Бастауыш сыныпта жазу мен тіл дамыту жұмыстарының ұйымдастырылуы

I Кіріспе
Тіл дамыту жұмысының мақсаты мен мазмұны
II Негізгі бөлім
Жазу және тіл дамыту жұмысының ұйымдастырылуы
1.4 Жазуға үйретудің маңызы
1.5 Жазу жұмыстарына қойылатын талаптар
1.6 Жазуға үйрену үшін қажетті жағдайлар
1.7 Сауатты жазуға үйрету мәселелері
1.8 Жазуға байланысты жүргізлетін жұмыстар
2.1 Жазу және тіл дамыту жұмысын сабақ үлгілері арқылы көрсету
III Қорытынды
IV Пайдаланған әдебиеттер

Тіл дамыту – қазіргі мектептің оқу тәрбие ісіндегі басты проблема – тіл мен сөйлеу процесін жіктей оқыту, оқушының дұрыс сөйлей білуіне көңіл бөлу. Сондықтан, мұғалім қазақ тілі сабақтарында тіл дамытуға, байланыстырып сөйлеуге айрықша көңіл бөледі, тілдік материалды дұрыс таңдай білу, тілдің теориясы мен сөйлеу практикасының бір – бірімен қарым – қатынасы түрлі жаттығу жұмыстары арқылы іске асырылады. Демек, қазақ тілі пәнін оқыту барысында мұғалім оқушының ойын логикалық жағынан дұрыс, анық, қазақтың әдеби тілінің нормасына сай, грмматикалық, лексикалық, орфографиялық нормасына лайықты, дұрыс айта білуге үйретумен бірге, екінші жағынан ойын орфографиялық және пунктуациялық жағынан дұрыс жаза білуге жаттықтырады.
Оқушының жазба және ауызша ойын дұрыс бере, айта білуіне үлгі беретін – мұғалім. Сондықтан мұғалім тілдіңтарихын, грамматикасын, стилистикасын, орфографиясын, лексикасын, пунктуациясын жақсы біліп, меңгеруі қажет.
Бастауыш сынып мұғалімдері сабақтарында тіл дамыту жұмыстарын шығармашылықпен жүргізіп, дұрыс ұйымдастыра білсе, ол оқушының күнделікті өмірдегі құбылысты жан – жақты түсіне білуіне, білген нәрселерін ауызекі сөздерінде қолдана білуіне жағдай жасайды. Демек, оқушының тілін дамыту жұмысы – ол баланың жалпы ойын дамыту деген сөз, өйткені оқушы қай пәнді оқып үйренсе де, өзінің істеген жұмысы, көрген – білгені туралы күнбе – күн сөйлеп, ойын қалыптастырып отырады. Сондықтан қазақ тілі сабақтарындағы тіл дамыту жұмыстары оқушылардың жалпы ойын дамытуға бағытталады, яғни оқушылардың тілін дамыту мәселесі олардың ойлау қабілетімен байланыстырылса, сондай-ақ, ойлау мен сөйлеу процесінің бірлігінде ұйымдастырылады.
Қазақ тілін оқытуға байланысты тіл дамыту жұмысын ұйымдастырудың негізгі мақсаты – дұрыс, сауатты жазып оқушының ауызша және жазбаша ойын грмматикалық және стилистикалық жағынан дұрыс сойлем құрап, жүйелі сөйлеуге үйрету.
Тіл дамыту жұмысы нгізінен, мынадай төрт бағытта жүргізіледі: бірі – мәдени, әдеби сөйлей білу нормаларына үйрету, яғни орфографиялық дағдыны меңгерте отырып, оқушыға мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру. Екіншіден, лексикалық жұмыстар жүргізу арқылы оқушының сөздік қорын байыту, тілдің лексика және фтазеология бөлімдерінен кеңірек білім беру көзделеді. Үшіншіден, жаңа сөздер үйрету, сөздерді үйрете отырып, жаңа сөздер жасайтын формаларды меңгерту арқылы сөз бен сөздердің байланысын, сөйлем құратып үйрету, сөйлемнің құрлысын білдіру арқылы синтаксистік лексикадан білім беру. Төртіншіден, оқушының ойын жазбаш дұрыс, сауатты жаза, әрі сөйлей білуге үйрету мақсат етіледі.

