Математикалық есеп және оқушының танымдық белсенділігін дамыту

Пән: Математика, Геометрия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

МАТЕМАТИКАЛЫҚ ЕСЕП ЖӘНЕ ОҚУШЫНЫҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУ

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 МАТЕМАТИКАЛЫҚ ЕСЕП ЖӘНЕ ОҚУШЫНЫҢ ТАНЫМДЫҚ

БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . 5

1. 1 Математикадағы есеп ұғымы және есепті шығаруға талдамалар . . . 5

1. 2 Оқушының танымдық белсенділігі және ондағы математикалық есептің рөлі . . . 26

2 МАТЕМАТИКАЛЫҚ ЕСЕП ЖӘНЕ ОҚУШЫНЫҢ ТАНЫМДЫҚ

БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ЖОЛДАРЫ . . . 39

2. 1 Ауызша есептеу арқылы оқушының танымдық белсенділігін дамыту . . . 39

2. 2 Стандарт емес есептерді шығару арқылы оқушыны танымдық белсенділігін дамыту . . . 46

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 55

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 57

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының көкейкестілігі . Егеменді еліміз тәуелсіз ел болғалы барлық салаларда ауқымды өзгерістер жүріп жатыр. Мұндай өзгерістерден білім саласыда тыс қалған жоқ. Қазіргі білім беру жүйесі әлемдік өркениеттің барлық талабына сай келетін, білім мен біліктілігі жетілген жеке тұлғаны қалыптастыруды қажет етеді.

Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңында «Білім беру мазмұны жеке адамның жалпы мәдениетін қалыптастыру, жеке адамды қоғамдағы өмірге беуімдеудің міндеттерін шешу, мамандықты саналы түрде таңдау мен меңгеру үшін негіз жасауға бағытталған болуы керек», делінген.

Сондай-ақ Қазақстан Республикасы 12 жылдық жалпы орта білім беру тұжырымдамасында «12 жылдық білім берудің басты мақсаты: өзінің және қоғамның мүддесінде өзін-өзі белсенді етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі ортада өмір сүруге бейім, бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру» деп, атап өткен.

Міне осы мәселелерді ойдағыдай шешуде оқушылардың математиканы оқыту үдерісіндегі мүмкіндіктерді, заман талабына сай түрлендіріп пайдалануға болады. Математика пән ретінде оқушыларға осы пәннің теориялық негіздері мен практикалық іс-әрекеттерін меңгеруге мүмкіндік береді. әсіресі математикалық есептер шығару үдерісінде жаңа инновациялық тәсілдерді тиімді пайдалана отырып оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыруға болады. Математиканы оқыту барысында есеп шығарудың маңызы туралы ғылымдар Ю. К. Бабанский, Б. М. Есипов, И. Я. Лернер, М. Н. Скаткин, А. В. Усова, Б. Баймұханов, т. б. атап өтсе, есеп шығару үдерісінің психологиялық негіздеріне С. Л. Рубинштейн, А. Н. Леонтьев, Н. Ф. Талызина, Я. А. Пономарев, Г. А. Балл т. б. ғылыми талдаулар жасады. Сондай-ақ математикалық есептерді шығарудың тәсілдерін В. М. Брадис, Д. Пойа, Ю. М. Колягин, Н. И. Кондаков, О. Сатыбалдиев, К. Әбдімәжитов, Ш. Омашев, А. Ф. Эсаулов т. б. өз еңбектерінде қарастырған.

Ал, оқушының шығармашылық белсенділігі және оны арттыру мәселелері Н. Лук, Г. С. Альтшуллер, Г. С. Батищев, Д. Б. Богоявленская, П. К. Энгельмейер, И. Пуфаль-Струзик, В. А. Моляко, А. М. Матюшкин,

Ә. Сағымбаев, Т. М. Мажикеев т. б. ғылымдардың еңбектерінде талдаулар жүргізілген.

Математикалық есеп арқылы оқушының танымдық белсенділігін дамыту мәселелерінде әлде де болса шешімін таппаған жағдайлар бар, өйткені казіргі кезде білім берудің педагогикалық жаңа ұстанымдары өмірге енуде. Енді оқушыны оқыту үдерісінде ойлауға үйрету, осы арқылы шығармашыл тұлға қалыптастыру міндеті қойылып отыр. Сондықтан есеп шығарту арқылы оқушыға математикалық білім ғана беру емес, математикалық есеп шығарту арқылы оқушының танымдық белсенділігін дамыту. Міне аталған дипломдық жұмыстың көкейкестілігі де осында.

Дипломдық жұмыстың мақсаты -жалпы орта мектептегі математика сабақтарында есеп шығарту арқылы оқушының танымдық белсенділігін дамытудың әдістемелік жүйесін жасау.

Зерттеп отырылған мәселеге байланысты ғылыми әдебиеттерге талдау жасап және озат мұғалімдердің іс-тәжірбиесіне сүйене отырып мынадай зерттеу болжамын ұсынамыз. Егер математика сабақтарында есеп шығарту барысында түрлі әдіс-тәсілдерде пайдалана отырып, жүйелікпен сабаққа оқушының қызығушылығын, ынтасын, ойлауын туғызсақ, онда олардың танымдық белсенділігі дамиды. Өйткені оқушы қызығушылығы, өзбетінше ізденісі оның танымдық белсенділігінің артуына ықпал етеді.

Зерттеу нысаны - жалпы орта мектептегі математика пәнін оқыту үдерісі.

Зерттеу пәні - жалпы орта мектептегі математиканы оқыту кезінде есептерді пайдалану әдістемесі.

Зерттеудің ғылыми - әдістемелік міндеттері :

математикадағы есеп ұғымының мәнін ашу;
танымдық, танымдық белсенділіктің ғылыми негіздеріне талдау жасау;
математикалық есептерді шығару тәсілдеріне талдаулар жүргізу;
түрлі математикалық есептерді шығару кезінде оқушының танымдық белсенділігін дамыту тәсілдерін көрсету.

Бұл міндеттерді шешу үшін мына төмендегідей әдістер қолданылды:

зерттеу тақырыбы бойынша психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттермен танысып, оларға ғылыми-әдістемелік тұрғыдан талдау жасалды;
зерттеу бойынша мектептегі математика пәні мұғалімдерінің озық іс-тәжірибелерімен танысылды;
мектеп оқушыларымен ұжымдық түрде әңгіме өткізіліп, сауалнамалар жүргізілді оларға талдаулар жүргізілді.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

- математикалық есеп ұғымының гнесологиялық мәнінің ашылуы;

- оқушының танымдық белсенділігін дамытуда есеп шығарудың

мүмкіндіктері анықталды;

Қорғауға мынадай қағидалар ұсынылады:

- жалпы орта мектеп математикасындағы есеп ұғымы мен есепті

шығарудың теориялық және әдістемелік негіздері;

- есеп шығарту үдерісінде оқушының танымдық белсенділігін

дамыту мүмкіндіктерін көрсету;

Диплом жұмысының құрылымы : Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 МАТЕМАТИКАЛЫҚ ЕСЕП ЖӘНЕ ОҚУШЫНЫҢ ТАНЫМДЫҚ

БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Математикадағы есеп ұғымы және есепті шығаруға талдамалар

Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық бағыттарына сәйкес білім беру жүйесін дамыта отырып, әлемдік білім кеңістігіне ықпалдастырудағы негізгі бағдар - адамды қоғамның ең маңызды құндылығы ретінде танып, оның рухани жан-дүниесінің дамуына, көзқарастары мен танымдық әлеуетінің міндеттерді жүзеге асыру еліміздегі мектептерде оқыту үдерісінің мазмұндық болмысын жаңа әдіснамалық тұрғыдан негіздеуді талап етеді. Мұндай жаңа әдіснамалық жүйе дәстүрлі оқыту үдерісінің түбегейлі өзгертудің қажеттігін көрсетеді. [1]

Осыған орай жалпы білім беру мектептеріндегі пәндерді жаңаша оқыту қажеттілігі туып отыр. Оның ішінде математиканың маңызы зор.

Мұнда ғылыми танымда және дүниені түрлендіруде "есеп" ұғымының мәнін анықтау қажетті және өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Аталған ұғымды пара-пар түрде талдаудың маңызды шарты қазіргі гносеологиялық ахуалдың ерекшеліктерін бүтіндей ескеру болып отыр. Бұл ерекшеліктер ғылыми танымның ерекше категориялық және методологиялық деңгейлерін қалыптастыру кезінде өз көріністерін табады.

Математика ғылым ретінде есептен пайда болған және есеп арқылы дамиды. Мектеп математикасын есепсіз құру мүмкін емес.

Ресейдегі алғашқы «Арифметика» оқулығының авторы Л. Ф. Магницкий арифметикалық төрт амалды қолдануға арналған есептер жүйесін құрастырған.

Математикалық есеп оқушылардың ұғымдарды, теорияны және математика әдістерін меңгерудің тиімді де, айырбасталмайтын құралы болып табылады. Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуда, оларды тәрбиелеуде, біліктері мен дағдыларының қалыптасуында, математиканың практикамен байланысын көрсетуде есептің алатын орны зор.

Оқу есебін және оны шығаруды оқытудың нәтижелеріне жетудің құралы ретінде айқындайтын және қарастыратын орыс дидактары (Ю. К. Бабанский[2], Б. П. Есипов[3], И. Я. Лернер[4], М. Н. Скаткин[5], А. В. Усова[6] ) есептерді оқытуда пайдаланудың теориясы мен практикасын дамытуда үлкен үлес қосты.

Оқушылардың математикалық білімдерді терең және берік меңгерулері, өзінің жүру барысында оқушылар бойында жаңа білімдер, біліктер мен дағдылар қалыптасатын, математикалық алғы шарттар пайда болатын, математикалық әдебиеттермен өз бетінше жұмыс істей алу дағдылары қалыптасатын оқу қызметін ұйымдастыруды қажет етеді. Бұған көп жағдайларда оқушылардың бойында негізгі математикалық білімдер, біліктіліктер мен дағдылар жүйесін қалыптастырудың, олардың математикалық дамуының маңызды құралы және олардың оқу қызметінің жетекші нысаны болып табылатын-есептерді тиімді пайдалану мүмкіндік тудырады.

Оқушыларды есептерді шығаруға үйрету педагогика ғылымының ең маңызды да күрделі мәселелерінің бірі болып табылады. Бұл мәселені зерттеуге Я. И. Груднов., Л. Л. Гурова., В. А. Гусев., Г. В. Дорофеев., В. А. Жаров., Л. М. Фридман., Р. С. Черкасов., А. Ф. Эсаулов және тағы басқалардың еңбектері арналған. Бұл зерттеулерде математикадан есептік материалдарды жетілдіруге сөзсіз мүмкіндік тудыратын, есептерді сұрыптау мен жүйелеуге, оларды шығарудың әдістерін көрсетуге ерекше көңіл бөлінеді.

Алайда, математиканы оқыту үдерісінде математикалық оқу есептерін пайдалануға арналған зерттеулердің көптігіне қарамастан, бұл мәселе әлі де өзінің толық шешімін талап етуде.

"Есеп" ұғымының мәнін, рөлін және орнын, оны дұрыс қалыптастырудың дидактикалық функциялары мен шарттарын философиялық, жалпы ғылыми және нақты ғылыми тұрғыдан қарастыру қажет. Бөлініп көрсетілген аспектілердің диалектикалық бірлікте және әрекеттестікте жүзеге асырылуы "есеп" ұғымына талдау жасаудың жүйелі тәсілінің мазмұнын құрайды.

Америкалық ғалым Д. Пойаның "есеп" ұғымын түсінуі де қызық. Ол "есеп анық көрінетін, бірақ тікелей жақындауға болмайтын мақсатқа жету үшін, оған сәйкес келетін құралдарды саналы түрде пайдалануды қажет етеді" деп көрсетеді. [7] Осы жағдайда аталған ұғымның мазмұнын біржақты қарастыру ісімен байланысты боламыз.

А. Ф. Эсаулов бойынша есеп мазмұнының түйіні проблема болып табылады, яғни "есеп-бұл негізінде проблема жаткан қандай да бір талдаудың жемісі"[8] . Ғалымның жоғарыда айтқан позициясы есеп анықтамасының мазмұнын біршама тарылтады және бір жағынан алғанда оны проблемалық ахуалға әкеледі.

Біздің көзқарасымыз бойынша, есеп ұғымы туралы Г. А. Балл берген түсінік терең мағынаға ие болады. Есепті субъектінің қызметіне және оның қызметінің әрбір шарттарына қойылатын талаптар ретінде қарастыра отырып, ол, есеп ұғымын үш негізгі аспектілер бойынша анықтау қажеттігін атап көрсетеді.

Біріншіден (А. Н. Льеонтев бойынша), іс-әрекеттің мақсаты ретінде.

Екіншіден (Г. С. Костюк бойынша), белгісіздің белгілімен байланысы негізінде белгісізді табуға бағытталған, субъектіден кейбір әрекетті жүзеге асыруды талап ететін ахуал ретінде.

Үшіншіден (А. Ньюэлл бойынша), субъект әрекеттерді жүзеге асыру әдістеріне ие бола алмайтын шарттар жағдайында, белгісіздің белгілімен байланысы негізінде белгісізді табуға бағытталған, сол субъектіден кейбір әрекетті жүзеге асыруды талап ететін ахуал ретінде.

Есепке қатысты осындай көп аспектілі тәсілді қолдану есептердің келесі үш түріне айқындап көрсетуге негіз болады. Олар: есептер, ойлану есептері, проблемалық есептер. Осы айтылғандардан, аталған ұғымдардың бір-біріне бағыныштылығын көреміз, оларда іс-әрекет мақсаты субъектінің тәжірибесі және оның есепті шығару тәсіліне ие екендігі есепке алынады.

Осындай көзқарас тұрғысынан қарағанда есеп-мақсат, тапсырма, мәселе, проблема, оқыту және бақылау әдістерінің бірі болып табылады.

"Есеп" ұғымын дидактиканың жалпы және жеке бөліктеріне сай талдай отырып, біз негізгі назарды оқу есептеріне аударамыз. Оқу есептері өзінің құрылымы мен атқаратын міндеті бойынша жалпы есеп ұғымынан айырмашылығы бар. Оқу есептері оқу қызметінің элементі болып табылады. В. В. Давыдов оқу есептері заттық шындықтың мейлінше жалпы қатынастарын игеруге бағытталған ақыл-ой қызметінің белгілі бір тәсілдерін талап ететіндігін атап көрсетеді [9] . Оқу есептері ғылыми және практикалық салалардағы проблемалардың салыстырмалы түрдегі кең ауқымды бөліктерін шешудің жалпы әдістерін ашуды және игеріп алуды қажет етеді. В. В. Давыдов бойынша, "өзінің қойылу сәтінен оқу қызметі басталатын оку есебі, оқушының теориялық ұғымдардың пайда болу шарттарын талдауға және меңгерілуге тиісті пән аймағының кейбір жалпы қатынастарға бағдарланған сәйкес әрекеттердің жинақталған тәсілдерін игеруге бағытталған. Басқаша айтқанда, оқу есебінің елеулі мінездемесі, оқушылардың нақты-тәжірибелік есептердің кейбір топтарын шығарудың мазмұнды жинақталған әдістерін меңгерулеріне қызмет етеді".

Дидактикалық әдебиетте «есеп» түсінігінің бірқатар анықтамалары бар. Оларды екі топқа бөлуге болады: С. Л. Рубинштейннің, А. Н. Леонтьевтің, Г. А. Баллдың, Я. А. Понамаревтің психологиялық анықтамалары және Л. М. Фридманның, И. Я. Лернердің, В. И. Крупичтің дидактикалық анықтамалары.

С. Л. Рубинштейн 40-шы жылдардың өзінде «Шарттармен көрсетілген мақсат есепті (міндетті) анықтайды, ал ол басқа іс-қимылдармен шешіледі» деп жазды. Адамның әрбір саналы іс-әрекеті мәселе (есеп) шешу болып табылады. Рубинштейн пікірі бойынша, субъектінің мәселеге қатынасы іс -қимылдардың ішкі мағынасын құрайды. Осы қатынастың арқасында мәселе түсініленді және қабылданады. Рубинштейн еңбектерінде «мәселе» түсінігі ең алдымен тілдік қалыптармен байланысты болып келеді, осы үдерісінде ол адамның субъективті игілігіне айналады. әрбір мәселе-есепте «толтыруға тиесілі толмаған бос орындар секілді белгісіздер бар». Осындай жағдайда субъект есепті (мәселені) шешу үшін жаңа білімдерді меңгеріп, қажетті ақпараттарды тауып отыруы тиіс. «Мәселеде болатын қарама-қайшылықтар ойлау үдерісін қажеттілікпен тудырады». Сөйтіп, «мәселе-есеп» ұғымын талдаған уақытта С. Л. Рубинштейн ішкі мен сыртқының бірлігінен бастау алады. [10]

Мәселе ұғымына классикалық-психологиялық анықтаманы А. Н. Леонтьев береді. [11] Ол «мәселе-белгілі бір жағдайларда анықтамасы қажеттілік, себептілік деген мағынасы категориялармен толықтырылады. Мәселені талдай отырып ол оны қимыл-қозғалыспен емес, жалпы іс-әрекетпен байланыстырады. Адам іс-әрекетінде А. Н. Леонтьев қимыл-қозғалыс пен операцияларды анық ажыратады, оның алғашқылары мақсатқа, ал қалғандары-аталмыш мақсатқа жету шарттарына жатады. [12]

Н. Ф. Талызина адамның мәселені шешу үдерісін оқып біліп, былай дейді: «Әрекет-бір себеп және мақсатпен біріккен қимыл-қозғалыстар мен мақсаттар жүйесі».

«Мәселе» ұғымының анықтамасы Я. А. Понамаревтің еңбектерінде де беріледі. Оның пайымдауында мәселе ол «іс-қимылын анықтайтын жағдай, ол сол жағдайды өзгерте отырып қажеттілігін қанағаттандырады». [13] Мұндағы мәселе «жағдай» ұғымымен анықталады. Я. А. Понамаревтің кейбір ізбасарлары «мәселе» ұғымымен не «жағдай» немесе «жүйе» категорияларымен анықтайды. Мысалға, Г. А. Балл мәселені субъект әрекет етуге тиісті қандай да жағдай деп қарастырады.

Мәселе ұғымына басқа мысал ретінде Л. М. Фридманның травтовкасы табылады, ол оны проблемалық жағдайды көшіріп алумен байланыстырады. Оның пікірі бойынша «белгілі жағдайда белгілік модельдері құру үдерісінде ондағы ерекшеліктер нақтыланады «жағдай» мен «бөгет» мінездемелері арасындағы арақатынаспен байланыстарды орнату» деп көрсетеді. [14] Осы ойларға сәйкес Л. И. Фридман келесі анықтаманы береді: «Проблемалық жағдайдың қандай да белгілік моделін біз мәселе деп айтамыз». Бұл анықтамада кез келген мәселе белгілік моделді білдіретіндігі және оны басқа адамдарға беруге болатындығы көрінеді. Сондықтан да мәселені ойлап табуға, өзгертуге, қайта жасауға болады.

И. Я. Лернер мәліметтер мен ізделетін мәселе қарама-қайшылығында мынадай анықтама береді: «Оқудағы танымдық мәселе-бұл өзіндік шешуде жаңа білімдер құруды белгілі шешу тәсілдері жаңа шешу тәсілдерін тудыруды болжамдайды». Бұндай анықтама мәдениет элементтері яғни білім берудің мағынасымен байланысты. Лернердің айтуынша кез келген танылатын есептің мағынасы болып проблема табылады, алайда, бұл анықтамаа бір типті мәселелерге қатысты, нақтылай түссек-танылатын дейді». «Мәселе» ұғымын талдауда авторлар оқу міндетінің түрлі аспектілерін алға тартады:

а) «мәселе» С. Л. Рубинштейн мен оның ізбасарлары трактовкаларында- бұл жағдайды тілдік қалыптастыру;

б) «мәселе» Я. Н. Леонтьев түсінігінде-белгілі жағдайларда берілген мақсат;

в) «мәселе» Я. А. Понаморев бойынша-бұл субъект әрекет жасауға тиісті жағдай;

г) «мәселе» Л. И. Фридман бағалауында-бұл шешу үшін беруге, елестеуге болатын жағдайды сипаттау;

д) «мәселе» И. Я. Лернер талқылауында--бұл білім беру мағынасы түзеу құралы.

К. В. Бардинаның монографиялық зерттеуінде оқу мәселесі оқу іс -әрекетінің құрамды бөлігі болып қарастырылады. Оның жазуы бойынша оқу мәселесінің болуы және оны үнемі басшылыққа алу-бұл оқушының оқу үшін ең бірінші меңгеруге тиісті болып табылады. Бұндай талқылаудағы «оқу мәселесі» ұғымы «оқу мақсаты» түсінігіне сәйкес келеді.

Е. И. Машбиц айтуынша: «Оқу мәселесі үш түрлі есептер категорияларын белгілеу үшін қолданылады; ілімдер есебі, оқу және «дидактикалық есептер» мәселесі, ілімдер мақсатына жету үшін оқушыларымен талап етілген есептер».

Оқу мәселесі дегенде біз шындық құбылыстар немесе олардың мінездемелері туралы білімдер іздеу немесе қандайда іздеудегі практикалық нәтижені алудың талабын түсінеміз. Кейбір авторлар, оқу мәселесінің сипаттамасы «оқу материалының мағынасымен байланысты»-дейді (Чавдаров С. В) .

Олардың түрлері есте сақтаумен, ойлаумен және оқушылар шығармасымен байланысты. (Загвязинский В. И. ) ; оқу мәселесі-оқу үдерісінің негізгі тізбегі болып келеді, олар оқушыларды еске түсіру құралы ғана емес, өзіндік танымдық ойлау құралы болып көрінеді. Зерттеулерде қандай да ойлау іс-әрекеті белгілі бір теориялық немесе практикалық мәселені шешу деп көрсетіледі, мәселелер арқылы тәрбие беру, білім беру және дамытушы оқу мақсаттарын жүзеге асыру, сонымен нақты оқу үдерісіндегі мәселе «оқу үдерісінің фокусы», тораптық сәті болып алға шығады. (Загвязинский В. И. ) ; оқу мәселесі оқушылар іс-әрекетін білім алуға және олардың меңгерілу мақсатында, қабілеттерді қалыптастыру танымдық іс-әрекет тәжірибелерін қайта жасауға бағыттайды (Цетлин В. С) .

Мәселенің бірінші құрамдас бөлігі болып белгілі мен белгісіз арасындағы қатынас табылады, олардың үш негізгі қасиеттері бар:

белгісіздік ізденісі басталатын, бастапқы;
белгісіздің іздеу үдерісі жүретін, ортаңғы;
белгілі бір нәтижемен аяқтайтын, соңғы.

Екінші құрамдас бөлігі болып мәселенің алданған әрекеті табылады. Іс әрекет көзқарасына мәселені шешу болашақ әрекет, қатынасын қанағаттандыру үшіін өткен мен бүгінгі тәжірибені біріктіруін айтамыз.

Мәселенің келесі құрамдас бөлігі болып оның «талабы» яғни белгілі мен белгісіз арасында байланысты табу үшін іс-әрекетті жүзеге асыру. Талап қалыптастыру кезінде қолданылатын сөздер:неге, ұқсастық неде, түсіндіріңізші, дәлелдеңіз. Шарттың өзі белгісіз бен белгілі арасындағы қатынасты байланыстыру тәсілі болып табылады.

Сөйтіп, кез келген мәселе келесі бөліктерді шарттар, әрекеттер, қатынастар, талаптарды қамтиды.

Дидактикалық әдебиеттерде есеп білім беру мақсаттарына жетуге бағытталған оқу әдісі болып табалады. Мысалы, И. Я. Лернер "педагогтар құрған танымдық есептер түріндегі педагогикалық конструкцияларды" ерекше бөліп көрсетеді. [4]

Есептің анықтамасына қатысты психологиялық көзқарасты негіз ете отырып, ол есепті түсінуді оның мазмұны мен құрылымы арқылы ашуға тырысады. Ол "танымдық есептер" ұғымын енгізген, оның өзі үш типке бөлінеді: оқу-танымдық, жаттығу және іздену-танымдық есептер. Барлық есептердің ортақ мазмұны "аралық мүше (аралық амалдар) арқылы шешімі табылатын, негізінде белгілі мен белгісіз араларындағы қарама-қайшылықтар жататын проблема" болып табылады [4] .

Есептерді осылайша бөліктерге бөлу ісі И. Я. Лернердің "танымдық есептерді" танымдық қызметке оқытудың негізғі әдістерінің біріне жатқызуына негіз бола алады.

Дидактикалық түсінік бойынша оқыту әдістері оқыту үрдістері кезінде әдістер, тәсілдер және құралдар ретінде жүзеге асырылады. Әдістемелік әдебиеттерде есептер оқытудың құралы, оқыту әдістерін жүзеге асыруға арналған тәсілдер ретінде қарастырылады, осы жағдайларда есептердің функциялары айқындалады, олардың классификациясы беріледі, есептерді шығарудың тиімді әдістері талқыланады.

М Фридман есептердің құрылымдық элементтерін ерекше көрсетеді. "Проблемалық ахуалдың қандай да болмасын таңбалық моделін біз есеп деп атай алатын боламыз", - деп атап көрсетеді М. Фридман. [14] танымдық ойлау проблемаларына арналған еңбектерде (Дж. Брунер, К. Дункер, Е. И. Ефимов, В. П. Зинченко, Н. Нильсон, А. Ньюэлл, Д. А. Поспелов) есептік және есепті шығару жүйелері ерекше айқындалған. Есептік жүйеге есептің нысаны, шарты және талабы (берілген және ізделініп отырған шамалар), ал шығару жүйесіне-есептерді шығаруға қажетті алгоритмдік және эвристикалық ұйғарымдар құрудың көзі болып есептелетін ғылыми әдістер және құралдар жататын болады. Төменде есеп және оны шығару жүйелерінің құрылымдық бірліктері берілген (1-сурет)