Ұлттық педагогикалық ойлар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 Қазақ ұлттық педагогтары және олардың ой.пікірлері
1.1 Қазақ ұлттық педагогтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Қазақ ұлттық педагогтарының еңбектері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.3 Ұлттық педагогикалық ой.пікілердің қазіргі күңгі маңызы ... ... ... ... ...18
2 Ұлттық педагогикалық ойларды оқу процесінде қолдану тәсілдері
2.1 Кәсіптік білім беру процесінде ұлттық педагогикалық ойларға сүйену әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2 Студенттердің ұлттық педагогикалық ойларға қатынасын анықтау тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.3 Тәжирибе нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Қосымша

Зерттеудің өзектілігі: «Келешегіміздің келбетті, болашағымыздың баянды болуы бүгінгі жастарға тікелей байланысты. Өйткені, олар - «ертенімізді жасайтын бүгініміз». Елдің қуаты мен қозғаушы күші де осы жастар. Сондықтанда жастардың сапалы білім, саналы тәлім – тәрбие алып, саламатты болып өсуі –мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі». [1]
Ұлт көшбасшысы, Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев біздерге, жастарға үлкен сенім арта отырып, жастардың жағдайын жасауға баса назар аударады. Ел президентінің жыл сайынғы жолдауларының басым бағыттарының жастармен тікелей байланыста болуы, кез-келген мемлекеттік маңызы бар стратегиялар мен мақалаларында өскелең ұрпақты тілге тиек етуі - сонын айқын дәлелі.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан 2050» стратегиясында: «Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс. Сондай-ақ балаларымыздың, жалпы барлық жеткіншек ұрпақтың функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі заманға бейімделген болуы үшін, бұл аса маңызды» - деп жазылған. [1]
Президентіміз жастардың болашағына сенім білдіре отырып, олардың қазіргі заманға сай білім алуына ерекше назар аударады. Н.Ә.Назарбаевтың әлемдік деңгейдегі университет, зияткерлік мектептер ашуы, «Болашақ» бағдарламасын құруы, мемлекеттік жастар саясатының жаңа тұжырымдамасын әзірлеуі – сонын айқын дәлелі.
Білім беру саласындағы мемлекеттік стандартың саяси принциптері: «Әрбір адамның зияткерлік дамуы, психикалық-физиологиялық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі білімге қолжетімділігі; білім берудің зайырлы, гуманистік және дамытушылық сипаты, азаматтық құндылықтардың, адам өмірі мен денсаулығының, жеке адамның еркін дамуының басымдығы; адамның құқықтары мен бостандықтарын құрметтеу; жеке адамның білімдарлығын ынталандыру және дарындылығын дамыту; білім беру деңгейлерінің сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру процесінің үздіксіздігі; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; білім беруді басқарудың демократиялық сипаты, білім беру жүйесі қызметінің ашықтығы; білім беру ұйымдарының меншік нысандары, оқыту мен тәрбиенің нысандары, білім беру бағыттары бойынша алуан түрлі болуы» ҚР-нын «Білім беру» Заңында көрсетілген. [2]
Қазіргі заманға сай жан–жақты дамыған ізгілікті адам қалыптастырудың мемлекеттік саясаттың негізгі бағытының болуы-жастардың әлемдік деңгейде білім алуына, білімін жетілдіруіне және рухани жағынан дамуында жаңа мүмкіндіктер ашуда.
Кез-келген адамға дұрыс тәрбие, білім беру үшін, оны ана тілінде оқыту

1.«Қазақстан 2050 стратегиясы» 2014ж
2.«ҚР-ның Білім Беру туралы заңы»
3.Қ.Жарықбаев, С.Қалиев «Қазақ тәлім – тәрбиесі» Алматы, «Санат» 1995ж
4. Амалбекова М.Б, Аутева.А.Н «Педагогика мәселелері» «Dalaprint» 2014ж
5.С.Қалиев, Ж.Молдабеков, Б.Иманбекова «Этнопедагогика» Астана, «Фолиант» 2010ж
6.Ж.Әбиев «Педагогика тарихы» Алматы, 2006ж
7.Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті «Ұлттық тәрбие» 2015ж
8.К.Өстеміров «Кәсіптік оқыту әдістемесі» Алматы, «Радиал» 2006ж
9.Б.Момынбаев «Кәсіптік педагогика» Алматы, 2006ж
10. Б.Мұқанова, Р.Ильясова «Этнопедагогика» Астана, «Фолиант» 2008ж

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 Қазақ ұлттық педагогтары және олардың ой-пікірлері
1.1 Қазақ ұлттық
педагогтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 8
1.2 Қазақ ұлттық педагогтарының
еңбектері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...14
1.3 Ұлттық педагогикалық ой-пікілердің қазіргі күңгі
маңызы ... ... ... ... ...18
2 Ұлттық педагогикалық ойларды оқу процесінде қолдану тәсілдері
2.1 Кәсіптік білім беру процесінде ұлттық педагогикалық ойларға сүйену
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.2 Студенттердің ұлттық педагогикалық ойларға қатынасын анықтау
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2.3 Тәжирибе
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 26
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...27
Қосымша

2
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: Келешегіміздің келбетті, болашағымыздың
баянды болуы бүгінгі жастарға тікелей байланысты. Өйткені, олар -
ертенімізді жасайтын бүгініміз. Елдің қуаты мен қозғаушы күші де осы
жастар. Сондықтанда жастардың сапалы білім, саналы тәлім – тәрбие алып,
саламатты болып өсуі –мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі. [1]
Ұлт көшбасшысы, Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев біздерге, жастарға үлкен
сенім арта отырып, жастардың жағдайын жасауға баса назар аударады. Ел
президентінің жыл сайынғы жолдауларының басым бағыттарының жастармен
тікелей байланыста болуы, кез-келген мемлекеттік маңызы бар стратегиялар
мен мақалаларында өскелең ұрпақты тілге тиек етуі - сонын айқын дәлелі.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан 2050 стратегиясында: Бәсекеге
қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз
керек. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы
қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи
өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс. Сондай-ақ
балаларымыздың, жалпы барлық жеткіншек ұрпақтың функционалдық сауаттылығына
да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі заманға бейімделген болуы
үшін, бұл аса маңызды - деп жазылған. [1]
Президентіміз жастардың болашағына сенім білдіре отырып, олардың
қазіргі заманға сай білім алуына ерекше назар аударады. Н.Ә.Назарбаевтың
әлемдік деңгейдегі университет, зияткерлік мектептер ашуы, Болашақ
бағдарламасын құруы, мемлекеттік жастар саясатының жаңа тұжырымдамасын
әзірлеуі – сонын айқын дәлелі.
Білім беру саласындағы мемлекеттік стандартың саяси принциптері:
Әрбір адамның зияткерлік дамуы, психикалық-физиологиялық және жеке
ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі білімге
қолжетімділігі; білім берудің зайырлы, гуманистік және дамытушылық сипаты,
азаматтық құндылықтардың, адам өмірі мен денсаулығының, жеке адамның еркін
дамуының басымдығы; адамның құқықтары мен бостандықтарын құрметтеу; жеке
адамның білімдарлығын ынталандыру және дарындылығын дамыту; білім беру
деңгейлерінің сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру процесінің
үздіксіздігі; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; білім беруді басқарудың
демократиялық сипаты, білім беру жүйесі қызметінің ашықтығы; білім беру
ұйымдарының меншік нысандары, оқыту мен тәрбиенің нысандары, білім беру
бағыттары бойынша алуан түрлі болуы ҚР-нын Білім беру Заңында
көрсетілген. [2]
Қазіргі заманға сай жан–жақты дамыған ізгілікті адам қалыптастырудың
мемлекеттік саясаттың негізгі бағытының болуы-жастардың әлемдік деңгейде
білім алуына, білімін жетілдіруіне және рухани жағынан дамуында жаңа
мүмкіндіктер ашуда.
Кез-келген адамға дұрыс тәрбие, білім беру үшін, оны ана тілінде
оқыту
3
керек. Өз ана тілінде білім алып, халқының тәлім-тәжірибесін бойына сіңіре
алмаған адам, биік шыңдарды бағындырып,жетістіктерге жете алмайды. Жастарға
қазіргі заманға сай білім алу үшін, өзге елдердің білім берудегі
тәжірибесін меңгерумен қатар, өз халқының педагогикалық мұрасын игеру
қажет.
Бұл мәселенің шешімін, ғасырлар бойы өзінің маңыздылығын жоймаған,
керісінше әрбір кезеңдердегі өзгерістерге байланысты жетіліп отырған қазақ
халқының озық оқыту тәрбие жүйесінің арасынан іздестіруіміз қажет.
Осы уақытқа дейінгі жасалған зерттеулердің нәтижесі, ұлттық
педагогиканың адам тәрбиесіндегі озық идеяларының адамзат тәрбиесіндегі
өзінің маңыздылығын жоғалтпағанын көрсетеді. Қазақ халқының ұлы педагогтары
(А.Байтұрсынұлы, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, М.Дулатұлы, Х.Досмұхаммедов т.б.)
тәрбиенің халықтық негізін және халық тәжірибесі құралдарының педагогикалық
тиімділігін тәжірибе жүзінде дәлелдеп негіздеген.
Зерттеудің нысаны: Қазақ ұлттық педагогтарының ой-пікірлері.
Зерттеу пәні - Қазақ ұлттық ғұламаларының педагогикалық ой-
пікірлерінің маңызын зерттеу
Зерттеудің мақсаты: Кәсіптік білім беруде ұлттық педагогикалық ой-
пікірлердің қолдану ерекшеліктерін анықтау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер, қазақ ұлттық ғұламаларының ой –
пікірлерінің мәнін аша отырып, қазіргі кәсіптік білім беру жүйесінде
қолданатын болсақ, онда студенттерді тұлға ретінде қалыптастыру
мүмкіншілігі артады. Себебі, қазіргі күнгі педагогикалық іс – әрекеттің
нәтижелілігін арттыруда маңызы зор.
Зерттеудің міндеттері:
- Қазақ ұлттық педагогтарының идеяларының мәнін ашу
- Қазақ ұлттық ғұламаларының еңбектерімен танысу
- Қазақ ұлттық ғұламаларының педагогикалық мұраларының бүгінгі кәсіптік
білім беру жүйесін ұйымдастырудағы маңызын ашу.
Зерттеудің ғылыми және тәжірибелік жаңалығы: Ұлттық педагогикалық ой-
пікірлерді қарастыра отырып, оның кәсіби білім берудегі нұсқаулығын қолдану
бойынша ұсыну.
Зерттеудің әдістері: Теориялық әдістер: педагогикалық әдебиеттерге
шолу, педагогикалық газет-журналдарды қарау. Эмпирикалық әдістер:
құжаттарды талдау, анкете алу, математикалық-статистикалық, нәтижелерін
шығару.
Зерттеу базасы: С.Сейфуллин атындағы Қазақ Агротехникалық
университетінің студенттері.
4

1 Қазақ ұлттық педагогтары және олардың ой-пікірлері
1.1 Қазақ ұлттық педагогтары
Қазақ халқының ұлы ағартушы - педагогтары, ойшылдары мен қоғам
қайраткерлері А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, М.Дулатов,
Х.Досмұхамедов өз еңбектері арқылы қазақ ұлттық педагогикасының
қалыптасуына теориялық алғышарттар жасады. Олар бүкіл қазақ халқына ұлттық
тәрбие беру, ол үшін қазақтың ұлттық мектебін жасау, ол мектептегі ұлттық
тәрбиенің мақсаты, міндеттері, мазмұны, әдістері мен құралдары және
нәтижесін негіздеді. [3]
Қазақ ұлттық педагогтары өз халқының болашағын ойлап, оның мектебінің
ұлттық болуы, қазақ тілінің тазалығын, мектептегі білім мазмұнының қазақ
халқының ұлттық мәнімен, оның ұлттық рухымен бірлікте болуын дәлелдеді. Сол
себептенде ұлттық педагогтар өмірімен танысудың маңызы ерекше,-деп
ойлаймын.
Біздің зерттеу жұмысымызда ұлттық педагогтар ғұмырымен танысу,
оларды оқып-білу аса қажет деп ойлаймын. Ахмет Байтұрсынұлы - әдебиет
зерттеуші ғалым, түркітанушы, педагог, публицист, аудармашы, қоғам
қайраткері. Ел бүгіншіл, менікі-ертең үшін деген сөздерінен Ахмет
Байцтұрсынұлының ұлт қамын ойлаған, кемеңгер, қоғам қайраткері екенін
байқауға болады. Халықты ояту, оның санасына, жүрегіне, сезіміне әсер ету
жолдарын іздеген ақын айналып келгенде, ұлы Абай тапқан соқпақ, орыс
әдебиеті үлгілерін пайдалану, аударма жасау дәстүріне мойынсынады. Ал,
революциядан бұрын жазған еңбектердің басым көпшілігінің негізгі идеясы
ағартушылық, демократтық, прогрестік биік нысана бағыттарында болды.[3]
Ахмет Байтұрсынұлы біздің азаматтық, рухани дамуымыздағы маңызды,
мәнді кезеңдер шындығын аша білді, бірқыдыру ойларының, пікірлерлерінің дәл
қазіргі уақытқа өзіндік маңызын жоймағанын көре аламыз.
Жүсіпбек Аймауытов - педагогика, психология саласында құнды ғылыми –
зерттеу еңбектерімен қатар, бірнеше оқулықтар мен оқу-құралдарының авторы
болған ірі тұлғалардың бірі. Ж.Аймауытов Тәрбие атты мақаласында тәрбие
ғылымын зерттеу қажеттігін Бұл күнге дейін тәрбие ғылымы – кейінгі
басқышта жүрген ғылым екенін ескерткен.
Жеке тұлғаның қалыптасуына , әлеуметтік тәрбиесінің әсер ықпалына зор
маңыз береді. Ол жеке тұлға қоғам байлығы дегенді баса көрсетіп, оның
еңбегі мен тәрбиесін ерекше айтады. Білім беру жүйесін жетілдіру мен
білікті ұрпақ даярлау мен қалыптастыру, оның ұлттық тәлім-тәрбие ісін дұрыс
жолға қою-басты міндет болып қала бермек- деп атап көрсетті. [3]
Адамға білім беруде ең алдымен білім емес, тәрбие беру қажеттігін
негіздей келе, тәрбиеге ерекше назар аударуы,бұл идеяның сол кезде ғана
емес, осы уақытта да өз мәнін жоймауы – Жүсіпбек Аймауытов ой-
5

пікірлерінін құндылығын көрсетеді.
М.Жұмабаев орыс, батыс педагог - психолог ғалымдар еңбектерiн оқи
отырып, сонымен бiрге тәрбиенiң ұлттық ерекшелiктерiн ескере өзiнiң
“Педагогика” атты оқулығын жазудағы ұстанымын былайша сипаттайды: “Тәрбие
ғалымдарының пiкiрлерiн (орыс, батыс ғалымдарын айтып отыр – С.Қ.) таңдап
алуға ұмтылдым. Шамам келгенше қазақ жанына қабыстыруға тырыстым... Бiзде
бұрын пән тiлi болмағандықтан түрлi терминдерге тап басқанда қазақша сөз
табу көп күшке тидi. Қалайда курстарда оқыған мұғалiмдердiң жәрдемiмен таза
орыс сөздерi қазақшаға айналдырылды. Ал ендi жиһан тiлi болып кеткен
сөздерi қазақшаға аударам деп азаптануды тиiс таппадым”. [4]
Шынында да ол кезде қазақша педагогикалық терминдер жоқтың қасы
екендігі баршамызға белгілі. М.Жұмабаевтың жүздеген педагогикалық жаңа
терминдердi ойлап тауып, тiлiмiзге енгiзуі, педагогика оқулығын қазақ
тілінде жазуы және бұл оқулықтың қазақ халқының ұлттық ерекшелігіне, тәлім-
тәрбиесіне негіздеп жазылуы-ұлттық педагогикаға қосылған зор үлес болды.
Оқу құралының бiрiншi бөлiмi педагогиканың жалпы мәселесiне
арналған. Оның пiкiрiнше тәрбие саласы төртке бөлiнедi. Олар: дене, жан,
ақыл тәрбиесi, сұлулық пен әдеп-құлық тәрбиесi. Тәрбиенiң бұдан басқа да
бiрнеше түрлерi бар. Автордың төрт тәрбиеге баса көңiл бөлуi сол заманның
талабынан туған көзқараспен астасып жатыр. Бүгiнгiдей экономикалық,
экологиялық және құқықтық тәрбие ол жылдарды (1930) онша актуальды мәселе
болмаса керек. Автор осы тәрбиенiң төрт түрiн тәптiштеп түсiндiре келiп,
былай дейдi: “Егер де адам баласына осы төрт тәрбие тегiс берiлсе, оның
тәрбиесi түгел болғаны. Бала берiк денелi болса, түзiк ойлайтын, дұрыс
шешетiн, дәл табатын ақылды болса, сұлу сөз, сиқырлы әуен, әдемi түрден
ләззат алып, жан толқындырарлық болса, жамандықтан жаны жиренiп, жақсылықты
жаны тiлеп тұратын құлықты болса ғана адам баласының дұрыс тәрбие алып, шын
адам болғандығы. Балам адам болсын деген ата-ана осы төрт тәрбиенi дұрыс
орындасын. М.Жұмабаев өзінің Педагогика атты төлтума оқулығында Әрбір
ұлттың бала тәрбие қылу туралы ескіден келе жатқан жеке-жеке жолы бар. Ұлт
тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол
болғандықтан, әрбір тәрбиеші, сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиіс
дейді.[4]
Баланы келешек заманына лайық қылып шығару – деу арқылы
6

М.Жұмабаев тәрбие мақсатын айқындап бередi. Ұлттық тәрбиенің маңызына
көңіл бөле отырып, тәрбиеші мен тәрбиеленуші дамып, қалыптасуында қазақ
халқының тәрбие беру ерекшеліктеріне баса назар аударады.
Халық жүрегіне ерекше қымбат тұлғалардың бірі – Міржақып Дулатұлы.
Жақаңның бар ғұмыры халқымен тығыз байланысты, Үйез орталықтарында оқи
жүріп, елдің әлеуметтік өмірінен азды-көпті хабардар болған көзі ашық жігіт
ауыл тірлігімен томаға тұйық қала алмады. Әр түрлі салаға ой жүгіртіп,
әлденелерге алаң болды. Сондағы оны ең мазалаған нәрсе, ауыл балаларына
жүйелеп сабақ берерлік оқулықтар жоқ: әсіресе есеп шығартатын, әртүрлі
мәтін оқытып жаттықтыратын оқу құралдары жетпейді, соларды өзіміз-ақ
құрастыруымызға болар еді-ау деген ой мазалайды.
Көзіңді аш, оян қазақ, көтер басты,
Өткізбей қараңғыда бекер жасты.
Жер кетті, дін нашарлап, хал арам боп,
Қарағым, енді жату жарамас-ты.
- деп Оян қазақ өленінде жазды. [5]
Сол заманда болып жатқан оқиғаларды күйінішпен жырлап, өз өлеңдеріне
қосу арқылы, болып жатқан оқиғаларға бейжай қарамай қазақ халқын ұйқысынан
оятып, іс-әрекет жасауға, білім алуға, бос уақыт өткізбеуге шақырады.
Адамзат тарихында қилы - қиямет оқиғалармен, дүбірлі даму үрдісімен
ерекше орын алған ХХ ғасырдың басы қашаннан еңбегі еш, тұзы сор қазақ халқы
үшін де сындарлы кезең болғаны белгілі. Осындай талма тұста, шешуші сәтте
ұлт үшін қызмет көрсетудің үздік үлгісін көрсеткен алтын айдарлы
арыстарымыздың қатарында Міржақып Дулатовтың есімі бұл күнде зор ілтипатпен
аталады. [5]
Ерте оянып, ерте есейген өр мінезді Міржақып қашанда күрес шебінің
алдында болды. Жалынды сөзімен де, тындырымды ісімен де, жеке басының жүріс
- тұрысымен де ол өзінен кейінгі жастарға әсер етіп, оларды халық ісіне
алаңсыз берілуге үндеді. Оның публицистикалық толғауларынан шағын
өлеңдеріне дейін, Бақытсыз Жамал романынан газет-журналдардағы шағын
мақаласына дейін халық мүддесіне арналды. Сонымен қатар ол жастарды
тәрбиелеу жөнінде көп ойланып, көп еңбектенді, халықтың пайдалы әдет-ғұрпын
сақтауға, елін, жерін сүйетін тәрбие беруге күш салды. Жазушылық, қоғамдық
қызметке педагогтік міндетті қосарлап көтеруі де Міржақыптың халқын беріле
сүйетіндігінің айғағы.
Халел Досмұхамедов (24.04.1883-1939)-Алаш қозғалысының қайраткері,
дәрігер, ұстаз, ғалым. Мамандығы дәрігер бола тұрса да, қоғам өмірінің сан
салалы мәселелеріне араласқан көп қырлы дарын: саяси және қоғам
7
қайраткері, тарихшы, табиғаттанушы, тілтанушы, әдебиетші, ауыз әдебиетінің
сирек үлгілерін жинап, насихаттаушы, шебер аудармашы. Әдебиет тілінің қаруы
- баспа мен мектеп. Баспа мен мектеп деген – адам шошынарлық өте қайратты
қару. Баспа мен мектепте қолданған тіл елге ақырында сіңбей қалмайды.
Мектеп пен баспаның тілі дұрыс тіл болса, елдің тілін көркейтіп, байытып,
гүлдендіреді; мектеп пен баспада қолданған тіл шатасқан тіл болса, ол ел –
сорлы ел, мұндай елдің тілі бұзылмай қалмайды – дейді. [5]
Қазіргі Қазақстандағы тіл ахуалы, яғни, қазақ тілінің қолданылу
аясының щектеулігі, қазақша сөйлейтіндердің аздығы – Халел Досмұхаммедов ой-
пікірінің дұрыстығын растайды. Мемлекетімізде қос тілдің пайдаланылуы,
яғни, орыс тілінің басымдығы, кең тарауы, қазақша білмей, тек орысша
сөйлейтіндердің көп болуы-біздің қазақ тіліміздің қоданылу аясын шектейді.
Өз елімізде тұрып, кез-келген жерде, кез-келген уақытта қазақша сөйлей
алмайтынымыз жанымызды қынжылтады.
Өзінің әйгілі Қазақ халық әдебиеті” атты зерттеуінде Х.Досмұхамедов
халық әдебиетін қырық алты түрге жіктей отырып, соның бір үлгісіне,
жанрлық түрге “Билік сөз” деп шешендік сөздерді жатқызады. “Әртүрлі сот
істері кезіндегі билердің тамаша үкім сөздері, екі жақтың ұтымды даулары
мен тапқыр жауаптары, әдетте, ұйқасты мәтел не өлең түрінде айтылады.
Поэзияның бұл түрі билік сөз (замечательные приговоры судей биев) деп
аталады-дейді. [5].
Қоғамдық істерге белсене араласып, ұлт қамы үшін газет-журналдарда
өзекті тақырыптағы мақалаларын жариялап, тарих, әдебиет, тіл білімі
саласында ғылыми еңбектерін жазуы, Алашорда үкіметінің басқару ісіне
араласауы, сонымен қоса ұлттық тұрмыс-тіршілік, кәсіпкерлік мәселелеріне
көңіл бөлуі,-Халел Досмұхаммедовтың нағыз ұлтжанды азамат екендігін
көрсетеді.
Қорытындылай келе, қазақ ұлттық педагогтары тәрбиеленушілерге ұлттық
тәрбие беруде ұлттық сананы, ұлттық мақтаныш сезімін қалыптастырудың рөлі
мен маңызына ерекше мән берді. Қазақ ұлттық педагогтары қазақ халқының
тарихында ереше із қалдырған, еңбектері өлшеусіз тұлғалар.

1.2 Қазақ ұлттық педагогтары еңбектері
Ұлттық педагогтарымыздың еңбектерімен танысып, оның мәнін түсіну,
ондағы тәрбиеге қатысты ойларын ұлттық тәрбие беруде қолдану педагогикалық
іс-әрекет нәтижелілігін арттыратындықтан, оларға жеке - жеке тоқталып
өтуіміз қажет,-деп ойлаймын. А.Байтұрсынұлының творчестволыққа бет бұруы
оның ұстаздық қызметке араласкан кезеңінен басталады. Туған әдебиеттің
тұнығынан сусындау, сондай-ақ, орыс әдебиетінен алған әсер-тағылымы да жас
ұстазды өнер соқпағына әкелген.
8