1. С.Рахметова Қазақ тілін оқыту әдістемесі А.,2005
2. Қ.Бітібаев әдебиетті оқыту әдістемесі мен технологиясы А.,2003
3. Ш.Әуелбаев Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту методикасы А.,1987
4. Ахметов С.Бастауыш сыныптарда білім берудің тиімділігін арттыру жолдары А.,2001
5. Б.Құлмағанбетова Қазақ тілін оқыту әдістемесі А.,2000
6. 2-4 сыныптың «Қазақ тілі »оқулықтары
7. «Бастауыш мектеп»журналдары 2004/2005
8. Дауыс пен көрініс\Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан дамыту туралы ұлттық журнал\ 2005\2006
9.З.Қабдолов Әдебиет теориясының негіздері А.,1970
10.Әрекеттегі RWCT философиясы мен әдістері А.,2004

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Атырау облыстық білім беру басқармасы
Қ.Дүтбаева атындағы Атырау гуманитарлық колледжі

Қорғауға жіберілді

Директордың оқу ісі

жөніндегі орынбасары

_________Ізғалиқызы А.

_______ ________2015 ж

Курстық жұмыс

Тақырыбы: Бастауыш сыныпта жазу мен тіл дамыту жұмыстарының ұйымдастырылуы

Орындаған: Бөкенбаева Айдана 4(9)б тобының студенті

Жетекшісі: Шүйіншалиева Г.Н.

Басталуы: қыркүйек 2014ж

Аяқталуы: мамыр 2015 ж

Сақтау мерзімі: 5 жыл 524-бап

Курыстық жұмыстың түскен уақыты: 2015ж.

Пікір берушінің аты-жөні:

Пікір

Студент 4 курстық жұмысына жазылады.

Бөлімі:Мектеп

Тобы:4(9)

Пәні:

Қорғайтын тақырыбы:

Бағасы:

Жоспары:

I Кіріспе

Тіл дамыту жұмысының мақсаты мен мазмұны

II Негізгі бөлім

Жазу және тіл дамыту жұмысының ұйымдастырылуы

1.4 Жазуға үйретудің маңызы

1.5 Жазу жұмыстарына қойылатын талаптар

1.6 Жазуға үйрену үшін қажетті жағдайлар

1.7 Сауатты жазуға үйрету мәселелері

1.8 Жазуға байланысты жүргізлетін жұмыстар

2.1 Жазу және тіл дамыту жұмысын сабақ үлгілері арқылы көрсету

III Қорытынды

IV Пайдаланған әдебиеттер

Аннотация

Менің курстық жұмысымның тақырыбы –Бастауыш сыныптағы жазу және тіл
дамыту жұмыстарының ұйымдастырылуы.

Қорыта келе, баланың сабақ үстінде айтайын деген ойын анық
жеткізе алмауы, яғни мәтінге байланысты мазмұнын айтуда бір
деректі айтып бітпей жатып басқасына аусып кетуі немесе керексіз
сөзді орынсыз қолдануы (мысалы:жаңағы,сосын ,яғни,сөйтіп ,т.б.) сияқты
ауызша сөйле тіліндегі қателерді көптеп кездестірдім.
Байқалған кемшіліктерді ескере отырып,оқушының ойлауы мен
сөйлеу дағдыларын жетілдіру ізденістерімде оның тірі тіл неғұрлым
түсінікті, жинақты, нақты болғанын талап етеді, өз ойын дәл айтуын
қадағалап отырдым.
Баланың оқуға деген ынта-ықласын,қызғушылығын жойып алмау
мақсатында кез-келген тапсырманы берер кезде;
Біріншіден, оның бала ұғымына сәйкес,түсінікті болуын
ескердім.
Екіншіден, берілетін тапсырманың тәрбиелік мәніне көбірек көңіл
бөлдім.
Үшіншіден, қандай да болсын берілген тапсырма бала қызығушылығын
оятатындай деңгейде болу керектігін түсіндім.Егер бала бірнәрсеге
қызықса,онда оның табиғатына тән білсем,білгенімді айтсам деген талпынысы
күшейе түседі де,сөйлеуге деген қажеттілік туады.
Оқушының жазу және сөйлеу тілін дамыту үшін мыналарға көңіл бөлу
керектігін түсіндім:
1.Әдемі,таза жазуға дағдыландыру керектігін; Ол үшін әр сабақ сайын дұрыс
салынбаған әріптерді қайтадан үйден жазып келуге тапсыру,көбірек оқу,жазу;
2.Сауатты,қатесіз жазуын қадағалау мақсатында жаттығу, диктант,мазмұндама
,шығарма жұмыстарын көбірек ұйымдастыру;
3.Мәтінмен жұмыс кезінде баланың логикасын,сөйлеу тілін дамытатын
тапсырмаларды көбірек пайдалану керектігін түсіндім.

Тіл дамыту жұмысын ұйымдастырудың негізгі мақсаты – дұрыс,сауатты жазып,
оқушының ауызша және жазбаша ойын грамматикалық және ситилистикалық
жағынан дұрыс сөйлем құрап,жүйелі сөйлеуге үйрету.
Тіл дамыту жұмысы,негізінен,мынадай төрт бағытта жүргізіледі:бірі
–мәдени,әдеби сөйлей білу нормаларына үйрету,яғни орфографиялық дағдыны
меңгерте отырып, оқушыға мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру.Екіншіден,
лексикалық жұмыстар жүргізу арқылы оқушының сөздік қорын байыту,тілдің
лексика және фразеология бөлімдерінен кеңірек білім беру
көзделеді.Үшіншіден,жаңа сөздер үйрету,сөздерді үйрете отырып, жаңа сөздер
жасайтын формаларды меңгерту арқылы сөзбен сөздердің байлансын,сөйлем
құратып үйрету, сөйлемнің құрылысын білдіру арқылы синтаксистік лексикадан
білім беру.Төртіншіден,оқушының ойын жазбаша дұрыс,сауатты жаза,әрі сөйлеу
білуге үйрету мақсат етіледі.
Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамыту,сөздік қорын
молайту,мәтіннің мазмұн сюжетін ашуда адамгершілікке тәрбиелеу бір-бірімен
ұштастырла жүргізгенде ғана нәтиже бермек.Жаңа буын оқулығы оқушылардың
логикалық ойлауын,қиялын дамытуға сай жасақталған.Әрбір мұғалім соған
байланысты сабақ жоспарын дұрыс құрып, оқушының сөздік қорын молайтуға
көңіл бөлгені дұрыс.
Бастауыш сынып оқушыларының сөздік қорын молайту мақсатында
өзінің ой-пікірін,көргенін,оқығанын мазмұндату арқылы ауызша сөйлеу тілін
дамытуға көп көңіл бөлемін.3-сыныпта қазақ тілінен Мәтін тақырыбына
өткізген сабағыма тоқталар болсам,Сабақтың мақсаты:Оқушылардың көргені
бойынша әңгімелесу,дұрыс сөз тауып,орынды қолдану.Тапқырлыққа баулу,
көргенін түйіндеп айту.Еңбексүйгіштікке тәрбиелеу,ата-анаға деген
сүйіспеншілігін арттыру.
1.Жаңа сабақты И.Крыловтан Абай аударған Шегіртке мен
құмырсқатақырыбынан бастадым.
Сынып оқушылары күшімен дайындалған.Анық мәнерлеп айтуына назар
аударттым.Көріністі көргеннен кейін:
1.Балалар,бұл кімнің шығармасы?
2.Қандай шығарма түріне жатады?
3.Құмырсқа қандай?
Енді осы көргендері бойынша әңгімелету.Міне,осы әңгімені мәтін деп
айтатынымызды балалардың өздеріне ереже шығарту арқылы ой түйіндеттім.
II.Тақтаға Еңбекқор құмырсқа жаз бойы өзіне азық
жинады.Жұмсақ,жылы үй тұрғызды.Еңбек етуді құмырсқадан үйрену керек
сөйлемдерін жазғыздым.
Еңбекқор сөзіне сұрақ қойып қай сөз табына жататынын
айырттым.
III.Кітаппен жұмыс.Жұмбақ шешкізу.
Ат басты,
Бөкен саны бар
Секіреді қояндай.
Таусылмайтын әні бар
Не мақұлық танып ал

Бұндай жұмбақты біз қай сабақта өтіп едік.Еске түсірейік.
Олар Ана тілі сабағынан Шегіртке мен құмырсқа тақырыбын өткенде
жаттағанын айтты.Бір оқушыға айтқызу.Бұл жұмбақ сөздеріне назар аударту.
Мәтіннің екі түрі болатынын
1.Сипаттау,теңеу
2.Әңгімелеу.
Мысалдар келтіріп түсіндіру.
Ине бел қылқа мойын қара батыр,қара тауды арқалап бара жатыр.
Жұмбақты шешкізу.Қай мәтін түріне жататынын айырту.
IV.Сергіту минуты.Ойын: Сөздік ойыны-не сөйлем ойлаӨзім бір сөз
айтып текшені бірінші отырған балаға беремін.Ол сол сөзге сөйлем
ойлайды.Екінші бала сол сөйлем ішінен бір сөзге сөйлем ойлайды.Солай ойын
жалғасады.Кідіріп қалған бала жеңілген болып есептеледі.
V.Берілген тақырып бойынша мәтін құрау.

Ы.Алтынсариннің "Аурудан аяған күштірек".

Жоспары:
I Кіріспе
Жоспары :
I Кіріспе
Тіл дамыту жұмысының мақсаты мен мазмұны

II
Жазу және тіл дамыту жұмысының ұйымдастырылуы
1.5 Жазуға үйретудің маңызы
1.6 Жазу жұмыстарына қойылатын талаптар
1.7 Жазуға үйрену үшін қажетті жағдайлар
1.8 Сауатты жазуға үйрету мәселелері
1.9 Жазуға байланысты жүргізілетін жұмыстар

2.1 Жазу және тіл дамыту жұмысын сабақ үлгілері арқылы көрсету

III Қорытынды
IV Пайдаланған әдебиеттер

Тіл дамыту – қазіргі мектептің оқу тәрбие ісіндегі басты проблема – тіл
мен сөйлеу процесін жіктей оқыту, оқушының дұрыс сөйлей білуіне көңіл бөлу.
Сондықтан, мұғалім қазақ тілі сабақтарында тіл дамытуға, байланыстырып
сөйлеуге айрықша көңіл бөледі, тілдік материалды дұрыс таңдай білу, тілдің
теориясы мен сөйлеу практикасының бір – бірімен қарым – қатынасы түрлі
жаттығу жұмыстары арқылы іске асырылады. Демек, қазақ тілі пәнін оқыту
барысында мұғалім оқушының ойын логикалық жағынан дұрыс, анық, қазақтың
әдеби тілінің нормасына сай, грмматикалық, лексикалық, орфографиялық
нормасына лайықты, дұрыс айта білуге үйретумен бірге, екінші жағынан ойын
орфографиялық және пунктуациялық жағынан дұрыс жаза білуге жаттықтырады.
Оқушының жазба және ауызша ойын дұрыс бере, айта білуіне үлгі
беретін – мұғалім. Сондықтан мұғалім тілдіңтарихын, грамматикасын,
стилистикасын, орфографиясын, лексикасын, пунктуациясын жақсы біліп,
меңгеруі қажет.
Бастауыш сынып мұғалімдері сабақтарында тіл дамыту жұмыстарын
шығармашылықпен жүргізіп, дұрыс ұйымдастыра білсе, ол оқушының күнделікті
өмірдегі құбылысты жан – жақты түсіне білуіне, білген нәрселерін ауызекі
сөздерінде қолдана білуіне жағдай жасайды. Демек, оқушының тілін дамыту
жұмысы – ол баланың жалпы ойын дамыту деген сөз, өйткені оқушы қай пәнді
оқып үйренсе де, өзінің істеген жұмысы, көрген – білгені туралы күнбе – күн
сөйлеп, ойын қалыптастырып отырады. Сондықтан қазақ тілі сабақтарындағы тіл
дамыту жұмыстары оқушылардың жалпы ойын дамытуға бағытталады, яғни
оқушылардың тілін дамыту мәселесі олардың ойлау қабілетімен
байланыстырылса, сондай-ақ, ойлау мен сөйлеу процесінің бірлігінде
ұйымдастырылады.
Қазақ тілін оқытуға байланысты тіл дамыту жұмысын ұйымдастырудың
негізгі мақсаты – дұрыс, сауатты жазып оқушының ауызша және жазбаша ойын
грмматикалық және стилистикалық жағынан дұрыс сойлем құрап, жүйелі сөйлеуге
үйрету.
Тіл дамыту жұмысы нгізінен, мынадай төрт бағытта жүргізіледі: бірі –
мәдени, әдеби сөйлей білу нормаларына үйрету, яғни орфографиялық дағдыны
меңгерте отырып, оқушыға мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру. Екіншіден,
лексикалық жұмыстар жүргізу арқылы оқушының сөздік қорын байыту, тілдің
лексика және фтазеология бөлімдерінен кеңірек білім беру көзделеді.
Үшіншіден, жаңа сөздер үйрету, сөздерді үйрете отырып, жаңа сөздер жасайтын
формаларды меңгерту арқылы сөз бен сөздердің байланысын, сөйлем құратып
үйрету, сөйлемнің құрлысын білдіру арқылы синтаксистік лексикадан білім
беру. Төртіншіден, оқушының ойын жазбаш дұрыс, сауатты жаза, әрі сөйлей
білуге үйрету мақсат етіледі.

1.1 Бастауыш сыныптардағы жазу сабақтарының мақсаты – балалардың
жазу тілі дағдысын қалыптастыру.
Жазудың құрамына алфавит, графтка және орфография (емле) енеді.
Алфавит – тіліміздегі әріптердің белгілі бір жүйемен орналасу тәртібі.
Графика – дыбыстың, буынның немесе сөздің айтылуы қалай болса, солай
таңбалануы. Ал орфография тілдің белгілі бір нормағ келтірілген ережесін
сақтап жазу.
Алфавит пен графиканы меңгеру – оқу мен жазудың ең алғашқы, ең
қарапайым, бірақ ең маңызды дағдыларын қалыптастыруды көздейді. Алайда
жазуды меңгеру оның тағы басты бөлігі орфографияны игеруді қажет етеді.
Бастауыш сынып оқушылары орфографияны игере отырып, сауатты жазуға
дағдылыну барысында графикалық түрде қарым – қатынас жасау мүмкіндігіне ие
болады, яғни өзінің сөйлеуін жіне таным мүмкіндіктерін жетілдіре береді,
жеке басының жалпы даму деңгейі жоғары дәрежеге көтеріле береді. Міне,
жазуға үйренудің басты маңызының өзі анықталады.
Жазбаша сөйлеудің өзіне тән ерекшеліктері бар. Мысалы, жазбаша
сөйлеудің қабылдаушыға әсер ететіндей қосымша құрлдары жоқ; ол бүкіл оқушы
қауымға арналады; онда автордың эмоциясы мен сезімі, толқуы мен мұңаюы,
қуанышы, реніші т.б.с.с. бәрі сөз арқылы жеткізіледі; жазу тілін қабылдау
қиялдың жұмысын талап ебеді т.с.с.
Жазу дағдысының бастамасы әріптің әрбір бөлігін (таяқша, дөңгелек,
қосу сызықтары) сызып, жүргізу арқылы жаттықтырылатынын, бұл кезеңде бала
басымен, бүкіл денесімен жоғары көтеріліп, төмен еңкейіп, екі жағына
қисайып, неше түрлі қозғалыстар жасайды.
Мұғалім тиімді жаттығулар ұйымдастыра, көп ұзамай, бірте – бірте
бастапқы қозғалыстарын жинақтап, азайта түседі. Ал кейін әріп бөліктерін
аса күш салмай–ақ қосып жаза алатын болады. Жаттығулардың нәтижесінде жазу
қимылдары автоматталып, әуелі әріптерді, сонан соң тұтас сөздерді де
кідіріссіз жаза алады.
1.2 Жазу жұмыстарының мақсаты – балаларды көркем, анық дұрыс жазуға
үйрету. Ол үшін жазуға мынадай шарттар өойылады:
1. Әріптердің негізгі элементтерінің және сөз ішіндегі әріптердің
бір –
бірінен қашықтығы біркелкі болуы.
2. Әріптердің биіктігі біркелкі болып шығуы.
3. Әріптердің негізгі элементтерінің біркелкі келбетпен жазылуы.
4. Сопақша және жарты сопақша құрсау түріндегі әріп элементтерінің,
сондай- ақ, қисық, түзу сызықтан құралатын әріп элементтерінің
бір –
бірімен кілт жалғастырмай, бірте – бірте созылыңқырап барып,

жіңішкеріп жалғастырылуы.
5. Әріптердің кескіні қабылданған үлгіге сәйкес дұрыс жаылуы.
6. Сөздерді жазғанда әріптердің дұрыс жалғастырылуы.
Жазу барысында орындауға тиіс ережелерді мұғалім балаларға оларды
жазуға үйретуден бұрын көрсетіп, түсіндіреді: мысалы, екі аяқ тік бұрыш
қалыпта бүгіліп немесе жазылыңқырап еденге тіреліп тұрсын; Жазғанда
көкіректі столға тақап тіремей, столдың шетінен 3 см қашық ұстап түзу отыру
керек.
Екі иық кеудемен бірдей, түзу тұруға тиіс. Жазғанда оқушы тым
еңкейіп, столға көкірегін тіреп отырса, дәптерге көзі тым жақындап,
жақыннан көруге үйреніп кетіп, бірте – бірте сәл алыстағаны көре алмайтын
болады.
Дәптерге жарық сол жақтан түсіп, қолы жазуды көлеңкелемейтін
болсын. Екі қол шынтаққа дейін стол үстіне қойылсын. Дәптерді сол қолымен
ұстап, жазу төмен түскен сайын жоғары жылжытып отырған дұрыс. Қолдың қалам
ұстаған жері көкіректің дәл орта тұсында болу керек. Дәптер де оқушының
көкірегінің дәл орта тұсында жатсын. Әйтпесе басты оңға я солға қисайту
немесе дәптерге көздің қиығымен қарауға тура келеді.
Жазуға үйретуден бұрын бірнеше рет дайындық жаттығулар жүргізіп,
балалардың қолын қимылға, көзін шамалауға үйрету керек болады. Дайындық
кезеңінде балаларды жазу сабағына қажет материалдармен және жазу
аспаптарымен таныстыру, партаға қалай отырғызу, дәптерді қалай қою, қаламды
қалай ұстау ережелерімен таныстыру, саусақтарды қимылдатуға жаттықтыру
керек. Әріп элементтерінің, әріп кескіндерін дұрыс меңгеріп, жазу дәптеріне
төселе бастаған кезде балалар бірте – бірте қолды жүргізіңкіреп, такт
бойынша жазып үйренулері керек.
Оқушыларды дұрыс жазуға үйрету барысында мұғалім мыналарға көңіл
бөлуі тиіс; материалдың тәртіппен өтіліп, жазуға берілетін мәтін алдын ала
таңдалады. Каллиграфиялық жағынан дұрыс жазу үлгілерін мұғалім тақтаға,
оқушылардың дәптерлеріне жазып көрсетіп отырады. Балалардың кү сайын
қаралып, тексеріліп, кемшіліктері, оны қала йтүзету жолдары көрсетіліп
отырылады. Айына бір рет болса да байқау жұмысы жүргізіледі.
Жазу сабағы шамамен мынандай жоспар бойынша жүргізіледі:
• Жазғанда партаға қалай отыру ережелерін балаларға ескетіп, мұғалім
өзі аралап көріп, дұрыс отырмағандарын дұрыстап отырғызады.
• Сабақтың мақсатын, алда тұрған міндеттерді көрсетіп, мұғалім
жаттығуды, әріп элементтерін, сөзді, фразаны тақтаға жазады, оқушылар
мұғалім қолының қалай қимылдау жайын қарап, бақылап отырады.
• Мұғалім оқушылардың алда тұрған міндеттерді қаншалықты ұққан
–ұқпағандықтарын анықтап алып, жазуға кірістіреді.
• Мұғалім аралап жүріп, жазу процесін бақылайды.
• Жазу аяқталғаннан кейін оқушылардың кемшіліктері мен жіберген
қателіктері айтылады, түзетіледі, жақсы жазғандары жарияланады.

1.3 Жазуға үйрену тілдің ерекшеліктеріне қарай, әр түрлі дәрежеде
өтеді: фонетикалық жазу дыбыстық – әріптік таңдауды шебер жүргізуді,
дыбыстарды дұрыс, анық айта білуді, айтылған дыбыстарды дәл айыра алуды
талап етеді; морфологиялық жазуда сөздің грамматикалық мағыналарын түсініп,
ережелерді үйрену басым болады. Ал орыс тілінен енген (армия, монтер,
шофер, шкаф, т.б.) және жазуы қалыптасып кеткен бірқатар сөздердің
(қарындаш, картоп, бәтеңке, шәйнек т.б.) жазылуын оқушылар есте ұстап, ол
сөздерді сөздіктен қарап, тауып жазуға үйренеді немесе жаттығу арқылы бірте
– бірте дұрыс жаза алатын бола алады.
Жазуға үйрену үшін қажетті жағдайлардың бастылары:
• Жазылатын сөздің мағынасын, мәнін анықтау. Мұғалім көшіруге ұсынған
немесе оқып айту арқылы жаздыратын сөздерінің, сөйлемнің, мәтіннің
мағынасын оқушылардың анық түсінгеніне көз жеткізгеннен кейін ғана
жаздырғаны жөн.
• Сөздің айтылуына және жазылуына, грамматикалық формасына мұқият көңіл
аудару; жазғандарын саналы түрде есте сақтауға жағдай жасау: оқы, ойлан,
есіңе жазып ал, тыңда, зейін аудар т.б.
Жіберілген қателермен жұмыс жасау: жазғаныңды тексер, түзет қайта
жаз, осыған ұқсас мысал ойлан т.б. оқушылардың белсенділігін көтеру және
өздіктерінен жұмыс жасауға баулу.
• Сөйлем мен сөзді талдау жұмысын жүйелі үргізіп отыру: салыстыру, талдау,
жинақтау, жұмыстары, неге? сұрағын көбірек қою.
• Сөйлеу әрекетінің бірде – бір жағын естен шығармау керек: дыбыстық –
әріптік талдау, сөз құрамына жаттығу, сөз таптары бойынша, синтаксис
және байланысыстырып сөйлеуге үйрету жұмыстары. Орфографиялық
жаттығуларды (көшіру, диктант) сөйлеу жаттығуларымен (мазмұндама,
шығарма) кезектестіріп өткізу.
• Грамматикалық жаттығуларды сөздік – орфографиялық жаттығулармен
кезектестіру.
Орфографиялық дағдыға төселуіне қарай, ереженің оқушы үшін мәні
өзгереді. Мысалы, алғашқы кезде бала ережеге мұқтаж болса, бірте – бірте
сауатты жазуға жаттыққан сайын оның мәнділігі жойыла бастайды. Оқушы жазуға
дағдыланған кезде оған ереженің мүлде қажеті бола қоймайды.

1.4 Сауатты жазуға үйрену жұмысы грамматикаға сүйенеді.
Мектепте грамматиканы оқыту неғұрлым жақсы жолға қойылса, оқушылардың
сауаттылығы да соғұрлым жоғары болады. Олай болса, белгілі бір жазу
ережесіне негіз болатын грамматикалық құбылыстар саналы түрде ұғындырылып,
содан кейін қорытынды шығарылуы қажет. Мұнда ережені мәніне түсінбей, құр
жаттап алудан сақ болған жөн.
Грамматиканы оқу барысында оқушылар тіл құбылыстарын саналы
түсінумен қатар, тілдің нақты фактілерін де білулері қажет. Мысалы,
сөйлемдегі сөздерді жалғаулардың байланыстыратынын балалар есте қалдыра ала
алады; сөйлемдегі сөздердің жалғауларын жалғауларын ажыратып айтып та бере
алады. Бірақ өздері сөйлем құрауға келгенде оны қолдана алмайды. Егер олар
сөйлем құрағанда сөздердің арасындағы байланысты анықтау арқылы, жалғаудың
қызметіне көңіл аударып дағдыланса, мұндай байланысты өздері сөйлем
құрағанда да сақтауға тырысады. Бұл үшін сөйлемдегі бір сөзден екінші сөзге
сұрақ қойып дағдылану қажет. Мысалы, мен (кім?) мектепке (қайда?) қайда
барамын т.б.
Сауатты жазуға үйрену үшін аналогия арқылы жаза білудің де маңызы
зор. Ереже, қандай да болмасын, тек жалпы ғана нұсқау немесе түсінік
береді. Яғни онда нақты бір сөзді қалай жазу емес, бір топтағы сөздердің
жазылы көрсетіледі. Сондықтан оқушылар бір ережені меңгеру барысында дайын
мәтіннен ұқсас мысалдарды таба білуге немесе өздері мысал келтіре алуға
тиіс. Оқушылар сол ережені оған ұқсас басұа жағдайларда қолдана алатындай
дәрежеге жеткенде ғана ақыл – ой дағдысы қалыптасты деп есептеуге болады.
Дұрыс, сауатты жазуға үйрену үшін сөздерді дыбыс құрамына, буын жігіне
ажырату жұмысы әріп қалдырып кетпеуге, әріп алмастырып алмауға бірсыпыра
көмектеседі. Мұндай жаттығулар III- IV сыныптарда да жүргізіліп отырады.
Тіліміздегі жазылуы айтылуынан ерекше құлын, жұлын, күрек, басшы, т.б.
сөздерді тек есту дағдысына сүйеніп жазуға болмайды. Көбіне оларды
салыстыру жолымен талдаудың жәрдемі тиеді. Сондай – ақ, - ма, -ме, -па,
-пе, -ба, -бе сұраулықтарын етістіктің болымсыз түрімен, мен, бен, пен
шылауларын септік жалғауларымен алыстырып байқаудың маңызы күшті. Сөздердің
ұқсастықтары мен ерекшеліктерін, теріс жазылуынан мағына бұзылытынын,
айтайын деген ойдың күңгірт, екі жақты болып шығатынын балаларға ережені
түсіндіргенде де, жаттығулар жүргізгенде де, олардың жазуларындағы
қателерді түзеткенде де көрсетіп, түсіндіріп отырудың пайдасы көп (тұзшы-
тұщы, барма – бар ма т.б.)
Сөйтіп, сауатты жазуға үйрену үшін аналогия, салыстыру, талдау,
жинақтау, жалпылау, нақтылау сияқты ой операцияларының іске асуы ең ең
маңызды шар болып табылады.
Әрине сауатты жазуға үйренуде қол қозғалысы арқылы қабылдау мен
елестетудің алатын орны ерекше екені белгілі. Көп оқитын тіпті ережені
тамаша білетін оқушы да қолдың дағдылауынсыз жазуда қатені көп жібереді
және жазуының ұсқыны да тартымсыз болады. Сондықтан әсіресе бастауыш сынып
балалары үшін танымның есту, айту, тыңдау, көру, және қолын қозғау арқылы
қалыптасатын функцияларын жүйелі түрде үйреніп, алғашқы кездің өзінде –ақ,
жақсы етіп тыңдай алып, іштерінен қайталау т.б. сияқты тәжірибелер
жинақтаудың маңызы орасан зор болатынын естен шығармауғы тиіс.
Сөйтіп, жоғарыда айтылғандарды қорыта келгенде, оқушыларды сауатты
жазуға үйрету үшін ескерілетін жағдайларды топтап көрсететін болсақ, олар
төмендегідей:
• Мұғалім жазылатын сөздің немесе сөйлемнің мағынасын, мәнін оқушының
түсінетіндігіне әбден көзі жеткеннен кейін барып жаздыруға тиіс
(оқушы кейде мағынасына жете түсінбегендіктен қате жібереді)
• Сөзді дұрыс айтуға, ұқыпты жазуға, жазғандарына ой жүгіртуге бағыт
беріп, қатемен жұмыс ұйымдастырады.
• Үнемі талдау, жасау: түбірлес сөздер табу, сөз тіркестері арқылы
сөйлем құрастру, ұқсастығы мен айырмашылығын салыстыру-мұның барлығы
оқушының ойлауын арттырып, материалды меңгеруге жағдай жасайды.
• Дыбыстық талдау,сөз құрамына жаттығу, сөз табының қызметі,
синтаксистік талдаулар іске асырылып, сөйлеуге үйрету жұмыстарымен
байланыстырыла жүргізіледі. Арнаулы орфографиялық жаттығулар
(көшіру), (диактант) тіл дамыту жаттығуларымен(мазмұндама),
(шығарма) кезек жүргізіледі.
• Сөздік жұмысы үздіксіз жүргізіліп отырылады. Әрбір оқушының жазудан
әлсіз жақтары болады (кейде бір сөзден қате жіберу т.б) Мұғалім ондай
балалармен сөздік жұмысын жеке жүргізеді.
6. Сауатты жазу дағдысын қалыптастырудың маңызды шарттарының бірі-
орфографиялық қателерін болдырмау үшін алдын-ала жинақтау, талдау
жұмысы.
7.Белгілі бір жағдайда дағдылану біраз уақыт жаттығуды қажет ететіні
сияқты, сауатты жазуға жаттығу дағдысы да көп қайталауды, жаттығуды
талап етеді. Сондықтан өтілгеніне біраз уақыт біраз уақт болған
материалды жүйелі түрде еске түсіп отыру пайдалы.
Жазуға үйренуде уақытша нерв байланыстарын шартты рефлекс арқылы
емес, операнттық рефлекс арқылы қалыптастырудың мәні ерекше болып
табылады. Мұның мәнісі балаға дайын жұмысты орындату дағдыландырудан
гөрі, өздеріне тапқызу, оларды ізденіп, қиналуға мәжбүр ететіндей
тапсырмалардың тиімді нәтиже беретіні мәлім. Мұның барлығының да
мақсаты қалыптасқан уақытша нерв байланыстарын (дағдыны) сақтау
(сауатты жазу дағдысы) екенін жақсы түсініп, білімін жетілдіріп,
педагогикалық шеберлігін ұштап отырған мұғалім ғана жұмысын ойдағыдай
ұйымдастыра алады.
1.5 Орфографиялық ережені түсіндіруден бұрын балалардың алдын
олар шешуге тиісті мәселе қойылуы керек (мысалы, отпен ойнама, от пен
судан сақтан мысалдарының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.