Қоғамдық өндіріс жайлы
Кіріспе 3
1 Қоғамдық өндіріс түсінігі және оның құрылымы
1.1 Өндіріс, оның мәні және факторлары 5
1.2 Қоғамдық өндіріс және оның құрылымы 8
2 Қазақстан Республикасындағы қоғамдық өндірістің қазіргі жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасы қоғамдық өнеркәсібі жұмысының жағдайын талдау 12
2.2 Құрылыс және инвестициялық қызметтерді талдау 15
2.3 Өндірістік емес салалардың жағдайын талдау 16
3 «ҚазМұнайГаз өнімдері» АҚ.ның өндірістік қызметті жүзеге асыруының дамуы
3.1 «ҚазМұнайГаз өнімдері» АҚ.ның өндірістік процесті ұйымдастыруы 18
3.2 «ҚазМұнайГаз өнімдері» АҚ.ның дамуы 28
Қорытынды 33
Қолданылған әдебиеттер 35
1 Қоғамдық өндіріс түсінігі және оның құрылымы
1.1 Өндіріс, оның мәні және факторлары 5
1.2 Қоғамдық өндіріс және оның құрылымы 8
2 Қазақстан Республикасындағы қоғамдық өндірістің қазіргі жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасы қоғамдық өнеркәсібі жұмысының жағдайын талдау 12
2.2 Құрылыс және инвестициялық қызметтерді талдау 15
2.3 Өндірістік емес салалардың жағдайын талдау 16
3 «ҚазМұнайГаз өнімдері» АҚ.ның өндірістік қызметті жүзеге асыруының дамуы
3.1 «ҚазМұнайГаз өнімдері» АҚ.ның өндірістік процесті ұйымдастыруы 18
3.2 «ҚазМұнайГаз өнімдері» АҚ.ның дамуы 28
Қорытынды 33
Қолданылған әдебиеттер 35
Өндіріс бір мезгілде тұтыну процесіде бола алады. Өсімдік химиялық злементтерді тұтына отырып, өзін-өзі ұдайы ендіреді. Адам тамактану процесінде өзінін тәнін ұдайы өндіреді. Өнеркөсіп өндірісі жүмыс кушін, шикізат пен материадцарды түтына отырып, материалдык игіліктерді ұдайы өндіреді. Тұтынусыз - ендіріс процесі жок Өндіріс процесі тек кана уш факторлардьщ — адамнын жүмыс күші, еңбек заты мен еңбек құралдары — өзара іс-әрекеті аркылы (бүл К. Маркс бойынша) жүзеге асуы мүмкін. Бірінші фактор жеке түрде жүзеге асса, екінші мен үшіншісі — өндіріс процесінін затгык факторы ретінде іске асады. Осы жағдайды ескере отырып, К.Маркс былай жазған: «Қоғамдык өндіріс түрлері (нысандары) қандайда болмасын — жүмысшы мен өндіріс кұрал-жабдығы үнемі онын факторы болып калады».
Қазіргі қоғамдық өндіріс құрылымын материалдық және материалдық емес өндіріс деп бөлуге болады. Адам қоғамының даму негізі - материалдық өндіріс болып табылады. Материалдық өндіріс саласы өмір сүру, жұмыс істеу үшін қажетті игіліктерді өндіреді. Материалдық емес өндіріске ерекше материалдық емес (рухани құндылықтар) игіліктер өндіру, қызмет көрсету саласы жатады.
Өндіріс үзіліссіз, қайталанып отыруы қажет. Өндіріс процесінің тұрақты қайталануын, үзіліссіз жаңғыруын ұдайы өндіріс деп атайды.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесінің көлемі мен ауқымы үзіліссіз өзгермеген күйде қалады. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене үзіліссіз қайталануын және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз.
Нақты өмірде адамдар алтернативті (баламалы) шығындармен кездеседі. Егер ресурстар бір нәрсеге жұмсалуы мүмкін емес. Бұдан қортынды жасасақ ресурстарды пайдалану - бұл кейбір мүмкіндіктердін жоғалту, яғни қорларды бір мақсатта пайдалансақ, оларды басқа мақсатта пайдалану мүмкін емес. Бұл жоғалған мүмкіндіктерді өлшеп бағалануға болады. Баламалы шығындарды өндірістік мүмкіндіктер сызбасы арқылы бейнелеуге болады.
Экономикалық теория да шаруашылық практикасы сияқты қоғамдық өнімнің әр қилы өлшемдерін пайдаланады. Бұл әр қилылық мына жайлармен байланысты: біріншіден, қоғамдық өнімді сипаттауға теориялық тұрғыдан жан-жақты қарау; екіншіден (бұл бірінші жағдайдан туындайды) статистикалық есептеудің сан алуан методологиясы, үшіншіден, қоғамдық өнім қозғалысының әр түрлі сатысы тиісінше макроэкономикалық көрсеткіштерді талап етеді.
Материалдық өндіріс саласы материалдық игіліктерді өндіруші салаларды қамтитыны белгілі (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс), сонымен қатар материалдық қызмет көрсету саласы (өнімдерді) тұтынушыларға жеткізуші транспорт пен сауда, коммуналды шаруашылық,
Қазіргі қоғамдық өндіріс құрылымын материалдық және материалдық емес өндіріс деп бөлуге болады. Адам қоғамының даму негізі - материалдық өндіріс болып табылады. Материалдық өндіріс саласы өмір сүру, жұмыс істеу үшін қажетті игіліктерді өндіреді. Материалдық емес өндіріске ерекше материалдық емес (рухани құндылықтар) игіліктер өндіру, қызмет көрсету саласы жатады.
Өндіріс үзіліссіз, қайталанып отыруы қажет. Өндіріс процесінің тұрақты қайталануын, үзіліссіз жаңғыруын ұдайы өндіріс деп атайды.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесінің көлемі мен ауқымы үзіліссіз өзгермеген күйде қалады. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене үзіліссіз қайталануын және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз.
Нақты өмірде адамдар алтернативті (баламалы) шығындармен кездеседі. Егер ресурстар бір нәрсеге жұмсалуы мүмкін емес. Бұдан қортынды жасасақ ресурстарды пайдалану - бұл кейбір мүмкіндіктердін жоғалту, яғни қорларды бір мақсатта пайдалансақ, оларды басқа мақсатта пайдалану мүмкін емес. Бұл жоғалған мүмкіндіктерді өлшеп бағалануға болады. Баламалы шығындарды өндірістік мүмкіндіктер сызбасы арқылы бейнелеуге болады.
Экономикалық теория да шаруашылық практикасы сияқты қоғамдық өнімнің әр қилы өлшемдерін пайдаланады. Бұл әр қилылық мына жайлармен байланысты: біріншіден, қоғамдық өнімді сипаттауға теориялық тұрғыдан жан-жақты қарау; екіншіден (бұл бірінші жағдайдан туындайды) статистикалық есептеудің сан алуан методологиясы, үшіншіден, қоғамдық өнім қозғалысының әр түрлі сатысы тиісінше макроэкономикалық көрсеткіштерді талап етеді.
Материалдық өндіріс саласы материалдық игіліктерді өндіруші салаларды қамтитыны белгілі (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс), сонымен қатар материалдық қызмет көрсету саласы (өнімдерді) тұтынушыларға жеткізуші транспорт пен сауда, коммуналды шаруашылық,
1. К.Б. Бердалиев «Қазақстан экономикасын басқару негіздері», Алматы «Экономика», 2001ж.
2. Г.С. Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері», оқу құралы, Алматы 2005 ж.
3. С.С.Сахариев, А.С.Сахариева «Жаңа кезең – экономикалық теориясы» (оқулық), Алматы «Данекер» 2004ж.
4. «Қазақстан – 2030» стратегиясы.
5. Д.Қ. Қабдиев, «Экономикалық саясат» Лекциялар, Алматы 2002ж. «Экономика».
6. Ж.О. Ихданов, Ә.О. Орманбеков, «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері»Алматы, Экономика, 2002ж.
7. М.Б. Бисенғазин, А.Ш. Хамитов «Кәсіпкерлік негіздері»
8. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбетов «Кәсіпорынның экономикасы», Алматы, 2003ж.
9. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория» Алматы-Ақтөбе -2002.
10. В. М. Власова, «Основы предпринимательской деятельности», Москва 1996ж.
11. Р.Елемесов, Е. Жатқанбаев, «Государство и рынок», Алматы, «Қаржы-қаражат», 1997ж.
12. Аяпова Ж.М., Арынов Е.М. «Іскер адамның орысша қазақша экономикалық түсіндірме сөздігі», Алматы «Инкар», «Тұлға», 1993ж.
13. К.Ж. Оразалин, М.М. Жантасов, «Орысша-қазақша қазіргі уақыттағы экономикалық түсіндірме сөздігі», Алматы, 2001ж.
14. Б.Сабырбаев «Экономикалық терминдердің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі», Алматы «Қазақстан» 1993ж.
15. Н. К. Мамыров, «Менеджмент и рынок: Казахстанская модель», Алматы 1998ж.
16. В.С.Автономов, Э.Голдстин «Экономика для школьников» Москва, 1995.
17. Л.Ш. Лысенкер, Э.М. Лысенкер, «Основы рыночной экономики» Алматы, «Рауан» 1997ж.
2. Г.С. Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері», оқу құралы, Алматы 2005 ж.
3. С.С.Сахариев, А.С.Сахариева «Жаңа кезең – экономикалық теориясы» (оқулық), Алматы «Данекер» 2004ж.
4. «Қазақстан – 2030» стратегиясы.
5. Д.Қ. Қабдиев, «Экономикалық саясат» Лекциялар, Алматы 2002ж. «Экономика».
6. Ж.О. Ихданов, Ә.О. Орманбеков, «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері»Алматы, Экономика, 2002ж.
7. М.Б. Бисенғазин, А.Ш. Хамитов «Кәсіпкерлік негіздері»
8. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбетов «Кәсіпорынның экономикасы», Алматы, 2003ж.
9. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория» Алматы-Ақтөбе -2002.
10. В. М. Власова, «Основы предпринимательской деятельности», Москва 1996ж.
11. Р.Елемесов, Е. Жатқанбаев, «Государство и рынок», Алматы, «Қаржы-қаражат», 1997ж.
12. Аяпова Ж.М., Арынов Е.М. «Іскер адамның орысша қазақша экономикалық түсіндірме сөздігі», Алматы «Инкар», «Тұлға», 1993ж.
13. К.Ж. Оразалин, М.М. Жантасов, «Орысша-қазақша қазіргі уақыттағы экономикалық түсіндірме сөздігі», Алматы, 2001ж.
14. Б.Сабырбаев «Экономикалық терминдердің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі», Алматы «Қазақстан» 1993ж.
15. Н. К. Мамыров, «Менеджмент и рынок: Казахстанская модель», Алматы 1998ж.
16. В.С.Автономов, Э.Голдстин «Экономика для школьников» Москва, 1995.
17. Л.Ш. Лысенкер, Э.М. Лысенкер, «Основы рыночной экономики» Алматы, «Рауан» 1997ж.
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Қоғамдық өндіріс түсінігі және оның құрылымы
1.1 Өндіріс, оның мәні және факторлары 5
1.2 Қоғамдық өндіріс және оның құрылымы 8
2 Қазақстан Республикасындағы қоғамдық өндірістің қазіргі жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасы қоғамдық өнеркәсібі жұмысының жағдайын 12
талдау
2.2 Құрылыс және инвестициялық қызметтерді талдау 15
2.3 Өндірістік емес салалардың жағдайын талдау 16
3 ҚазМұнайГаз өнімдері АҚ-ның өндірістік қызметті жүзеге
асыруының дамуы
3.1 ҚазМұнайГаз өнімдері АҚ-ның өндірістік процесті ұйымдастыруы 18
3.2 ҚазМұнайГаз өнімдері АҚ-ның дамуы 28
Қорытынды 33
Қолданылған әдебиеттер 35
Кіріспе
Өндіріс бір мезгілде тұтыну процесіде бола алады. Өсімдік химиялық
злементтерді тұтына отырып, өзін-өзі ұдайы ендіреді. Адам тамактану
процесінде өзінін тәнін ұдайы өндіреді. Өнеркөсіп өндірісі жүмыс кушін,
шикізат пен материадцарды түтына отырып, материалдык игіліктерді ұдайы
өндіреді. Тұтынусыз - ендіріс процесі жок Өндіріс процесі тек кана уш
факторлардьщ — адамнын жүмыс күші, еңбек заты мен еңбек құралдары — өзара
іс-әрекеті аркылы (бүл К. Маркс бойынша) жүзеге асуы мүмкін. Бірінші фактор
жеке түрде жүзеге асса, екінші мен үшіншісі — өндіріс процесінін затгык
факторы ретінде іске асады. Осы жағдайды ескере отырып, К.Маркс былай
жазған: Қоғамдык өндіріс түрлері (нысандары) қандайда болмасын — жүмысшы
мен өндіріс кұрал-жабдығы үнемі онын факторы болып калады.
Қазіргі қоғамдық өндіріс құрылымын материалдық және материалдық емес
өндіріс деп бөлуге болады. Адам қоғамының даму негізі - материалдық өндіріс
болып табылады. Материалдық өндіріс саласы өмір сүру, жұмыс істеу үшін
қажетті игіліктерді өндіреді. Материалдық емес өндіріске ерекше материалдық
емес (рухани құндылықтар) игіліктер өндіру, қызмет көрсету саласы жатады.
