнінде ойыңыз?).
-қыр. Дәлелдеңіз (қолдау –қолдамау туралы ойыңызды білдіріңіз. Бұл зерттелген объектіге баға беретін деңгей) [28, 26 б.].
Аралас кезең стратегиясы –қызығушылықты ояту кезеңінде қолданылады.
5 минуттық эссе - оқушылардың ой-өрісінің даму деңгейін көтеру әдісі.
Венн диаграммасы - бұл жеке өздеріне тән ерекшеліктері және артық ерекшеліктері бар екі пунктті салыстыру үшін қолданылады.
Еркін жазу - оқушылардың қабілет ерекшелігіне, психикалық жағдайына тікелей әсер ететін стратегия. Бұл стратегия ойды жүйелеп, оқушыны нақтылыққа баулиды. Яғни оқушылар 5 минут ішінде берілген тапсырма бойынша ойларына келгенпікірлерін жазады, оны өздерінің жанында отырған оқушымен бөліседі және оқиды. Қалған оқушылар мұқият тыңдап отырып, сұрақ қояды, талқылайды және бағалайды.
Көрнекілік стратегиясы –баланы ойландырып сөйлету, нақты құбылысты көзбен көрсету, қолмен ұстату.
Қарама-қарсы элементтер стратегиясы шығарма екі кейіпкердің қарама-қарсы қасиеттерін сипаттауға көмектеседі.
INSERT стратегиясы –оқушылардың оқығанын түсінуге, өз ойына басшылық етуге, өз көзқарасын білдіруге ұтымды тәсіл. Мұнда шартты белгілер арқылы оқытылады және оқушылар тақырыпты немесе материалды өз бетімен меңгереді.
V
+
-
?
Мұндағы,
V - егер оқушы мәтінде берілген мәлімет таныс болса, саол тұсқа осы белгіні қояды.
+ - бұл мәлімет оқушы үшін жаңалық.
- - бұл оқушы білетін мәлімет сәйкес емес деген сөз.
? - бұл жердегі мәлімет оқушы үшін түсініксіз, сұрақ туады.
Жолаушының қойын дәптері стратегиясы –бұл әдіс оқушының сын тұрғысынан ойлауын, тілін дамытады. Оқушылар көптеген құбылыстарды көріп, оны ой таразысына салуға үйренеді. Онда қолданылатын сұрақтар:
Не елестеттіңіз?
Нені байқадыңыз?
Неге назар аудардыңыз?
Сурет салу стратегиясы –оқушылардың шығармашылығын шыңдау, суреттеген оқиғаны немесе құбылысты еркін айтып беру үшін және олардың тілін дамытуда қолданылатын стратегия. Мына сұрақтар негізінде сұрақтар талданады:
Идеялар қайдан келді?
Қаламды кім ұстады?
Суретті кезекпен салдыңдар ма?
Келісімге келу жолын айт.
1.3. Жаңа технологиялық сабақтың дәстүрлі әдіс-тәсілдермен жүретін сабақтан айырмашылығы.
Оқытудың кез келген жаңа технологияларының бір-бірінен айырмашылығы және ұқсасытқтары да болады. Сын тұрғысынан ойлау жобасын бастауыш сыныптарда қолдану, оның тиімділігін анықтау, қандай жолмен берілген сабақтың нәтижесі жақсы екендігін анықтау, мұғалімнен шеберлікті талап етеді. Осыған орай, XXI ғасырдың басындағы ұлттық ойшылдарымыздың бірі –Жүсіпбек Аймауытов: Сабақ беру –үйреншікті жәй ғана шеберлік емес, ол –жаңаны табатын өнер, - деген екен. Осы айтылған сөздің өзінде дәстүрлі тәсілмен жүргізілген сабақтан, жаңа әдістерді қолданудың нәтижелі болатындығын айтпаса да түсінуге болады. Дәстүрлі оқытуды да жоққа шығаруға болмайды. Себебі оның да берер жемісі мен жеңісі бары анық. Ең бастысы оқуға деген ынта мен қызығушылық болуы керек.
Ал сын тұрғысынан ойлау технологиясының жетістіктеріне тоқталып өтейік:
Оқушылардың өз беттерімен ізденуі;
Ойын жинақтауы;
Жаңа ақпарат алуы;
Қарым-қатынас жасауға үйрену;
Ойды жүйелі айтуы;
Ой бөлісуі;
Шығармашылықпен жұмыс жасауы.
Осы жетістіктерге қол жеткізу үшін мыны төмендегі шаралар орындалуы шарт:
. Сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт беру арқылы мүмкіншілік беру.
. Оқушыларға ойлануға рұқсат беру.
. Оқушылардың әр түрлі идеялары мен пікірлерін тыңдау.
. Үйренудегі оқушылардың белсенді іс-әрекетін қолдау.
. Сенімділік (егер оқушы қолайсыз жағдайға тап болса, әжуаға айналдырмау. Әр оқушының жасаған сынына және сын көзбен қарау қабілетіне сенім білдіру).
6. Сыни тұрғыдан ойлауды бағалау.
. Іспен айналысу.
. Құрметтеу (мұғалімді сыйлау, жолдастарының пікірін құрметтеу, біреудің сөзін бөлмеу).
. Білім алысу.
10. Тыңдасын (оқушылардың ойын, үнін тыңдау, естуге мүмкіндік беру).
Осы қағидаларды басшылыққа алғанда ғана оларды күнделікті сабақта қолдану арқылы ғана жоғары көрсеткішке қол жеткізуге болады. Жалпы, сын тұрғысынан ойлау технологиясынан ойлау технологиясының дәстүрлі оқыту жүйесінен ерекшелігі неде? деген сауалға жауап іздеп көрелік. Жаңа технологиялық сабақтың дәстүрлі әдіс-тәсілдермен жүретін сабақтардан айырмашылығы, ерекшелігі мынада:
. Оқу қызметінің төрт түрін де жетілдіреді (тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу).
. Жалпы мәдениетпен, пәннен терең білімділігін дамытады.
. Өз ойын нақты да жинақы жеткізушеберлігін дамытады.
. Пәнге қызығушылығы артады.
. Ойлау қызметінің белсенділігі артады.
. Сыни тұрғыдан ойлау дағдысы (зерттеу дағдысы, ұйымдастырушылық дағдысы) қалыптасады.
. Білім көздерімен жұмыс жасау дағдысы (кітапханада картотекамен, оқу әдебиеттермен, басылымдармен, сөздіктермен, энциклопедиямен) жетіледі.
. Тақырып бойынша қозғалған мәселеге өз тұжырымын жасауға, өзіндік баға беруге, өзін-өзі тануға үйренеді.
. Технологияның ең негізгі мақсаттар жүйесі, оның қорытынды нәтижесі. Мақсат ең негізгі компонент, ол нәтижеге жетуді айқындайды.
. Диагностикаға негізделген болжамды мақсаттар нақты түрде белгіленеді. Сол арқылы әдіс-тәсілдер сұрыпталып, бақылау жүргізіледі.
. Жоспар емес, оқу үрдісінің жобасы талап етіледі.
. Мұғалім іс-әрекеті емес, оқушы іс-әрекеті алдыңғы қатарға қойылады. Сол арқылы нәтижеге жету жобаланады.
. Оқушымен субъект ретінде қарым-қатынас жасалады.
Осы орайда дәстүрлі оқытудың жемістігінен кемшілігі басым екеніне көз жеткізуге болады. Сонымен дәстүрлі оқыту дегеніміздің өзі не? 17 ғасырда чех педагогы Я.А.Каменский негізін салған сынып сабақтық оқу жүйесі дүние жүзіне кең танымал, сонымен қатар осы күнге дейін әлем мектептерінде қолданылып келеді. Бүгінгі таңда оқытудың бұл түріне дәстүрлі оқыту анықтамасы қолданылып жүр. Дәстүрлі оқытудың басқа технологиялардан айырмашылықтары бар:
оқушылардың таным қабілеттері және жас мөлшері шамамен бір деңгейді құрайды;
сыныптағы оқушылар құрамының әр кез тұрақты болуы;
сыныптағы сабақ ортақ жылдық жоспар мен оқу бағдарламаларына, оқулықтарға негізделіп, құрастырылған кестемен жүргізіледі;
оқытудың негізгі бірлігі –сабақ. Сабақ бір пәнге арналады;
сабақ барысында жоспарланған тақырып кеңінен түсіндіріледі. Оқушылар сол тақырып бойынша білім, білік, дағдыларын игеру мақсатында жұмыс істейді;
оқытуды ұйымдастыру тек мұғалімнің басшылығымен жүргізіледі. Мұғалім өз пәні бойынша жалпы және әр оқушының оқу сапасын қорытындылап, бағалайды.
Оқу жылының соңыында оқушыларды келесі сыныпқа көшууге шешім қабылдайды.
Дәстүрлі оқыту технологиясы негізінен төмендегідей мақсаттарды құрайды:
Білім жүйесін қалыптастыру, негізгі ғылымдарды игеру;
Ғылыми көзқарастың негіздерін қалыптастыру;
Әр оқушыны жан-жақты және үйлесімді дамыту;
Адамзаттың жарқын болашағы үшін күрес;
Ой мен дене еңбегіне қабілетті щжоғарғы білімді, саналы адамдарды тәрбиелеу.
Осындай мақсаттарды алға қойған оқыту технологиясының басты міндеті өзіне тән қасиеті бар жеке тұлғаны тәрбиелеу. Дәстүрлі оқытудың мақсаттарының мазмұны жеке тұлғаны дамытуға емес, білім, білік, дағдыларын қалыптастырып, меңгертуге бағытталған. Бұл технологиямен оқытқан мектептер жеке тұлғанын мәдениетінен, дамуынан, сезімінен білімін жоғары қояды. Оқыту тәрбиеден жоғары тұрады. Оқу мен тәрбие көп жағдайда өзара байланыста болмай жатады. Балалар арасында болатын қайшылықтарды олардың пікірімен санаспай, тәрбиеші шешеді. Осы орайда дәстүрлі оқытудың кемшілігіне тоқталып өтелік:
Оқушы рөлі төмен, яғни ол объекті болады;
Дәстүрлі оқыту орта деңгейдегі оқушыға бағдарланғандықтан, одан жоғары және төмен қабілетті оқудың енжарлығы артты;
Мұғалім басқарушы рөлінде, ал оқушы функционал орындаушы рөлін атқарады, мұғалімнің беделі басымдылық танытады. Мұғалімнің айтқаны үнемі дұрыс би ретінде болуы, бақылаудың орталықтандыруы, орташа оқитын оқушыға бағытталуы оқу үрдісіндегі өктемдікті көрсетеді;
Оқулықтар тек үй тапсырмасын орындауға бағдарланады;
Оқушының өзін-өзі бағалауына жол берілмейді;
Оқыту үрдісінде репродуктивті –түсіндірмелі әдіс басым болады. Білімді игеру әдістемесі ретінде дайын білімді хабарлау, үлгі бойынша оқыту, бөлшектен бүтінге индуктивтік логикасы, механикалық есте сақтау, сөз жүзінде баяндау болады. Оқушы рөлі төмен болғандықтан, сабақта кері байланы онша жүзеге аспайды;
Мұғалім мен оқушы арасында шығармашылық еңбек болмайды;
Сабақ уақытының дұрыс бөлінбеуі;
Оқушылар бір-бірімен қарым-қатынас жасамайды;
Оқушы белсенділігінің нашарлығы;
Даралап оқытудың болмауы;
Сөйлеуге берілген уақыттың аздығы;
Бірлескен оқу әрекеті, ұжымдық оқыту әдістерінің қолданылмауы.
Дәстүрлі оқыту жаңа технологиямен оқыту барысында оқушы мен мұғалім қызметтері қандай? Олардың арасында байланыс бар ма?
Дәстүрлі оқыту ды ең басты рөлді мұғалімдер қауымы иеленсе, ал оқушы орындаушы рөлін атқарады. Мұғалім айтады, түсіндіреді, дәлелдейді. Ал оқушы тек қана мұғалімнің айтқанын бұлжытпай орындайды, жазады, қайтадан мұғалімге айтып береді. Оқушы ешқандай шығармашылықпен айналыспайды. Мұнда мұғалім мен оқушы арасында авторитарлы қарым-қатынас белең алады. Яғни мұғалім оқушыға өз айтқанын орындатады. Оқушы мұғалім жетегінде жүреді. Мұғалім жаңа сабақты түсіндіреді, бекітеді, бекітуге тапсырмалар береді, яғни оқушыға берілетін білім дайын күйде беріледі. Оқушының дамып қалыптасуына ешқандай үлес қоспайды. Керісінше алған білімін жоққа шығарады. Себебі, оқушы білімді өз бетімен ізденіске түсіп, меңгерген жоқ. Сондықтан оқушы білімі жаттанды, яғни тез ұмтылып қалады. Өйткені оқушы материалды саналы меңгерген жоқ.
Сабақ барысында орындалатын іс-әрекеттер шектелген, түрленбеген. Сабақ бір сарынмен жүргізіледі. Осыдан барып оқушының сабаққа деген ынтасы төмендейді. Себебі, оқушы тек мұғалімнің жетелеуіне мойынсынып кеткендіктен, мұғалімнің көмегінсіз ізденіске түспейді, егер бір қиыншылық туып жатқан жағдайда, оқушы қиындыққа төтеп бере алмайды. Өйткені ол өз бетімен шешім қабылдап үйренбеген.
Дәстүрлі оқытудың негізінде беделдік педагогикасы жатыр. Оқыту баланың жан дүниесімен нашар байланысқан. Оқушылардың қажеттіліктері мен сұраныстарына, олардың жеке қасиеттерін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға аз көңіл бөлінеді.
Дәстүрлі оқытуда оқыту үрдісі өзіндік іс-әрекеттің, шешімнің жоқтығымен оқушының оқу еңбегіне деген нашар мотивациямен ерекшеленеді. Оқушының іс-әрекетінің құрамында өзіндік мақсат қою жоқ, мақсатты мұғалім қояды. Іс-әрекетті мұғалім оқушы тілегін ескермей-ақ жоспалайды. Балалар жұмысындағы іс-әрекетін, қорытынды талдауын мұғалім немесе басқа үлкен кісі қателіктер мен кемшіліктерді көрсете отырып бағалайды. Осындай жағдайда жүргізілген оқу баланың сабаққа деген ынтасын төмендетіп, жалқаулыққа, өтірік айтуға итермелейді.
Дәстүрлі оқытудың мектеп тәжірибесінде бағалаудың дәстүрлі жүйесінің жағымсыз жақтары да кездеседі. Оқушылардың өзін-өзі бағалауына жол берілмейді. Сандық бағалау көп жағдайда мұғалімнің оқушыға писхологиялық және әлеуметтік басымдылық көрсететін билік құралы болып табылады. Танымдық іс-әрекет қорытындысы ретінде баға жеке тұлғамен қайшылықта болады,оқушыларды жақсыға және жаманға бөледі. Орташа оқитын және үлгерімі нашар оқушы деген атаулар баланың оқуға деген қызығушылығын, ынтасын төмендетеді, қорлау, мазақ болу сезімін тудырады. Оқушы өзінің қанағаттанарлық, орташа бағалары бойынша білімнің, қабілеттің, соңынан тұлға ретінде толыққанды еместігі жөнінде қорытындыға келеді. Сыныпқа көшірілмей қалған оқушылардың тағдырларын кері әсерін тигізіп, тіпті кейбіреулері оқуды тастап, үлкен әлеуметтік мәселені тудырады. Оқушы мен мұғалім, мұғалім мен ата-ана, ата-ана мен оқушы арасындағы психологиялық тартыстар пайда болады.
Дәстүрлі оқытудың тиімді жақтары:
оқытудың жүйелігі;
мұғалім тарапынан оқу материалының, жұмыс формасының белгілі бір тәртіп бойынша логикалық тұрғыдан дұрыс берілуі;
жоғары деңгейдегі ұйымдастыру;
жеке, топтық, фронтальды оқыту формалары;
мұғалімнің үнемі эмоцианалды ықпал етуі;
жалпылап оқытудағы ресурс шығынының аздығы.
Ал сын тұрғысынан ойлау технологиясымен жұмыс істеу үрдісі керісінше, кері байланысқа негізделген. Онда оқушы құқығы жоғары бағаланған. Мұғалім –бағыттаушы, шығармашыл бақылаушы болса, оқушы –іздеуші, ізденуші. Мұнда мұғалім тек қана сабаққа мақсат қояды және сол мақсаттың орындалуына басшылық жасайды. Ал сабақтың басқа кезеңдерінде оқушы рөлі басымдылық танытады. Мұғалім тек жетекші ретінде ғана сезінеді. Ал оқушы өз ойын, пікірін, көзқарасын айтуға, оны дәлелдеуге құқылы. Мұнда ешкімнің пікірі жоққа шығарылмайды. Әр оқушыны айтқаны, дәлелдегені тыңдалып, есепке алынады. Сабақта білім дайын күйінде берілмейді.Керісінше проблемалық сұрақтар арқылы беріледі. Оқшы өзі ізденеді, шешім қабылдайды, басқаның жауабымен салыстырады. Осының нәтижесінде өзі білмейтін ақпараттарға тап болады, оны шешуге күш жұмсайды, бұрынғы білгенімен салыстырады, шешудің түрлі жолдарын қарастырады, жұмыс жасау барысында бір-бірімен тіл табысуды, келісімге келуді үйреніп, әр нәрсеге өз көзқарасы қалыптасып, қорытынды жасауға үйренеді. Ең бастысы оқушы өз ісіне мақсат қоюды және оны жүзеге асыыруды үйренеді. Мұнда мұғалім негізгі сұрақтар төңірегінде оқушыны негізгі идеяға әкеледі. Ал оқушы сол идея төңірегінде өздерінің зерттеу жұмыстарын жүргізеді.
2. АНА ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТІЛІН ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.Дүтбаева атындағы Атырау гуманитарлық колледжі
Қорғауға жіберілді
Директордың оқу ісі
жөніндегі орынбасары
_________Ізғалиқызы А.
_______ ________2015 ж
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Ана тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың әдістемелік негізі.
Орындаған: Өтешова Бағыт 4(9)з тобының студенті
Жетекшісі: Шүйіншалиева Г.Н.
Басталуы: қыркүйек 2014ж
Аяқталуы: мамыр 2015 ж
Сақтау мерзімі: 5 жыл 524-бап
Курстық жұмыстың түскен уақыты ___________________________________ ______2015 ж
Пікір берушінің аты-жөні: ___________________________________ ___________________
П І К І Р
Студент ___________________________________ ___________________________________
Курстық жұмыс жазылды ___________________________________ ____________________
___________________________________ __________________________________________
Бөлімі: ___________________________________ ____________________________________
Пәні: ___________________________________ _____________________________________
Қорғайтын тақырыбы: ___________________________________ _______________________
___________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ______________________________________________________ ________________________________________________
Бағасы: ________________________________
Аннотация
Бүгінгі дүниенің күн санап тез өсуі білім беруге деген талапты күшейте түсуде. Жаңа идеялар, білім беруге жаңаша көзқарас, кәсіби біліктілік біздің бұрынғыдан да жаңа жоғары сатыға көтерілгеніміздің белгісі. Міне, мұның бәрен қол жеткізуде әр ұстаздың шығармашылығы, жұмыс істеуі ерекше болып саналады. Менің осы тақырып бойынша зерттеу жұмысын жүргізу барысында мына сауалдар көкейіме оралды: сын тұрғысынан ойлау жобасы деген не? қайдан шықты? кім зерттеді? қалай қолданылады? Себебі бұл сұрақтар маған түсініксіз болды. Сол себептен мен бұл жобаға түсінік беріп, мағынасын ашып, философиясына терең үңілуді жөн санадым.
Бұл технологияның басты міндеті –оқушылардың сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту, оқу үрдісінде қолдану, қызығушылығын ояту. Ал сын тұрғысынан ойлау технологиясының тиімділігі –біріккен іс-әрекетті ұйымдастыру, оқуышлардың сын тұрғысынан ойлау мен жазу дағдыларын қалыптастыру.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясы –оқушыларды жаңа ақпаратқа, мәліметке сыни тұрғыдан қарап, талдау жасай отырып, қабылдаушы ретінде қарастыратын педагогикалық технология. Бұл технология мынадай үш кезеңнен тұрады.
. Қызығушылықты ояту.
. Мағынаны тану.
. Ой толғаныс.
Оқытудың кез келген жаңа технологиялардың бір-бірінен айырмашылығы және ұқсастықтары да болады. Сын тұрғысынан ойлау жобасын бастауыш сыныптарда қолдану, оның тиімділігін айқындау, дәстүрлі сабақтардан ерекшелігін анықтау, қандай жолмен берілген сабақтың нәтижелі екендігін анықтау, мұғалімнен шеберлікті талап етеді.
Бастауыш сатыда білім алып жатқан әр жеке тұрғаның қабілетін ашу, дамыту негізінде мектептерге оқыдың жаңа технологиялары енгізілуде. Сол сеебепті мен Балқұдық орта мектебінің 3 ә сыныбында сын тұрғысынан ойлау жобасын басшылыққа ала отырып, зерттеу жұмысын жүргіздім. Ондағы менің алдыма қойған өзекті мәселем –ана тілі сабақтарында оқушылардың тілін дамыту. Осы мақсатқа жету үшін
біріншіден, сыныптағы 30 оқушыны жете білу, олардың сұраныстары мен қажеттіліктерін есепке алу;
екіншіден, орындалатын жұмыстың мақсатын оқушыларға алдын ала айқындату;
үшіншіден, жазалау әдістерін қолданбау;
оқушының өз бетімен жұмыс жасауына мүмкіншілік беру.
Сонымен, мен крстық жұмысымның тәжірибелік бөліміне баса назар аудардым.
Тәжірибе үш кезеңде Балқұдық орта мектебінің 3 ә сыныбында өткізілді. Тәжірибеге 30 оқушы қатысты.
. Анықта кезеңі.
. Оқыту кезеңі.
. Қорытынды кезеңі.
Тәжірибенің бірінші кезеңінде –сынып оқушыларының сөздік қорын, сөйлеу дағдыларын анықтау көзделді. (2-кестеден қараңыз).Оқушылардың білім сапасының деңгейіне, сөздік қорын, сөйлеу жағдыларын әр түрлі карточкалар, тапсырмалар беру, ойындар ойнату, әңгіме құрату, түрлі тақырыптарда пікір алмастыру, олармен әңгімелесу арқылы айқындадық. Нәтижесінде 3 сынып оқушыларының сөздік қоры мен сөйлеу дағдысынан төмендегідей ортақ қылықтарды байқадым:
. Оқушылардың сөздік қоры шектеулі. Егер 9 жастағы баланың белсенді сөздік қорында 9000 сөз болуға тиіс деген бағдарламалық талап тұрғысынан келсек, біз анықтау тәжірибесін жүргізген әр сыныптағы оқушылардың тілінің даму деңгейі бұл талаптың орындалмағанын көрсетеді.
. Кейбір оқушылар өздеріне таныс, сол әңгімелерде қолданып отырған сөздердің мағынасын дәл және толық білмейді.
. Кейбір оқушылардың қолданған белсенді сөзді қорындағы сөздердің басым көпшілігі –зат есімдер. Осның салдарынан олардың өз беттерімен сөз тіркесін, сөйлем құрау, әңгіме жазу мүмкіншілігі шектеулі.
. Біршама оқушылардың сөздің мағынасын түсіну, мәтіннің тақырыбы мен мазмұнын есте сақтау дағдылары төмен. Мысалға, біз тәжірибе жүргізген сынып оқушыларының басым көпшілігі мәтінді бір оқып берген соң, оның тақырбы мен мазмұнын қайтадан айтып бере алмады.
. Сыныптың басым көпшілігінің сұраққа толық жауап беру дағдысы толық қалыптаспаған. Қойылған сұрақтың біразына иә, жоқ деп жауап береді. Қойылған сұраққа толық жауап бермейді.
. Әрбір сыныпта 6-7 оқушылар сөйлеген кезде өзінің дауыс қарқыны мен ырғағын сақтамайды. Күмілжіп сөйлеу, дағдырлап айқалау сияқты әдеттердің анайы екенін сезбейді.
Оқушылардың білім деңгейін айқындау барысында мынадай үш деңгейді анықтадық: жоғары, орташа, төмен (сызба № 1, 2, 3).
Тәжірибе кжұмысының екінші кезеңінде (оқыту) ана тәлә сабағында оқушылардың тілін дамытуға арналған жұмыстар тәжірибеден өткізілді.
Тәжірибенің үшінші кезеңінде (қорытынды) оқу үрдісінің, оқушы іс-әрекетінің және іс-тәжірибенің қорытындысы талқыланып, талдау жұмысы айқындалды. Бұл кезеңде оқушылардың сөздік қорының нәтижесін тексеру үшін сөзді жұмыстары жүргізіліп, шағын шығармалар, мазмұндамалар жазылды. Кім болғым келеді?, Халық қамқоршысы, Туған елім, Төл тілім тақырыптарын шығарма, ал Шие, Көгершін, Наурыз, Әке мен балатақырыптарын мазмұндама жазғызу арқылы оқушы тілінің қаншалықты деңгейде дамығандығын аңғардым. 4-5 оқушыларда грамматикалық қателер болғанменен, оқушылар түгелдей сауатты, көркем тілмен жазған. Шығарма жазу барысында теңеулер, мақалдар, бір сөзге бірнеше мағыналас сөздер, антонимдер, сөз тіркестері қолданылған.
М.Әлімбаевтің Әнші Әміре әңгімесін оқытқанда Академиялық дауласу стратегиясын пайдаландым. Онда оқушылар мәтіннің тақырыбы неге олай аталғандығы туралы өз пікірлерін дәлелдейді. Бұл стратегия арқылы оқушылардың ерін жеткізу, сауатты, мәдениетті сөйлеу, өз пікірін жеткізу, өз көзқарасын дәлелдей алу шеберліктерін байқадық.
№4 кесте.
№5 кесте.
Сонымен қатар оқушылардың оқу дағдыларының қалыптасуына, оқу қарқындары мен мәнерлеп, сауатты оқу дағдыларын тексеру мақсатында 3 а, б сыныптарында минуттап оқыту тәсілін жүзеге асыру. Минуттап оқыту барысында төмендегідей нәтижеге қол жеткіздік.
№6 кесте.
Қорытынды: 3 тоқсанның қорытындысы бойынша төмендегі қателер жіберілген:
. Мәтінді оқу барысында әр сыныпта 2 оқушыдан буындап, қатемен, сөйлем арасындағы үзілісті сақтамай оқу, сөздерді қайталап оқу сияқты кемшіліктер кездесті.
Ұсыныс: келесі тоқсанда оқу жылдамдығы төменоқушылармен жекелей жұмыстар жүргізу. Әр түрлі әдеби кітаптар оқытуға бағыт-бағдар беру.
Іс-тәжірибенің соңында оқушылардың білім деңгейін көрсетуде мынадай көрсеткішке қол жеткіздім.
Оқушылардың білім деңгейі. №7 кесте (Іс-тәжірибеден кейінгі).
Оқышалрдың тілін дамытудың тәжірибеге дейінгі және тәжірибеден кейінгі (жағдайлары жоғарыдағы деректерге сүйене отырып) салыстырмалы түрде берілді.
Қорыта келе, курстық жұмысында мынадай мәселелерге көңіл бөлінді:
педагогикалық, психологиялық, ғылыми-әдістемелік еңбектерге талдау жасау;
ұстаздардың озат іс-тәжірибелерін басшылыққа алу;
сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдануда оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін есепке алу;
эксперимент жұмысы.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясымен өткізген сабақтарымның жетістіктеріне тоқталар болсам:
Оқушылар өз беттерімен ізденеді;
Ойын жинақтайды;
Жаңа ақпарат алады;
Қарым-қатынас жасауға үйренеді;
Ойды жүйелі айтады;
Ой бөліседі;
Шығармашылықпен жұмыс жасайды.
Менің алдыма қойған мақсатым –сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану барысында оқушы сөздік қорының аясын кеңейту және тілін дамыту, пән бойынша үлгерім нәтижесінің, білім сапасының артуына үлес қосу.
Жаңа технология бойынша зерттеу жұмысын жүргізіп, ертеңгі күні төл тілімнің өсіп-өркендеуіне өз үлестерін қосар азаматтарды оқытып шығаруға аз да болса үлес қосқаныма қуаныштымын.
МАЗМҰНЫ
I Кіріспе бөлім
. Оқыту процесіндегі бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытудың ғылыми-теориялық негізі.
1.1. Педагогикалық технология, сын тұрғысынан ойлау технологиясы ұғымдарына сипаттама.
.2. Сын тұрғысынан ойлау стратегияларына шолу жасау.
.3. Жаңа технологиялық сабақтың дәстүрлі сабақтардан айырмашылығы.
II. Негізгі бөлім
. Ана тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың әдістемелік негізі.
2.1. Сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы тіл дамытудағы озат ұстаздардың іс-тәжірибесіндегі көрінісі.
.2. Стратегияларды ана тілі сабақтарында қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың жолдары.
.3. Жүргізілген эксперимент жұмыстарының нәтижесі.
Қорытынды бөлім
Әдебиеттер тізімі
Тіркеме-А
Тіркеме-Ә
2
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан мемлекеті тәуелсіздік алып, демократиялық қоғам құруға бет алғалы қоғамдағы өзгерістер білім беру саласына да өз әсерін тигізді.
Білім беру үрдісінде ұстаз да, шәкір те жеке тұлға болып қарастырылатын болды. Жеке тұлғаға жету үшін әр оқушының қабілетін танып, біліп, дамытып, шындап, жөн сілтеп, адам дәрежесіне келтіру керек. Демек, оқытудың жаңа технологияларын пайдалана отырып, білім сапасын арттыру, мазмұнын байыту, оқу үрдісін жетілдіру, жан-жақты дамыған, рухани дүниесібай жас ұрпақты тәрбиелеу –кезек күттірмейтін мәселелердің бірі. Бұның өзі оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау, даму, тәрбиелеу, әр баланың қабілетін, дарынын ашу мұғалімдер қауымына зор міндеттер жүктейді.
Елбасы Назарбаевтың ... Бізге бұрынғы қай кездегіден де білім мен ғылымның баға жеткіліксіз қорын барынша арттыру, оны қазіргі заманға сай ету қажет [13,3 б] деген сөзі егеменді елімізде білім мәселесіне мемлекет тарапынан қаншалықты көңіл бөлініп отырғанын дәлелдейді.
Бүгінгі мектеп алдындағы басты міндет –ана тілі сабағында сын тұрғысынан ойлау жобасын басшылыққа ала отыра, оқушылардың тілін дамытуға жағдай жасау. Оқу-тәрбие жұмыстары мазмұнының біршама өзгергенін есептемегеннің өзінде, жаңа технологиялар арқылы тіл дамыту зерттеу мақсаты алға қойылмаған. Сондықтан бастауыш мектеп оқыту жүйесінде мынандай қайшылықтар бар екені анық байқалады:
Қазақстан Республикасының жаңадан қабылданған Бастауыш білім беру тұжырымдамасына сәйкес бастауыш сыныптарда меңгерілетін білім, бірлік дағдылардың деңгейіне қойылатын мемлекеттік стандарт талабы мен бұрынғы оқу бағдарламаларының арасында;
ана тілі сабағында оқушылардың тілін дамыту жұмыстарын тиімді әдістемемен қамтамасыз ету қажеттігі мен оның іс жүзілік тұрғыда жасалмауы арасында;
оқушылардың тілін дамытуда сын тұрғысынан ойлау жобасын қолданудың тиімділігі және ғылыми педагогикалық тұрғыда негізделген тіл тіліміздегі әдістемелердің жоқтығы арасында қайшылықтар туындап отыр.
Сол себептен, қайшылықтардың шешімін табудан менің ғылыми-зерттеу жұмысымның мәселесі ана тілі сабағында тілін дамытудың ғылыми-әдістемелік және теориялық жолдарын қарастыру болып табылады. Аталған мәселенің бүгінгі күнге дейін өз деңгейінде қарастырылмауы зерттеу жұмысымның тақырыбын: Ана тілі сабығында сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы оқушылардың тілін дамыту деп таңдауыма себеп болды. Осы қайшылықтардың шешімін табуда мындай мақсат пен міндеттерді айқындадым.
Зерттеудің мақсаты:оқушы тілін дамытуда сын тұрғысына ойлау жобасын қолданудың тиімділігін анықтау.
Зерттеу міндеттері:
сын тұрғысынан ойлау технологиясының ғылыми-теориялық негізін ашу;
сын тұрғысынан ойлау технологиясын оқушылардың жан-жақты танып білуін қамтамасыз ететін шығармашылық жүйе жасау, әдістерін ұсыну;
сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегияларын қолдану арқылы оқушылардың өз бетінше ізденуін және тілін дамытудың тиімді жолдарын анықтау;
озат ұстаздардың іс-тәжірибелеріне талдау жасау.
Зерттеу болжамы:
1. Егер бастауыш сыныпта ана тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасымен оқытудың тиімді жолдарын қарастыра оқушының санасына, ақыл-ойына қозғау салып, шығармашылық ойлау қабілеттерін дамытуға, тілге деген сүйіспеншілік сезімін оятуға игі ықпалын тигізер еді. Сын тұрғысынан ойлау жобасын оқу тәрбие үрдісіне енгізетін болсақ, онда:
оқыту үрдісін ұйымдастырудың жаң әдіс-тәсілдері мен формаларын тиімді пайдалануға;
оқушыларды өз-бетімен ізденуге, олардың ойлау қабілеттерін арттыруға;
берілген оқу материалын толық меңгеруге, өз бетімен білім алуға, сөйтіп білім сапасын арттыруға және тілін дамытуға қол жеткізуге болар еді.
Зерттеу әдістері:
Зерттеу мәселесі бойынша философиялық, педагогикалық, псхологиялық, ғылыми және әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау; бастауыш сыныптағы оқыту процесін бақылау; алдыңғы қатарлы үлгілі ұстаздардың озат іс-тәжірибелерін жинақтау, талдау, салыстыру, қорыту; педагогикалық эксперимент жүргізу және оның нәтижесін сұрыптау, диагностика жасау.
Зерттеу көздері:
Тіл туралы заң, Қазақстан-2030 стратегиясы бүгінгі білім мен тәрбие берудің өзекті мселелері, озық технологиялық тәжірибелер негіз болып, педагогикалық, психологиялық, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге шолу жасалынды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
. Ана тілі сабағынада оқушылардың тілін дамытуда жүргізілетін жұмыстардың өлемі, мазмұны және жүйесі теориялық түрде негізделді.
. Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытудың моделі жасалды, негізгі өлшемдері мен деңгейлері анықталды.
. Ана тілі пәні бойынша сын тұрғысынан ойлау жобасының әдістемелік жағы негізделді және ол жобаның оқушылардың тілін дамытудағы мүмкіндіктері айқындалды.
Зерттеу жұмысының практикалық мәні:
Ана тілі сабақтарында сын тұрғысынан ойлау жобасын қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытудың теорилық тұжырымдарын, әдістерін, қорытындысын бастауыш мектеп іс-тәжірибесінде, жоғары оқу орындарында, студенттер курстық жұмыс, баяндама жазу барысында, ғылыми коференцияларда осы саладан білім, білік, дағдыларын жетілдіру мақсатында пайдалануға болады.
Зерттеу базасы: Балқұдық орта мектебі 3 ә сынып оқушылары.
1. ОҚЫТУ ПРОЦЕСІНДЕГІ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
.1. Педагогикалық технологиясы ұғымдарына сипаттама.
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтің Қазақстан-2030 Қазақстан халқына арнаған жолдауында Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді. Біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағының жігерлі, білім өрісі биік, денсаулықтары мықты өз елінің өкілдері болады деп көрсетілгендей-ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш білімге тән. Жас мемлекетіміздің болашағы –бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап қойып, олардың табиғи қабілетін, нақты мүмкіншілігін анықтап, ана тілінде еркін, сауатты, жүйелі сөйлеулерін дамыту, соған негіздеп оқыту –бүгінгі күннің өзекті мәселесі [9, 9 б.].
Бүгінгі дүниенің күн санап тез өсуі білім беруге деген талапты күшейте түсуде. Жаңа идеялар, білім беруге жаңаша көзқарас, кәсіби біліктілік біздің бұрынғыдан да жаңа жоғары сатыға көтерілгеніміздің белгісі. Міне, мұның бәріне қол жеткізуде әр ұстаздың шығармашылығы, жұмыс істеуі ерекше болып саналады. Осы жолда мен сын тұрғысынан ойлауды дамыту жобасының маңыздылығын, ол технологияны ана тілі сабақтарында қолдану арқылы оқушылардың тілін дамытуға үлкен үлес қосарын, ұстаздарға айтқым келеді. Осы тақырып бойынша зерттеу жұмысын жүргізу барысында мына сауалдар көкейіме оралды: сын тұрғысынан ойлау жобасы деген не? қайдан шықты? кім зерттеді? қалай қолданылады? Бұл сұрақтар маған түсініксіз болды. Сол себепті мен бұл жобаға түсінік беріп, мағынасын ашып, философиясына терең үңілуді жөн санадым.
Сондықтан технология –оқыту технологиясы, педагогикалық технологиясын тұрғысынан ойлау технологиясы ұғымдарының ара жігін анықтап, байланыстарын ашып алайық. Көптеген педагогикалық, психологиялық әдебиеттерде, сөздіктерде, энциклопедияларда, ғылыми және әдістемелік әдебиеттерде, ғылыми басылымдарда сан қилы анықтамалар берілуде. Бірақ олар қате анықтамалар емес. Керісінше, олар бірін-бірі толықтырып отырады.
Қ.М. Нағымжанованың инновациялы-креативті технологиялар атты еңбегінде: Технология –оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы, оқу процесін ұйымдастыру және жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты ойластырылған үлгісі. Сонымен қатар ол белгіленген мақсатты тиімді орындау үшін материалдарды түрлендіру процестері мен әдістерінің жиынтығы және бірізділігін, кешенді бірлігін айтуға болады делінген. Ал түсіндірме сөздікте Технология –бұл қандай да болсын істегі, шебердегі, өнердегі амалдардың жиынтығы деп айтылған [50, 27 б.].
Технология –мұғалімнің басшылығымен оқушының білімді өз бетімен игеруі, көзделген нәтиженің орындалу кепілі, нақтылы мақсатқа негізделген болашақ оқу үрдісінің жобасы және сатыланған, тәртіптелген іс-әрекеттер жүйесі.
Технология - грек сөзі, яғни өнерпаздық, шеберлік, іскерлік [18, 64 б.].
Берілген анықтамалардан технология techne –өнер, шеберлік және logos – ғылым, заң, яғни технология дегеніміз –шеберлік туралы ғылым екенін білуге болады.
Технология –мұғалімнің кәсіби қызметін жаңартушы, түпкі нәтижеге жетудің кепілдік берерліктей іс-әрекеттерінің жиынтығы. Білім беру стандартының негізгі талаптарына жетудің нақты жолы. Технологияның басты мақсаты –оқушының білім деңгейін шығармашылық деңгейге көтеру. Жалпы технологияның өзі өз ішінде көп арналарға бөлінеді. Соның бір тармағы –оқыту технологиясына тоқталайық.
Жаңа педагогикалық технологиялар –бұл білімнің басымды мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелік оқу –тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдармен байланысқан міндеттердің, мазмұнның, формалары мен әдістердің күрделі және ашық жүйелері, мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушылардың дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды
[28, 3 б.].
Қоғам даумы алға ілгерлегелі, білім беру саласында да көптеген жаңалықтар енгізілуде. Қазақстанның мектептерінің басым көпшілігі, осы жаңа технологиялар бойынша дәріс беруде. Бүгінгі таңда ғылыми әдебиеттерде елуден астам педагогикалық технологиялар қолданылып жүргендігі мәлім.
Білімнің жаңа мазмұнын жүзеге асыру үшін жаңа технологиялар керек-ақ. Жаңалықты меңгеру мен жүзеге асыруда дұрыс түсінбеушілік ұйымдастырушыға әр түрлі едергі жасайтыны белгілі. Сондай технологиялардың бірі оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту жобасы.
Сын тұрғысына ойлауды дамыту бағдарламасы әлемнің түкпір-түкпірінен жинақаталған білім берушілердің бірлескен еңбегі деп түсінуіміз керек.
Бұл бағдарламаның мақсаты:
Барлық жастағы, соның ішіндегі бастауыш сынып оқушыларының кез келген мазмұн, түсінікке сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым, бір пікірдің біреуін таңдауға, сапалы шешім қабылдауға үйрету [32, 24 б.].
Енді, осы технологиялардың ішінде сын тұрғысынан ойлау жобасына шолу жасап, мағынасын ашайық. Жалпы алғанда бұл технологиялар оқу үрдісінде қолдану аясын тапқанмен, олардың әрқайсысының өздеріне тән қолдану ерекшелігі, әдіс-тәсілдері бар.
Сын тұрғысынан ойлау жобасының психология-педагогикалық негізі ретінде Л.С. Выготскийдің, Ж.Пиаже, Д.Дьюидің идеялары алынған. Бұл технологияның авторы –Ч.Темпл, К.Мередит, Д.Стилл, Чарлз, А.Женни, Куртис сынды шетел әдіскерлері. Бұл жобаны насихаттаушылардың бірі –Қазақстандағы Соростың Демократиялық Білім беру орталығының атқарушы директоры С.Мирсеитов.
Сын тұрғысынан ойлау жобасы біздің елімізге Джордж Соростың ашық қоғам институты Сорос –Қазақстан қоры арқылы келген. Сын тұрғысынан ойлау –оқушылардың жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз.
Сыни ойлау анықтамасына еш келмейтін ойлаудың үш түрі –ол шығармашылық немесе көкейкесті ойлау.Сонымен сыни ойлау төрт бөліктен тұрады:
Біріншіден, сыни тұрғыдан ойлау өзіндік және жеке ойлау болып табылады. Егер ойлау өзіндік сипатқа ие болғанда ғана сыни тұрғыдан ойланғандық болады.
Екіншіден, ақпарат сыни тұрғыдан ойлаудың соңғы емес, бастапқы пункті болып табылады.
Үшіншіден, сыни тұрғыдан ойлау сұрақтар қойып, шешімін табуды қажет ететін мәселені анықтаудан басталады.
Төртіншіден, сыни тұрғыдан ойлау көңілге қонымды дәлелге ұмтылады.
Сыни ойлауға келсек, бұл –американдық көптеген ғалымдардың алдыңғы қатарлы идеялары негізінде құрылған жоба, оның тұтас құрылымы болғандықтан технология деуге негіз бар. Сыни ойлау деген не мағына береді? Ол ағылшын тілінің Critical thinking дегеннің тікелей аудармасы. Яғни бұл сынау деген сөз емес, одан да ауқымды терең. Бұл педагогикалық технология оқушылардың мәтінмен жұмыс жасауын және барлық ауызша және жазбаша сөйлеу дағдыларын дамытады.
Сын тұрғысынан ойлау сынау емес, ол шыңдалған ойлау, яғни оқушы ойын сын тұрғысынан ойлап, дәлелдеудің, ой-өрісін кеңейтудің, еркін ойлаудың, шығармашылық қабілетін шыңдаудың бір амалы. Кез келген сынау емес, оны жан-жақты терең зерттеу, талдау, бақылау жасау үрдісі болып табылады. Сол шешімді іздеуге жай ойлау емес, шыңдалған ойлауды қолдану.
Сын тұрғысынан ойлау –шыңдалған ойлау, кез келген даму деңгейіне байланысты мәселелерге сыни көзбен қарау:
. Күрделі мәселелерді шешуге, аса маңызды, жауапты шешімдер қабылдауға сыни көзбен қарау.
. Үйрету мен үйрету бірлігінен, үйренудің сеніміне негізделген құрылым.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясы –оқушыларды жаңа ақпаратқа, мәліметке сыни тұрғыдан қарап, талдау жасай отырып, қабылдаушы ретінде қарастыратын педагогикалық технология. Бұл технология мынандай үш кезеңнен тұрады.
. Қызығушылықты ояту.
. Мағынаны тану.
. Ой толғаныс.
. Қызығушылықты ояту кезеңінде әрекеттің танымдылық түрлері орын алады. Бұл оқушыны өз білімін талдап, жаңа тақырып бойынша ойлауға белсендіріледі. Яғни оқушы белсенді әрекеті арқылы өз білімін анықтап, бар біліміне жаңа білім қосады.
. Мағынаны ажырату кезеңінде іс-әрекеттің барлық түрлері қамтылады. Яғни оның жаңа тақырыпқа көшуі, оны зерттеуі, оқуы, жазуы, тәжірибе жасауы.
. Ой толғаныс кезеңінде оқушылар оқып білгендерін, үйренгендерін топтайды, белсенді түрде өз ұғымдарын жаңамен ұштастырып қайта құрады.
Сын тұрғысынан ойлау кез келген мазмұнды сынау емес, оны жан-жақты терең зерттеу, бақылау, талдау жасау үрдісі, яғни оқушылардың оқу мәселелерін шешу барысында меңгерілген жаңа білімдерді өздігінен табуы.
Сын тұрғысынан ойлау –үздіксіз түрде жүзеге асырылатын үрдіс. Білімді сыни тұрғыдан ойлау арқылы мемлекеттік стандарт деңгейінде игеруге қол жеткізу.
.2. Сын тұрғысына ойлау технологиясының стратегиларына шолу жасау.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңының 8 бабында: Білім беру жүйесінің басым міндеттерінің бірі –оқытудың жаңа технологиясын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық, ғаламдық, коммуникациялық желілерге шығу деп атап көрсеткен. Осыған орай, Қазақстандағы мектептердің басым көпшілігі осы жаңа технологиялар бойынша оқытуда. Кез келген технологияны оқытудың өзіндік ерекшеліктері, әдіс-тәсілдері бар. Енді мен сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегияларына шолу жасап, тоқталып өтуды жөн санадым. Жалпы ең алдымен стратегия деген сөздің пайда болу генезисіне түсінік бере кетелік.
Мұғалім стратегияны, оны пайдалану ретін білмейінше сабақты жүргізу мүмкін емес. Сабақта стратегияларды орынды пайдалану, дұрыс жүзеге асыру мұғалімнің шеберлігін танытады. Стратегияларды білу және оны қолдану дегеніміздің өзі бір басқа. Сондықтан мұғалім ең алдымен жаңа технологиялардың стратегияларын мұқият зерттеп, талқыға салуы керек. Ол дегеніміз не? Қандай стратегиялар бар, олар қалай қолданылады, сабақтың қай жерінде қолданылады, қалай қолдану тиімді, қай стратегияның пайдасы мол. Осы сауалдарға толық жауап бергенде ғана, оны тәжірибемен ұштастыруға болады. Кез келген мұғалім оқу тәрбие үрдісінде оқытудың сын тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланудың педпгогикалық шарттарын білу керек. Яғни мен мына шарттарды басшылыққа алдым:
сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегиялары туралы білім;
стратегияның қажеттілігі;
сын тұрғысынан ойлау технологиясының стратегияларын меңгеру;
пайдалану және білім беруді ұйымдастыру формалары;
тәжірибе алмасу;
стратегияның тиімді жолдарын қарастыру;
стратегия нәтижесінің болуы;
жаңалықтың өмір сүру сатыларын меңгеру.
Сын тұрғысына ойлау жобасының мынадай стратегиялары бар: ой қозғау, талқылау, шығу парағы, негізгі идеяны суреттеу, галереяны шарлау, топтастыру, болжау, оқырманның жауабы, қос жазба күнделігі, еркін суреттеу, семантикалық карта, сұрақ қою, жіңішке-жуан сұрақтар, венн диаграммасы, бірлесе оқу, координаттар, ББҮ, торлы талқылау-пікірталас, концептуалды кесте, Т кестесі, кең көлемді лекция, біреу топта –қалғаны қонақта, сауаттылықты ашатын хаттар, бағытталған оқу, эссе, блум тасономиясы, ерін жазу, кубизм, 5 жолды өлең, 6 неге? ойлан-жұптас-пікірталас, ЖИГСО-1, ЖИГСО-2, бұрыштар, дөңгелек үстел, шкала, үш қадамды сұхбат, кезекпен қайталау, 5 минуттық эссе, аквариум, академиялық дауласу, рубрика, өзін-өзі бағалау, жұмыс үлгілері, бағалау портфелі, соңғы сөзді мен айтайын, РАФТ, екі жақты күнделік, нстерт кестесі, аралас кезеңдер, оқытудың нұстқауы, автордың орындығы, жолаушының қойын дәптері, сурет салу, қарама-қайшы элементтер, көрнекілік. Сын тұрғысынан ойлауды үйрету жеңіл емес. Дегенмен сын тұрғысынан ойлауды дамытатын оқыту жағдайлары мен әдістері бар. Сабақта қолданылатын әдістер сын тұрғысынан ойлауды дамыту жобас ыбойынша стртегиялардың құрылымы, сабаққа дайындық, оқыту барысында қолданылатын, үй жұмысы ретінде берілетін стратегияларға бөлінеді. Солардың бірнешеуінің жүргізу әдістемесін назарларыңызға ұсынамын.
Топтастыру немесе ойды жинақтау әдісіоқушыларды еркін ойлауға және тақырыпты ашық талқылауға бағыттайтын оқыту стратегиясы. Бұл идеяларды жинақтап, бір-бірімен сабақтастырып, біріктіру үшін ойды дамытып, жетілдіруге қажетті құрылымдарды тудырады. Бұл адам зердесінің қалай жасайтындығымен тереңірек байланысты ойлаудың ерекше түрі. Топтастыру –ойды, идеяны жинақтау, яғни бұл сонымен қатар оқыған нәрселерді жинақтап, беретін қорытындылау құралы. Бұл әсіресе енжар жазушыларды жазуға ынталандыруға, жазу ісінде белсенділік танытуға қолданылатын әсерлі құрал. Көбінесе бұл адамның өз біліміне сенуге (өз білімін білуге), бір тақырыпқа қатысты түсінігін немесе сенімін білуге көмектесетін стратегия. Топтастыру –оқыту стратегиясы, бұл стратегия оқушыларды еркін және ашық ойлауға үйретеді. Ол ойлауды шыңдайтын идеяларды байланыстыратын бірнеше құрылымнан тұрады. Бұл стратегияның түсіндірмесі мынадай: кілтті сөзді ортаға жазу. Ол тақырып болуы да мүмкін. Керекті уақыт өткеннен кейін жазылған пікірлерді топтастыру, қателерге көңіл бөлу, ешқандай шешім қабылдамау. Бұл әдіс көбінесе қызығушылықты ояту және ой толғаныс кезеңінде жүзеге асырылады.
Топтастыру –қарастырылып отырған мәселе жайлы ойдағы бар мәліметті қағазға түсіру. Тоқтаусыз шектелмей жаза беру, содан кейін классификациялау арқылы ішкі байланысын анықтау, білімнің желісін немесе торын құру осы стратегия үлесінде.
Бес жолдық өлең стратегиясы –ақпаратты жинақтау қабілеттілігі, аз ған сөзбен күрделі ойын, сезімін, үмітін білдіру. Бес жолдық өлең тақырыпты ашу керек, сондықтан ол ақпараттың талданғанын және материалдың аз сөзбен көп ойды білдіретіндігін талап етеді. Бұл стратегия мынадай жолдардан тұрады:
-жол –тақырыпты білдіретін бір сөз (зат есім);
-жол –екі сөз, тақырып мазмұнына байланысты (сын есім);
-жол –үш сөз, тақырып бойынша іс-әрекет;
-жол –тақырыптағы сөзден тұрады, яғни зат есімге мағыналас сөз;
-жол –тақырыптың болмысын білдіретін бір сөйлем.
Кубизм стратегиясы да оқыту стратегиясын жатады.Кубизм тақырыпты түрлі қырынан қарастыруға көмегін тигізеді. Ондай ойлау, жазу, оқу әрекеттері қатар жүреді. Бұл әдіс мына жүйе бойынша ж.зеге асырылады: суреттеңіз –салыстырыңыз –зерттеңіз –ойыңызды айтыңыз –қолданыңыз –талқылаңыз –шешім қабылдаңыз –жауап беріңіз. Кубизм стратегиясында кубиктің әр қырына сөз орнына шартты белгілер немесе суреттер қолданылады. Кубик деген бұл жағдайда фигураның атауын емес, оқытудың кезеңдері мен сатыларын, объектіні танудың, тақырыпты ашудың жол көрсеткішін, алгоритмін бейнелейді. Геометриялық фигура ретінде кубиктің алты қыры бар. Әр қыр таным әрекетінің бір сатысына сәйкес келеді. Мәселен,
-қыр. Сипаттаңыз (қараңыз, еске түсіріңіз. Бұл қалай көрінеді, оны қалай тануға болады).
-қыр. Салыстырыңыз (объектіні немесе салыстыруға болатыны алдын-ала анықталып, салыстырмалы сипаттама жасалады. Салыстырылатын объектілердің ортақ сипаттары мен айырмашылықтары болуықажет).
-қыр. Ассоциация құру (еркін ойлап, осы объектінің қандай бейнелер туғызатынын анықтаңыз).
-қыр. Талдау жасаңыз (құрамдас бөліктерге бөліңіз, құрылымдық байланысты анықтаңыз, оның қалай әрекет ететінін анықтаңыз).
-қыр. Ұсынысыңыз (бұны қалай қолдануға болады? Осы жөнінде ойыңыз?).
-қыр. Дәлелдеңіз (қолдау –қолдамау туралы ойыңызды білдіріңіз. Бұл зерттелген объектіге баға беретін деңгей) [28, 26 б.].
Аралас кезең стратегиясы –қызығушылықты ояту кезеңінде қолданылады.
5 минуттық эссе - оқушылардың ой-өрісінің даму деңгейін көтеру әдісі.
Венн диаграммасы - бұл жеке өздеріне тән ерекшеліктері және артық ерекшеліктері бар екі пунктті салыстыру үшін қолданылады.
Еркін жазу - оқушылардың қабілет ерекшелігіне, психикалық жағдайына тікелей әсер ететін стратегия. Бұл стратегия ойды жүйелеп, оқушыны нақтылыққа баулиды. Яғни оқушылар 5 минут ішінде берілген тапсырма бойынша ойларына келгенпікірлерін жазады, оны өздерінің жанында отырған оқушымен бөліседі және оқиды. Қалған оқушылар мұқият тыңдап отырып, сұрақ қояды, талқылайды және бағалайды.
Көрнекілік стратегиясы –баланы ойландырып сөйлету, нақты құбылысты көзбен көрсету, қолмен ұстату.
Қарама-қарсы элементтер стратегиясы шығарма екі кейіпкердің қарама-қарсы қасиеттерін сипаттауға көмектеседі.
INSERT стратегиясы –оқушылардың оқығанын түсінуге, өз ойына басшылық етуге, өз көзқарасын білдіруге ұтымды тәсіл. Мұнда шартты белгілер арқылы оқытылады және оқушылар тақырыпты немесе материалды өз бетімен меңгереді.
V
+
-
?
Мұндағы,
V - егер оқушы мәтінде берілген мәлімет таныс болса, саол тұсқа осы белгіні қояды.
+ - бұл мәлімет оқушы үшін жаңалық.
- - бұл оқушы білетін мәлімет сәйкес емес деген сөз.
? - бұл жердегі мәлімет оқушы үшін түсініксіз, сұрақ туады.
Жолаушының қойын дәптері стратегиясы –бұл әдіс оқушының сын тұрғысынан ойлауын, тілін дамытады. Оқушылар көптеген құбылыстарды көріп, оны ой таразысына салуға үйренеді. Онда қолданылатын сұрақтар:
Не елестеттіңіз?
Нені байқадыңыз?
Неге назар аудардыңыз?
Сурет салу стратегиясы –оқушылардың шығармашылығын шыңдау, суреттеген оқиғаны немесе құбылысты еркін айтып беру үшін және олардың тілін дамытуда қолданылатын стратегия. Мына сұрақтар негізінде сұрақтар талданады:
Идеялар қайдан келді?
Қаламды кім ұстады?
Суретті кезекпен салдыңдар ма?
Келісімге келу жолын айт.
1.3. Жаңа технологиялық сабақтың дәстүрлі әдіс-тәсілдермен жүретін сабақтан айырмашылығы.
Оқытудың кез келген жаңа технологияларының бір-бірінен айырмашылығы және ұқсасытқтары да болады. Сын тұрғысынан ойлау жобасын бастауыш сыныптарда қолдану, оның тиімділігін анықтау, қандай жолмен берілген сабақтың нәтижесі жақсы екендігін анықтау, мұғалімнен шеберлікті талап етеді. Осыған орай, XXI ғасырдың басындағы ұлттық ойшылдарымыздың бірі –Жүсіпбек Аймауытов: Сабақ беру –үйреншікті жәй ғана шеберлік емес, ол –жаңаны табатын өнер, - деген екен. Осы айтылған сөздің өзінде дәстүрлі тәсілмен жүргізілген сабақтан, жаңа әдістерді қолданудың нәтижелі болатындығын айтпаса да түсінуге болады. Дәстүрлі оқытуды да жоққа шығаруға болмайды. Себебі оның да берер жемісі мен жеңісі бары анық. Ең бастысы оқуға деген ынта мен қызығушылық болуы керек.
Ал сын тұрғысынан ойлау технологиясының жетістіктеріне тоқталып өтейік:
Оқушылардың өз беттерімен ізденуі;
Ойын жинақтауы;
Жаңа ақпарат алуы;
Қарым-қатынас жасауға үйрену;
Ойды жүйелі айтуы;
Ой бөлісуі;
Шығармашылықпен жұмыс жасауы.
Осы жетістіктерге қол жеткізу үшін мыны төмендегі шаралар орындалуы шарт:
. Сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт беру арқылы мүмкіншілік беру.
. Оқушыларға ойлануға рұқсат беру.
. Оқушылардың әр түрлі идеялары мен пікірлерін тыңдау.
. Үйренудегі оқушылардың белсенді іс-әрекетін қолдау.
. Сенімділік (егер оқушы қолайсыз жағдайға тап болса, әжуаға айналдырмау. Әр оқушының жасаған сынына және сын көзбен қарау қабілетіне сенім білдіру).
6. Сыни тұрғыдан ойлауды бағалау.
. Іспен айналысу.
. Құрметтеу (мұғалімді сыйлау, жолдастарының пікірін құрметтеу, біреудің сөзін бөлмеу).
. Білім алысу.
10. Тыңдасын (оқушылардың ойын, үнін тыңдау, естуге мүмкіндік беру).
Осы қағидаларды басшылыққа алғанда ғана оларды күнделікті сабақта қолдану арқылы ғана жоғары көрсеткішке қол жеткізуге болады. Жалпы, сын тұрғысынан ойлау технологиясынан ойлау технологиясының дәстүрлі оқыту жүйесінен ерекшелігі неде? деген сауалға жауап іздеп көрелік. Жаңа технологиялық сабақтың дәстүрлі әдіс-тәсілдермен жүретін сабақтардан айырмашылығы, ерекшелігі мынада:
. Оқу қызметінің төрт түрін де жетілдіреді (тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу).
. Жалпы мәдениетпен, пәннен терең білімділігін дамытады.
. Өз ойын нақты да жинақы жеткізушеберлігін дамытады.
. Пәнге қызығушылығы артады.
. Ойлау қызметінің белсенділігі артады.
. Сыни тұрғыдан ойлау дағдысы (зерттеу дағдысы, ұйымдастырушылық дағдысы) қалыптасады.
. Білім көздерімен жұмыс жасау дағдысы (кітапханада картотекамен, оқу әдебиеттермен, басылымдармен, сөздіктермен, энциклопедиямен) жетіледі.
. Тақырып бойынша қозғалған мәселеге өз тұжырымын жасауға, өзіндік баға беруге, өзін-өзі тануға үйренеді.
. Технологияның ең негізгі мақсаттар жүйесі, оның қорытынды нәтижесі. Мақсат ең негізгі компонент, ол нәтижеге жетуді айқындайды.
. Диагностикаға негізделген болжамды мақсаттар нақты түрде белгіленеді. Сол арқылы әдіс-тәсілдер сұрыпталып, бақылау жүргізіледі.
. Жоспар емес, оқу үрдісінің жобасы талап етіледі.
. Мұғалім іс-әрекеті емес, оқушы іс-әрекеті алдыңғы қатарға қойылады. Сол арқылы нәтижеге жету жобаланады.
. Оқушымен субъект ретінде қарым-қатынас жасалады.
Осы орайда дәстүрлі оқытудың жемістігінен кемшілігі басым екеніне көз жеткізуге болады. Сонымен дәстүрлі оқыту дегеніміздің өзі не? 17 ғасырда чех педагогы Я.А.Каменский негізін салған сынып сабақтық оқу жүйесі дүние жүзіне кең танымал, сонымен қатар осы күнге дейін әлем мектептерінде қолданылып келеді. Бүгінгі таңда оқытудың бұл түріне дәстүрлі оқыту анықтамасы қолданылып жүр. Дәстүрлі оқытудың басқа технологиялардан айырмашылықтары бар:
оқушылардың таным қабілеттері және жас мөлшері шамамен бір деңгейді құрайды;
сыныптағы оқушылар құрамының әр кез тұрақты болуы;
сыныптағы сабақ ортақ жылдық жоспар мен оқу бағдарламаларына, оқулықтарға негізделіп, құрастырылған кестемен жүргізіледі;
оқытудың негізгі бірлігі –сабақ. Сабақ бір пәнге арналады;
сабақ барысында жоспарланған тақырып кеңінен түсіндіріледі. Оқушылар сол тақырып бойынша білім, білік, дағдыларын игеру мақсатында жұмыс істейді;
оқытуды ұйымдастыру тек мұғалімнің басшылығымен жүргізіледі. Мұғалім өз пәні бойынша жалпы және әр оқушының оқу сапасын қорытындылап, бағалайды.
Оқу жылының соңыында оқушыларды келесі сыныпқа көшууге шешім қабылдайды.
Дәстүрлі оқыту технологиясы негізінен төмендегідей мақсаттарды құрайды:
Білім жүйесін қалыптастыру, негізгі ғылымдарды игеру;
Ғылыми көзқарастың негіздерін қалыптастыру;
Әр оқушыны жан-жақты және үйлесімді дамыту;
Адамзаттың жарқын болашағы үшін күрес;
Ой мен дене еңбегіне қабілетті щжоғарғы білімді, саналы адамдарды тәрбиелеу.
Осындай мақсаттарды алға қойған оқыту технологиясының басты міндеті өзіне тән қасиеті бар жеке тұлғаны тәрбиелеу. Дәстүрлі оқытудың мақсаттарының мазмұны жеке тұлғаны дамытуға емес, білім, білік, дағдыларын қалыптастырып, меңгертуге бағытталған. Бұл технологиямен оқытқан мектептер жеке тұлғанын мәдениетінен, дамуынан, сезімінен білімін жоғары қояды. Оқыту тәрбиеден жоғары тұрады. Оқу мен тәрбие көп жағдайда өзара байланыста болмай жатады. Балалар арасында болатын қайшылықтарды олардың пікірімен санаспай, тәрбиеші шешеді. Осы орайда дәстүрлі оқытудың кемшілігіне тоқталып өтелік:
Оқушы рөлі төмен, яғни ол объекті болады;
Дәстүрлі оқыту орта деңгейдегі оқушыға бағдарланғандықтан, одан жоғары және төмен қабілетті оқудың енжарлығы артты;
Мұғалім басқарушы рөлінде, ал оқушы функционал орындаушы рөлін атқарады, мұғалімнің беделі басымдылық танытады. Мұғалімнің айтқаны үнемі дұрыс би ретінде болуы, бақылаудың орталықтандыруы, орташа оқитын оқушыға бағытталуы оқу үрдісіндегі өктемдікті көрсетеді;
Оқулықтар тек үй тапсырмасын орындауға бағдарланады;
Оқушының өзін-өзі бағалауына жол берілмейді;
Оқыту үрдісінде репродуктивті –түсіндірмелі әдіс басым болады. Білімді игеру әдістемесі ретінде дайын білімді хабарлау, үлгі бойынша оқыту, бөлшектен бүтінге индуктивтік логикасы, механикалық есте сақтау, сөз жүзінде баяндау болады. Оқушы рөлі төмен болғандықтан, сабақта кері байланы онша жүзеге аспайды;
Мұғалім мен оқушы арасында шығармашылық еңбек болмайды;
Сабақ уақытының дұрыс бөлінбеуі;
Оқушылар бір-бірімен қарым-қатынас жасамайды;
Оқушы белсенділігінің нашарлығы;
Даралап оқытудың болмауы;
Сөйлеуге берілген уақыттың аздығы;
Бірлескен оқу әрекеті, ұжымдық оқыту әдістерінің қолданылмауы.
Дәстүрлі оқыту жаңа технологиямен оқыту барысында оқушы мен мұғалім қызметтері қандай? Олардың арасында байланыс бар ма?
Дәстүрлі оқыту ды ең басты рөлді мұғалімдер қауымы иеленсе, ал оқушы орындаушы рөлін атқарады. Мұғалім айтады, түсіндіреді, дәлелдейді. Ал оқушы тек қана мұғалімнің айтқанын бұлжытпай орындайды, жазады, қайтадан мұғалімге айтып береді. Оқушы ешқандай шығармашылықпен айналыспайды. Мұнда мұғалім мен оқушы арасында авторитарлы қарым-қатынас белең алады. Яғни мұғалім оқушыға өз айтқанын орындатады. Оқушы мұғалім жетегінде жүреді. Мұғалім жаңа сабақты түсіндіреді, бекітеді, бекітуге тапсырмалар береді, яғни оқушыға берілетін білім дайын күйде беріледі. Оқушының дамып қалыптасуына ешқандай үлес қоспайды. Керісінше алған білімін жоққа шығарады. Себебі, оқушы білімді өз бетімен ізденіске түсіп, меңгерген жоқ. Сондықтан оқушы білімі жаттанды, яғни тез ұмтылып қалады. Өйткені оқушы материалды саналы меңгерген жоқ.
Сабақ барысында орындалатын іс-әрекеттер шектелген, түрленбеген. Сабақ бір сарынмен жүргізіледі. Осыдан барып оқушының сабаққа деген ынтасы төмендейді. Себебі, оқушы тек мұғалімнің жетелеуіне мойынсынып кеткендіктен, мұғалімнің көмегінсіз ізденіске түспейді, егер бір қиыншылық туып жатқан жағдайда, оқушы қиындыққа төтеп бере алмайды. Өйткені ол өз бетімен шешім қабылдап үйренбеген.
Дәстүрлі оқытудың негізінде беделдік педагогикасы жатыр. Оқыту баланың жан дүниесімен нашар байланысқан. Оқушылардың қажеттіліктері мен сұраныстарына, олардың жеке қасиеттерін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға аз көңіл бөлінеді.
Дәстүрлі оқытуда оқыту үрдісі өзіндік іс-әрекеттің, шешімнің жоқтығымен оқушының оқу еңбегіне деген нашар мотивациямен ерекшеленеді. Оқушының іс-әрекетінің құрамында өзіндік мақсат қою жоқ, мақсатты мұғалім қояды. Іс-әрекетті мұғалім оқушы тілегін ескермей-ақ жоспалайды. Балалар жұмысындағы іс-әрекетін, қорытынды талдауын мұғалім немесе басқа үлкен кісі қателіктер мен кемшіліктерді көрсете отырып бағалайды. Осындай жағдайда жүргізілген оқу баланың сабаққа деген ынтасын төмендетіп, жалқаулыққа, өтірік айтуға итермелейді.
Дәстүрлі оқытудың мектеп тәжірибесінде бағалаудың дәстүрлі жүйесінің жағымсыз жақтары да кездеседі. Оқушылардың өзін-өзі бағалауына жол берілмейді. Сандық бағалау көп жағдайда мұғалімнің оқушыға писхологиялық және әлеуметтік басымдылық көрсететін билік құралы болып табылады. Танымдық іс-әрекет қорытындысы ретінде баға жеке тұлғамен қайшылықта болады,оқушыларды жақсыға және жаманға бөледі. Орташа оқитын және үлгерімі нашар оқушы деген атаулар баланың оқуға деген қызығушылығын, ынтасын төмендетеді, қорлау, мазақ болу сезімін тудырады. Оқушы өзінің қанағаттанарлық, орташа бағалары бойынша білімнің, қабілеттің, соңынан тұлға ретінде толыққанды еместігі жөнінде қорытындыға келеді. Сыныпқа көшірілмей қалған оқушылардың тағдырларын кері әсерін тигізіп, тіпті кейбіреулері оқуды тастап, үлкен әлеуметтік мәселені тудырады. Оқушы мен мұғалім, мұғалім мен ата-ана, ата-ана мен оқушы арасындағы психологиялық тартыстар пайда болады.
Дәстүрлі оқытудың тиімді жақтары:
оқытудың жүйелігі;
мұғалім тарапынан оқу материалының, жұмыс формасының белгілі бір тәртіп бойынша логикалық тұрғыдан дұрыс берілуі;
жоғары деңгейдегі ұйымдастыру;
жеке, топтық, фронтальды оқыту формалары;
мұғалімнің үнемі эмоцианалды ықпал етуі;
жалпылап оқытудағы ресурс шығынының аздығы.
Ал сын тұрғысынан ойлау технологиясымен жұмыс істеу үрдісі керісінше, кері байланысқа негізделген. Онда оқушы құқығы жоғары бағаланған. Мұғалім –бағыттаушы, шығармашыл бақылаушы болса, оқушы –іздеуші, ізденуші. Мұнда мұғалім тек қана сабаққа мақсат қояды және сол мақсаттың орындалуына басшылық жасайды. Ал сабақтың басқа кезеңдерінде оқушы рөлі басымдылық танытады. Мұғалім тек жетекші ретінде ғана сезінеді. Ал оқушы өз ойын, пікірін, көзқарасын айтуға, оны дәлелдеуге құқылы. Мұнда ешкімнің пікірі жоққа шығарылмайды. Әр оқушыны айтқаны, дәлелдегені тыңдалып, есепке алынады. Сабақта білім дайын күйінде берілмейді.Керісінше проблемалық сұрақтар арқылы беріледі. Оқшы өзі ізденеді, шешім қабылдайды, басқаның жауабымен салыстырады. Осының нәтижесінде өзі білмейтін ақпараттарға тап болады, оны шешуге күш жұмсайды, бұрынғы білгенімен салыстырады, шешудің түрлі жолдарын қарастырады, жұмыс жасау барысында бір-бірімен тіл табысуды, келісімге келуді үйреніп, әр нәрсеге өз көзқарасы қалыптасып, қорытынды жасауға үйренеді. Ең бастысы оқушы өз ісіне мақсат қоюды және оны жүзеге асыыруды үйренеді. Мұнда мұғалім негізгі сұрақтар төңірегінде оқушыны негізгі идеяға әкеледі. Ал оқушы сол идея төңірегінде өздерінің зерттеу жұмыстарын жүргізеді.
2. АНА ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТІЛІН ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz