Кәсіпорынның айналым капиталы

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

I. Кәсіпорынның айналым капиталына шолу
1.1. Айналым құралдарының мәні, құрамы мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2. Кәсіпорында айналым қорларын қолдануды бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.3. Кәсіпорында айналым қорларын үнемдеу элементтері ... ... ... ... ... 13

II. Өнеркәсіптегі айналым қорларының тиімділігін талдау.
2.1. Қаражаттың ауыспалы айналымы және айналым қаражаттарын қалыптастыру көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.2. Айналым қаражаттарын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.3.Қазақстан мұнай химия саласында айналым қорларының ролі ... ... 23

3.1. Айналым қорларының айналысы және жеделдету жолдары ... ... ... ... 25

III. Айналым қорларын жақсартудың бағытттары.

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

Кіріспе

Бұл курстық жұмыстың тақырыбы: ” Айналым қорлар және оларды Қазақстан өнеркәсібінде қолданудың экономикалық тиімділігі”. Бұл курстық жұмыстың бірінші бөлімінде, айналым қорларының мәні, құрамы, құрылымы және де кәсіпорында айналым қорларын қолдануды бағалау туралы қарастырылады. Екінші бөлімде, айналым қаражаттарын анықтау және де қаражаттың ауыспалы айналымы және айналым қаражаттарының қалыптасу көздері жөнінде тоқталынады. Үшінші бөлімде, кәсіпорында айналым қорларының үнемдеу элементтері және айналым қорларының айналысы және оны жеделдету жолдары туралы қарастырылады.
Айналым қорлары - бұл кәсіпорындардың, бірлестіктердің, ұйымдардың өндірістік қорларының бір өндірістік айналымда түгелдей тұтынылып және өзінің құнын дайындалатын өнімге толық көшіретін бөлігі. Әдетте, өзінің табиғи нысанын сақтамайды және аяқталғаннан кейін ақшалай нысанда қайтарылады.
Кәсіпорындағы айналым қорлары кәсіпорынның өз қорларынан және қарызға алынған ресурстардан тұрады.
Айналым қорларын қолдануды ұйымдастырудың негізгі мақсаты - өндіріс процессіз үзіліссіз жалғастыру және сатуға шығарылған өнімді айналым қорларының ең аз мөлшерінен қамтамасыз ету.
Бұл курстық жұмысты жазу барысында Мейірбеков, Жолдасбаева және де т.б. авторлардың еңбектерін басшылыққа алынады.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Абдильдина Л.И., Абдильдин С.С. Экономика предприятия. А : 2004.
2. Әлімбетов Қ.Ә., Мейірбеков А.Қ. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы – А : Экономика, 2003.
3. Булатов А.С. Экономика, М. 1994.
4. Горфинкель Б.Я., Швандер Б.А. Кәсіпорын экономикасы .М. ЮТИТИ- ДАНА, 2000.
5. Жолдасбаева Ғ.Ө. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы, А : Экономика, 2002.
6. Қалдыбаев Ө., Темірбаев - А. Экономика предприятия. «Санат» 1997.
7. ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы «Мемлекеттік кәсіпорын туралы» 19 маусым 1995.
8. Раицкий К.А. Кәсіпорын экономикасы, М: 1999.
9. Сейітқазиева А.М., Бекназарова:А. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік. Оқу құралы, - А. 2001.

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг
университетінің колледжі

Курстық жұмыс

Пәні: Кәсіпорын экономикасы және өндірісті басқару

Тақырыбы: Кәсіпорынның айналым капиталы

Орындаған: АТЖ-08-01
т.с.

Тажиев Т.

Тексерген: Мендалиева
А.

Ақтау – 2010 жыл.

Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

I. Кәсіпорынның айналым капиталына шолу
1. Айналым құралдарының мәні, құрамы мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2. Кәсіпорында айналым қорларын қолдануды
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3. Кәсіпорында айналым қорларын үнемдеу
элементтері ... ... ... ... ... 13
II. Өнеркәсіптегі айналым қорларының тиімділігін талдау.
2.1. Қаражаттың ауыспалы айналымы және айналым қаражаттарын қалыптастыру
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .19
2.2. Айналым қаражаттарын
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.3.Қазақстан мұнай химия саласында айналым қорларының ролі ... ... 23
III. Айналым қорларын жақсартудың бағытттары.
3.1. Айналым қорларының айналысы және жеделдету жолдары ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...29

Кіріспе

Бұл курстық жұмыстың тақырыбы: ” Айналым қорлар және оларды
Қазақстан өнеркәсібінде қолданудың экономикалық тиімділігі”. Бұл
курстық жұмыстың бірінші бөлімінде, айналым қорларының мәні,
құрамы, құрылымы және де кәсіпорында айналым қорларын қолдануды
бағалау туралы қарастырылады. Екінші бөлімде, айналым
қаражаттарын анықтау және де қаражаттың ауыспалы айналымы және
айналым қаражаттарының қалыптасу көздері жөнінде тоқталынады.
Үшінші бөлімде, кәсіпорында айналым қорларының үнемдеу элементтері
және айналым қорларының айналысы және оны жеделдету жолдары
туралы қарастырылады.
Айналым қорлары - бұл кәсіпорындардың, бірлестіктердің,
ұйымдардың өндірістік қорларының бір өндірістік айналымда
түгелдей тұтынылып және өзінің құнын дайындалатын өнімге толық
көшіретін бөлігі. Әдетте, өзінің табиғи нысанын сақтамайды және
аяқталғаннан кейін ақшалай нысанда қайтарылады.
Кәсіпорындағы айналым қорлары кәсіпорынның өз қорларынан және
қарызға алынған ресурстардан тұрады.
Айналым қорларын қолдануды ұйымдастырудың негізгі мақсаты -
өндіріс процессіз үзіліссіз жалғастыру және сатуға шығарылған
өнімді айналым қорларының ең аз мөлшерінен қамтамасыз ету.
Бұл курстық жұмысты жазу барысында Мейірбеков, Жолдасбаева
және де т.б. авторлардың еңбектерін басшылыққа алынады.

Бөлім 1.Кәсіпорынның айналым құралдарына шолу.
1.1.Айналым құралдарының мәні, құрылымы және құрамы туралы түсінік.

Кәсіпорындардың іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт-қолда
бар айналым қаражаттарының (айналым капиталы) болуы. Айналым қаражаттары –
бұл өндірістік айналым қорларын құру, пайдалану және үздіксіз өндірістік
процестер мен өнімді өткізуді қамтамасыз ету үшін авансылаудың ақшалай
қаражаттарының жиынтығы. Айналым қаражаттарының мәні- ұдайы өндірістік
процестердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық ролімен
анықталады. Айналым қаражаттары өндірістік процеске бірнеше рет қатысатын
негізгі қорларға қарағандағы айырмашылығы, ол тек бір ғана өндірістік
кезеңде қызмет етеді жне өндірістік тұтыну тәсіліне тәуелсіз өзінің
құнын тікелей дайын өнімге апарады. Әдетте, өзінің табиғи нысанын
сақтамайды және аяқталғаннан кейін ақшалай нысанда қайтарылады.
Айналым қорлары 2 бөлімнен тұрады:
1. өндірістік айналым қорлары;
2. айналыс қорлары;
Өндрістік айналым қорлары өнеркәсіптегі айналым қорларының ең
негізгі бөлігі болып табылады. Олар барлық айналым қорларының
өнеркәсіпте 70%, машина өндіру мен металл өңдеуде 80% - тен аса
бөлігін құрайды.
Өндірістік айналым қорлар мынадай топтарға бөлінеді:
Өндіріс қалдықтары. Оларға- шикізат, негізгі материалдардың, отынның
қосалқы бөлшектердің қалдығы, бағасы 100 тенгеден кем құнсызданғыш
және тозғыш заттар, арнайы құрал-саймандар жатады.
Аяқталмаған өндіріс. Оның ішінде өз ішінде шығарылған жартылай дайын
өнімдер.
Болашақ кезенің шығындары-жаңа өнімдерді әзірлеуге кеткен және
игеруге кеткен шығындар.
Айналым қаражаттарының құрылымы деп барлық жиынтығындағы олардың
бөлек элементтерінің арақатынасын атайды. Кәсіпорындарындағы айналым
қаражатының құрылымына талдау жасау және оны жетік білу маңызды
мәселелердің бірі болып саналады. Себебі, белгілі бір шамада қаржы
жағдайы кәсіпорын қызметінің не ол, не бұл мезетін сипаттайды. Мысалы,
дебиторлық берешек үлесінің шамадан тыс артуы, қоймадағы дайын өнімдер,
аяқталмаған өндіріс, кәсіпорынның қаржы жағдайының нашарлағанын
білдіреді. Дебиторлық берешек осы кәсіпорындағы айналымынан
оқшауландырылған қаражатты және оларды дебиторлық пайдалануын, өзінің
айналымындағы борышкерлерді сипаттайды. Аяқталмаған өндіріс үлесінің
артуы, қоймадағы дайын өнімдер айналымындағы айналым қаражатының
оқшауланғанын, сату мөлшерінің, сонымен бірге пайданың да азаюын
көрсетеді. Сондықтан, кәсіпорында айналым қаражатының құрылымын
оңтайландыру және олардың айналымын арттару басты мақсатқа
айналғаны жөн.
Дебиторлық берешек - заңды ұйыммен немесе жеке адаммен
шаруашылық өзара арақатынастық қорытындысында, кәсіпорынға,
ұйымға, мекемеге есептелген борыштың сомасы. Кәсіпорынның
дебиторлық берешегі болуы кәсіпорын қаражатының тікелей көзделген
мақсаттан басқа мұқтаждыққа жұмсалғандығын , демек кәсіпорын
жұмысындағы елеулі кемшілік ретінде қаралады.
Кәсіпорында айналым қаражаттарының құрылымы тұрақсыз және көптеген
себептердің ықпалымен өзгеріп отырады.Әрбір нақты кәсіпорында айналым
қаражатының шамасы, олардың құрылымы өндірістік сипатымен күрделілгіне,
өндіріс кезеңінің ұзақтығына, оларды жеткізу жағдайына және т.б.
байланысты болады.
Түрлі салаларда айналым қорларының үлес салмағы кәсіпорындардың
өндіріс қорларының құрамында әртүрлі. Мысалы, ауыр өндіріс
кәсіпорындарында жеңіл өндіріс кәсіпорындарына қарағанда ол төмен.
Кәсіпорындарда айналым қаржыларын ұйымдастыру мыналардан тұрады:
айналым қаржыларының қажеттілігін анықтау жне олардың құрамы мен
құрылымын, қалыптастру көздерін табу және оларды реттеу, айналым
қаражаттарын басқар және т.б.
Өндіріс тиімділігін арттырдың елеулі резервтері құрамына шикізат пен
негізгі матепиалдар, отын, қосалқы материалдар, тез тозатын аспаптар
жне басқа да еңбек заттары кіретін айналым қорларын орынды пайдаланудың
есебінен өндіріс шығындарын одан әрі төмендетуден табылады.
Өндіріс нәтижелілігін арттыру жөніндегі шараларды белгілеген
кезде кәсіпорындардың өндіріс процесінің маңызды артық элементі болып
табылатын өндірістік айналым қорларын тиімді пайдалануға кәсіпорын
ұжымдарының айрықша назар аударғаны жөн.
Айналыс қорларының құрамына дайын өнім,жөнелтілген, бірақ ақысы
төленбеген тауарлар,банк мекемелеріндегі, шот есептеріндегі,
кассалардағы ақша қорлары, бітпеген есептесулердегі ақша құралдары
жатады.
Дайын өнім - техникалық бақылаудан өткізілген шығарылған дайын
өнім.Олар өндіріс процесі аяқталған соң әрі қарай орап,қораптап сатуға
дайындауға дейін қоймаларда сақталады.Дайындау жұмыстары жүргізіліп
бітіп, қажетті құжаттар толтырылған соң , дайын өнім тұтышушыға
жөнелтіледі.
Ақша құралдары - кәсіпорындардың материалдық ресурстарды сатып
алуға, еңбекақы төлеуге, мемлекеттік төлемдерді және басқа да ұйымдар
мен мекемелерге атқарған қызметтері үшін төлемдер төленуге жұмсалатын
қаржысы.
Кәсіпорынның қаржылары айналым қорларын нормалау- кәсіпорындарға,
ұйымға өздерінің қалыпты жұмыс істеуінің жылдық жоспарлауын қамтамасыз
ету үшін қажетті ақшалай қаражатты ең аз қажетсінудің ғылыми тұрғыда
негізделген есеп-қисабы. Айналым қаражатын мақсатты түрде үнемдеп
пайдалану өндіріс пен айналыста тауар мен материалдық құндылықтардың
қосалқы қорларын қысқартуға, өнімд өткізуге, ақшаның қорлануына,
шаруашылық органдарының қаржы жағдайының тұрақтылығына және т. б.
септігін тигізуге жағдай жасайды.
Бұл арада айналым қаражатының нормативі- қаржы жоспарында
белгіленетін ақшалай қаражаттың ең аз мөлшері.Ол кәсіпорынға,
бірлестікке, ұйымға өздерінің қалыпты, толассыз жұмыс істеуін
қамтамасыз ететін тауар- материалдық құндылықтардың ауыспалы қосалқы
қорларын құру үшін қажет.
Айналым қаражаттары 2 түрге бөлінеді: меншікті айналым қаражаттары
және қарызға берілетін айналым қаражаты.
Меншікті айналым қаражаты - кәсіпорындаврдың, бірлестіктердің,
ұйымдардың ресурстар жөніндегі тұрақты ең аз қажеттерді қамтамасыз
ету үшін бекітілген нормативтерге сәйкес өздерінің тиесілі
айналым қаражатының бір бөлігі.
Қарызға берілген айналым қаражаты- кәсіпорындардың, бірлестіктердің
және ұйымдардың айналым қаражатының қысқа мерзімді банк кредиті
және айналымға тартылған қаржы есебінен құралған бөлігі.

Айналым қаражатының құрамы мен құрылымы
график-1

1.2. Кәсіпорында айналым қорларын қолдануды бағалау

Айналым қорларын әлемдік жақсарту арқылы қолдану - өндірістік
кәсіпорынның маңызды мақсатының бірі. Мұнда шикізат, жанармай,
қосалқы материалдар жақсырақ қолданған сайын, олардан белгілі бір
өнім санын алу үшін оларға шығын азырақ жұмсалады, сол
арқылы өндірісте өнімнің көлемін арттыруға мүмкіндік туады.
Шығын көрсеткіші материалдық ресурстар және оларды тиімді
жұмсау деңгейі болып бөлінеді.
Материалдық шығындар ресурстары өндіріс саласында жұмсалады.
Өндірістегі шығын өнім шығару программасының орындалуымен
байланысты барлық материалдық ресуртар санын қамтиды. Материалдық
ресурстар жөндеуге, завод ішіндегі транспортты қамтуға,
шаруашылық жұмыстарды қамтамасыз етуге, мәдени – техникалық
қажеттіліктерге жұмсалады. Материалдық ресурстарды тұтыну олардың
ортақ шығындарды жұмсауымен түсіндіріледі.
Материалдық ресурстардың ортақ шығыны – бұл бөлек немесе қоса
алғандағы өндірістегі есептік кезеңдегі материалдық ресурстарды
тұтыну.
Материалдық ресурстардың ортақ шығыны - натуралдық мағынада
ескеріледі, материалдық ресурстардың әртүрлі түрлеріне жұмсалатын
шығындар құнымен өлшенеді.
Меншікті шығындар (m) дегеніміз – ресурстардың нақты түрлерінің
өндірістегі өнімнің жарамды бірлігіне деген орташа шығын. Оны
барлық материалдық ресурстар санының қатынасы ретінде анықтайды,
яғни есептік кезеңде өндірісте өнімді өндіруге кеткен
шығындардың (Q), олардың жарамды бірлігінің санына (N):
m= Q N;
Материалдық ресурстардың ортақ шығыны болып - өндірісте өнімнің
материалдық сыйымдылығы көрсеткіші қолданылады(М). Ол өнім
бірлігіне материалдық ресурстардың нақты шығынының, оның өлшенуіне
натуралдық немесе құндық
көрсетілуін бағалайды. Бұл көрсеткіш материалдық ресурстардың
жекелеген түрлеріне шығындар мен (металл сыйымдылығы, энергия
сыйымдылығы, жанармай сыйымдылығы), натуралдық өлшемдер, яғни
натуралдық – құндық немесе құндық сипаттағы көрсеткіштермен
байланысты.
Өнімнің материалдық сыйымдылығы әртүрлі көрсеткіштермен
өлшенеді:
1. Материалдық ресурстардың өнімділігін өнім бірлігіне
физиканың меншікті шығынымен (меншікті материалдық
сыйымдылық):
М= m=Q N,
2. Бірнеше материалдық ресурстардың құндық мағынада
өндірілген өнім бірлігіне физикалық шығындар көлемімен
(1т,1м3, 1м2 және т.б.тенге)
М= Q*P N,
Мұндағы Р – материалдық ресурстардың көтерме бағасы.
Бұл формулалар өнімнің жай түрінің материалдық сыйымдылығын
есептеуде (электроэнергия, шойын, темір және т.б.) қолданылады.
Өнімнің күрделі түрі үшін (машина құрастыру өнімдерінде)
материалдық сыйымдылықтың мынадай түрі жиі қолданылады, ондағы
басты тұтыну құрамының бірлігіне нақты материалдық ресурстардың
шығыны жатады. Осылай электр моторының материалдық сыйымдылығы 1
квт қуатқа кететін материалдық шығындармен сипатталады. Жүк
автомобильдері үшін 1т-кмсағатқа кететін шығындар, жүктерді
тасымалдау және т.б.
Осындай машина құрастыру саласындағы өнімдер үшін, онда
өнімнің физикалық көлемі, тұтыну құрамы көлемдерін бірлік
өлшемінде көрсету мүмкін емес, сонымен машина құрастыру
өнімі үшін толықтай материалдық сыйымдылық деңгейі , нақты
материалдық ресуртардың физикалық бірлігіне 1 теңгеге жалпы
салыстырмалы бағадағы сатылған немесе таза өнім
М= N q1P,
мұндағы, q1P-нақты салыстырмалы бағадағы өнім көлемі.
Өнім программасын жоспарлау немесе өндірістік кәсіпорынның
жұмысын талдау өндірістің түрлі саласындағы материалдық
ресурстарды тиімді қолдану көрсеткіштері қолданылады. Ол
өндірісте материалдық ресурстарды және олардың өндірісте тұтынуды
білдіреді.
Салаларда шикізатты бастапқы қайта өңдеуде мынадай
көрсеткіштер қолданылады:
• Шикізатта пайдалы заттардың құралы (рудада темірдің
қызылшада қанттың және т.б.);
• Ақырғы жарамды өнімнің шығуы, жарамды өнімнің көлемін
шикізат көлеміне бөлу арқылы есептеледі (нәтижені 100-ге
көбейту) ;
• Шикізаттағы пайдалы заттардың қолдану дәрежесі және
ондағы жоғалтулар % ;
Жарамды өнім шығару көрсеткіші оның негізгі мағынасын
бағалау үшін қолданылады. Осылай, темірдің рудадан шығуы 20 %
құрайды, бірақ бұл жоспарланған шығудың 100% -н құрамайды.
Жоспарланған темірдің шығу көлемі 23% болуы мүмкін,бұл рудадағы
темірдің нақты құрамын көрсетеді.
Қара металлургия саласындағы темірді домналық және темір
еріткіш өндірісте қолдану баланстық әдіс бойынша есептеледі.
Баланстың кіріс бөлігінде темір домналық өндірісте шикізатты
шығындау көлемі мен элементтері (әртүрлі руда, лом) көрсетілді.
Ал баланстың шығын бөлігінде алынған өнімнің түрлері мен
көлемдері, жоғалтулар мен қалдықтар анықталады. Сонымен қатар
темір еріткіш өндіріс бойынша баланстар және металдарды жалға
беру өндірісі бойынша баланстар ескеріледі. Бұл баланстар
шығын коэффициентін анықтауға мүмкіндік береді, олар жұмсалған
материалдар салмағының жарамды өнімнің тоннасына қатынасын
білдіреді.
Машина құрастыру салаларында да негізгі айналым қорлары
элементтертерді металдардың қолданылу деңгейі қолданады.
Машиналарды құрастыру мен механизмдерді анықтау стадиясында
машинаның металл сыйымдылығына қатысты көрсеткіші есептеледі
(машинаның қатысты салмағы) Ом.
Ом = Чв.м Кэ.м ;
Мұндағы, Чв.м – машинаның құрамы мен металл құралдарының
салыстырмалы салмағына тең таза салмақ, т,кг;
Кэ.м – машинаны эксплуаттау кезіндегі негізгі бірлік саны
(трактор қуаттылығы-л.с; автомобильдің жүк көтергіштігі - Т).
Машина құрастыруда кеңінен металды қолдану коэффициенті
қолданылады.
Ки.м= Гв.м – Vi ВРм;
Мұндағы , Гв.м - өнім бірлігіне арналған металдың таза
салмағы, м,кг:
Vi – номенклатура құрайтын бұйым түрлерінің саны;
Вм - өнім шығаруға кеткен металдың жалпы шығыны;
Металды тиімді қолданудың басқа көрсеткіштеріне қалдық деңгейі
жатады. Ол тиімді пайдалану коэффициентіне байланысты қалдық
деңгейі төмен болған жағдайда, металды
тиімді пайдалану коэффициенті жоғары болады. Сондықтан металл
қалдықтарын қысқарту факторларын және оларды қолдану
коэффициентін жоғарылату сол күйінде болады.
Металл өңдеуде қалдық деңгейі қалдық санына, металды салқын
өңдеу процесінде қалыптасқан, қолдануға қажет металл санына
қатынасы ретінде есептеледі. Нәтижесінде қандай мөлшерде
қолданылған металдың үлесі қалдық үшін қанша (%) екені шығады:
Уотх=Qотх уобщ *100

мұндағы, Уотх – қалдық деңгейі, %;
Qобц – қолданылған металл саны,кг;
Qотх – қалдық саны.
Халық шаруашылығы өндірісінде айналым қорын есептеудің
өзіндік көрсеткіштері бар. Халықшаруашылық өндіріс саласында,
сонымен бірге өндірісте материалдарды жөндеудің кезінде,
көптеген жағдайларда бұйымның таза салмағы ескерілмейді. Бұл
салаларда химиялық технология нәтижелігінен жиі шығатын
шикізаттың түрлері дайын өнімнің бастапқы түріне енбейді.
Сондықтан химия процесі немесе өнімнің бірлігіне технологияларға
сай материалдардың шығыны теориялық деп аталады. Теориялық
материалдардың шығыны құрамына қалдық және қайтарымсыз жоғалтулар
кірмейді.
Химиялық өндірісте материалдарды қолдану көрсеткіштері болып
теориялық материалдар шығынының нақты қолданылатын белгілі түріне
химиялық өнімдерді немесе химиялық процестердің бірлігін
өндіруге қатынасы табылады. Химиялық процесте болатын нақты
шығын теориялық жоғалту көлемінен артық. Нақты және теориялық
материалдар шығыны арасындағы ажырасу азырақ болған
сайын, бұл көрсеткіш прогрессивті болады.

1.3. Кәсіпорында айналым қорларын үнемдеу элементтері.

Нарықтық экономикаға көшу кезінде әрбір кәсіпорын үшін
маңызды болып материалдық ресурстарды үнемдеу, нақтырақ айтсақ,
өндірісте материалдық шығындар шығынының үлкен бөлігін
құрайды, оның нәтижесінен табыстың көлемі тікелей байланысты
нарықтық экономика жағдайында табыс - кәсіпорынның өмірін
қамтамасыз етудегі негізгі көзі.
Көздер және материалдық ресурстарды үнемдеу жолдары болып
бөлінеді.
Үнемдеу көздері ненің есебінен үнемдеуге жетуге болатынын,
үнемдеу көздері немесе бағыттары қалай, қандай шаралар арқасында
үнемдеуге жетуге болатынын көрсетеді.
Әрбір кәсіпорында материалдық ресурстарды үнемдеу резервтері
болады. Резервтердің астарында болған немесе болатын, бірақ әлі
қолданылмаған материалдық ресурстарды жақсартудың мүмкіндіктері
жатыр.
Материалдық ресурстарды үнемдеу резервтері пайда болады.
Көзқарасынан мынадай 3 топқа бөлінеді;
• Халық шаруашылық;
• Ортақ өндірістік - салааралық;
• Ішкі өндірістік (цехтық, зауыттық, салалық).
Халық шаруашылығының резервтеріне: халықшаруашылығында және оның
барлық салаларында маңызды, сонымен бірге оларды қамтамасыз
ететін, өндіріс құрылымында халық шаруашылық пропорциясын
прогрессивті бекіту, өндіруде және үнемдеу өндірісінде,
синтетикалық шикізат пен материалдарды өндірісте қолданылатын
резервтер жатады.
Ортақ өндірістік – салааралық резервтер – бұл резервтер
өндірісте алғашқы орындағы кәсіпорындардың өндірістік-экономикалық
байланыстарын модернизациялау. Бұл резервтер жекелеген өндірістер
мен экономикалық райондардың дамуымен байланысты. Олардың ішінде
халық шаруашылығы маңызды болып табылады. Сонымен бірге олардың
практикалық мобилизацияда қолдану масштабы шектелген және үлкен
бөлігі бірімен – бірі байланысқан салаларда кең таралады немесе
ірі өндіріс немесе аумақтық өндірістік комплектер.
Ортақ өндірістік – салааралық резервтерге: пайдалы қазбалардың
жаңа тиімді әдістерін ендіру мен кен орындары жүйесін
жобалау, прогрессивті технологиялық процесстерді өндіру, жер
қойнауынан пайдалы қазбаларды табуды жоғарылату, минералды
шикізаттарды комплекстік қайта өндіру, маманданудың дамуы,
өндірісті коперациялау және комбинациялау, әртүрлі меншіктегі
кәсіпорынды құру мен дамыту, тиімді шикізат пен материалдар
түрін өндіретін өндірісті қарқынды дамыту.
Ішкі өндірістік резервтерге: материалдық ресурстар қолдануды
жақсарту мүмкіндіктері, техниканың жетілуімен, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.