Өндіріс үзіліссіз, қайталанып отыруы қажет. Өндіріс процесінің тұрақты
қайталануын, үзіліссіз жаңғыруын ұдайы өндіріс деп атайды.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесінің көлемі мен ауқымы үзіліссіз
өзгермеген күйде қалады. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене
үзіліссіз қайталануын және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз.
Нақты өмірде адамдар алтернативті (баламалы) шығындармен кездеседі.
Егер ресурстар бір нәрсеге жұмсалуы мүмкін емес. Бұдан қортынды жасасақ
ресурстарды пайдалану - бұл кейбір мүмкіндіктердін жоғалту, яғни қорларды
бір мақсатта пайдалансақ, оларды басқа мақсатта пайдалану мүмкін емес. Бұл
жоғалған мүмкіндіктерді өлшеп бағалануға болады. Баламалы шығындарды
өндірістік мүмкіндіктер сызбасы арқылы бейнелеуге болады.
Экономикалық теория да шаруашылық практикасы сияқты қоғамдық өнімнің
әр қилы өлшемдерін пайдаланады. Бұл әр қилылық мына жайлармен байланысты:
біріншіден, қоғамдық өнімді сипаттауға теориялық тұрғыдан жан-жақты қарау;
екіншіден (бұл бірінші жағдайдан туындайды) статистикалық есептеудің сан
алуан методологиясы, үшіншіден, қоғамдық өнім қозғалысының әр түрлі сатысы
тиісінше макроэкономикалық көрсеткіштерді талап етеді.
Материалдық өндіріс саласы материалдық игіліктерді өндіруші салаларды
қамтитыны белгілі (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс), сонымен қатар
материалдық қызмет көрсету саласы (өнімдерді) тұтынушыларға жеткізуші
транспорт пен сауда, коммуналды шаруашылық, тұрмыстық қызмет көрсету, атап
айтқанда, киім тігу мен жөндеу, киімді жуу, тазалау, радио және электрлік
тұрмыс тауарларын жөндеу т.б.
Материалдық өндіріс саласындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің
қаржылары қаржының негізін құрайды және олар қаржылық жүйенің бастапқы
буыны болып табылады, өйткені материалдық өндірісте нақты өнім қоғаның
қаржы ресурсының негізгі көзін құрайды.
Материалдық емес игіліктерді (рухани байлықтарды) өндіретін сонымен
қатар материалдық емес қызмет көрсететін сала (денсаулық сақтау, білім
беру, ғылыми болжам жасау) үлкен маңызға ие болуда. Аталған салалардың
барлығы да ұдайы өндірісте және өндірістің басты факторы – жұмыс күшіне
баға белгілеуде тікелей қатынасады. Көрсетілген салалардың даму деңгейі
еңбек өнімділігінің дәрежесімен қоғамдық өндірістің тиімділігіне ықпал
етеді.
1 Қоғамдық өндіріс түсінігі және оның құрылымы
1.1 Өндіріс, оның мәні және факторлары
Өндіріс бір мезгілде тұтыну процесіде бола алады. Өсімдік химиялық
злементтерді тұтына отырып, өзін-өзі ұдайы ендіреді. Адам тамактану
процесінде өзінін тәнін ұдайы өндіреді. Өнеркөсіп өндірісі жүмыс кушін,
шикізат пен материадцарды түтына отырып, материалдык игіліктерді ұдайы
өндіреді. Тұтынусыз - ендіріс процесі жок Өндіріс процесі тек кана уш
факторлардьщ — адамнын жүмыс күші, еңбек заты мен еңбек құралдары — өзара
іс-әрекеті аркылы (бүл К. Маркс бойынша) жүзеге асуы мүмкін. Бірінші фактор
жеке түрде жүзеге асса, екінші мен үшіншісі — өндіріс процесінін затгык
факторы ретінде іске асады. Осы жағдайды ескере отырып, К.Маркс былай
жазған: Қоғамдык өндіріс түрлері (нысандары) қандайда болмасын — жүмысшы
мен өндіріс кұрал-жабдығы үнемі онын факторы болып калады.
Жұмыс күші - бүл адамның дене және рухани кабілеттілігінің жиынтығы
және оны вндіріс процесінің материалдык игіліктер мен кызмет көрсетуінде
колданады. Өндіріс процесі жүзеге асуы үшін, жүмыс күші әрбір кезде іс-
әрекетте болуы қажет, басқаша айтсақ, гүтынылуы керек.
Казіргі кезде енбек затынын өзі көа жағдайда бүрынғы еңбектің өнімі
болып табылады. Мысалы, машина жасау зауытындағы металл. құрылыстағы
цемент, токыма фабрикасындағы мақтажәне г.б. Бүлардың барлығы түптеп
келгенде табиғат қорынан алынады. Еңбек кұрал-саймандары адамның табиғи
мүшесінің жалғасы ретівде жүзеге асады және оны еңбек процесінде қолданады.
Еңбек қүрал-саймандары бүл әртүрлі механизм мен машина, инструмент пен
қажет тетіктер, двигатель, жеткізетін күрылым және т.б. нәрселер. Еңбек
құрал-саймандарының даму деңгейі кеп жағдайда өндірісте жүзеге асатын
адамдардын арасындағы катынастар керсеткіші болып табылады. Машина
өндірісі жағдайыңда механикалық еңбек қүратдары үш компоненггі машина
жүйесінде дамыды: жүмыс машинасы, двигатель, жеткізетін қүрылым. Ғылыми-
техникалык революция бұған жана компонентті қосты — электронды басқару
құрыльшын және ол ой еңбегі кызметінің формалды икемге келетін жұмысын
аткарды. Осы компонентті қолдана отырып, жүмыскер жайлап тікелей өндіріс
процесінен шығады және онымен катар түрады. Нәтижесінде технологияда
түбегейлі өзгереді.
Еңбек заты мен күрал-саймавдар бірге өндіріс кұрал жабдыктарын
күрайды.
Әрбір адам жеке жұмыс істейді, бірақ барлык енбек процесі ұжымда,
қоғамда жүзеге асады. Өндіріс әрқашан коғамдық сипат алып, оныц екі жағы
болады: өндіргіш күштер және өндірістік қатынастар.
Өндіргіш күштер — бүл өндіріс күрал жабдыктары, ен алдымен еңбек
қуралдары, сонымен катар материалдық игіліктерді өндіретін адамдар. Адамдар
қоғамының басты өндіргіш куші, олар ғана өндіріс қүрал-жабдығын іске
косады. Өндіргіш күштерде ерекше орынды жер алады. Кейбір салаларда ол
енбек заты (қазба өндірісінде) ретінде колданылады, басқасында — басты
еңбек қүраддары (ауыл шаруашылығы) ретінде.
Келтірілген өндіріс факторының классификациясы мәңгі қатып калған
болып табылмайды.
Мысалы, маржинализм теориясының топтауынша, төрт өндіріс факторы бар:
жер, енбек, капитал және кәсіпкерлік кабілеттілік.
Жер табиғи фактор ретінде карастырылады. Бүған табиғат байлықтары,
пайдалы казбалар коры, орман мен жыртуға жарамды жерлер және т.б. жатады.
Капитал — бүл машина, қүрал-жабдыктар, койма, көлік және байланыс
күралдары.
Еңбек адамның ақыл-ой және дене кызметтерін көрсетеді. Адам еңбегі
әрқашанда ойланып істелетін, мақсатка сәйкес кызмет, ал жануарлар соқыр
сезімге бағынып әрекет етеді. Ен нашар сәулетшінің, — депжазды К. Маркс, ең
шебер арадан артықшылығы
Өндіріс теориясында қызметі зерделенетін субъекті – өндіруші. Өндіруші
ретінде (рөлінде) кез келген жеке тұлға болуы мүмкін, бірақ
микроэкономикада өндіруші ретінде әдетте фирма болады.
Фирма (итал. Firma – қойылған қол) – санасыз нарық аясында адамдардың
саналы ұйымдасу орындары. Фирма – пайда алу мақсатымен сауда қызметін
жүзеге асыратын ұйым. Өндіріс – қорларды экономикалық игіліктерге айналдыру
үдерісі. Ол игіліктер тура немесе жанама түрде қажеттіліктерді
қанағаттандыруға арналған. Өндіріске кіретін қорлар өндіріс факторлары
болып келеді. Неоклассиктер оларды 4 негізгі топқа бөледі:
1. Жер – табиғи ресурстары
2. Еңбек – өнідіріс үдерісіне кіретін адамдардың ақыл-ой және дене
қабілеттілігі
3. Капитал – құнды құруда тікелей қатысатын өндіріс құралдары
4. Кәсіпкерлік қабілеттілік (қызмет) пайда табу мақсатымен өндірістің
басқа факторларын шоғырландыруы бойынша қызмет
Өндірістің әр нақты үдерісі (процесі) технологиясымен –факторлардың
белгіленген тұрақты қисынымен сипатталады. Ескеретін жәйт: кейде өндірістің
1 процесі (үдерісі) әр түрлі технологиялардың көмегімен іске асырылады.
Өндіріс технологиясы (оның жетілдіруі) қорлардың нәтижелі пайдалануын
қамтамасыз ететін негізгі факторы болып табылады. Нәтижелілік
категориясын анықтауында 2 амалды айырады: экономикалық және технологиялық
нәтижелілік. Факторлардың аз санын пайдалана (тарта) отырып, тапсырылған
шығару көлеміне жеткен өндіріс тәсілі технологиялық нәтижелі деп саналады.
Экономикалық нәтижелілік – кеңдеу ұғым. Тартылған өндіріс факторларының
баламалы құны ең аз болған технологиялық нәтижелі өндіріс экономикалық
нәтижелі деп саналады. Жұмсалған қорлар көлемі мен осы технология
шеңберінде шығарылған өнім көлемі араларындағы тәуелділікті өндірістік
функция көрсетеді. Оның жалпы түрі келесі: Q = f(Х1, Х2, Х3,...Хn)
Онда Q – шығару көлемі
Х1, Х2, Х3,...Хn – өндіріс факторлары
Барлық өндірістік функциялар жалпы қасиеттерге ие:
1. Әр қайсысы нақты өндірістік процесті (үдерісті) баяндайды,
технологияның өзгеруі өндірістік функцияның түрін өзгертеді.
2. Функцияның ішіндегі өндіріс факторлары өзара ауыстыралады – бұл
неоклассикалық экономика теориясының негізгі қағидаларының бірі.
3. Өндірістік функция факторлардың тек қана технологиялық нәтижелі
қисындарын баяндайды.
4. Өндірістік функция шығарудың тек қана ең жоғары мүмкін болатын
мағыналарын көрсетеді. Өндірістік теориясында әдетте 2 факторлы өндірістік
функциясы (Кобба – Дуглас функциясы) пайдаланады, онда өндірістің 2
факторын – еңбек пен капиталды тарту есебінде шығару іске асырылады.
Q = f(L,K),мұнда
L – еңбек
К – капитал
Өндірістің кез келген технологиясы өнімнің тапсырылған көлемін өндіру
үшін екі фактордың ең аз жиынын сипаттайтын нүкте түрінде графикте
көрсетілуі мүмкін. Осы нүктелерді қосып өндірістік функцияны бейнелейтін
қисық сызығын (изоквантаны) – isoguanta аламыз.
Қазіргі қоғамдық өндіріс құрылымын материалдық және материалдық емес
өндіріс деп бөлуге болады. Адам қоғамының даму негізі - материалдық өндіріс
болып табылады. Материалдық өндіріс саласы өмір сүру, жұмыс істеу үшін
қажетті игіліктерді өндіреді. Материалдық емес өндіріске ерекше материалдық
емес (рухани құндылықтар) игіліктер өндіру, қызмет көрсету саласы жатады.
Өндіріс үзіліссіз, қайталанып отыруы қажет. Өндіріс процесінің тұрақты
қайталануын, үзіліссіз жаңғыруын ұдайы өндіріс деп атайды.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесінің көлемі мен ауқымы үзіліссіз
өзгермеген күйде қалады. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене
үзіліссіз қайталануын және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз.
Нақты өмірде адамдар алтернативті (баламалы) шығындармен кездеседі.
Егер ресурстар бір нәрсеге жұмсалуы мүмкін емес. Бұдан қортынды жасасақ
ресурстарды пайдалану - бұл кейбір мүмкіндіктердін жоғалту, яғни қорларды
бір мақсатта пайдалансақ, оларды басқа мақсатта пайдалану мүмкін емес. Бұл
жоғалған мүмкіндіктерді өлшеп бағалануға болады. Баламалы шығындарды
өндірістік мүмкіндіктер сызбасы арқылы бейнелеуге болады.
1.2 Қоғамдық өндіріс және оның құрылымы
Тұтынудың басталуы үшін өндіріс пен ұсыныс құрылуы керек. Шынымен де,
мемлекеттік экономикасы оның өндірістік мүмкіндіктерімен анықталады: ғылым
дамуының деңгейі, көптеген тауарлар мен қызмет түрлерін көрсету үшін
ұйымдастырудың жетілуі және қаражат қорының молаюы. Осы өндірілген өнімдер
түрлі мемлекеттерде сатылады немесе сатылып алынады. Дамыған елдердегі өмір
сүру деңгейінің көрсеткіштері өте жоғары, себебі әрбір орташа жұмысшыға
қызмет көрсету және тауар өндірісінің салыстырмалы жоғары үлес салмағы
келеді.
Алдымен, біз өндіріс негізінің теорияларын зерттеуіміз және
фирмалардың өнімнің қажетті санын өндіруде ресурстарды қалай таңдайтынын
анықтау қажет. Өндіріс теориясы бізге мына сұраққа жауап беруге
көмектеседі: неге өнімділік пен өмір сүру деңгейі уақыт өте келе дамиды
және фирмалар өзінің ішкі процестерін қалай басқарады?
Біздің пікіріміз бойынша, ферма, зауыт, әуе компаниясы және есеп
фирмасы әрқашан өндірісінің тиімділігін, яғни ешқандай шығынсыз арттырғысы
келеді. Басқаша айтқанда, олар әрқашан шектелген ресурстардың бір бөлігінен
өнімнің максималды мөлшерін, барлық жұмыс барысында шығындардан құтыла
отырып, алғысы келеді. Фирмалар қандай тауарларды өндіру және қандай қызмет
түрлерін көрсету туралы шешімдер қабылдағанда әрдайым экономикалық табысын
масималицазиялауға тырысады.
Қазіргі қоғамдық өндіріс құрылымын материалдық және материалдық емес
өндіріс деп бөлуге болады. Адам қоғамының даму негізі - материалдық өндіріс
болып табылады. Материалдық өндіріс саласы өмір сүру, жұмыс істеу үшін
қажетті игіліктерді өндіреді. Материалдық емес өндіріске ерекше материалдық
емес (рухани құндылықтар) игіліктер өндіру, қызмет көрсету саласы жатады.
Кесте 1-Қоғамдық өндірістің құрылымы
Материалдық өндіріс Материалдық емес өндіріс
Өнеркәсіп, ауылшаруашылығы, Денсаулық сақтау, білім беру,
материалдық-техникалық жабдықтау, көлік, байланыс, мәдениет,
сауда, қоғамдық тамақ саласы, несиелік мекемелер, қоғамдық
құрылыс, су шаруашылығы және т.б. мекемелер, басқару органдары.
Өндіріс үзіліссіз, қайталанып отыруы қажет. Өндіріс процесінің тұрақты
қайталануын, үзіліссіз жаңғыруын ұдайы өндіріс деп атайды.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесінің көлемі мен ауқымы үзіліссіз
өзгермеген күйде қалады. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене
үзіліссіз қайталануын және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз.
Нақты өмірде адамдар алтернативті (баламалы) шығындармен кездеседі.
Егер ресурстар бір нәрсеге жұмсалуы мүмкін емес. Бұдан қортынды жасасақ
ресурстарды пайдалану - бұл кейбір мүмкіндіктердін жоғалту, яғни қорларды
бір мақсатта пайдалансақ, оларды басқа мақсатта пайдалану мүмкін емес. Бұл
жоғалған мүмкіндіктерді өлшеп бағалануға болады. Баламалы шығындарды
өндірістік мүмкіндіктер сызбасы арқылы бейнелеуге болады.
Материалдық игіліктерді жасап шығаратын процесс өндіріс деп аталады.
Өнім өндірісінде адам табиғат объектеріне әсер етеді, оларға өзінің
материалдық қажеттерін қанағаттандыратындай форма береді. Айтқандай,
өндіріс дегеніміз тікелей тұтыну үшін, немесе, өндірісті әрі қарай жүргізу
үшін, табиғат заттарын өндеу болып табылады. Өндірістің осы қызметі онын
әлеуметтік формасы қандай болмасын сақталады. Игіліктерді дайындауға
қатысатын факторларды аныктап білу маңызды мәселе болып табылады.
Экономмкалық теорияда өндірістін, мүмкіндігі мен нәтижелілігіне шешуші әсер
ететін ерекше маңызды элементті, немесе объекті, өндіріс факторлары деп
атайды. Өнім өндіруде пайдаланатын осындай факторлар өте коп болады. Және
әр жекелеген өнімді өндіруге икемделген өзіндік факторлар болады. Сондықтан
оларды біріктіріп, топтастыру қажет. Факторларды бөліп, топтастырудың
көптеген әдістері бар.
Марксистік теория факторларға жұмыс күшін, еңбек заттарын, еңбек
құралдарын жатқызады. Бұлар екі ірі топ құрады: өндірістің жеке факторы—
жұмыс күші және өндірістің заттық факторы — еңбек заттары және еңбек
құралдары болып бөлінеді қашан болсын, өндірістің жеке факторына жұмысшы
күші яғни адамның еңбекке деген физикалық және интеллектуалдық қабілетінің
жиынтығы жатады. Өндірістің заттық факторына барлық құрал-жабдықтардың
жиынтығы жатады. Жеке және заттық факторлар өзара байланыстың күрделі жүйе
құрайды. Онын тиімділігін технология мен өндірістің ұйымдастырылуы
анықтайды. Өндірістің басты факторларының арасындағы әрекеттерді технология
көрсетеді. Ол өндеудің әр түрлі әдістерін пайдалануды, еңбек заттарының
қасиеттерін, формаларын, құрылуын өзгертуді талап етеді. Өндірісті
ұйымдастыру өндіріс факторларының келісімді қызмет етуін, олардың сан
жағынан сәйкес болуын, т.б. көздейді.
Маржиналистік теория өндіріс факторларын төрт топқа бөледі: жер,
еңбек, капитал, кәсіпкерлік қызмет.
Жер табиғи фактор деп қаралады. Ол адамның іс-әрекетінің нәтижесіне
жатпайды. Өндіріс факторларының осы тобына өндіріс процесінде қолдануға
болатын, табиғат байлықтары мен пайдалы кендер жатады. Осы категорияға
егістік жер, ормандар қосылады. Өндіріс факторларының қатарына тауар мен
қызметтер өндіруде пайдаланатын мүліктердің жиынтығы — капитал жатады:
машиналар, жабдықтар, қойма ғимараттары, көлік және байланыс
коммуникациялары. т.б. Олардың техникалық күйі үздіксіз жақсартылып отырады
және олар өндіріс процесіне, оның тиімділігіне шешуші әсер етеді.
Еңбек — игіліктер дайындауға және қызметтер көрсетуге бағытталған
интеллектуалдық немесе физикалық әрекеттер болып табылады. Жеке адамның
біліміне, кәсіби дайындығына, төжірибесіне, денсаулығына сәйкестенген
қабілеттерінің жиынтығы адам капиталын құрайды. Адамның еңбегінің
шеберлігі, өнегелілігі жоғары болған сайын, оның капиталы өсе түседі, ал
осыған сай табысы (еңбек ақысы) кобейеді. Осы күнгі адам капиталына
жұмсалған инвестициялар қоғам үшін ең тиімді болып және тез арада өзін-өзі
ақтап отыр.
Кәсіпкерлік іс-әрекет - бұл өндірістің ерекше факторы. Осы фактор
өндірісті ұйымдастырып жүргізуде белсенділікті, іскерлікті, саналылықты,
жауапкершілікті, тәуекелдікті кең пайдалануды талап етеді.
Кәсіпкерлік қабілет — адам капиталының ерекше түрі. Бұл игіліктер мен
қызметтерді жасауға қолданылатын, өндірістің барлық факторларының бір
бірімен келісімді, сәйкес түрде қызмет етуін көздейтін іс-әрекет. Адам
ресурстарының осы түрінің ерекшелігі мынада: олар қауіп-қатерлікке, шығынға
үшырау мүмкіндіктерінің болуына тәуекелдік етіп, өндіріс процесіне,
коммерциялық негізге сүйене отырып, өндірілетін онімнің жаңа түрін, алдыңғы
қатарлы технологияларды, бизнесті ұйымдастырудың тиімді формаларын кіргізу
болып табылады. Кәсіпкерлік қызмет шама жағынан және нәтижелілік жағынан
квалификациясы өте жоғары еңбек жұмсаумен пара-пар келеді.
Өндіріс факторларын топтастырудың айырмашылықтары неде?
Біріншіден, марксистік теория бойынша, өндіріс факторлары экономикалық
категория ретінде өндірістің әлеуметтік бағытын анықтайды. Осылай. өндіріс
процесінің алғашқы нёгізінен бастап, қоғамның таптык. күрамы калыптасады
және таптардың өділеттік үшін күресінің болу мүмкіндігі долелденеді. Ал
маржиналистер факторларды өндірістің жүруіне кажет тек жалпы техникалық-
экономикалық элементгер деп карайды.
Екіншіден, маржиналистер капитал деп енбек құралдары мен заттарын
түсінеді, ал табиғат шартын жеке фактор деп бөледі. Марксистер табиғат
шартын, еңбек құралдарын және еңбек заттарын біртұтас заттық фактор деп
біріктіреді. Егер әңгіме өндірістегі өзгеше табиғат жағдайлары туралы
болса, олардың ерекшелігі рента арқылы есепке алынуы керек. Олардың
түжырымдауы бойынша, бұл жағдаймен ғылымның басқа саласы айналысуы керек.
Үшіншіден, маржиналистер кәсіпкерлік іс-әрекетті өндіріс факторы деп
таныса, марксистер оны жоққа шығарады. Жалпы айтқанда, факторларды
топтастыру айырмашылығының себебі — қоғамдық өндірісті талдауға таптық
көзкарастың қолданылуы. Өндіріс факторлары қоғамның даму процесіыде өзгеріп
тұрады, сондықтан оларға тұрақты құбылыс деп қарауға болмайлы.
Постиндустриалық қоғамда өндіріс факторы деп информациялық және экологиялық
факторлар аталады. Осы екі фактордың пайда болуы, осы замандағы ғылымның
жетістіктерімен тығыз байланысты. Ал ғылымның өзі жекедара фактор болып
отыр, ойткені өндірістің тиімділігіне, жоғарғы квалификациялы жұмысшы күшін
дайындауға, адам капиталының потенциалдық мүмкіндігін жоғарылатуға, оның
әсері шешуші болып отыр. Бүгінгі өндірісте өндірістің экологиялық
факторының маңызы өсіп келеді. Бүл фактор кейбір технологияның қоршаған
ортаға зиянды болғандығынан, соның қызметіне кедергі туғызады, басқаша
жағдайда ол экономикалық өсудің дем берушісі рөлін атқарады. Факторларды
талдауға қорытынды жасай келе мына жағдайды тағы айта кетейік: өндіріс
процесіне барлық факторларды жұмылдырғанда ғана өндіріс болуы мүмкін.
Белгілі бір затты, қызметті өндіру үшін факторлардың белгілі тобы қажет. Ал
өндіріс факторларының бастылары жер, және капитал және кәсіпкерлік. Олар
әрекеттерін бір-бірімен байланысып және бірін-бірі толықтыра отырып
атқарады. Есте болатын жәй: факторлардың бірінің орнын бірі басып кызмет
ете алатын қасиеті болады. Бұл қасиеттің негізінде, бір жақтан,
қажеттіліктердің ерекшелігі мен мүліктің конструктивтік өзгешелігі, бірақ,
басым түрде, ресурстардың шектелуі жатса, екінші жақтан, оларды
пайдаланудын тиімділігі жатады. Кәсіпкер тапшы және қымбат өндіріс факторын
неғұрлым аз пайдаланатын технологияны тандайды. Демек, бос жердің тапшылығы
үйлерді көп қабатты, биік қылып салуға әкеліп соқты. Кәсіпкер өндіріс
шығындарын төмендету қажет екенін мой- ындай отырып, өндіріс факторларының
әрқилы комбинациясын пайдалануға мәжбүр болады. Топтастыру қандай болса да,
түбінде өндіріс факторлары өнім шығаруға пайдаланылады. Айтайық, өте жабайы
өндірісте бір фактор бір өнім жасауға қолданылсын.
Q - өнім, A — өндіріс факторы. F - функция
Бұл жағдайда өнім бір фактордың функциясы болып табыла ды. Шындығында
өндіріс процесі күрделі болады, оньщ корытын дысы (енім) көп факторларды
қолданудың нөтижесі болып табы лады. Бұнда әрқилы ситуациялар кездесуі
мүмкін, оларды төртке бөлейік:
фактор қолданылмайды;
оның мүмкіндігінің бір бөлігі қолданылады;
өнімнің үйлесімді оптималды санын өндіруге қолданылады;
өнімнің тым көп санын өндіруге қолданылады.
Факторларды өнім өндіруге қолданудың шексіз көп вариантын график
арқылы керсетуге бодады.