Ахметтің әдеби мұрасы сан салалы, әрі қомақты. Алайда оның
творчестволық қалыптасуында айрықша мәнге ие екі жинағын атау ләзім. Оның
бірі -1909 жылы Петербургте жарық көрген Қырық мысал да, екіншісі -
Маса 1911 жинағы.
Қырық мысал Ахмет Байтұрсынұлын халыққа аудармашы ақын ретінде
танытқан тұңғыш жинағы. Кітапқа оның орыстың әйгілі мысалшы ақыны
И.А.Крыловтан аударған қырық мысалы енген. Жинақтың Қырық мысал аталуының
мәнісі де осында.
Аудармашы орыс ақынының шығармаларынан суреттелетін құбылыстар мен
жағдаяттары қазақ тіршілігіне неғұрлым жақындау келетінін, әрі ұғымға жеңіл
үлгілерін таңдап, іріктеп алған. Крылов мысалдарының негізгі мазмұнын
сақтай отырып, оны қазақ оқырманының ерекшелігіне лайықтап еркін аударуды
Ахмет негізгі принципі еткен. Әрбір аударма соңына мысалдың негізгі идеясын
неғұрлым айқындай түсу үшін ол өз тарапынан бірер шумақ қосып, өзінше
түйіндеп отырған. Мәселен, Шымшық пен көгершін мысалының аудармасын алып
қарайық. Абайсызда торға шырмалған шымшықты көрген жас көгершін оған
көмектесу орнына:
Талтүсте торды көрмей соқыр ма едің,
Есалаң, ақылың жоқ, күшік, — деді,
деп оны табалайды, мұнымен қоймай,
Мысалы мені алдап еш уақытта
Top түгіл түсіре алмассың онан зорға, —
деп өзін мақтап, астамшылық көрсетеді. Осылай күліп, табалап тұрып,
аңдаусызда өзі де тұзаққа түсіп қалады. [6]
Өзінің мысалдары арқылы халыққа астарлап, өз ойын жеткізуге тырысады.
Бұл мысалдың мағынасы қазақ халқының Күлме-досқа, келер-басқа деген
мақалына саяды. Яғни, бүгін біреудің басында болған жағдай, ертең сенің
басынан өтуі мүмкін. Сол себептеңде, сүрінгенге күлмей, қайта қол үшін беру
керектігі жайлы ой салады. Мысалдарының негізгі ерекшелігі оның тәлім-
тәрбиелік сипатында болуында. Сол уақыттағы жағдайларды өз мысалдарында жан-
жануарлардың диалогы ретінде көрсету арқылы, қателіктен сабақ алуға
шақырады.
1911 жылы Орынборда жарық көрген Маса – Ахмет Байтұрсынұлының төл
өлеңдерінің топтамасы. Қазіргі өлшеммен қарағанда, көлемі шағындау бұл
кітаптың XX ғасыр басындағы қазақтың қоғамдық өміріндегі үлкен әлеуметтік
мәселелерді батыл көтеріп, өз дәуірі үшін елеулі мәнге ие болғаны, қазақ
қауымы ортасында салиқалы ой туғызғаны белгілі. [6]
Жинақтың мақсаты оның Маса аталуынан да танылады. Ақын кіріспе
өлеңінде масаны ызыңымен елді енжарлығынан, жалқаулығы мен ұйқысынан оятуға
септігі тиетін бейне етіп алады. Осы жинақ арқылы қоғамдағы болып жатқан
жағдайларға қатысты өз ойларын айтып, мәселердің шешу жолдарын қарастырады.
Қазақ халқына қатысты ой-пікірлерін айтып, өткір сынайды.
9

Кітаптағы өлеңдердің тақырыптық-идеялық мазмұнынан автордың
ағартушылық көзқарасы да жақсы танылады. Халық тағдырына жаны күйіп, оны
ұйқысынан оятуға, серпілтіп, жігерлендіріп, алға жетелеуге күш салған
азаматтың үні естіледі. Қазақ салты, Қазақ қалпы, Жиған-терген,
Жұртыма, т.б. өлеңдері – бұған дәлел.
Қазақ салты өлеңінде ақын қазақ қауымының әртүрлі өкілдерінің
мақсаты мен өмір-тіршілігін сын көзімен саралай келіп, ұмтылып талап ойлап
талпынбаған елінің енжар, жайбасар халіне күйініш білдіреді. Елінің бұл
халіне оқыған азамат ретінде өзін де кінәлі санай отырып өлең аяғын:
Бұл бір сөз қасірет етіп хатқа жазған,
Қалмаған түк қасиет, қазақ азған.
Байға-мал, оқығанға шен мақсат боп,
Ойлайтын жұрттың қамын адам аздан, -
деп азаматтық үлкен қиналыспен бітіреді.
Ақаңның майданға алғаш жыры шығып, әдебиет, саясат жолында жол
бастаған күндері бәріміздің де есімізде. Кешегі күні оқушы болып, соның
тәрбиесінде жүрген күндерімізді көз алдымызға елестетеді. Ақаның қазақ
оқушысының ойы мен пікірін тәрбиелеген заманынан бір ай ұзағамыз жоқ.
Кешегі күндерге шейін бәріміз де жетегінде келгенбіз. Қаламынан туған
өсиеті, үлгісі әлі есімізден кеткен жоқ. Патша заманындағы үкіметтік әр
зорлыққа қарсы салған ұраны, ойымызға сіңірген пікірі әлі күнге дейін
үйреніп қалған бесігіміздей көзімізге жылы ұшырайды, құлағымызға жайлы
тиеді.
Қазақ газетінің сүтін еміп өскен бір буын осы күнде пікір-білім
жолында бұғанасы бекіп, іс майданына шығып отырса, кейінгі жас буын Ақаң
салған өрнекті біліп, Ақаң ашқан мектепті оқып шыққалы табалдырығын жаңа
аттап, ішіне жаңа кіріп жатыр. Ақаңның бұл істеген қызметі- қазақтың ұзын-
ырға тарихымен жалғасып кететін қызмет, істеген ісімен өзіне орнатылған
ескерткіш- мәңгілік ескерткіш. [6]
Ахмет Байтұрсынұлын жұрттың бәрі де біледі. Бұның шындығына ешкім де
дауласпайды. Ақаң біздің айтатын сөзіміз: Ақаң - еңбегі жанған жанның бірі.
Істеген ісінің жемісі - артынан келе жатқан жастар. Оның арты Ақаң
мектебіне тізіліп кіріп жатқан жас буын,яғни біздер. Жаңа өсіп келе жатқан
қазақ әдебиеті Ақаңды өзінің басшысы деп санайды.
Мағжан Жұмабаев ұстаздық етумен шұғылданған, оның үстіне оқу-
әдістемелік құралдарын жазған. Ақынның педагогика кітабы, айтарға жоқ,
қазақ баласын тәрбиелеуде күні бүгінге дейін мұғалім, жалпы қазақ қауымы
үшін таптырмайтын үлгі, тұңғыш қолтума оқулық. Автордың көзінің тірісінде
екі мәрте жарық көрген. Бірі 1922 жылы Орынборда, екіншісі 1923 жылы
Ташкент қаласында басылған. Бұл педагогика кітабы 15 бөлімнен тұрады. Онда
рухани жан тәрбие мен дене тәрбиесі жан-жақты терең қамтылған. Жұмабаев
кітабының Орынборда шыққан нұсқасына М.Жолдыбаевтың қазаққа Педагогика
кітабы қажетті де ғажап дүние,
10
тұңғыш оқулық деуінің маңызы үлкен. Мағжанның пайымдауынша бұл кітап,
баланың бесікке салған күнінен бастап, тәй-тәй басқан әрбір қадамына,
елжірей көз салуы, қайтсе ол нағыз жігіт, азамат болады, осы заманғы
өркениет өресіне қол артады – деп толғануы ғажап пікір, нағыз педагогикалық
толғаныс таза шешім. [6]
Кітапта тәрбие деген не? – деп сұрақ қойып анықтама береді.
Педагогиканың қандай пән екендігіне түсінік беріле отырып, жалпы педагогика
оның ішінде дене тәрбиесіне жан-жақты талдау жасалады. Тәрбие бөлімдері
туралыда нақты әдістемелік материалдар бар. М.Жұмабаев балалар әдебиетінің
классигі мысалы әр түрлі эпостар, балаларға арналған фольклорлық
туындыларының авторы. Ең бастысы баланы бесіктен еңбекке тәрбиелеудің
негізін салған ұстаз – жазушы. Мағжан туындылары бала тәрбиесінің –
таптырмас құралы, әдістемелік түп нұсқасы, қолтума дүниесі деуге әбден
болады.
Жүсіпбек Аймауытов - жантанушы. Елеулі екі үлкен романы – Қартқожа
мен Ақбілек. Күрескер жазушы, ақын, драматург Жүсіпбекті біз қазақ
философиялық ойын дамытуға тікелей қатысқан адам деп бағалай аламыз. Оның
шығармашылық мұрасы – философиялық толғауы терең рухани қазынамыз: қазақ
болмысы, ұлтаралық қатынастар, дала шаруасының санасы, әйел теңдігі,
адамгершілік нормалары, таптық қоғам өмірі, өтпелі кезеңдегі билік нысына
сияқты күрделі теориялық мәселелер көркем әдебиет құралы мен тілі арқылы
сөз болды, өзіндік шешім тапты. Жүсекеңнің кезінде Тәрбиеге жетекші,
Психология, Жан жүйесі және өнер таңдау, Сабақтың комплекстік
жүйесінің әдістері секілді оқулықтар жазуы тегін емес. Педагогикалық
көзқарастары адамға, оны тәрбиелеу мүмкіндігіне деген сенімінен басталады.
Өзінің Тәрбие деген мақаласында Жүсіпбек, адамның хайуаннан айырмашылығы
жайында сөз қозғай отырып, адам бойындағы ұнамсыз мінез-құлықтарының
барлығы, тәрбиенің кемдігінен деп қорытынды жасайды. Оның айтуынша, адам
табиғаттың емес, тәрбиенің құлы болуы керек. Адам өміріндегі тәрбиенің
орнын зор бағалаған ол тарихтағы ірі құбылыстардың бәрін тәрбиемен
байланыстыра отырып, былай деп жащды: Алғашқы екі ғасырдай афиняндар
мәдениетті. Ғылымды күшті жұрт болған, неге? Данышпан Солонның жасаған
ережесімен тәрбиеленгендіктен. Рим халқын атақты, күшті қылған? Тәрбие.
Ескендірді данышпан хакім қылған кім? Аристотельдің тәрбиесі. [4]
Тәрбиешіге қоғамда өте үлкен маңыз берген жазушы оны дәрігермен ғана
салыстырады, тіпті, одан да жоғары қояды: Адамдық көзбен тереңнен
тексерсе, дәрігерден де, тәрбиешінің көп болғаны артық. Дәрігер адамның
денесін сауықтыратын болса, тәрбиеші адамның ақылын, мінезін, жанын
сауықтырады, - деп атап өтеді. Адамға ең алдымен тәрбие беру қажеттігі,
бүгінгі күнде де ең маңызды мәселе болғандықтан, Жүсіпбектің тәрбиеге аса
назар аударуы, тәрбинің маңыздылығына ерекше көңіл аударуы – оның
11

идеяларның мәңгі өшпес мұра екендігін көрсетеді.
Болашақ ұрпақты озық жетістіктерге тәрбиелеу, оларға білім беру
процесін сол халықтың мінез-құлқы мен тұрмыс – салтын, әдет ғұрпын еске ала
отырып жүргізудің қажеттігіне Жүсіпбек аса зор көңіл бөледі.
Жүсіпбек Аймауытов өзінің туған халқын қалай сүйсе, дәл солай оның
кемшіліктерін де көрсетіп, қатаң сыңға алып отырады. Мысалы, Қазақтың
өзгеше мінездері деген мақаласында өз халқының бұрыңғы уақыттарда
ұйымшыл,ері жауынгер, биі әділ, адамы әрі бітімді, қайратты, сауықшыл,
досымен достасып, жауымен жауласуға табанды болғанын айта отырып,
отаршылдық езгінің әсерінен осы мінездер өзгеріп, ұрлық, зорлық, өтірік,
өсек, айдау, қулық, айдату, байлату, кісі өлтіру, өтірік мақтану,
ынсапсыздық, жалқаулық сияқты жалқаулық қылықтар көбейгеніне қынжылады,
сөйтіп, ұсақтап келіп, жаужүрек батырларымыздың батырлығы ауыл үйдің малын
ұрлауда. Бұрынғы билердің жұрнағы кішкене дөңгелек жер болып қалды,-
дейді.Ал енді осы жағымсыз қылықтардан құтылудың ең басты құралы, Жүсіпбек
түсінігі бойынша, тәрбие, оқу, білім болып табылады. [4]
Болып жатқан жағдайларға өз ойын білдіре отырып, тығырықтан шығар
жолды іздеуі, әлеуметтік мәселелерді талдауы, ұлт қамы үшін ғылыми, көркем-
әдеби еңбектерді жазуы Жүсіпбек Аймауытовтың қазақ халқының тарихында орны
биік, еңбегі өлшеусіз тұлға екендігін көрсетеді.
Халел Досмұхамедов ( 1883-1937) 1909 ж. Петербургтегi әскери медицина
академиясын оқып, бiтiрiп Керм губерниясында, кейiн 22 Орал қазақ-орыс
атқыштар батальонында әскери дәрiгерлiк қызмет атқарады. Осы кезден бастап
қоғамдық iстерге белсене араласып, “Орал”, “Пiкiр”, “Қазақ” газеттерiне
мақалалар жазады.
1917 ж. бастап Алашорда үкiметiнiң басқару жұмыстарына белсене
араласады. Батыс Қазақстан өлкесiндегi Алаш партиясының белсендi
қайраткерлерiнiң бiрi болады.
1924 ж. Орта Азия университетiнде ординатор,1926-29 ж.ж. Қазақ
педагогикалық институтында проректор, кейiннен педагогика кафедра
меңгерушiсi, профессорлық қызметтер атқарады.
Жаратылыстану ғылымы саласында тұңғыш “Адамның тән тiршiлiгi” (1927)
“Сүйектiлер туралы” (1928) Жануарлар (1929) атты оқулықтар жазып шығарады.
[4]
Х.Досмұхаммедов өз еңбектерінде ұлттық ғылыми терминдерді
қалыптастырып, қолдану арқылы барша қазақ халқына түсінікті қылып,
мәліметтерді қабылдауды жеңіл ету арқылы оқырмандарға қолайлы жағдай
жасады. Бұл өз кезегінде ғылыми еңбектер жазылуына қосылған зор үлес болды.
Х.Досмұхамедов тарих, әдебиет, тiл бiлiмi ғылымдар саласында да
бiрнеше ғылыми еңбектер жазып көзге түседi. Мысалы: “Қазақ халық әдебиет”,
“Қазақ-қырғыз тiлiндегi сингормонизм заңы”, “Кенесары-
12

Наурызбай”, “Шатай қозғалысы туралы” еңбектерiнде қазақ ауыз әдебиетi
үлгiлерiнiң тәлiмдiк жағына баса көңiл бөлген, қазақ әдебиетiн жинап
зерттеушi орыс ғалымдары: В.В.Радлов, Н.И.Ильминский, Г.Н.Потанин,
А.В.Алекторов, Ә.Диваев т.б. еңбектерiне талдау жасаған. Қазақ ауыз
әдебиетiн ғылыми тұрғыда тұңғыш классификация жасаған. Ұлттық өнер
туындыларына, әсiресе айтыс өнерiне, қазақтың барымта-аламандығы жөнiнде
келелi пiкiр бiлдiрген. Ұлттық тұрмыс-тiршiлiк, кәсiпкерлiк мәселелерiне де
мән бере қарастырған. Қазақтың ою-өрнек, зергерлiк бұйымдардың жасалу
ерекшелiктерiн, Самарханд шаһарындағы “Тiлләқари” және “Ширдар” медресесiн
салдырушы Жалаңтөс батыр туралы тың мағлұматтар берген. [3]
Әр түрлі ғылым салаларына қатысты жазған еңбектері, орыс ғалымдары
еңбектеріне талдау жасауы, ұлттық өнер туындыларына қатысты ой-пікірлері
бүгінгі күні де, өз маңыздылығын, құндылығын жоймаған. Біз, бұдан
Х.Досмұхаммедов идеяларының қанша уақыт өтседе мәңгі өміршең болып қала
беретін құнды педагогикалық мұра екендігін байқаймыз.
Мiржақып Дулатов (1885-1935) 1897 ж. Торғайдағы орыс-қазақ мектебiне
түсiп, оны 1902 ж. бiтiрiп шығып 6-7 жыл ауылда мұғалiм болған Мiржақып
кейiн Омбы, Қарқаралы қалаларына барады. 1909 ж. Уфада “Оян, қазақ” атты
еңбегiн, кейiн “Бақытсыз Жамал” романын бастырып шығарады. “Айқап”
журналына әртүрлi тақырыпта мақалалар жазып тұрады. 1913-1917 ж.ж Орынборда
А.Байтұрсыновпен бiрге “Қазақ” газетiн шығарады.
Қазан төңкерiсiне дейiн, сондай-ақ Кеңестiк үкiмет жылдарында Алаш
үкiметi мен партиясының белсендi қайраткерi болғаны үшiн бiрнеше рет 1922-
26 ж.ж. Орынбордағы қазақ ағарту институтында оқытушы болады. 1922 ж. екi
бөлiмнен тұратын бастауыш сыныпқа арналған “Есеп құралы”, 1924 жылы
“Қирағат” атты оқулығын басып шығарды. [3]
Қоғамдық істерге белсенді араласуы, әлеуметтік мәселелерге қатысты
өткір сың айтуы, ағартушылық қызметі, өзекті мәселелерге қатысты еңбектер
жазуы – М.Дулатұлының нағыз ұлтжанды азамат екендігін көрсетеді.
Ұлы педагог Ы.Алтынсариннiң оқу - ағарту мәселесiне байланысты
идеяларын әрмен қарай жалғастырып, ол да А.Байтұрсынов сияқты оқу -тәрбие
iстерiн ғылыми тұрғыда қарастырды. Оқытудың жаңа әдiс-тәсiлдерiн
марапаттап, шәкiрттердiң жаңа бағдарлама бойынша бiлiм алуына, сабақтың
ғылыми дидактикалық негiзде жүргiзiлуiне зер салды. Мәселен “Қирағат” атты
кiтабының алғы сөзiнде “балаларды - оқыту өз алдына бiр ғылым. Ғылыми
педагогикада мектеп программасында бiрiншi орын алатын нәрсе қирағат,
баяндап оқыту. Қирағаттың мақсатын түсiнбеген мұғалiм үмiт еткен пайданы
бере алмайды. Баланы оқыған нәрсесiн бiр-бiрiне ұйқастырып ойлануына, оқып
шыққанын жадында рет-ретiмен һәм толық мағынасымен сақтауға әрекеттендiру
керек”. Ал орыс педагогикасының атасы К.Д.Ушинский айтқандай, оқу-тәрбие
процесiне (жазу, сызу, есептеу, оқу
13

т.б.) шәкiрттердiң сезiм мүшелерiн (көз, құлақ, қол т.б.) тұтастай
қатыстырып отыру қажеттiлiгiн мұғалiмдердiң есiне салады. Ғалым оқыту
процесiндегi тәрбиенiң ролiне зор көңiл бөле келiп, “Туысынан қанша
зеректiк болса да, ғылымымыз тәрбиесiз кемелiне жетпейдi. Кiмде-кiм өзiнiң
табиғатында не нәрсеге шеберлiгi барлығын сезiнiп, өз жолына түссе ғана,
көзге көрiнедi - деп мамандық таңдаудың адам қабiлетiн ескере асырылуын
қалайды.
М.Дулатов өзiнiң “есеп құралы” кiтабын бiрiншiден, қазақ өмiрiмен
байланыстырса, екiншiден тұңғыш рет елуге тарта материалдық терминдердi
тiлiмiзге енгiзудi, үшiншiден оқулықтағы материалдардың бiлiмдiк және
тәлiмдiк жағынан бiрдей қарастырылуына зер салды. Сөйтiп, М.Дулатов
математикалық оқудың негiзiн салды. [3]
Бұл еңбектері арқылы М.Дулатов балаға дұрыс білім беріп қана қоймай,
білімді тиімді жүзеге асыру қажеттігі, орынды қолданылуына баса назар
аудару керектігіне қатысты ой-пікірлерін айтады. Яғни, ең білімді адам-көп
білетін емес, ең қажеттілерін білетін адам болып табылады. Ең бастысы –
алған білімдерді қажетті жерлерде қолдану және пайдаға асыру екендігін
айтады.
Қорытындылай келе, қазақ ұлттық педагогтары өз еңбектерінде ұлттық
рухты егіп, ұлттық сана-сезімді оятатын, бала табиғатына жақын ана тілі
болғандықтан, баланың білім нәрінің бастауы ана тілі болуының тәрбиеге
жақсы әсер ететіндігін дәлелдеді. Сол себептенде, бұл еңбектер сол заманда
болсын, қазіргі кезде болсын ұлттық тәрбие беруде бірден-бір таптырмас
құрал болып табылады.

1.3 Ұлттық педагогикалық ой-пікірлердің қазіргі күңгі маңызы
Ұлттық педагогикалық ой-пікірлер қазіргі қазақ халқының тәлім-тәрбие
беруінде, этнопедагогика пәндерін оқытуда қолданылатын болғандықтан,
олардың қазіргі күнгі маңызы ерекше. Ахмет Байтұрсынұлы шығармаларының
бүгінгі күңгі маңызы орасан зор.“Оқыту жайында” атты мақаласында “Оқу
жұмысының үш жағы үш нәрсеге тiреледi. Бiрi ақшаға, бiрi құралға, бiрi
мұғалiмге. Осы үш тiреуi бiрдей тең болса, оқу қисаймайды, ауытқымайды,
түзу жүредi, - дейдi. Оқу iсiн жолға қою үшiн ғылыми жүйелiлiк жасалған оқу
бағдарламасы болуы керек. Сол бағдарламаға негiздей жазылған оқулық болуы
тиiс. Оқулықтағы бiлiмдi оқушы бойына дарыта бiлетiн әдiскер мұғалiм керек
дегендердi көтередi. [ 5]
Аталған мәселелер қазіргі күні де өз мәнін жойған жоқ. Себебі, сол
уақытта болмасын, қазіргі күнде болсын жақсы білім алу үшін мектептің
материалдық жағдайы мен мұғалімдердің білімі жоғары болуы керек. Бұл –
қоғам талап ететін нәрселер.
Сондай-ақ А.Байтұрсынов бiлiм негiзi бастауыш сыныпта салынады деп
қарады. А.Байтұрсынов пәндердi оқытудың әдiстемесiмен де айналысты. 1928 ж.
“Жаңа мектеп” журналының 8-санында жарияланған “Қай әдiс
14

жақсы?” деген көлемдi мақаласында ұлы педагог Л.Н.Толстойдың “Үйрету

әдiстерi туралы” деген еңбегiне талдау жасай отырып, “әдiс деген қатып-
семiп қалған догма емес. Жақсы дерлiкте, жаман дерлiк те бiр әдiс жоқ.
Олқылықтың белгiсi – бiр ғана әдiспен болу. Шеберлiктiң белгiсi – түрлi
әдiстi болу” деп ойын тұжырымдайды. [5]
Қазіргі кезде де әр түрлі әдістерді қолдану арқылы білім беру жүйесі
қолданылады. Өйткені, тек бір әдісті ғана қолданатын болсақ тәрбиеленушіге
жан-жақты білім бере алмаймыз. Сонымен қоса, бұл білім алушыны зеріктіреді,
оқуға деген селқостық пайда болуына әкеп соғады. Сондықтан, әр түрлі
әдістерді қолданатын болсақ тәрбиеленушілердің оқуға деген қызығушылығын
арттырып, оларға тиімді білім бере аламыз.
А.Байтұрсынов оқытудың бiлiмдiлiк-танымдық жағымен бiрге тәлiмгерлiк
қызметiне де баса көңiл бөлдi. Әрбiр оқылатын тақырыптардың бiлiм бере
отырып, тәрбиеде беруiн қарастыруды талап еттi. Ахмет Байтұрсынұлының
еңбектері, ой-пікірлері қазіргі күнде де ерекше мәнді болып табылады. Әрі,
білім беру жүйесіндегі таптырмас бағалы еңбектердің бірі де бірегейі болып
есептелінеді.
Мағжан Жұмабаев – ағартушы педагог. Өз кезегінде ұлт тәрбиесіне аса
мән бере отырып, тәрбиеленуші мен тәрбиешіге оны білуді міндеттейді, Мағжан
сонымен бiрге ұлт тәрбиесiне сын көзiмен қарап, тозығынан озығын айыра
бiлуге шақырады. “Киiз үйдiң зиянды жағы болғаны сияқты, – деп жазды ол, –
пайдалы жағы да бар. Әңгiме сол киiз үйдiң iшiнде баланы ұстай бiлуде. Шын
таза ауа сол киiз үйде болмағанда қайда болады? Ал балаға таза ауа аса
қажет. Малмен бiрге жүрiп, бiрге өскен қазақ баласын аса нәзiк қылып,
үлбiретiп тәрбие қылмағаны дұрыс болмас. Қазақ баласының тәрбиесi қазақ
тұрмысына қабысуы мақұл” дегендi айтады. [5]
Яғни баланы жастайынан шыңдау, өмiрге үйрету қажет дегендi айтады.
Жалпы, Мағжан еңбектерінің маңызы мен идеяларының ерекшеліктері бүгінгі
күні де аса маңызды мәселелердің бірі, себебі тәрбиенің нақты шегі жоқ,
адам баласы өмір бойы өзін-өзі дамытып, қалыптастыруға тиіс. Сондықтан, бұл
идеялар, ешқашан құндылығын жоймайтын, мәңгі өшпес мұра болып табылады.
Жүсіпбек Аймауытов. Автор бала тәрбиесiндегi отбасының рөлiне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.