2 Қазақстан Республикасындағы қоғамдық өндірістің қазіргі жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасы қоғамдық өнеркәсібі жұмысының жағдайын
талдау
Өнеркәсіп – ұлттық экономиканың шикізат, отын, энергия өндірумен, ағаш
өнімдерін дайындаумен, өнеркәсіп және ауыл шаруашылық шикізатын өндіріс
құрал-жабдығы мен тұтыну заттарына өңдеумен (қайта өңдеумен) айналысатын
кәсіпорындарды (зауыттарды, фабрикаларды, кеніштерді, шахталарды, электр
стансаларын, т.б.) біріктіретін аса маңызды саласы. Екі үлкен топтан –
1) өндіруші өнеркәсіптен – мұнай, газ, көмір, шымтезек, тақтатас,
тұз, қара және түсті металл кентастарын, металлургия үшін кентасқа
жатпайтын құрылыс материалдарын өндіру, ағаш дайындау, энергетикалық
шикізат алу, т.б.;
2) өңдеуші өнеркәсіптен – қара және түсті металдар, қақтама,
машиналар мен жабдықтар, химиялық өнімдер, цемент және басқа құрылыс
материалдарын, ағаш өңдеу, жеңіл өнеркәсіп пен тамақ өнеркәсіпі өнімдерін
өндіру, өнеркәсіп бұйымдарын жөндеу, т.б. құралады.
2011 жылғы қаңтар-қазанда 2010 жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда
өнеркәсіп өнімінің нақты көлем индексі 104%-ды құрады. Өндірістің өсуі
республиканың 13 өңірінде байқалды. Ал Қостанай, Қызылорда облыстарында
өндіріс көлемі өткен жылдың деңгейіне сәйкес. Төмендеу Маңғыстау облысында
тіркелді.
Сурет 1. Өңірлер бойынша өнеркәсіп өнімі көлемдерінің өзгеруі
өткен жылғы тиісті кезеңге %-бен
Жамбыл облысында 2011 жылғы қаңтар-қазанда өнеркәсіп өнімінің нақты
көлем индексі 132,3%-ды құрады. Цемент және цементтерге арналған
қосымшалар, фосфор, фосфор қышқылы, натрий үшполифосфаты және
ферросиликомарганец шығарылымы артты.
Астана қаласында локомотивтер, преформалар, тауарлық бетон, цемент,
бетоннан жасалған тақталар және қара металдан немесе алюминийден жасалған
конструкциялар шығарылымы өсті (130,5%).
Ақмола облысында нақты көлем индексі 117,9% құрады. Тас көмірі,
құрамында алтыны бар, және уран кендер өндіру, өңделмеген алтын,
мойынтіректер және жүк автомобильдердің шығарылымы жоғарылады.
Алматы қаласында мыс негізіндегі қорытпалар, дәрі-дәрмектер, сүт,
шоколад, бетоннан жасалған құрылыстық құрама конструкциялардың және
есептеуіш машиналар шығарылымының өндіріс көлемі 15%-ға артты.
Жиһаз, шылым, алкогольсіз сусындар, сыра, ұн және аккумуляторлар
шығарылымы Алматы облысында артты (110,5%).
Шығыс Қазақстан облысында мыс кенін өндіру артты, тиындар мен
медальдар, цемент, тазартылған алтын, күміс және жеңіл автомобильдердің
шығарылымы жоғарылады (109,1%).
Батыс Қазақстан облысында газ конденсаты, табиғи газ өндіру және
газойльдер өндірісі артты (109%).
Кесте 2- Өңірлер бойынша өнеркәсіп өнімінің нақты көлем индекстері
пайызбен
2011ж. 2011ж.қазан 2011ж.
қаңтар- қаңтар-қаза
қыркүйек н
2010ж. 2010ж.
қаңтар- қаңтар-қаза
қыркүйекке нға
2011ж. 2010ж.
қыркүйеккеқазанға
Қазақстан Республикасы 104,3 109,2 101,5 104,0
Ақмола 119,7 116,3 102,1 117,9
Ақтөбе 108,4 110,0 103,4 107,9
Алматы 110,2 103,0 112,8 110,5
Атырау 100,6 107,9 104,5 100,9
Батыс Қазақстан 110,7 99,0 93,6 109,0
Жамбыл 132,9 100,0 127,3 132,3
Қарағанды 102,6 100,1 93,3 101,6
Қостанай 99,0 112,0 109,3 100,0
Қызылорда 100,0 108,3 100,4 100,0
Маңғыстау 100,0 103,1 93,0 99,3
Оңтүстік Қазақстан 100,0 97,9 118,5 101,9
Павлодар 101,2 106,3 106,3 101,8
Солтүстік Қазақстан 103,7 108,9 116,5 105,0
Шығыс Қазақстан 108,8 107,9 112,0 109,1
Астана қаласы 133,2 100,8 105,8 130,5
Алматы қаласы 115,3 108,4 112,9 115,0
Нақты көлем индексі Ақтөбе облысында 107,9%-ды құрады. Мұнай, мыс және
хром қойыртпаларының өндірісі артты.
Жүк вагондар, пластмасса құбырлар, түтіктер, электр энергия, рапс май,
макарондар және жануарларға арналған дайын азықтарын артуы есебінен
Солтүстік Қазақстан облысында нақты көлем индексі 105%-ды құрады.
Оңтүстік Қазақстан облысында уран кендерін өндіру, электр
трансформаторлар, цемент, оттық мазут және бензин өндірісі артты (101,9%).
Көмір, болат, өңделмеген алюминий, болат құбырлар және электр
энергиясы өндірудің өндірісі Павлодар облысында артты (101,8%).
Қарағанды облысында көмір және көмір қойыртпасын, теміркенді агломерат
өндіру, болат, жазылған илек өндірісі өсті (101,6%).
Атырау облысында нақты көлем индексі 100,9% құрады, негізінен мұнай
өндіру және өнеркәсіптік сипаттағы қызметтердің өндірісі артты.
Мұнай және газ конденсатын өндірудің төмендеуі есебінен нақты көлем
индексі Маңғыстау облысында 99,3%-ды құрады.
Сурет 2. Өнеркәсіп өнімінің нақты көлем индекстері
өткен айға %-бен
Есепті кезеңде кен өндіру өнеркәсібінде және карьерлерді қазуда нақты
көлем индексі 101,9%-ды құрады. Көмір және лигнит (107%), табиғи газды
(105,1%), темір кенін (102,5%), шикі мұнай (101,4%) және түсті металдар
кендерін (100,3%) өндіру өсті.
Өңдеу өнеркәсібінде өндіріс 6,9%-ға өсті. Химия өнеркәсібі және машина
жасау өнімдерінің, металл емес минералдық өнімдері, қара және түсті
металлургия шығарылымы өсті.
Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптауда көлемдердің газ
тәрізді отынды өндіру және таратуда 21,2%-ға, бу беру және ауа баптауда
11,2%-ға, электр энергиясын өндіру, беру және бөлуде 4,8%-ға артуы есебінен
нақты көлем индексі 106,8%-ды құрады.
Сумен жабдықтауда 2011 жылғы қаңтар-қазанда нақты көлем индексі 101,3%-
ды құрады.
2.2 Құрылыс және инвестициялық қызметтерді талдау
Ішкі жалпы өнімнің көлеміндегі осы салалардың үлесі 7,6% болды, салада
жұмыс істейтін жұмысшылардың үлес салмағы республикада жұмыс істейтіндердің
жалпы санының 7% құрайды.
2010 жылы құрылыс жұмыстарының көлемі 1,9 трлн. теңгеден астам болды.
Үкіметтің тапсырмасына сәйкес құрылыс жұмыстарының нақты көлемінің индексі
2009 жылмен салыстырғанда 101% қамтамасыз етілді.
Өткен жылы Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй құрылысының
мемлекеттік бағдарламасы аяқталды. 2008-2010 жылдары Мемлекеттік бағдарлама
бойынша 19,6 млн. шаршы метр, оның ішінде өткен жылы 6,4 млн. шаршы метр
тұрғын үй іске қосылды.
Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту
жөніндегі мемлекеттік бағдарлама шеңберінде мемлекеттік тұрғын үй және
инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылым салуды бюджеттік қаржыландыру
жалғасады. Осы мақсат үшін тұрғын үй құрылысы жинақтары жүйесі
пайдаланылады.
2010 жылы Агенттіктің бюджетті орындауы 222,8 млрд. теңгені құрады
немесе жоспардың 99,2%, оның ішінде ағымдағы бюджеттік бағдарламалар
бойынша - 36,1 млрд. теңге немесе 100%, даму бағдарламалары бойынша – 186,7
млрд. теңге немесе 99%.
Үлестік құрылысты қолдау үшін 2007 жылғы қыркүйектен бастап 2010 жылғы
желтоқсанға дейін 433,4 млрд. теңге бөлінді.
Қабылданған шаралардың нәтижесінде 62 мыңнан астам үлескері бар 450
тұрғын объектілердің ішінен 389 объектінің құрылысы аяқталды.
Бұл 53 мың үлескердің құқығын қорғауға, жылжымайтын мүлік қорын
қолдауға және бірқатар құрылыс компаниялардың жұмысын қамтамасыз етуге
мүмкіндік берді. 2011 жылда қалған 58 объектінің құрылысы аяқталады, осының
нәтижесінде 13,6 мың үлескердің құқығы қорғалады.
Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес 2009 жылы
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты дамыту және жаңғырту бағыты бойынша
Жол картасы жалғасуда. 2010 жылы осы мақсатқа 51 млрд. теңге бөлінді, 672
жоба іске асырылды. Сонымен бірге 41 мыңнан астам жұмыс орны ашылды.
Пайдалануға берілген тұрғын жайлардың
жалпы алаңының нақты көлем индексі
2009 жылмен салыстырғанда пайдалануға берілген тұрғын үйлердің жалпы
алаңы 0,1%-ға көбейіп, 6408,4 мың шаршы метрді құрады. Тұрғын үйдің едәуір
бөлігі – 5090,5 мың шаршы метр жеке салушылармен, оның ішінде халықпен
2976,2 мың шаршы метр пайдалануға берілді.
2.3 Өндірістік емес салалардың жағдайын талдау
Өндірістік емес сала, бейөндірістік сала – материалдық игіліктерді
тікелей өндірмейтін салалар кешені; тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық,
халыққа тұрмыстық қызмет көрсету, жолаушы көлігі, байланыс (өндірістік емес
ұйымдар мен халыққа қызмет көрсету жөніндегі), денсаулық сақтау, дене
шынықтыру мен спорт, әлеуметтік қамсыздандыру, ағарту, мәдениет,
көркемөнер, ғылым мен ғылымдық қызмет ету, басқару және т.б, қарекет
түрлері.[2]
Көбінесе ол адамның бейматериалдық қажеттіліктерін қанағаттандырумен
байланысты салалар. Оларға өндірілу үдерісі уақыт жағынан тұтынылуымен
сәйкес келетін қызметтер көрсету (кино, театр, монша, саябақ, аттракцион,
шаштараз, т.б.), әлеуметтік сипаттағы қызмет көрсету (әлеуметтік
қызметтер), тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, тұрмыстық қызмет көрсету,
халық пен бейөндірістік салаға арналған көлік пен байланыс, денсаулық
сақтау, дене шынықтыру мен спорт, әлеуметтік қамсыздандыру, ағарту,
мәдениет, өнер, ғылым және ғылыми қызмет көрсету, баспасөз, басқару саласы,
қоғамдық ұйымдар, т.б. жатады.
Кесте 3- Көрсетілетін қызметтер барлығы, қызмет түрлері бойынша
2009 2010
Көрсетілген қызметтер, барлығы 2 059 2 501
020,5 493,7
Баспа қызметтері 27 931,5 33 510,6
Кино-, бейнефильмдер және телевизиялық бағдарламалар,11 886,6 15 405,0
фонограммалар мен музыкалық жазбалар өндіру бойыша
қызметтер
Бағдарламалар мен телерадиохабалар жасау бойынша 31 436,6 29 470,4
қызметтер
Компьютерлік бағдарламалау бойынша қызметтер, кеңес 32 477,2 42 385,8
беру және осыған ұқсас қыметтер
Ақпараттық қызметтер 17 419,6 18 625,8
Жылжымайтын мүлікпен байланысты қызметтер 243 765,9281 481,1
Заң және бухгалтерлік қызметтер 37 614,9 43 686,2
Бас компаниялардың қызметтері; басқару мәселері 83 781,9 63 590,5
бойынша кеңес беру қызметтері
Сәулет, инженерлік ізденістер, техникалық сынақтар 317 311,9380 845,4
және талдау саласындағы қызметтер
Ғылыми зертеулер мен әзірлемелер бойынша қызметтер 60 097,3 82 551,5
Жарнама және нарықты зерттеу саласындағы қызметтер 69 165,1 92 975,8
Кәсіби ғылыми және техникалық өзге де қызметтер 49 519,8 52 003,2
Ветеринарлық қызметтер 8 211,7 12 439,3
Жалға беру бойынша қызметтер 91 084,4 123 829,7
Жұмысқа орналастыру бойынша қызметтер 82 378,7 107 144,7
Тергеу жүргізу және қауіпсіздікті қамтамасыз ету 92 437,3 105 016,7
бойынша қызметтер
Ғимараттарға және аумақтарға қызмет көрсету 15 142,3 30 208,5
саласындағы қызмет
Кеңселік әкімшілік, кеңселік қосалқы және өзге де 21 351,2 33 547,4
қызметтер
Мемлекеттік басқару және қорғаныс саласындағы 669 867,8815 065,7
қызметтер, міндетті әлеуметтік қамтамасыз ету бойынша
қызметтер
Шығармашылық, өнер және ойын-сауық саласындағы 11 844,7 14 558,5
қызметтер
Кітапханалар, мұрағаттар, мұражайлар және өзге де 15 753,2 18 512,3
мәдени мекемелердің қызметтері
Құмар ойындар және бәс тігуді ұйымдастыру бойынша 3 058,7 9 274,0
қызметтер
Спорт қызметтері және демалысты ұйымдастыру бойынша 45 953,4 55 547,8
қызметтер
Кеңестік дәуірде бейөндірістік салалар тұтыну қорының тек шығыс
бөлігінде ғана көрсетілді; бұл салалар табыс әкелмейді деп есептеліп,
мемлекеттік жәрдем қаражатқа сүйенді, өйткені олардың көбісі тегін немесе
оны төмен бағамен қызмет көрсетті. Қазіргі кезде бұл салалар өндірісінің
көлемі елдің жалпы ішкі өнімі мен жалпы ұлттық өнімнің жалпы құнына кіреді
3 ҚазМұнайГаз өнімдері АҚ-ның өндірістік қызметті жүзеге асыруының
дамуы
3.1 ҚазМұнайГаз өнімдері АҚ-ның өндірістік процесті ұйымдастыруы
ҚазМұнайГаз Өнімдері АҚ–ҚазМұнайГаз СҮ АҚ 100% еншілес
компаниясы.
ҚазМұнайГаз Өнімдері АҚ мұнай өнімдерімен ішкі энергетикалық
қажеттілікті қамтамасыз ету бойынша мемлекеттің мүддесін білдіретін ұлттық
оператор болып табылады.
ҚазМұнайГаз Өнімдері акционерлік қоғамы ҚазМұнайГаз бөлшек сауда
желілерінің өндірістік объектілерін пайдалануға кірісіп, 2009 жылдың сәуір
айынан мұнай өнімдері нарығында өз қызметін бастады.
ҚазМұнайГаз Өнімдері
АҚ Karamai Plus АҚ еншілес компаниясының базасында ҚазМұнайГаз
сауда үйі АҚ еншілес ұйымдары: ҚМГ-Жайық ЖШС, ҚМГ-Астана ЖШС және ҚМГ-
Алатау ЖШС құрылымын оңтайландыру жолымен құрылды.
Мұнай өнімдерін көтерме-бөлшек сатуға мамандандырылған бірыңғай
операторды қалыптастыру туралы шешім 2009 жылдың қаңтар айында бекітілген
ҚазМұнайГаз ҰК АҚ Ұзақ мерзімді стратегиясына сәйкес қабылданды. Аталған
шешімді қабылдау шашыраңқы маркетингтік және коммерциялық саясаттың
болуымен, қолма-қол ақшасыз есеп айырысу бойынша мұнай өнімдерін тиеп-
жөнелту жүйесіндегі айырмашылықтармен (ЖЖМ-ды талондар мен карточкалар
бойынша босату), өндірістік объектілерді мұнай өнімдерімен және өзге де
факторлармен үзіліссіз қамтамасыз ету мақсатында, бірыңғай көлік
логистикасының болмауымен байланысты проблемалы мәселелер себеп болды.
ҚазМұнайГаз Өнімдері АҚ құру кезінде көтерме-бөлшек желісін
басқаратын, тікелей-интеграцияланған халықаралық мұнай-газ компанияларының
озық тәжірибелері, оның ішінде Shell Global Solutions сараптамалық
ұсыныстары ескерілді.
Жүргізілген зерттеулерге сәйкес, жаңа ұйымдастырушылық құрылым
қолданыстағы бизнесс-процестерді оңтайландыруға, шешімдер қабылдауда
айқындылығын арттыруға, операциялық шығындарды төмендетуге және
қайталанатын басқарушылық қызметтерді жоюға негіз болуы тиіс.
2009 жылдың 28 сәуірінде газ және мұнай өнімдерін сақтау объектілерін
пайдалануға мемлекеттік лицензия алынды.
Қызметінің басталған кезінде ҚазМұнайГаз Өнімдері АҚ басқаруына 222
өндірістік объекті тапсырылды:
- 196 жанар-жағар май құю станциясы (ЖМҚС);
- 6 автогазқұю станциясы (АГҚС);
- 3 бірлескен автогаз және газ құю станциясы (ЖМҚС-АГҚС);
- 6 мұнай базасы;
- 1 автогаз толтыру компрессорлық станциясы (АГТКС).
Компания ТД ҚазМұнайГаз АҚ-ның КМГ-Жайық ЖШС, КМГ-Астана ЖШС,
КМГ-Алатау ЖШС еншілес ұйымдарының құрылымдарын оңтайландыру нәтижесінде
құрылған болатын. Осы орайда көтерме-бөлшек желілерін басқарушылық ететін,
оның ішінде Shell Global Solutions сараптамалық ұсыныстары, тік-
интегралданған халықаралық мұнай өнімдері компанияларының үздік
тәжірибелері есепке алынды.
Мұнай өнімдерін көтерме-бөлшек сатуға мамандандырылған бірлестірілген
компания құру туралы шешім „ҚазМұнайГаз“ ҰК АҚ-ның Ұзақмерзімдік
стратегиясына сәйкес қабылданған болатын. Қайта құрылымдау мақсаты — нарық
өзгерістері мен тұтынушылардың сұранымдарын анағұрлым сергек және жедел
сезінуге қабілетті компания құру. Жаңа құрылым бар бизнес-процестерді
анағұрлым жетілдіруге, шешім қабылдаудағы ашықтықты жоғарылатуға,
операциялық шығындарды төмендетуге және басқарушылық функцияларды
қайталауды жоюға мүмкіншілік береді.
Қоғам қызметінің басынан 2010 жылғы 925 322,71тонна мұнай өнімдері мен
газ сатылды. Онда 27 % мұнай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1 Қоғамдық өндіріс түсінігі және оның құрылымы
1.1 Өндіріс, оның мәні және факторлары 5
1.2 Қоғамдық өндіріс және оның құрылымы 8
2 Қазақстан Республикасындағы қоғамдық өндірістің қазіргі жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасы қоғамдық өнеркәсібі жұмысының жағдайын 12
талдау
2.2 Құрылыс және инвестициялық қызметтерді талдау 15
2.3 Өндірістік емес салалардың жағдайын талдау 16
3 ҚазМұнайГаз өнімдері АҚ-ның өндірістік қызметті жүзеге
асыруының дамуы
3.1 ҚазМұнайГаз өнімдері АҚ-ның өндірістік процесті ұйымдастыруы 18
3.2 ҚазМұнайГаз өнімдері АҚ-ның дамуы 28
Қорытынды 33
Қолданылған әдебиеттер 35
Кіріспе
Өндіріс бір мезгілде тұтыну процесіде бола алады. Өсімдік химиялық
злементтерді тұтына отырып, өзін-өзі ұдайы ендіреді. Адам тамактану
процесінде өзінін тәнін ұдайы өндіреді. Өнеркөсіп өндірісі жүмыс кушін,
шикізат пен материадцарды түтына отырып, материалдык игіліктерді ұдайы
өндіреді. Тұтынусыз - ендіріс процесі жок Өндіріс процесі тек кана уш
факторлардьщ — адамнын жүмыс күші, еңбек заты мен еңбек құралдары — өзара
іс-әрекеті аркылы (бүл К. Маркс бойынша) жүзеге асуы мүмкін. Бірінші фактор
жеке түрде жүзеге асса, екінші мен үшіншісі — өндіріс процесінін затгык
факторы ретінде іске асады. Осы жағдайды ескере отырып, К.Маркс былай
жазған: Қоғамдык өндіріс түрлері (нысандары) қандайда болмасын — жүмысшы
мен өндіріс кұрал-жабдығы үнемі онын факторы болып калады.
Қазіргі қоғамдық өндіріс құрылымын материалдық және материалдық емес
өндіріс деп бөлуге болады. Адам қоғамының даму негізі - материалдық өндіріс
болып табылады. Материалдық өндіріс саласы өмір сүру, жұмыс істеу үшін
қажетті игіліктерді өндіреді. Материалдық емес өндіріске ерекше материалдық
емес (рухани құндылықтар) игіліктер өндіру, қызмет көрсету саласы жатады.
Өндіріс үзіліссіз, қайталанып отыруы қажет. Өндіріс процесінің тұрақты
қайталануын, үзіліссіз жаңғыруын ұдайы өндіріс деп атайды.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесінің көлемі мен ауқымы үзіліссіз
өзгермеген күйде қалады. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене
үзіліссіз қайталануын және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз.
Нақты өмірде адамдар алтернативті (баламалы) шығындармен кездеседі.
Егер ресурстар бір нәрсеге жұмсалуы мүмкін емес. Бұдан қортынды жасасақ
ресурстарды пайдалану - бұл кейбір мүмкіндіктердін жоғалту, яғни қорларды
бір мақсатта пайдалансақ, оларды басқа мақсатта пайдалану мүмкін емес. Бұл
жоғалған мүмкіндіктерді өлшеп бағалануға болады. Баламалы шығындарды
өндірістік мүмкіндіктер сызбасы арқылы бейнелеуге болады.
Экономикалық теория да шаруашылық практикасы сияқты қоғамдық өнімнің
әр қилы өлшемдерін пайдаланады. Бұл әр қилылық мына жайлармен байланысты:
біріншіден, қоғамдық өнімді сипаттауға теориялық тұрғыдан жан-жақты қарау;
екіншіден (бұл бірінші жағдайдан туындайды) статистикалық есептеудің сан
алуан методологиясы, үшіншіден, қоғамдық өнім қозғалысының әр түрлі сатысы
тиісінше макроэкономикалық көрсеткіштерді талап етеді.
Материалдық өндіріс саласы материалдық игіліктерді өндіруші салаларды
қамтитыны белгілі (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс), сонымен қатар
материалдық қызмет көрсету саласы (өнімдерді) тұтынушыларға жеткізуші
транспорт пен сауда, коммуналды шаруашылық, тұрмыстық қызмет көрсету, атап
айтқанда, киім тігу мен жөндеу, киімді жуу, тазалау, радио және электрлік
тұрмыс тауарларын жөндеу т.б.
Материалдық өндіріс саласындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің
қаржылары қаржының негізін құрайды және олар қаржылық жүйенің бастапқы
буыны болып табылады, өйткені материалдық өндірісте нақты өнім қоғаның
қаржы ресурсының негізгі көзін құрайды.
Материалдық емес игіліктерді (рухани байлықтарды) өндіретін сонымен
қатар материалдық емес қызмет көрсететін сала (денсаулық сақтау, білім
беру, ғылыми болжам жасау) үлкен маңызға ие болуда. Аталған салалардың
барлығы да ұдайы өндірісте және өндірістің басты факторы – жұмыс күшіне
баға белгілеуде тікелей қатынасады. Көрсетілген салалардың даму деңгейі
еңбек өнімділігінің дәрежесімен қоғамдық өндірістің тиімділігіне ықпал
етеді.
1 Қоғамдық өндіріс түсінігі және оның құрылымы
1.1 Өндіріс, оның мәні және факторлары
Өндіріс бір мезгілде тұтыну процесіде бола алады. Өсімдік химиялық
злементтерді тұтына отырып, өзін-өзі ұдайы ендіреді. Адам тамактану
процесінде өзінін тәнін ұдайы өндіреді. Өнеркөсіп өндірісі жүмыс кушін,
шикізат пен материадцарды түтына отырып, материалдык игіліктерді ұдайы
өндіреді. Тұтынусыз - ендіріс процесі жок Өндіріс процесі тек кана уш
факторлардьщ — адамнын жүмыс күші, еңбек заты мен еңбек құралдары — өзара
іс-әрекеті аркылы (бүл К. Маркс бойынша) жүзеге асуы мүмкін. Бірінші фактор
жеке түрде жүзеге асса, екінші мен үшіншісі — өндіріс процесінін затгык
факторы ретінде іске асады. Осы жағдайды ескере отырып, К.Маркс былай
жазған: Қоғамдык өндіріс түрлері (нысандары) қандайда болмасын — жүмысшы
мен өндіріс кұрал-жабдығы үнемі онын факторы болып калады.
Жұмыс күші - бүл адамның дене және рухани кабілеттілігінің жиынтығы
және оны вндіріс процесінің материалдык игіліктер мен кызмет көрсетуінде
колданады. Өндіріс процесі жүзеге асуы үшін, жүмыс күші әрбір кезде іс-
әрекетте болуы қажет, басқаша айтсақ, гүтынылуы керек.
Казіргі кезде енбек затынын өзі көа жағдайда бүрынғы еңбектің өнімі
болып табылады. Мысалы, машина жасау зауытындағы металл. құрылыстағы
цемент, токыма фабрикасындағы мақтажәне г.б. Бүлардың барлығы түптеп
келгенде табиғат қорынан алынады. Еңбек кұрал-саймандары адамның табиғи
мүшесінің жалғасы ретівде жүзеге асады және оны еңбек процесінде қолданады.
Еңбек қүрал-саймандары бүл әртүрлі механизм мен машина, инструмент пен
қажет тетіктер, двигатель, жеткізетін күрылым және т.б. нәрселер. Еңбек
құрал-саймандарының даму деңгейі кеп жағдайда өндірісте жүзеге асатын
адамдардын арасындағы катынастар керсеткіші болып табылады. Машина
өндірісі жағдайыңда механикалық еңбек қүратдары үш компоненггі машина
жүйесінде дамыды: жүмыс машинасы, двигатель, жеткізетін қүрылым. Ғылыми-
техникалык революция бұған жана компонентті қосты — электронды басқару
құрыльшын және ол ой еңбегі кызметінің формалды икемге келетін жұмысын
аткарды. Осы компонентті қолдана отырып, жүмыскер жайлап тікелей өндіріс
процесінен шығады және онымен катар түрады. Нәтижесінде технологияда
түбегейлі өзгереді.
Еңбек заты мен күрал-саймавдар бірге өндіріс кұрал жабдыктарын
күрайды.
Әрбір адам жеке жұмыс істейді, бірақ барлык енбек процесі ұжымда,
қоғамда жүзеге асады. Өндіріс әрқашан коғамдық сипат алып, оныц екі жағы
болады: өндіргіш күштер және өндірістік қатынастар.
Өндіргіш күштер — бүл өндіріс күрал жабдыктары, ен алдымен еңбек
қуралдары, сонымен катар материалдық игіліктерді өндіретін адамдар. Адамдар
қоғамының басты өндіргіш куші, олар ғана өндіріс қүрал-жабдығын іске
косады. Өндіргіш күштерде ерекше орынды жер алады. Кейбір салаларда ол
енбек заты (қазба өндірісінде) ретінде колданылады, басқасында — басты
еңбек қүраддары (ауыл шаруашылығы) ретінде.
Келтірілген өндіріс факторының классификациясы мәңгі қатып калған
болып табылмайды.
Мысалы, маржинализм теориясының топтауынша, төрт өндіріс факторы бар:
жер, енбек, капитал және кәсіпкерлік кабілеттілік.
Жер табиғи фактор ретінде карастырылады. Бүған табиғат байлықтары,
пайдалы казбалар коры, орман мен жыртуға жарамды жерлер және т.б. жатады.
Капитал — бүл машина, қүрал-жабдыктар, койма, көлік және байланыс
күралдары.
Еңбек адамның ақыл-ой және дене кызметтерін көрсетеді. Адам еңбегі
әрқашанда ойланып істелетін, мақсатка сәйкес кызмет, ал жануарлар соқыр
сезімге бағынып әрекет етеді. Ен нашар сәулетшінің, — депжазды К. Маркс, ең
шебер арадан артықшылығы
Өндіріс теориясында қызметі зерделенетін субъекті – өндіруші. Өндіруші
ретінде (рөлінде) кез келген жеке тұлға болуы мүмкін, бірақ
микроэкономикада өндіруші ретінде әдетте фирма болады.
Фирма (итал. Firma – қойылған қол) – санасыз нарық аясында адамдардың
саналы ұйымдасу орындары. Фирма – пайда алу мақсатымен сауда қызметін
жүзеге асыратын ұйым. Өндіріс – қорларды экономикалық игіліктерге айналдыру
үдерісі. Ол игіліктер тура немесе жанама түрде қажеттіліктерді
қанағаттандыруға арналған. Өндіріске кіретін қорлар өндіріс факторлары
болып келеді. Неоклассиктер оларды 4 негізгі топқа бөледі:
1. Жер – табиғи ресурстары
2. Еңбек – өнідіріс үдерісіне кіретін адамдардың ақыл-ой және дене
қабілеттілігі
3. Капитал – құнды құруда тікелей қатысатын өндіріс құралдары
4. Кәсіпкерлік қабілеттілік (қызмет) пайда табу мақсатымен өндірістің
басқа факторларын шоғырландыруы бойынша қызмет
Өндірістің әр нақты үдерісі (процесі) технологиясымен –факторлардың
белгіленген тұрақты қисынымен сипатталады. Ескеретін жәйт: кейде өндірістің
1 процесі (үдерісі) әр түрлі технологиялардың көмегімен іске асырылады.
Өндіріс технологиясы (оның жетілдіруі) қорлардың нәтижелі пайдалануын
қамтамасыз ететін негізгі факторы болып табылады. Нәтижелілік
категориясын анықтауында 2 амалды айырады: экономикалық және технологиялық
нәтижелілік. Факторлардың аз санын пайдалана (тарта) отырып, тапсырылған
шығару көлеміне жеткен өндіріс тәсілі технологиялық нәтижелі деп саналады.
Экономикалық нәтижелілік – кеңдеу ұғым. Тартылған өндіріс факторларының
баламалы құны ең аз болған технологиялық нәтижелі өндіріс экономикалық
нәтижелі деп саналады. Жұмсалған қорлар көлемі мен осы технология
шеңберінде шығарылған өнім көлемі араларындағы тәуелділікті өндірістік
функция көрсетеді. Оның жалпы түрі келесі: Q = f(Х1, Х2, Х3,...Хn)
Онда Q – шығару көлемі
Х1, Х2, Х3,...Хn – өндіріс факторлары
Барлық өндірістік функциялар жалпы қасиеттерге ие:
1. Әр қайсысы нақты өндірістік процесті (үдерісті) баяндайды,
технологияның өзгеруі өндірістік функцияның түрін өзгертеді.
2. Функцияның ішіндегі өндіріс факторлары өзара ауыстыралады – бұл
неоклассикалық экономика теориясының негізгі қағидаларының бірі.
3. Өндірістік функция факторлардың тек қана технологиялық нәтижелі
қисындарын баяндайды.
4. Өндірістік функция шығарудың тек қана ең жоғары мүмкін болатын
мағыналарын көрсетеді. Өндірістік теориясында әдетте 2 факторлы өндірістік
функциясы (Кобба – Дуглас функциясы) пайдаланады, онда өндірістің 2
факторын – еңбек пен капиталды тарту есебінде шығару іске асырылады.
Q = f(L,K),мұнда
L – еңбек
К – капитал
Өндірістің кез келген технологиясы өнімнің тапсырылған көлемін өндіру
үшін екі фактордың ең аз жиынын сипаттайтын нүкте түрінде графикте
көрсетілуі мүмкін. Осы нүктелерді қосып өндірістік функцияны бейнелейтін
қисық сызығын (изоквантаны) – isoguanta аламыз.
Қазіргі қоғамдық өндіріс құрылымын материалдық және материалдық емес
өндіріс деп бөлуге болады. Адам қоғамының даму негізі - материалдық өндіріс
болып табылады. Материалдық өндіріс саласы өмір сүру, жұмыс істеу үшін
қажетті игіліктерді өндіреді. Материалдық емес өндіріске ерекше материалдық
емес (рухани құндылықтар) игіліктер өндіру, қызмет көрсету саласы жатады.
Өндіріс үзіліссіз, қайталанып отыруы қажет. Өндіріс процесінің тұрақты
қайталануын, үзіліссіз жаңғыруын ұдайы өндіріс деп атайды.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесінің көлемі мен ауқымы үзіліссіз
өзгермеген күйде қалады. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене
үзіліссіз қайталануын және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз.
Нақты өмірде адамдар алтернативті (баламалы) шығындармен кездеседі.
Егер ресурстар бір нәрсеге жұмсалуы мүмкін емес. Бұдан қортынды жасасақ
ресурстарды пайдалану - бұл кейбір мүмкіндіктердін жоғалту, яғни қорларды
бір мақсатта пайдалансақ, оларды басқа мақсатта пайдалану мүмкін емес. Бұл
жоғалған мүмкіндіктерді өлшеп бағалануға болады. Баламалы шығындарды
өндірістік мүмкіндіктер сызбасы арқылы бейнелеуге болады.
1.2 Қоғамдық өндіріс және оның құрылымы
Тұтынудың басталуы үшін өндіріс пен ұсыныс құрылуы керек. Шынымен де,
мемлекеттік экономикасы оның өндірістік мүмкіндіктерімен анықталады: ғылым
дамуының деңгейі, көптеген тауарлар мен қызмет түрлерін көрсету үшін
ұйымдастырудың жетілуі және қаражат қорының молаюы. Осы өндірілген өнімдер
түрлі мемлекеттерде сатылады немесе сатылып алынады. Дамыған елдердегі өмір
сүру деңгейінің көрсеткіштері өте жоғары, себебі әрбір орташа жұмысшыға
қызмет көрсету және тауар өндірісінің салыстырмалы жоғары үлес салмағы
келеді.
Алдымен, біз өндіріс негізінің теорияларын зерттеуіміз және
фирмалардың өнімнің қажетті санын өндіруде ресурстарды қалай таңдайтынын
анықтау қажет. Өндіріс теориясы бізге мына сұраққа жауап беруге
көмектеседі: неге өнімділік пен өмір сүру деңгейі уақыт өте келе дамиды
және фирмалар өзінің ішкі процестерін қалай басқарады?
Біздің пікіріміз бойынша, ферма, зауыт, әуе компаниясы және есеп
фирмасы әрқашан өндірісінің тиімділігін, яғни ешқандай шығынсыз арттырғысы
келеді. Басқаша айтқанда, олар әрқашан шектелген ресурстардың бір бөлігінен
өнімнің максималды мөлшерін, барлық жұмыс барысында шығындардан құтыла
отырып, алғысы келеді. Фирмалар қандай тауарларды өндіру және қандай қызмет
түрлерін көрсету туралы шешімдер қабылдағанда әрдайым экономикалық табысын
масималицазиялауға тырысады.
Қазіргі қоғамдық өндіріс құрылымын материалдық және материалдық емес
өндіріс деп бөлуге болады. Адам қоғамының даму негізі - материалдық өндіріс
болып табылады. Материалдық өндіріс саласы өмір сүру, жұмыс істеу үшін
қажетті игіліктерді өндіреді. Материалдық емес өндіріске ерекше материалдық
емес (рухани құндылықтар) игіліктер өндіру, қызмет көрсету саласы жатады.
Кесте 1-Қоғамдық өндірістің құрылымы
Материалдық өндіріс Материалдық емес өндіріс
Өнеркәсіп, ауылшаруашылығы, Денсаулық сақтау, білім беру,
материалдық-техникалық жабдықтау, көлік, байланыс, мәдениет,
сауда, қоғамдық тамақ саласы, несиелік мекемелер, қоғамдық
құрылыс, су шаруашылығы және т.б. мекемелер, басқару органдары.
Өндіріс үзіліссіз, қайталанып отыруы қажет. Өндіріс процесінің тұрақты
қайталануын, үзіліссіз жаңғыруын ұдайы өндіріс деп атайды.
Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесінің көлемі мен ауқымы үзіліссіз
өзгермеген күйде қалады. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене
үзіліссіз қайталануын және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз.
Нақты өмірде адамдар алтернативті (баламалы) шығындармен кездеседі.
Егер ресурстар бір нәрсеге жұмсалуы мүмкін емес. Бұдан қортынды жасасақ
ресурстарды пайдалану - бұл кейбір мүмкіндіктердін жоғалту, яғни қорларды
бір мақсатта пайдалансақ, оларды басқа мақсатта пайдалану мүмкін емес. Бұл
жоғалған мүмкіндіктерді өлшеп бағалануға болады. Баламалы шығындарды
өндірістік мүмкіндіктер сызбасы арқылы бейнелеуге болады.
Материалдық игіліктерді жасап шығаратын процесс өндіріс деп аталады.
Өнім өндірісінде адам табиғат объектеріне әсер етеді, оларға өзінің
материалдық қажеттерін қанағаттандыратындай форма береді. Айтқандай,
өндіріс дегеніміз тікелей тұтыну үшін, немесе, өндірісті әрі қарай жүргізу
үшін, табиғат заттарын өндеу болып табылады. Өндірістің осы қызметі онын
әлеуметтік формасы қандай болмасын сақталады. Игіліктерді дайындауға
қатысатын факторларды аныктап білу маңызды мәселе болып табылады.
Экономмкалық теорияда өндірістін, мүмкіндігі мен нәтижелілігіне шешуші әсер
ететін ерекше маңызды элементті, немесе объекті, өндіріс факторлары деп
атайды. Өнім өндіруде пайдаланатын осындай факторлар өте коп болады. Және
әр жекелеген өнімді өндіруге икемделген өзіндік факторлар болады. Сондықтан
оларды біріктіріп, топтастыру қажет. Факторларды бөліп, топтастырудың
көптеген әдістері бар.
Марксистік теория факторларға жұмыс күшін, еңбек заттарын, еңбек
құралдарын жатқызады. Бұлар екі ірі топ құрады: өндірістің жеке факторы—
жұмыс күші және өндірістің заттық факторы — еңбек заттары және еңбек
құралдары болып бөлінеді қашан болсын, өндірістің жеке факторына жұмысшы
күші яғни адамның еңбекке деген физикалық және интеллектуалдық қабілетінің
жиынтығы жатады. Өндірістің заттық факторына барлық құрал-жабдықтардың
жиынтығы жатады. Жеке және заттық факторлар өзара байланыстың күрделі жүйе
құрайды. Онын тиімділігін технология мен өндірістің ұйымдастырылуы
анықтайды. Өндірістің басты факторларының арасындағы әрекеттерді технология
көрсетеді. Ол өндеудің әр түрлі әдістерін пайдалануды, еңбек заттарының
қасиеттерін, формаларын, құрылуын өзгертуді талап етеді. Өндірісті
ұйымдастыру өндіріс факторларының келісімді қызмет етуін, олардың сан
жағынан сәйкес болуын, т.б. көздейді.
Маржиналистік теория өндіріс факторларын төрт топқа бөледі: жер,
еңбек, капитал, кәсіпкерлік қызмет.
Жер табиғи фактор деп қаралады. Ол адамның іс-әрекетінің нәтижесіне
жатпайды. Өндіріс факторларының осы тобына өндіріс процесінде қолдануға
болатын, табиғат байлықтары мен пайдалы кендер жатады. Осы категорияға
егістік жер, ормандар қосылады. Өндіріс факторларының қатарына тауар мен
қызметтер өндіруде пайдаланатын мүліктердің жиынтығы — капитал жатады:
машиналар, жабдықтар, қойма ғимараттары, көлік және байланыс
коммуникациялары. т.б. Олардың техникалық күйі үздіксіз жақсартылып отырады
және олар өндіріс процесіне, оның тиімділігіне шешуші әсер етеді.
Еңбек — игіліктер дайындауға және қызметтер көрсетуге бағытталған
интеллектуалдық немесе физикалық әрекеттер болып табылады. Жеке адамның
біліміне, кәсіби дайындығына, төжірибесіне, денсаулығына сәйкестенген
қабілеттерінің жиынтығы адам капиталын құрайды. Адамның еңбегінің
шеберлігі, өнегелілігі жоғары болған сайын, оның капиталы өсе түседі, ал
осыған сай табысы (еңбек ақысы) кобейеді. Осы күнгі адам капиталына
жұмсалған инвестициялар қоғам үшін ең тиімді болып және тез арада өзін-өзі
ақтап отыр.
Кәсіпкерлік іс-әрекет - бұл өндірістің ерекше факторы. Осы фактор
өндірісті ұйымдастырып жүргізуде белсенділікті, іскерлікті, саналылықты,
жауапкершілікті, тәуекелдікті кең пайдалануды талап етеді.
Кәсіпкерлік қабілет — адам капиталының ерекше түрі. Бұл игіліктер мен
қызметтерді жасауға қолданылатын, өндірістің барлық факторларының бір
бірімен келісімді, сәйкес түрде қызмет етуін көздейтін іс-әрекет. Адам
ресурстарының осы түрінің ерекшелігі мынада: олар қауіп-қатерлікке, шығынға
үшырау мүмкіндіктерінің болуына тәуекелдік етіп, өндіріс процесіне,
коммерциялық негізге сүйене отырып, өндірілетін онімнің жаңа түрін, алдыңғы
қатарлы технологияларды, бизнесті ұйымдастырудың тиімді формаларын кіргізу
болып табылады. Кәсіпкерлік қызмет шама жағынан және нәтижелілік жағынан
квалификациясы өте жоғары еңбек жұмсаумен пара-пар келеді.
Өндіріс факторларын топтастырудың айырмашылықтары неде?
Біріншіден, марксистік теория бойынша, өндіріс факторлары экономикалық
категория ретінде өндірістің әлеуметтік бағытын анықтайды. Осылай. өндіріс
процесінің алғашқы нёгізінен бастап, қоғамның таптык. күрамы калыптасады
және таптардың өділеттік үшін күресінің болу мүмкіндігі долелденеді. Ал
маржиналистер факторларды өндірістің жүруіне кажет тек жалпы техникалық-
экономикалық элементгер деп карайды.
Екіншіден, маржиналистер капитал деп енбек құралдары мен заттарын
түсінеді, ал табиғат шартын жеке фактор деп бөледі. Марксистер табиғат
шартын, еңбек құралдарын және еңбек заттарын біртұтас заттық фактор деп
біріктіреді. Егер әңгіме өндірістегі өзгеше табиғат жағдайлары туралы
болса, олардың ерекшелігі рента арқылы есепке алынуы керек. Олардың
түжырымдауы бойынша, бұл жағдаймен ғылымның басқа саласы айналысуы керек.
Үшіншіден, маржиналистер кәсіпкерлік іс-әрекетті өндіріс факторы деп
таныса, марксистер оны жоққа шығарады. Жалпы айтқанда, факторларды
топтастыру айырмашылығының себебі — қоғамдық өндірісті талдауға таптық
көзкарастың қолданылуы. Өндіріс факторлары қоғамның даму процесіыде өзгеріп
тұрады, сондықтан оларға тұрақты құбылыс деп қарауға болмайлы.
Постиндустриалық қоғамда өндіріс факторы деп информациялық және экологиялық
факторлар аталады. Осы екі фактордың пайда болуы, осы замандағы ғылымның
жетістіктерімен тығыз байланысты. Ал ғылымның өзі жекедара фактор болып
отыр, ойткені өндірістің тиімділігіне, жоғарғы квалификациялы жұмысшы күшін
дайындауға, адам капиталының потенциалдық мүмкіндігін жоғарылатуға, оның
әсері шешуші болып отыр. Бүгінгі өндірісте өндірістің экологиялық
факторының маңызы өсіп келеді. Бүл фактор кейбір технологияның қоршаған
ортаға зиянды болғандығынан, соның қызметіне кедергі туғызады, басқаша
жағдайда ол экономикалық өсудің дем берушісі рөлін атқарады. Факторларды
талдауға қорытынды жасай келе мына жағдайды тағы айта кетейік: өндіріс
процесіне барлық факторларды жұмылдырғанда ғана өндіріс болуы мүмкін.
Белгілі бір затты, қызметті өндіру үшін факторлардың белгілі тобы қажет. Ал
өндіріс факторларының бастылары жер, және капитал және кәсіпкерлік. Олар
әрекеттерін бір-бірімен байланысып және бірін-бірі толықтыра отырып
атқарады. Есте болатын жәй: факторлардың бірінің орнын бірі басып кызмет
ете алатын қасиеті болады. Бұл қасиеттің негізінде, бір жақтан,
қажеттіліктердің ерекшелігі мен мүліктің конструктивтік өзгешелігі, бірақ,
басым түрде, ресурстардың шектелуі жатса, екінші жақтан, оларды
пайдаланудын тиімділігі жатады. Кәсіпкер тапшы және қымбат өндіріс факторын
неғұрлым аз пайдаланатын технологияны тандайды. Демек, бос жердің тапшылығы
үйлерді көп қабатты, биік қылып салуға әкеліп соқты. Кәсіпкер өндіріс
шығындарын төмендету қажет екенін мой- ындай отырып, өндіріс факторларының
әрқилы комбинациясын пайдалануға мәжбүр болады. Топтастыру қандай болса да,
түбінде өндіріс факторлары өнім шығаруға пайдаланылады. Айтайық, өте жабайы
өндірісте бір фактор бір өнім жасауға қолданылсын.
Q - өнім, A — өндіріс факторы. F - функция
Бұл жағдайда өнім бір фактордың функциясы болып табыла ды. Шындығында
өндіріс процесі күрделі болады, оньщ корытын дысы (енім) көп факторларды
қолданудың нөтижесі болып табы лады. Бұнда әрқилы ситуациялар кездесуі
мүмкін, оларды төртке бөлейік:
фактор қолданылмайды;
оның мүмкіндігінің бір бөлігі қолданылады;
өнімнің үйлесімді оптималды санын өндіруге қолданылады;
өнімнің тым көп санын өндіруге қолданылады.
Факторларды өнім өндіруге қолданудың шексіз көп вариантын график
арқылы керсетуге бодады.
2 Қазақстан Республикасындағы қоғамдық өндірістің қазіргі жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасы қоғамдық өнеркәсібі жұмысының жағдайын
талдау
Өнеркәсіп – ұлттық экономиканың шикізат, отын, энергия өндірумен, ағаш
өнімдерін дайындаумен, өнеркәсіп және ауыл шаруашылық шикізатын өндіріс
құрал-жабдығы мен тұтыну заттарына өңдеумен (қайта өңдеумен) айналысатын
кәсіпорындарды (зауыттарды, фабрикаларды, кеніштерді, шахталарды, электр
стансаларын, т.б.) біріктіретін аса маңызды саласы. Екі үлкен топтан –
1) өндіруші өнеркәсіптен – мұнай, газ, көмір, шымтезек, тақтатас,
тұз, қара және түсті металл кентастарын, металлургия үшін кентасқа
жатпайтын құрылыс материалдарын өндіру, ағаш дайындау, энергетикалық
шикізат алу, т.б.;
2) өңдеуші өнеркәсіптен – қара және түсті металдар, қақтама,
машиналар мен жабдықтар, химиялық өнімдер, цемент және басқа құрылыс
материалдарын, ағаш өңдеу, жеңіл өнеркәсіп пен тамақ өнеркәсіпі өнімдерін
өндіру, өнеркәсіп бұйымдарын жөндеу, т.б. құралады.
2011 жылғы қаңтар-қазанда 2010 жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда
өнеркәсіп өнімінің нақты көлем индексі 104%-ды құрады. Өндірістің өсуі
республиканың 13 өңірінде байқалды. Ал Қостанай, Қызылорда облыстарында
өндіріс көлемі өткен жылдың деңгейіне сәйкес. Төмендеу Маңғыстау облысында
тіркелді.
Сурет 1. Өңірлер бойынша өнеркәсіп өнімі көлемдерінің өзгеруі
өткен жылғы тиісті кезеңге %-бен
Жамбыл облысында 2011 жылғы қаңтар-қазанда өнеркәсіп өнімінің нақты
көлем индексі 132,3%-ды құрады. Цемент және цементтерге арналған
қосымшалар, фосфор, фосфор қышқылы, натрий үшполифосфаты және
ферросиликомарганец шығарылымы артты.
Астана қаласында локомотивтер, преформалар, тауарлық бетон, цемент,
бетоннан жасалған тақталар және қара металдан немесе алюминийден жасалған
конструкциялар шығарылымы өсті (130,5%).
Ақмола облысында нақты көлем индексі 117,9% құрады. Тас көмірі,
құрамында алтыны бар, және уран кендер өндіру, өңделмеген алтын,
мойынтіректер және жүк автомобильдердің шығарылымы жоғарылады.
Алматы қаласында мыс негізіндегі қорытпалар, дәрі-дәрмектер, сүт,
шоколад, бетоннан жасалған құрылыстық құрама конструкциялардың және
есептеуіш машиналар шығарылымының өндіріс көлемі 15%-ға артты.
Жиһаз, шылым, алкогольсіз сусындар, сыра, ұн және аккумуляторлар
шығарылымы Алматы облысында артты (110,5%).
Шығыс Қазақстан облысында мыс кенін өндіру артты, тиындар мен
медальдар, цемент, тазартылған алтын, күміс және жеңіл автомобильдердің
шығарылымы жоғарылады (109,1%).
Батыс Қазақстан облысында газ конденсаты, табиғи газ өндіру және
газойльдер өндірісі артты (109%).
Кесте 2- Өңірлер бойынша өнеркәсіп өнімінің нақты көлем индекстері
пайызбен
2011ж. 2011ж.қазан 2011ж.
қаңтар- қаңтар-қаза
қыркүйек н
2010ж. 2010ж.
қаңтар- қаңтар-қаза
қыркүйекке нға
2011ж. 2010ж.
қыркүйеккеқазанға
Қазақстан Республикасы 104,3 109,2 101,5 104,0
Ақмола 119,7 116,3 102,1 117,9
Ақтөбе 108,4 110,0 103,4 107,9
Алматы 110,2 103,0 112,8 110,5
Атырау 100,6 107,9 104,5 100,9
Батыс Қазақстан 110,7 99,0 93,6 109,0
Жамбыл 132,9 100,0 127,3 132,3
Қарағанды 102,6 100,1 93,3 101,6
Қостанай 99,0 112,0 109,3 100,0
Қызылорда 100,0 108,3 100,4 100,0
Маңғыстау 100,0 103,1 93,0 99,3
Оңтүстік Қазақстан 100,0 97,9 118,5 101,9
Павлодар 101,2 106,3 106,3 101,8
Солтүстік Қазақстан 103,7 108,9 116,5 105,0
Шығыс Қазақстан 108,8 107,9 112,0 109,1
Астана қаласы 133,2 100,8 105,8 130,5
Алматы қаласы 115,3 108,4 112,9 115,0
Нақты көлем индексі Ақтөбе облысында 107,9%-ды құрады. Мұнай, мыс және
хром қойыртпаларының өндірісі артты.
Жүк вагондар, пластмасса құбырлар, түтіктер, электр энергия, рапс май,
макарондар және жануарларға арналған дайын азықтарын артуы есебінен
Солтүстік Қазақстан облысында нақты көлем индексі 105%-ды құрады.
Оңтүстік Қазақстан облысында уран кендерін өндіру, электр
трансформаторлар, цемент, оттық мазут және бензин өндірісі артты (101,9%).
Көмір, болат, өңделмеген алюминий, болат құбырлар және электр
энергиясы өндірудің өндірісі Павлодар облысында артты (101,8%).
Қарағанды облысында көмір және көмір қойыртпасын, теміркенді агломерат
өндіру, болат, жазылған илек өндірісі өсті (101,6%).
Атырау облысында нақты көлем индексі 100,9% құрады, негізінен мұнай
өндіру және өнеркәсіптік сипаттағы қызметтердің өндірісі артты.
Мұнай және газ конденсатын өндірудің төмендеуі есебінен нақты көлем
индексі Маңғыстау облысында 99,3%-ды құрады.
Сурет 2. Өнеркәсіп өнімінің нақты көлем индекстері
өткен айға %-бен
Есепті кезеңде кен өндіру өнеркәсібінде және карьерлерді қазуда нақты
көлем индексі 101,9%-ды құрады. Көмір және лигнит (107%), табиғи газды
(105,1%), темір кенін (102,5%), шикі мұнай (101,4%) және түсті металдар
кендерін (100,3%) өндіру өсті.
Өңдеу өнеркәсібінде өндіріс 6,9%-ға өсті. Химия өнеркәсібі және машина
жасау өнімдерінің, металл емес минералдық өнімдері, қара және түсті
металлургия шығарылымы өсті.
Электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптауда көлемдердің газ
тәрізді отынды өндіру және таратуда 21,2%-ға, бу беру және ауа баптауда
11,2%-ға, электр энергиясын өндіру, беру және бөлуде 4,8%-ға артуы есебінен
нақты көлем индексі 106,8%-ды құрады.
Сумен жабдықтауда 2011 жылғы қаңтар-қазанда нақты көлем индексі 101,3%-
ды құрады.
2.2 Құрылыс және инвестициялық қызметтерді талдау
Ішкі жалпы өнімнің көлеміндегі осы салалардың үлесі 7,6% болды, салада
жұмыс істейтін жұмысшылардың үлес салмағы республикада жұмыс істейтіндердің
жалпы санының 7% құрайды.
2010 жылы құрылыс жұмыстарының көлемі 1,9 трлн. теңгеден астам болды.
Үкіметтің тапсырмасына сәйкес құрылыс жұмыстарының нақты көлемінің индексі
2009 жылмен салыстырғанда 101% қамтамасыз етілді.
Өткен жылы Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй құрылысының
мемлекеттік бағдарламасы аяқталды. 2008-2010 жылдары Мемлекеттік бағдарлама
бойынша 19,6 млн. шаршы метр, оның ішінде өткен жылы 6,4 млн. шаршы метр
тұрғын үй іске қосылды.
Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту
жөніндегі мемлекеттік бағдарлама шеңберінде мемлекеттік тұрғын үй және
инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылым салуды бюджеттік қаржыландыру
жалғасады. Осы мақсат үшін тұрғын үй құрылысы жинақтары жүйесі
пайдаланылады.
2010 жылы Агенттіктің бюджетті орындауы 222,8 млрд. теңгені құрады
немесе жоспардың 99,2%, оның ішінде ағымдағы бюджеттік бағдарламалар
бойынша - 36,1 млрд. теңге немесе 100%, даму бағдарламалары бойынша – 186,7
млрд. теңге немесе 99%.
Үлестік құрылысты қолдау үшін 2007 жылғы қыркүйектен бастап 2010 жылғы
желтоқсанға дейін 433,4 млрд. теңге бөлінді.
Қабылданған шаралардың нәтижесінде 62 мыңнан астам үлескері бар 450
тұрғын объектілердің ішінен 389 объектінің құрылысы аяқталды.
Бұл 53 мың үлескердің құқығын қорғауға, жылжымайтын мүлік қорын
қолдауға және бірқатар құрылыс компаниялардың жұмысын қамтамасыз етуге
мүмкіндік берді. 2011 жылда қалған 58 объектінің құрылысы аяқталады, осының
нәтижесінде 13,6 мың үлескердің құқығы қорғалады.
Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес 2009 жылы
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты дамыту және жаңғырту бағыты бойынша
Жол картасы жалғасуда. 2010 жылы осы мақсатқа 51 млрд. теңге бөлінді, 672
жоба іске асырылды. Сонымен бірге 41 мыңнан астам жұмыс орны ашылды.
Пайдалануға берілген тұрғын жайлардың
жалпы алаңының нақты көлем индексі
2009 жылмен салыстырғанда пайдалануға берілген тұрғын үйлердің жалпы
алаңы 0,1%-ға көбейіп, 6408,4 мың шаршы метрді құрады. Тұрғын үйдің едәуір
бөлігі – 5090,5 мың шаршы метр жеке салушылармен, оның ішінде халықпен
2976,2 мың шаршы метр пайдалануға берілді.
2.3 Өндірістік емес салалардың жағдайын талдау
Өндірістік емес сала, бейөндірістік сала – материалдық игіліктерді
тікелей өндірмейтін салалар кешені; тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық,
халыққа тұрмыстық қызмет көрсету, жолаушы көлігі, байланыс (өндірістік емес
ұйымдар мен халыққа қызмет көрсету жөніндегі), денсаулық сақтау, дене
шынықтыру мен спорт, әлеуметтік қамсыздандыру, ағарту, мәдениет,
көркемөнер, ғылым мен ғылымдық қызмет ету, басқару және т.б, қарекет
түрлері.[2]
Көбінесе ол адамның бейматериалдық қажеттіліктерін қанағаттандырумен
байланысты салалар. Оларға өндірілу үдерісі уақыт жағынан тұтынылуымен
сәйкес келетін қызметтер көрсету (кино, театр, монша, саябақ, аттракцион,
шаштараз, т.б.), әлеуметтік сипаттағы қызмет көрсету (әлеуметтік
қызметтер), тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, тұрмыстық қызмет көрсету,
халық пен бейөндірістік салаға арналған көлік пен байланыс, денсаулық
сақтау, дене шынықтыру мен спорт, әлеуметтік қамсыздандыру, ағарту,
мәдениет, өнер, ғылым және ғылыми қызмет көрсету, баспасөз, басқару саласы,
қоғамдық ұйымдар, т.б. жатады.
Кесте 3- Көрсетілетін қызметтер барлығы, қызмет түрлері бойынша
2009 2010
Көрсетілген қызметтер, барлығы 2 059 2 501
020,5 493,7
Баспа қызметтері 27 931,5 33 510,6
Кино-, бейнефильмдер және телевизиялық бағдарламалар,11 886,6 15 405,0
фонограммалар мен музыкалық жазбалар өндіру бойыша
қызметтер
Бағдарламалар мен телерадиохабалар жасау бойынша 31 436,6 29 470,4
қызметтер
Компьютерлік бағдарламалау бойынша қызметтер, кеңес 32 477,2 42 385,8
беру және осыған ұқсас қыметтер
Ақпараттық қызметтер 17 419,6 18 625,8
Жылжымайтын мүлікпен байланысты қызметтер 243 765,9281 481,1
Заң және бухгалтерлік қызметтер 37 614,9 43 686,2
Бас компаниялардың қызметтері; басқару мәселері 83 781,9 63 590,5
бойынша кеңес беру қызметтері
Сәулет, инженерлік ізденістер, техникалық сынақтар 317 311,9380 845,4
және талдау саласындағы қызметтер
Ғылыми зертеулер мен әзірлемелер бойынша қызметтер 60 097,3 82 551,5
Жарнама және нарықты зерттеу саласындағы қызметтер 69 165,1 92 975,8
Кәсіби ғылыми және техникалық өзге де қызметтер 49 519,8 52 003,2
Ветеринарлық қызметтер 8 211,7 12 439,3
Жалға беру бойынша қызметтер 91 084,4 123 829,7
Жұмысқа орналастыру бойынша қызметтер 82 378,7 107 144,7
Тергеу жүргізу және қауіпсіздікті қамтамасыз ету 92 437,3 105 016,7
бойынша қызметтер
Ғимараттарға және аумақтарға қызмет көрсету 15 142,3 30 208,5
саласындағы қызмет
Кеңселік әкімшілік, кеңселік қосалқы және өзге де 21 351,2 33 547,4
қызметтер
Мемлекеттік басқару және қорғаныс саласындағы 669 867,8815 065,7
қызметтер, міндетті әлеуметтік қамтамасыз ету бойынша
қызметтер
Шығармашылық, өнер және ойын-сауық саласындағы 11 844,7 14 558,5
қызметтер
Кітапханалар, мұрағаттар, мұражайлар және өзге де 15 753,2 18 512,3
мәдени мекемелердің қызметтері
Құмар ойындар және бәс тігуді ұйымдастыру бойынша 3 058,7 9 274,0
қызметтер
Спорт қызметтері және демалысты ұйымдастыру бойынша 45 953,4 55 547,8
қызметтер
Кеңестік дәуірде бейөндірістік салалар тұтыну қорының тек шығыс
бөлігінде ғана көрсетілді; бұл салалар табыс әкелмейді деп есептеліп,
мемлекеттік жәрдем қаражатқа сүйенді, өйткені олардың көбісі тегін немесе
оны төмен бағамен қызмет көрсетті. Қазіргі кезде бұл салалар өндірісінің
көлемі елдің жалпы ішкі өнімі мен жалпы ұлттық өнімнің жалпы құнына кіреді
3 ҚазМұнайГаз өнімдері АҚ-ның өндірістік қызметті жүзеге асыруының
дамуы
3.1 ҚазМұнайГаз өнімдері АҚ-ның өндірістік процесті ұйымдастыруы
ҚазМұнайГаз Өнімдері АҚ–ҚазМұнайГаз СҮ АҚ 100% еншілес
компаниясы.
ҚазМұнайГаз Өнімдері АҚ мұнай өнімдерімен ішкі энергетикалық
қажеттілікті қамтамасыз ету бойынша мемлекеттің мүддесін білдіретін ұлттық
оператор болып табылады.
ҚазМұнайГаз Өнімдері акционерлік қоғамы ҚазМұнайГаз бөлшек сауда
желілерінің өндірістік объектілерін пайдалануға кірісіп, 2009 жылдың сәуір
айынан мұнай өнімдері нарығында өз қызметін бастады.
ҚазМұнайГаз Өнімдері
АҚ Karamai Plus АҚ еншілес компаниясының базасында ҚазМұнайГаз
сауда үйі АҚ еншілес ұйымдары: ҚМГ-Жайық ЖШС, ҚМГ-Астана ЖШС және ҚМГ-
Алатау ЖШС құрылымын оңтайландыру жолымен құрылды.
Мұнай өнімдерін көтерме-бөлшек сатуға мамандандырылған бірыңғай
операторды қалыптастыру туралы шешім 2009 жылдың қаңтар айында бекітілген
ҚазМұнайГаз ҰК АҚ Ұзақ мерзімді стратегиясына сәйкес қабылданды. Аталған
шешімді қабылдау шашыраңқы маркетингтік және коммерциялық саясаттың
болуымен, қолма-қол ақшасыз есеп айырысу бойынша мұнай өнімдерін тиеп-
жөнелту жүйесіндегі айырмашылықтармен (ЖЖМ-ды талондар мен карточкалар
бойынша босату), өндірістік объектілерді мұнай өнімдерімен және өзге де
факторлармен үзіліссіз қамтамасыз ету мақсатында, бірыңғай көлік
логистикасының болмауымен байланысты проблемалы мәселелер себеп болды.
ҚазМұнайГаз Өнімдері АҚ құру кезінде көтерме-бөлшек желісін
басқаратын, тікелей-интеграцияланған халықаралық мұнай-газ компанияларының
озық тәжірибелері, оның ішінде Shell Global Solutions сараптамалық
ұсыныстары ескерілді.
Жүргізілген зерттеулерге сәйкес, жаңа ұйымдастырушылық құрылым
қолданыстағы бизнесс-процестерді оңтайландыруға, шешімдер қабылдауда
айқындылығын арттыруға, операциялық шығындарды төмендетуге және
қайталанатын басқарушылық қызметтерді жоюға негіз болуы тиіс.
2009 жылдың 28 сәуірінде газ және мұнай өнімдерін сақтау объектілерін
пайдалануға мемлекеттік лицензия алынды.
Қызметінің басталған кезінде ҚазМұнайГаз Өнімдері АҚ басқаруына 222
өндірістік объекті тапсырылды:
- 196 жанар-жағар май құю станциясы (ЖМҚС);
- 6 автогазқұю станциясы (АГҚС);
- 3 бірлескен автогаз және газ құю станциясы (ЖМҚС-АГҚС);
- 6 мұнай базасы;
- 1 автогаз толтыру компрессорлық станциясы (АГТКС).
Компания ТД ҚазМұнайГаз АҚ-ның КМГ-Жайық ЖШС, КМГ-Астана ЖШС,
КМГ-Алатау ЖШС еншілес ұйымдарының құрылымдарын оңтайландыру нәтижесінде
құрылған болатын. Осы орайда көтерме-бөлшек желілерін басқарушылық ететін,
оның ішінде Shell Global Solutions сараптамалық ұсыныстары, тік-
интегралданған халықаралық мұнай өнімдері компанияларының үздік
тәжірибелері есепке алынды.
Мұнай өнімдерін көтерме-бөлшек сатуға мамандандырылған бірлестірілген
компания құру туралы шешім „ҚазМұнайГаз“ ҰК АҚ-ның Ұзақмерзімдік
стратегиясына сәйкес қабылданған болатын. Қайта құрылымдау мақсаты — нарық
өзгерістері мен тұтынушылардың сұранымдарын анағұрлым сергек және жедел
сезінуге қабілетті компания құру. Жаңа құрылым бар бизнес-процестерді
анағұрлым жетілдіруге, шешім қабылдаудағы ашықтықты жоғарылатуға,
операциялық шығындарды төмендетуге және басқарушылық функцияларды
қайталауды жоюға мүмкіншілік береді.
Қоғам қызметінің басынан 2010 жылғы 925 322,71тонна мұнай өнімдері мен
газ сатылды. Онда 27 % мұнай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz