Емдік туризм туралы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1 ЕМДІК ТУРИЗМІНІҢ МӘНІ МЕН ДАМУ ТАРИХЫ ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Емдік туризм және туризм жүйесін дамытудағы орны ... ... ... ... ...
1.2 Емдік туризмнің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Әлемдік тәжірибедегі емдік туризмінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. 5
7
10
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕМДІК ТУРИЗМНІҢҚӘЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ... ... .. 17
17
21
23
2.1 Санаторлық.курорттық орындарды ұйымдастыру және басқару
салалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Емдік орындардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Арман шипажайының қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3 МЕН БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
28
3.1 Аймақтағы емдік туристік.рекреациялық ресурстарды меңгеру ... ... ..
3.2 Емдік туризмнің даму тенденциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 28
30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
1 ЕМДІК ТУРИЗМІНІҢ МӘНІ МЕН ДАМУ ТАРИХЫ ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Емдік туризм және туризм жүйесін дамытудағы орны ... ... ... ... ...
1.2 Емдік туризмнің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Әлемдік тәжірибедегі емдік туризмінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. 5
7
10
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕМДІК ТУРИЗМНІҢҚӘЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ... ... .. 17
17
21
23
2.1 Санаторлық.курорттық орындарды ұйымдастыру және басқару
салалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Емдік орындардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Арман шипажайының қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3 МЕН БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
28
3.1 Аймақтағы емдік туристік.рекреациялық ресурстарды меңгеру ... ... ..
3.2 Емдік туризмнің даму тенденциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 28
30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
Тақырыптың өзектілігі. Санаторлы – курорттық емделу табиғи емдік ресурстарды және физиотерапиялық – медикоментоздық қағидаларды қолдану арқылы жүзеге асырылған, дегенмен емдік ресурстар негізгі рөлді атқарады. Табиғи емдік ресурстардың құрамына кіретіндер: ландшафттар биоклиматтар, гидроминералды ресурстар (минералды сулар және емдік батпақтар).
Емдік орындары халықтың ұлттық игілігі болып табылады. Олар халықтың демалуы мен емделуіне арналған және де қатаң түрде қорғауға алынған табиғи обьектілері мен өзіндік ерекшелітері бар аймақ болып келеді. Көптеген табиғи факторлардың шипалы қасиеті менерте заманнан белгілі;су емшілік жорамалдары мен құрастырылған және де олар балнеологиялық курорттардың минералды суларының прототиптері тектес болып келген. Ол судың емдік қасиеті туралы құлақ қағыстар көптеген аурушаң адамдарды өздеріне назар аудару мақсатында шет аймақтарға тез қарқын мен таралуда «Ғажайып» бұлақтар мен басқа да емдік факторлары емдік құпиялардың негізі бола тұрып кей бір жағдайларда діни мәдениеттің қағидасы ретінде саналып келді.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуының қажеттілігін тұтынушыларға әлеуметтік тапсырыс көптеген бүтіндей жүйесін жуықтап алғанда денсаулық мәселесі мен бос уақытты өткізуге байланысты салауатты өмір салтынареспубликадағы патриоттық тәлім-тәрбиені үйретуге жағдайлар жасалған.
Қазақстан Республикасының кең байтақ территориясында ерекше физико-географиялық және геологиялық жағдайлары емдік туризмдегі әр түрлі факторлар мен таралған. Емдік туризмді дамытуға Қазақстанның мүмкіншілігі зор. Оның негізгі ғажайып табиғи жағдайларын көптеген емдік батпақтар мен минералды бұлақтар кұрайды. Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің даму қарқыны шикізат базасы мен дағдыланған.
Жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуын көрсету болып табылады.
Жұмыстың міндеті:
1) Емдік туризмнің даму тарихын анықтай отырып, курорт санаторий шаруашылығы саласының менеджмент пен маркетинг мәселелерін қарастыру;
2) Қазақстан Республикасының емдік туризмді дамыту жолдары мен болашағын айқындау;
3) Емдік орындарды ұйымдастыру мен басқару салаларын көрсету.
Ақпарат көздері:Курстық жұмысты орындау барысында мынадай ғалымдардың еңбектері қолданылды: Полторанова В.В., Парфенов А.П., Данилова Ю.Е., Александрова В.А., Мироненко Н.С. жұмыстары, Твердохлебов И.Т., Ердаулетов С.Р., Белой Н.А, Лебедевой И.П. және т.б., сонымен бірге Қазақстандық ғалымдардың емдік туризмнің деңгейін жоғары сатыға
Емдік орындары халықтың ұлттық игілігі болып табылады. Олар халықтың демалуы мен емделуіне арналған және де қатаң түрде қорғауға алынған табиғи обьектілері мен өзіндік ерекшелітері бар аймақ болып келеді. Көптеген табиғи факторлардың шипалы қасиеті менерте заманнан белгілі;су емшілік жорамалдары мен құрастырылған және де олар балнеологиялық курорттардың минералды суларының прототиптері тектес болып келген. Ол судың емдік қасиеті туралы құлақ қағыстар көптеген аурушаң адамдарды өздеріне назар аудару мақсатында шет аймақтарға тез қарқын мен таралуда «Ғажайып» бұлақтар мен басқа да емдік факторлары емдік құпиялардың негізі бола тұрып кей бір жағдайларда діни мәдениеттің қағидасы ретінде саналып келді.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуының қажеттілігін тұтынушыларға әлеуметтік тапсырыс көптеген бүтіндей жүйесін жуықтап алғанда денсаулық мәселесі мен бос уақытты өткізуге байланысты салауатты өмір салтынареспубликадағы патриоттық тәлім-тәрбиені үйретуге жағдайлар жасалған.
Қазақстан Республикасының кең байтақ территориясында ерекше физико-географиялық және геологиялық жағдайлары емдік туризмдегі әр түрлі факторлар мен таралған. Емдік туризмді дамытуға Қазақстанның мүмкіншілігі зор. Оның негізгі ғажайып табиғи жағдайларын көптеген емдік батпақтар мен минералды бұлақтар кұрайды. Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің даму қарқыны шикізат базасы мен дағдыланған.
Жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуын көрсету болып табылады.
Жұмыстың міндеті:
1) Емдік туризмнің даму тарихын анықтай отырып, курорт санаторий шаруашылығы саласының менеджмент пен маркетинг мәселелерін қарастыру;
2) Қазақстан Республикасының емдік туризмді дамыту жолдары мен болашағын айқындау;
3) Емдік орындарды ұйымдастыру мен басқару салаларын көрсету.
Ақпарат көздері:Курстық жұмысты орындау барысында мынадай ғалымдардың еңбектері қолданылды: Полторанова В.В., Парфенов А.П., Данилова Ю.Е., Александрова В.А., Мироненко Н.С. жұмыстары, Твердохлебов И.Т., Ердаулетов С.Р., Белой Н.А, Лебедевой И.П. және т.б., сонымен бірге Қазақстандық ғалымдардың емдік туризмнің деңгейін жоғары сатыға
1 Полторанов В.В. СССР-дегі емдік-санаторлы курорттар. – М.: 1971. – 255б.
2 Квартальнов В.А., Зорин И.В. Туристер терминалогиясының сөздігі М.:Кеңестік спорт, 1999. – 856б.
3 МироненкоН.С., Твердохлебов И.Т. Рекреациялық география. – Мәскеу Университетінің баспасы, М.: 1981. – 207б.
4 Герасимов И.П., Преображенский В.С. Рекреациялық географияның теориялық негізі / редакциялық коллегия – М.:Ғылым, 1975. – 221б.
5 Парфенов А.П. Табиғаттың емдік қасиеттері. – Л.: Ленинград, 1963. – 44 б.
6 Ердаулетов С.Р. Туризм географиясы: тарихы теориясы қолдану әдісі практикасы. – А.: «Атамура»,2000. – 336б.
7 Курортология және курортлтерапия справочнигі редакторы проф Данилов Ю.Е. проф Царфис П.Г. – М.: «Медицина», 1973. – 647б.
8 Гидбут А.В., Мезенцев А.Г. Курорттық рекреациялық шаруашылық. – М.: Наука, 1991.– 91б.
9 Полторанов В.В., Мазур М.М. Санаторлы курорттық ем мен оның жағымдылығы. – М.: Профиздат, 1989.– 263б.
10 Царфис П.Г. Рекреациялық географиясы Курортологиялық аспектілері–М.: Мысль, 1979.– 311б.
11 Бакулева А.Н., Петрова Ф.Н. Танымал медициналық энциклопедия.– М.: Кеңестік энциклопедия, 1965.– 1039б.
12 Царфис Ю.В., Ступинин Ж.П. Курортар. – М.: Профиздат, 1991.– 511б.
13 Белая Н.А., Лебедева И.П. Курорттық емделу.– М.: Знание, 1978. – 63б.
14 Иванова Э.П. Шығыс Еуропа курорттары: артта қалған ескіні еске алу // Туризм – 2000 - №10- С.58-60
15 Хасенов А. В. Қымыз және оның емдік қасиеттері. – А.: Казгосиздат, 1961.– 41б.
16 Литвинова Н.Ж.Қазақстанның курорттары мен емдік орындары – А.: Казгосиздат, 1938.– 92б.
17 Климаттық емдеу методикасының негізгі принциптері проф редакторы Вишневского А.С.– М.: Медицина, 1965. – 413б.
18 Чазов Е. И. Курортар Энциклопедиялық сөздік /басты редакторы.– М.: Кеңестік Энциклопедия, 1983.– 592б.
19 Соколова М.В. Туризм тарихы – М.: Мастерство, 2002.– 350б.
20 Қазақстан Курорттары– Алматы.: Онер, 1973.– 143б.
21 К Нургалиев. М. Темирханов Қазақстанның емдік орындары. – А.: Қазақтың Мемлекеттік баспаханасы 1957. – 77б.
22 Александрова А.Ю. Халықаралық туризм. – М.: Аспект Пресс, 2001. – 464б.
23 Истомин Ю.А. Санаторийге – Мораторий // Ковчег газеті – 1996 – 28.03 – 3б.
24 Ким А.Г. Қазақстандағы рекреациялық территорияларға баға беру және туристік рекреациялық шаруашылық. – А.: Рауан, 1997. – 205б.
25 БеленькийМ.С. Курорттардағы батпақ пен емделу методикасы. – Киев.: Госмедиздат ССР, 1963.– 129б.
26 Курортология негіздері / редакторы В. А. Александрова – М.: Медгиз, 1958.–290б.
27 Зрянина Е.А. Денсаулық үшін арнайы турлар // Турбизнес журналы– 2002 - №8 – С.23
28 2014 жыл туризм бойынша статистикалық апталығы – Алматы.: Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігі 2014. – 135б.
29 Домашний Доктор. Справочник. Санаторно курортное лечение [Электронды қор]. –http://www.bibliotekar.ru/420/77.htm
30 Санаторно-курортный комплекс Казахстана[Электронды қор]. –http://articlekz.com/article/8208
31 Арман Сарыагаш [Электронды ресурс]. -http://eltour.kz/arman_saryagash
32 Царфис П.Г. СССР: Табиғи емдік байлығының географиясы (курортологиялық аспектілер) – М.: Мысль, 1986. – 235б.
33 Кеңес Одағының курорттарында емделу мен демалу//редактор-құрастырушы Оппенгейм Д.Г. – М.: Медгиз, 1962. – 560б.
34 Қазақстан курорттары / Ред мед ғыл канд И.Г.Железникова – Алматы.: 1973. – 225б.
35 Замятин С.И. Қазақстанның санаторийлары және емделу орындары. – Алматы.: Қазақ ССР Ғылыми академиясы 1956. – 93б.
36 Ветитнев А.М., Кусков А.С. Лечебный туризм. –М.: Форум, 2010.
37 Бабкин А.В. Специальные виды туризма. Ростов н/Д: Феникс, 2008.
38 Брокгауза Ф.А., Ефрона И.А.Энциклопедический словарь. –СПб.: Брокгауз-Ефрон, 1890-1907.
39 Балшықпен емдеу [Электронды ресурс]. - http://kk.wikipedia.org/wiki
40 Ефименко Н.В.,Глухов А.Н. Лечебно-оздоровительный туризм в России и за рубежом с позиций курортной науки // курортная медицина. - № 3, 2012.
2 Квартальнов В.А., Зорин И.В. Туристер терминалогиясының сөздігі М.:Кеңестік спорт, 1999. – 856б.
3 МироненкоН.С., Твердохлебов И.Т. Рекреациялық география. – Мәскеу Университетінің баспасы, М.: 1981. – 207б.
4 Герасимов И.П., Преображенский В.С. Рекреациялық географияның теориялық негізі / редакциялық коллегия – М.:Ғылым, 1975. – 221б.
5 Парфенов А.П. Табиғаттың емдік қасиеттері. – Л.: Ленинград, 1963. – 44 б.
6 Ердаулетов С.Р. Туризм географиясы: тарихы теориясы қолдану әдісі практикасы. – А.: «Атамура»,2000. – 336б.
7 Курортология және курортлтерапия справочнигі редакторы проф Данилов Ю.Е. проф Царфис П.Г. – М.: «Медицина», 1973. – 647б.
8 Гидбут А.В., Мезенцев А.Г. Курорттық рекреациялық шаруашылық. – М.: Наука, 1991.– 91б.
9 Полторанов В.В., Мазур М.М. Санаторлы курорттық ем мен оның жағымдылығы. – М.: Профиздат, 1989.– 263б.
10 Царфис П.Г. Рекреациялық географиясы Курортологиялық аспектілері–М.: Мысль, 1979.– 311б.
11 Бакулева А.Н., Петрова Ф.Н. Танымал медициналық энциклопедия.– М.: Кеңестік энциклопедия, 1965.– 1039б.
12 Царфис Ю.В., Ступинин Ж.П. Курортар. – М.: Профиздат, 1991.– 511б.
13 Белая Н.А., Лебедева И.П. Курорттық емделу.– М.: Знание, 1978. – 63б.
14 Иванова Э.П. Шығыс Еуропа курорттары: артта қалған ескіні еске алу // Туризм – 2000 - №10- С.58-60
15 Хасенов А. В. Қымыз және оның емдік қасиеттері. – А.: Казгосиздат, 1961.– 41б.
16 Литвинова Н.Ж.Қазақстанның курорттары мен емдік орындары – А.: Казгосиздат, 1938.– 92б.
17 Климаттық емдеу методикасының негізгі принциптері проф редакторы Вишневского А.С.– М.: Медицина, 1965. – 413б.
18 Чазов Е. И. Курортар Энциклопедиялық сөздік /басты редакторы.– М.: Кеңестік Энциклопедия, 1983.– 592б.
19 Соколова М.В. Туризм тарихы – М.: Мастерство, 2002.– 350б.
20 Қазақстан Курорттары– Алматы.: Онер, 1973.– 143б.
21 К Нургалиев. М. Темирханов Қазақстанның емдік орындары. – А.: Қазақтың Мемлекеттік баспаханасы 1957. – 77б.
22 Александрова А.Ю. Халықаралық туризм. – М.: Аспект Пресс, 2001. – 464б.
23 Истомин Ю.А. Санаторийге – Мораторий // Ковчег газеті – 1996 – 28.03 – 3б.
24 Ким А.Г. Қазақстандағы рекреациялық территорияларға баға беру және туристік рекреациялық шаруашылық. – А.: Рауан, 1997. – 205б.
25 БеленькийМ.С. Курорттардағы батпақ пен емделу методикасы. – Киев.: Госмедиздат ССР, 1963.– 129б.
26 Курортология негіздері / редакторы В. А. Александрова – М.: Медгиз, 1958.–290б.
27 Зрянина Е.А. Денсаулық үшін арнайы турлар // Турбизнес журналы– 2002 - №8 – С.23
28 2014 жыл туризм бойынша статистикалық апталығы – Алматы.: Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігі 2014. – 135б.
29 Домашний Доктор. Справочник. Санаторно курортное лечение [Электронды қор]. –http://www.bibliotekar.ru/420/77.htm
30 Санаторно-курортный комплекс Казахстана[Электронды қор]. –http://articlekz.com/article/8208
31 Арман Сарыагаш [Электронды ресурс]. -http://eltour.kz/arman_saryagash
32 Царфис П.Г. СССР: Табиғи емдік байлығының географиясы (курортологиялық аспектілер) – М.: Мысль, 1986. – 235б.
33 Кеңес Одағының курорттарында емделу мен демалу//редактор-құрастырушы Оппенгейм Д.Г. – М.: Медгиз, 1962. – 560б.
34 Қазақстан курорттары / Ред мед ғыл канд И.Г.Железникова – Алматы.: 1973. – 225б.
35 Замятин С.И. Қазақстанның санаторийлары және емделу орындары. – Алматы.: Қазақ ССР Ғылыми академиясы 1956. – 93б.
36 Ветитнев А.М., Кусков А.С. Лечебный туризм. –М.: Форум, 2010.
37 Бабкин А.В. Специальные виды туризма. Ростов н/Д: Феникс, 2008.
38 Брокгауза Ф.А., Ефрона И.А.Энциклопедический словарь. –СПб.: Брокгауз-Ефрон, 1890-1907.
39 Балшықпен емдеу [Электронды ресурс]. - http://kk.wikipedia.org/wiki
40 Ефименко Н.В.,Глухов А.Н. Лечебно-оздоровительный туризм в России и за рубежом с позиций курортной науки // курортная медицина. - № 3, 2012.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
1 ЕМДІК ТУРИЗМІНІҢ МӘНІ МЕН ДАМУ ТАРИХЫ ... ... ... ... ... ... ...
5
0.1 Емдік туризм және туризм жүйесін дамытудағы орны ... ... ... ... ...
0.2 Емдік туризмнің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
0.3 Әлемдік тәжірибедегі емдік туризмінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ..
5
7
10
1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ҚӘЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ... ... ..
17
17
21
23
1.1 Санаторлық-курорттық орындарды ұйымдастыру және басқару
салалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Емдік орындардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Арман шипажайының қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2 МЕН БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
28
2.1 Аймақтағы емдік туристік-рекреациялық ресурстарды меңгеру ... ... ..
2.2 Емдік туризмнің даму тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
28
30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
36
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Санаторлы - курорттық емделу табиғи емдік ресурстарды және физиотерапиялық - медикоментоздық қағидаларды қолдану арқылы жүзеге асырылған, дегенмен емдік ресурстар негізгі рөлді атқарады. Табиғи емдік ресурстардың құрамына кіретіндер: ландшафттар биоклиматтар, гидроминералды ресурстар (минералды сулар және емдік батпақтар).
Емдік орындары халықтың ұлттық игілігі болып табылады. Олар халықтың демалуы мен емделуіне арналған және де қатаң түрде қорғауға алынған табиғи обьектілері мен өзіндік ерекшелітері бар аймақ болып келеді. Көптеген табиғи факторлардың шипалы қасиеті менерте заманнан белгілі;су емшілік жорамалдары мен құрастырылған және де олар балнеологиялық курорттардың минералды суларының прототиптері тектес болып келген. Ол судың емдік қасиеті туралы құлақ қағыстар көптеген аурушаң адамдарды өздеріне назар аудару мақсатында шет аймақтарға тез қарқын мен таралуда Ғажайып бұлақтар мен басқа да емдік факторлары емдік құпиялардың негізі бола тұрып кей бір жағдайларда діни мәдениеттің қағидасы ретінде саналып келді.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуының қажеттілігін тұтынушыларға әлеуметтік тапсырыс көптеген бүтіндей жүйесін жуықтап алғанда денсаулық мәселесі мен бос уақытты өткізуге байланысты салауатты өмір салтына республикадағы патриоттық тәлім-тәрбиені үйретуге жағдайлар жасалған.
Қазақстан Республикасының кең байтақ территориясында ерекше физико-географиялық және геологиялық жағдайлары емдік туризмдегі әр түрлі факторлар мен таралған. Емдік туризмді дамытуға Қазақстанның мүмкіншілігі зор. Оның негізгі ғажайып табиғи жағдайларын көптеген емдік батпақтар мен минералды бұлақтар кұрайды. Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің даму қарқыны шикізат базасы мен дағдыланған.
Жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуын көрсету болып табылады.
Жұмыстың міндеті:
1) Емдік туризмнің даму тарихын анықтай отырып, курорт санаторий шаруашылығы саласының менеджмент пен маркетинг мәселелерін қарастыру;
2) Қазақстан Республикасының емдік туризмді дамыту жолдары мен болашағын айқындау;
3) Емдік орындарды ұйымдастыру мен басқару салаларын көрсету.
Ақпарат көздері: Курстық жұмысты орындау барысында мынадай ғалымдардың еңбектері қолданылды: Полторанова В.В., Парфенов А.П., Данилова Ю.Е., Александрова В.А., Мироненко Н.С. жұмыстары, Твердохлебов И.Т., Ердаулетов С.Р., Белой Н.А, Лебедевой И.П. және т.б., сонымен бірге Қазақстандық ғалымдардың емдік туризмнің деңгейін жоғары сатыға көтерудегі еңбектері қарастырылды: Нұрғалиева, Темирханова К., Железников М., Хасанова А т.б. еңбектері талқылынды.
ҚР-ның статистика және ақпарат агенттігінің мағлұматтары қолданылды. ҚР-ның Денсаулық министірлігі кардиология және ішкі аурулар бөлімі, ғылыми-зерттеу институтының материалдары пайдаланылды.
Зерттеу нысаны: аймақтағы емдік туризмнің даму перспективаларының меңгерудің дәрежелері мен танысу.
1 Емдік туризмінің мәні мен даму тарихы
2.1 Емдік туризм және туризм жүйесін дамытудағы орны
Емдік туризм - бұл тұрғылықты жерден алшақтап демалу мен емделу мақсатында табиғи факторларды өзіне сіңіру. Сонымен қатар санаторлы-курорттық жерлер мен емдік орындарға саяхат жасау.
Рекреация - бұл адам баласы өзінің бос уақытын танымдық сауықтыру спорттық және мәдени-көңіл көтеру іс-шараларын өткізу мен шектелмейді және осы шаралар бір күндік, апталық, жылдық сонымен қатар өмірлік циклдерді жүзеге асыру мақсатында орындалады [3].
Туризм арқылы сауығу - бұл адамның өндірістік және өндірістік емес психологиялық жағынан шаршауын кетіре алады. Дені сау адамның жұмыстағы және үй шваруашылығындағы ауырпашылықтан шаршауы адамның жұмыс істеу қабілетін төмендетіп жібереді.
Орындалып жатқан жұмыстың талпынысына қарай отырып оннан екі түрлі шаршау белгілерін анықтауға болады Олар: Интенсивті және тәулік бойы жұмыс істеу барысында функционалды потенциалдың төмендеуі салдарынан жүйке жүйесі орталығының және жұмыс істейтін ағзаның тежелуіне әкеліп соғады. Осы орайда жұмыстық қабілеті дереу қалпына келеді. Ең аз деген интенсивті ұзақ жұмыста функционалды потенциалдың әлсіреу тереңдігі күрделеніп жұмыс бабына ұзақ мерзімдей дайындалады [4].
Физиологиялық өзгерістердің болуын қадағалау мақсатында еңбегі демалысқа ауысуы керек. Рекреациялық әрекеттің қасиеті шаршағанын басатын оның белсенділігін арттырады. Белсенді қасиеттің қалпына келу процесінде пассивті демалысқа қарағанда өтуі анық байқалады.
Тәулік бойы ауыр салмақтан күшті әсер алуы жасөспірімдер жасына байланысты.
Емдік туризмінің түсінігі И. В. Зориннің және В. А. Квартальныйдың анықтаулары бойынша бұл: біріншіден емдік және демалу мақсатындағы туризм, екіншіден жалақылары төмен тұрғындардың туристік саяхатында тұрмыстық жағдайы нашар, әлеуметтік жағынан қорғалмаған емделу мен рекреациядан өтуді қажет ететін адамдар саны.
Курорттық орындар: Жанға жайлы табиғи факторлары мен денсаулықты қалпына келтіру үшін профилактикалық ауруларды емдеуге арналған.
Куроттық емделу: Адам денсаулығын бастапқы қалпына келтіру процесінде әр түрлі курорттық ресурстарды пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
Емдік рекреация: Ол өзінің негізгі емделу факторлары мен көзге түседі, климат минералды бұлақтар емдік батпақтар т.б.
Осыған орай ол 3 топқа бөлінеді. Климаттық емдеу, бальнеологиялық емдеу және батпақпен емдеу. Емдік-курорттық рекреацияның мақсаты медико-биологиялық нормаларға қатаң түрде сай болуы.
Туризмдегі қоғамдағы функция мен өндірісті шығару технологиясының негізін 3 топқа бөлеміз олар: емдік, спорттық - сауықтыру, және де танымдық туризм болып саналады. Осы формаларды назарға ала отырып туризм классификациясын класқа, типке түрге, және әр түрліліге бөлуге болады [6].
Рекреациялық туризм өзіне емделу мен сауықтану саяхатын қосады. Ол мынандай бөліктерден құралады курорттық емделу оның ішіне климаттық емделу, балнеологиялық емделу, қымызбен емделу және батпақпен емделу, спорттық сауықтыру және оның құрамына пансионаттар демалыс үйіндегі сауықтану және де спорттық жорықтардағы болып бөлінеді (1 сурет).
Сонымен қатар климаттық емделу туризмі мынадай түрлерге бөлінеді Олар: талассотерапия (теңіз климаты мен шомылу және күнге қыздырыну мен емделу) гелиотерапия (күн ваннасы), аэротерапия (ауа ваннасы).
ТУРИЗМ
Қоғамдық функция мен өнімді шығару технологиясы
Емдік Спорттық-сауықтыру Танымдық
Қоғамдық функция мен өнімді шығару технологиясы
Емдік Спорттық-сауықтыру Танымдық
Туристік саяхаттың бағытына байланысты
Туристік саяхаттың бағытына байланысты
Экскурсиялық
Экскурсиялық
Рекреациялық
Рекреациялық
Арнайы
Арнайы
КУРОРТТЫ-ЕМДІК
КУРОРТТЫ-ЕМДІК
Спорттық-сауықтыру
Спорттық-сауықтыру
Көрермендердің көңілін көтеру
Көрермендердің көңілін көтеру
Батпақ пен емдеу
Батпақ пен емдеу
Бальнеологиялық
Бальнеологиялық
Климаттық емдеу
Климаттық емдеу
Қымызбен емдеу
Қымызбен емдеу
Гелиотерапиялық тб.
Гелиотерапиялық тб.
Талассотерапиялық
Талассотерапиялық
1-сурет Қазіргі заманғы туризм классификациясының емдік туризмдегі орны [3]
Құрамы мен қасиеті бойынша кеңінен таралған әр түрлі қоспалардан тұратын ағзаға әсері мол минералды су емдік батпақ және жайлы климаттық жағдайы көптеген аудандарда курорттық орталықтардың ашылуына негіз болды.
Осыған байланысты санаториялық-емдік рекреация бұл - туризмнің Еуропалық түрі. Өкінішке орай жер шарының басқа бөліктерінде аса қатты дамымаған. Ал АҚШ-та туризмнің өте көп бағытта таралмаған түрі болып келеді.
Соңғы кезде тау шаңғысының курорты белең алып барады. Олар мынандай табиғат факторларына тән: қар жамылғысының көптігін жылына 3 айға дейін биіктігі 50-60 см болуын қадағалайды. Сонымен бірге жайлы климаттық жағдай әлсіз немесе белсенді түрде бөлшектелген рельефтер жартасы мен орташа температурасы 170, қар көшкінінен сақтану шараларын қарастырады [5].
Қазақстан Республикасында емдік факторлардың ресурстарға бай 10% зерттелген. Ал 6 бальнеологиялық топтағы шипалы суларынан (жағымсыз иісі жоқ қасиетті компоненттері мен) сулфидті бромды кремнийлі радонды йодты темірлі, негізгі қолданылатындары радонды және кремнийлі болып табылады.
Республикамызда емдік батпақтың негізгі түрі сульфидті (құрамы - 60 млн м3) дейін жетеді. Сонымен қатар теңіздік примориялық түрлері кездеседі, бірақта Арал теңізінің суының тартылуына байланысты кей біреуі құрамындағы байлықтарын жоғалтқан [7].
Туризмді дамытуда емдік туризмнің түрлерін географиялық жағдайға байланысты зерттеуіміз қажет.
1.2 Емдік туризмнің түрлері
Курорттағы емдік факторлардың түрлері бальнеологиялық батпақты және климаттық болып келеді.
Бальнеологиялық курорттар: Мұндағы ең негізгі факторлар шипалы сулар іш құрылысты тазалау мен мұрынды қыздыруға арналған. Минералды сулар әлі толық қанды зерттеле қоймаған өте күрделі бөлшектерден тұрады. Сонымен қатар, көптеген критерийлер арқылы анықтау және құрамында ионы бар минерализациялануы көгілдір отыны көбірек қосылған фармакологиялық активті микроэлементтер мен әр түрлі қарым-қатынастардың белсенділік ортасында болғандығы ішкі байланыста белгіленген элементтердің радиоактивтігінен қышқылдығын қалпына келтіретін температураның потенциалын айтады.
Шипалы судың әр түрлі типтері өзінің физико-химиялық негізімен ерекшеленіп келе оның емдік сапалығы талаптарына сай болуын қадағалайды.
Бальнеология - (бұл лат. Тілінен аударғанда balneum - шомылу), деген мағынаны береді, медицина ғылымының бөлімі шипалы сулардың физико-химиялық қасиеті мен оны емдік-профилактикалық мақсатта қолдану тәсілдері мен дәрігерлік көрсеткіштің ішкі және сыртқы оң мен кері әсерін көрсетеді.
Балнеологияның да адамдар сияқты өзіндік жасы бар. Ерте кезеңде емдік қасиеті бар сумен сұхбаттасу әдетке айналып кеткен болатын. Әлемнің көптеген аймақтарында мәдениет бұлақтары әлі күнге дейін сақталуда. Сол аудандағы техногендік өркениеттің қабылданғанынан бері жер астынан сарқырап ағатын суға декоративті фонтан түрін келістіріп қойған, оларды мраморлық шыныларға қарай бағыттаған екен. Ол суда болу адамдар үшін әсемдікке сәндікке айналғандай. Бұлақтар айналасында курорттық қалашықтар бой көтеруде әлемге әйгілілердің өмірін кешу орталығына айналып емханалардың жан-жақтарына ипподромдар мен ойынханалар салынуда [9].
Бальнео емханалар: Егу жұмыстарын өткізуге арналған дәрігерлік орындардың бірі (мұрынды булауға іш құрылысын қалпына келтіру үшін) және т.б қолданылады, мұның басты қаруы шипалы су болып табылады. Өзіндік біріккен курорттық балнео емхана шомылу ғимаратында орналасқаны мен санаторий құрамындағы балнео емдік бөлімшелер жұмыс істеп тұр. Балнео емхананы қаражаттары толығымен талаптарына сай келетін аймаққа орналастырады. Біріккен курорттық балнео емхана 20-70 шомылу орындарына дағдыланған. Кей бір балнео емханаларда емдік бассейдер орналастырылған. Табиғи емдікте газдық-тұзды құрамның қасиетін шипалы суды қыздыру үшін 45-50 С, аспауы тиіс осы мағұлматтардың балнетехникалық құрал-саймандары арнайы талаптарға сай болуы керек.
Бальнеотерапия - (лат. тілінен balneum - шомылу және терапия), минералды сулар мен сыртқы жағынан емделу табиғи және жасанды жолмен дайындалатын минералды сулар тәжірибие мен әр түрлі ауруларды емдеуге және дәрігерлік толық тексерулерден өту үшін қолданылады. Балнеотерапияға тағы ішуге өт жолдары мен мұрынды булауға пайдаланады. Кей жағдайларда кейбір авторлар балнетерапияға қажеті жоқ батпақ пен емдеу теңіздегі шомылуды, лимон қышқылында шомылуды тұзды өзендерді кіргізіп жатады бұл дұрыс емес. Минералды сулар химиялық құрамы мен гидростатикалық қысымы мен ағзаға температура арқылы әсер етеді. Бұған қарамастан жүйке жүйесінің рецепторларын газдар арқылы қоздырып алуы мүмкін (CO2, H2S, NO2) радиоактивті заттары мен радон теріге жұғу арқылы жастанатын орындардан өте тыныс алу жолдарынан қанға барады. Минералды сулар балнетерапияның арқасында шомылуға жүрек-қан-тамырларының ауруларын және ішкі ағзаның жүйке жүйесін нұқсан келтіріп тері аурулары мен қозғалу мен тірену ағзаларына зардабын тигізеді [2].
Курорттың енді бір түрі - батпақтық курорттар ерте заманнан емдік мақсатта әр түрлі батпақтардың түрлері қолданылған. Ертедегі Мысырда науқастар Нілдің арнасынан асқан кезіндегі лайды өздеріне жаға отырып ем қабылдай білген, оңтүстіктен түскен ыстық күн сәулесіне қыздырынып өздеріне осы рахаттың ләззәтін қолдана білген. XVI-ғасырда батпақ пен емделу Италия жағалауына да келіп жеткен болатын мұнда негізінен жанартаудың батпақтарынан нәр алған. Ал XVII-ғасырда осы шипаны Франция одан кейін Германияда құлақ қағыс еткен.
Батпақпен емделу - емдік мақсатта қолданылатын батпақтың әр түрлі шығу тегі мен құрамына қарай илолық шым тезектік тікенек тектес және т.б пайдалана аламыз. Емдік батпақтар май тәріздес және тест түріндегі консистенциядан құралады. Ол жылуды көп уақыт сақтау мен қатар ағзаға тасымалдай алады. Бұл жәйт жылулық және емдік егу жұмыстарына жоғары температурада ал судың барысына келетін болсақ мұндай күшті ағза мүлдем көтере алмайды [11].
Батпақпен емделу тамырлардың сырқаттанып ауруы мен жүйке жүйесінде және жарақаттың шығу тегінен онан соң гинекологиялық аурулардың қатарынан көрінуде. Қазіргі заманғы методтар мен технологиялардың арқасында батпақ пен емделу жоғары деңгейдегі медициналық нәтижелерге жетуге және осы курорттардың әйгілі болуына құлшыныс береді.
Ең әйгілі деген батпақтық курорттардың қатарына кіретіндер: Бердянск, (Евпатория), Одестік лимандар, Сақтар, Көне Русь, Мулянды, Жаңақорған, Щучинск, (Қазақстан) және т.б.
Тағы бір ең негізгі емдік туризмнің түрі бұл климат.
Климаттық курорттар. Мұндағы ең басты фактор бұл жайлы климаттық жағдай күннің және ауаның шуағында теңізде өзенде және көлдерде шомылу.
Климаттық курорттардың арасында ерекше курорттарды атайтын болсақ, олар: примориялық, таулы, жазықтық, климаттыққымызбен емдеу және бетпақдаладағы климатқа назар салуға болады.
Климат секілді климаттық курорттар да өзгеше болып тұрады. Курорттың жағдайына сайемдік қасиеті мол заттар мен көптеген ауруларды тез арада емдеу басқа дәрі дәрмектерге қарағанда нәтижесі жоғары болып саналады [13].
Курорттық емделудің табиғи факторларының кейбір түрлерін қарастырайық.
1. Аэротерапия - ұйқыны қалпына келтіріп жүйке жүйесінің ағзаның долдануын төмендетіп қан тамырларының жоғарылауына жол бермей қан қысымын өзінің бастапқы қалпына әкеледі. Ағзаның әр түрлі функциясына өте ауыр егу жұмыстарын жүргізу кезінде белсенді түрде суыққа төзімділігін арттырады.
Біркелкі ауа температурасы адамның жылуды сезінуі мен оған температураның ғана емес салқынауаның қозғалу жылдамдығына санаулы түрде әсерін қалдырады. Құрамында теңіз тұзы көп ауаны сіңіру жоғары деңгейдегі озонмен аэроионы бар жүйке жүйесінің соңғы белестерінде жастану мен демалу жолдарын ғажайып өзгерістерге адамның әр түрлі ағзасының қызметіне қарай бағытталады.
Аэроиондардың қалыптасуына көмектесетін негізгі процесс ауаның иондалуы болып келеді. Ауа ванналары суыққа төзімділігін арттыратын егу жұмыстарын және ауырлы көптік ағзаның әр түрлі функциясының әсері мол.
2. Гелиотерапия - ағзаның белсенді түрде сауығуы емдік және тәжірибие ретінде қолдануға сәуле энергиясы арқылы күнді дененің жоғарғы бөлігіне сіңіру кезінде тез қарқынды түрде жүзеге асуы мүмкін. Күн сәулесі ағзаға өмірлік процестердің жылдам жұмыс істеуіне ықпал етеді. Қысқа толқынды сәулелер ауруды өршітетін микробтарға өте қатты әсер етуі ғажап емес. Олар ағзадағы Двитаминінің ағзаның істен шыққан процестерін қалпына келтіруіне көмектесе отырып, балалардағы рахит ауруының қайталануына тосқауыл қояды.
3. Талассотерапия - (грек тілінен аударғанда thalassa - теңіз және терапия) деген мағынаны білдіреді. Теңіз климаты мен емделу сонымен қатар күн ванналарын біріктіре алады. Түндегі теңіздің жылуды ақырындап беруі таң ата теңіз суының жоғарғы жылуын ауа жылуы мен салыстырған сәттен бастап түсіндіріледі. Теңіз суы емдік минералды сулардың қатарына кіреді. Теңізде шомылу ағза функциясының қызметіне әр түрлі өзгерістер әкеліп олардың өмірлік тонустарын жоғары деңгейге көтереді. Олар тыныс алу аппаратының функциясына жағымды жағынан көмектесіп адам ағзасының негізгі зат алмасуын көтереді.
4. Орман - Сонымен бірге сауығудағы табиғи емделудің емдік факторлары болып табылады. Жасыл өсімдіктер атмосфераның төменгі қабатының шаңдарын өзіне сіңіріп алу барысында ауаны әр түрлі қоспалардан тазартады. Сәуленің әсер етуінің арқасында өсімдіктер көмір-қышқыл газын сіңіріп алып оның орнына ауаның лайлануынан сақтайды [14].
Қымызбен емдеу: Емдік мақсатта қолданылатын қымызды биенің сүтінен алады. Негізінде қымызбен емделу ТМД елдерінде жүргізіледі. Бие сүтінен сүтті-қышқыл бактерияларды ашыту арқылы алады. Қымыз ашыған кезде оның құрамынан белсенді түрде антимикробтық және антибиотикалық қасиеттері микроағзадан бөлініп шығады. Қымыз ағзадағы биологиялық процестерді қалпына келтіреді.
Қымыз бен емдеу негізінде ТМД-ның жазық және орманды жазық жерлерінде шоғырланған. Себебі бұл ауданда климаттық қымызбен емдеудің арнайы орталықтары ашылған (Шафронов Бурабай және т.б.). Олар әдетте климатотерапия мен сәйкес келеді [15].
Күнделікті әсер ететін арнайы емес рефлекторлық факторлар қатарына жататындар.
1. Табиғаттың ерекше күші су ауа және күн сәулесі.
2. Емдік дене шынықтыру, кең түрде таралып танымал болған серуен, мен экскурсия, спорт пен шұғылдану, гимнастика,
3. Емдік тамақтану
4. Курорттық аймақтағы табиғат әсемдігінің жағымды әсер етуі.
5. Өмірдің бұрынғы қалпының өзгеруіне әкеліп тітіркенудің көлемін азайтады.
6. Емделу мен демалыстың негізгі режимі рационал болып табылады.
1.3 Әлемдік тәжірибедегі емдік туризмнің дамуы
Еуропаның емдік туризмі жоғары деңгейде дамыған. Мұнда емдік туризмнің барлық түрлері қолданысқа ие болған. Еуропада кең көлемді курорттар, санаторийлар және демалыс үйлері бар. Осы аймаққа жыл сайын көптеген адамдар лық болып келуде. Негізгі емдік туризмнің аймақтары Еуропаның орталығы мен шығысында және батысында шоғырланған. Бұрынғы социалдық мемлекеттер курорттық жобаның әдеп-ғұрыптарына өте бай, сонымен қатар емдік табиғи климаттық ресурстарының спектрлері кеңінен таралған және қазіргі заманғы әсерлі методтарды науқастардың ауруларын емдеуі, одан басқа пациенттердің қалпына келуін қадағалайды.
Еуропа елдерінің ішінде шипажайлы-курорттық емделуге келушілердің саны жөнінен Чехия алдыңғы орынды алады. Мұндағы ең үлкен және әйгілі здравница - Карловы Вары болып табылады. Чехияның ұлттық туристік әкімшілігінің деректері бойынша жыл сайын оған емделуге әлемнің 70 елінен 50 мың адам және 2 млн. экскурсант келеді. Соңғы кезде елде чех здравницаларын еуропалық емдік туризм нарығында белсендірек жылжыту шаралары жүргізіліп жатыр. Курорттарда театр сахналары, галереялар, көрме залдары, би алаңдары, ойын мекемелері, түнгі клубтар ашылуда. Сонымен қатар гольф, теннис, суда жүзу, яхтинг, каратэ, жаяу, атпен және велосипедпен серуендеуге жағдай жасай отырып, белсенді демалысқа мүмкіндіктерді кеңейтуде. Емдік бағдарламалары мәдени, ойын-сауық және танымдық шаралармен жақсы үйлесім табады. Чех курорттары музыкалық фестивальдер, ән байқауларын, курорттық балдар, аэробика-марафондар, көрме-сатылымдар, фольклорлық фестивальдер ұйымдастырады. Карловы-Вары курортында дәстүрге айналған Халықаралық толықметражды фильмдер фестивалі өткізіледі. Бұл шаралар туристерді көбірек тартуға және олардың контингентін кеңейтуге бағытталған.
Еуропаның емдік туризм нарығында Чехияның басты бәсекелесі - Венгрия болып табылады. Оны термалды моншалар зонасы деп атайды. Тәулігіне 500000 м³ жуық термалды су табиғи бұлақтардан ағып шығады, оның жартысы медицинада пайдаланылады. ХІХ ғасырда Венгрия Еуропаның сумен емдеу орталығы, ал Будапешт емдік сулар қаласы атағына ие болған. Бүгінгі таңда Венгрияның 22 қаласы мен 62 ауылында ресми түрде бекітілген емдік су көздері бар. Туристік ағындар көбіне Будапештке және Балатон көліне келеді. Будапешттегі әйгілі түрік моншалары XVI-XVII ғасырлардан бері сақталған және бүгінде қызмет етуде. Балатон - Еуропаның ең үлкен және жылы көлдерінің бірі, балық аулау, жүзу, желкенді спорт және су шаңғысымен айналысуға қолайлы орын. Жыл сайын көлге әр елден 100 мыңға жуық турист келеді. Венгрия курорттарында емделу мен демалу Германия, АҚШ, Австрия азаматтары және жергілікті халық арасында сұранысқа ие. Барлық келушілердің жартысынан көбі осы төрт елдің үлесіне тиеді [19].
Емдік туризм нарығында Польшаның бальнеологиялық және климаттық курорттары кең тараған. Негізгі бальнеологиялық және бальнеобалшықтық Свиноуйсьце, Камень-Поморски, Колобжег курорттары Балтық теңізінің жағалауында орналасқан. Олар Чехия және Венгрия курорттарына қарағанда онша әйгілі емес және бәсекелестікке түсе алмайды. Жарнаманың жоқтығы, медициналық қызмет деңгейінің төмендігі және теңіз суының суықтығы сияқты факторлар Польша курорттарының мүмкіндігін шектейді. Польшадағы емдік туризмінің дамуына Эстония, Латвия, Литвадағы сияқты теңіз жағалауындағы қолайсыз экологиялық жағдай теріс әсерін тигізеді. Теңіз жағалаулары өндіріс қалдықтарымен және қоқыстармен ластанған. Көптеген өнеркәсіп орындары техникалық жағынан ескірген және қоршаған ортаны қорғау талаптарына сәйкес қайта жабдықталуы тиіс. Зиянды заттардың негізгі бөлігі шығыс және оңтүстік-шығыс жағалауда орналасқан өндіріс нысандарынан келеді. Өте жоғары деңгейде бактериалды ластануды салдарынан кейбір Балтық жағалаулары жабылып, адамдарға суға түсуге тыйым салынады. Мұндай жылдары Польшаның теңіз жағалауларына келетін туристік ағын кемиді. Таулы аудандарда орналасқан климаттық курорттардың ісі жандана түседі. Олардың саны көп, сондықтан тау-климаттық туризмді Польшаның емдік туризмінің мамандандырылған саласы ретінде қарастыруға болады.
Чехия, Венгрия, Польшадан басқа емдік туризмі Болгария, Румыния, Сербия, Черногорияда дамыған. Бұл елдер жылы теңіздерге шыға алады және негізінен теңіз жағалауындағы климаттық курорттарда сауықтыру бағдарламаларын ұсынады. Сонымен қатар, Хорватияда медицинада пайдаланылатын мұнай түрі - нафталанның Еуропадағы жалғыз шығу көзі ашылған. Оның негізінде құрылған Иванич-Град курорты тері және тірек-қозғалыс аппаратының аурулары бар науқастарды қабылдайды. Словакия термалды здравницаларын қазіргі заманғы технологиялармен жабдықтау арқылы жақын арада Чехияға баратын туристік ағынды өзіне тартып, емдік туризмі нарығында басты орынға ие болуы мүмкін [20].
Батыс Еуропа мемлекеттері курорттық істің терең дәсүрлерімен ерекшеленеді. Мұнда әлемдік маңызға ие Германиядағы Баден-Баден және Висбаден, Франциядағы Виши, Ұлыбританиядағы Бат, Бельгиядағы Спа және басқа да ірі курорттар орналасқан. Олар ХІХ ғ. 2 ж. тек қана емдік емес, демалыс орны ретінде де дамыған. Аралас архитектуралық стильдер, павильондардан шыққан әр түрлі әуендер, концерттер, сахналық көріністер және балдар, сән үлгілерінің және алғашқы автокөліктердің көрінісі, ойын бизесі, сауық кештері бұл курорттарға ерекше қайталанбас сипат берген. Батыста курорттық істі ұйымастырудың ХІХ ғасырда қалыптасқан қағидалары бүгінгі таңда өзгеріске ұшырай қойған жоқ. Курортқа келген адамдарға қатаң күн тәртібі белгіленбейді, олар ем алу уақытын өздері таңдайды және дәрігердің кеңесімен жүруге міндетті емес. Батыс Еуропа курорттарының көпшілігі Германия, Австрия және Швейцарияда орналасқан. Олар негізінен бальнеологиялық және климаттық болып келеді.
Германияда жоғарыда аталған Баден - Баден және Висбаденнан өзге Шварцвальд тау жүйесінің етегінде жатқан Баденвейлер, Вильдбад және Байерсбронн, Франкфурт-на-Майне қаласына жақын орналасқан Бад-Хомбург және Бад-Наухайм, елдің батысындағы Ахен сияқты атақты бальнеологиялық курорттар бар. Климаттық курорттардың арасында тау және орман курорттары басым (Кведлинбург, Оберхоф, Фюссен), сонымен қатар теңіз жағалауындағы (Вангероге, Даме, Травемюнде, Хайлигенхафен, Фленсбург) курорттар да кең тараған. Жыл сайын неміс курорттары 1 млн. астам адам қабылдайды. Германияның климаттық және бальнеологиялық орталықтары ұсынатын аурудың алдын алу және қалпына келтіру бағдарламалары Франция, Бельгия, Люксембург, АҚШ және Канада тұрғындарының арасында сұранысқа ие.
Австрияның көптеген курорттарының ішінде ең әйгілісі - Бадгастайн бальнеологиялық курорты Зальцбург провинциясының оңтүстігінде, Гастайн өзенінің алабында орналасқан. Ол ыстық радон бұлақтарының негізінде құрылған. Бальнеологиялық және климаттық курорттармен қатар Австрияда көл жағалауындағы емдік туризмі дамыған. Жыл сайын Аттерзе, Мондзе және Топлицзе көлдеріне 1 млн. жуық турист келеді. Жалпы, елге келетін туристердің 20%-ы емдік мақсатты көздейді.
Швейцариядағы курорттар саны Германия және Австрияға қарағанда аз болғанымен, емдік туризмінің әйгілі бағыттарының бірі болып табылады. Алайда бағасының өте жоғары болуына байланысты бұл елдегі курорттық қызмет тек бай адамдар үшін қолжетімді болып келеді. Баден, Бад-Рагац бальнеологиялық здравницалары және Ароза, Давос, Санкт-Мориц, Церматт тау-климаттық курорттары жергілікті тұрғындармен қатар шетелдік қонақтар арасында үлкен сұранысқа ие. Швейцария алғаш болып шөппен емдеуді тәжірибеге енгізді. Мұнда ірі фитотерапевттік Кран-Монтана орталығы орналасқан. Орталықта дерматоз, зат алмасу жүйесінің бұзылуы, диабет, жүйке жүйесі ауруларын емдейді.
Оңтүстік Еуропада емдік туризмі негізінен Италияда дамыған. Оның бальнеологиялық курорттары елдің солтүстік-шығысында, термалды суларға және емдік балшықтарға бай Эмилья-Романья аймағында және Искья аралында орналасқан.
Испания, Португалия, Греция туристерді климаттық теңіз жағалауындағы курорттарымен қызықтырады, олар көбіне демалыс және ойын-сауық орталықтары ретінде танымал. Бұл елдерде мамандандырылған емдік курорттар аз және жалпы курорттар санының тек бірнеше пайызын ғана құрайды.
Солтүстік Еуропада емдік туризмінің даму деңгейі төмен. Дания мен Нидерландының теңіз жағалауындағы климаттық курорттары және Норвегия, Финляндия, Швецияның көл жағалауындағы курорттарын атап өтуге болады, бірақ олар тек жергілікті маңызға ие.
Американдық континентте емдік туризмінің көшбасшысы АҚШ болып табылады. Мұнда медициналық қызметтер ең жоғарғы деңгейде дамыған, осыған орай қымбат болғандықтан, жергілікті халық денсаулықтарына, аурудың алдын алуға көп көңіл бөледі және курорттарға баруды жөн көреді. Солтүстік Америка курорттарының көбісі бальнеологиялық болып табылады. Минералды суларымен атақты Маммот-Спрингс, Хибер-Спрингс, Хот-Спрингс курорттары АҚШ-тың орталық бөлігіндегі Арканзас штатында орналасқан. Теңіз жағалауындағы Лонг-Бич (Нью-Йорк), Хаттерас (Солтүстік Каролина штаты), Майами-Бич (Флорида), Сан-Диего және Санта-Круз (Калифорния) сияқты климаттық курорттар да үлкен сұранысқа ие. Көл жағалауындағы курорттар да әйгілі, алайда американдықтар көбіне Орталық Америка, Куба, Багам аралдарындағы курорттарда демалып, емделуді жөн көреді.
Таяу Шығыста туристік ағындар емдік мақсатында Өлі теңізге барады. Тұздар мен минералды заттарға бай оның суы ешбір ағзаның өмір сүруіне жарамсыз болып келеді. Мұндағы Эйн-Бокек, Эйн-Букек, Эйн-Геди, Неве-Зохар сияқты Израиль курорттарына келетін туристердің жоғары дәрежелі емдік қызметін алатындарына кепілдік беріледі.
Оңтүстік Азия, Шығыс және Оңтүстік-шығыс Азияда емдік туризмі өзге деңгейде дамыған. Мұнда дәстүрлі емес медицина, фитотерапия және инемен емдеу кең тараған.
Ресейдегі емдік туризмінің ең ірі орталығы - Кавказ минералды сулары болып табылады. Бұл курорттық-рекреациялық аймақта жыл сайын 15 млн. астам адам емделе алады.
Австралия емдік туризміне қажет барлық табиғи ресурстарға ие. Ірі бальнеологиялық Дейлсфорд, Морк, Спрингвуд курорттары материктің оңтүстік-шығысында орналасқан. Алтын Жағалау, Дэйдрим-Айленд, Кэрнс сияқты теңіз жағалауындағы климаттық курорттар демалыс пен емделу үшін ең қолайлы жер болып табылады. Алайда, Австралияның басқа материктерден алшақ орналасуы кіру туризмінің дамуына кері әсерін тигізеді, сондықтан мұнда көбіне ішкі туризм дамыған.
Африкада емдік туризмі қарқынды дамып келеді. Тунис курорттарының беделі артуда. 1996 жылы мұнда сумен және балшықпен емдейтін Орталық ашылып, кейін әлемдегі ең ірі орталықтардың біріне айналған болатын. Ол қазіргі заманғы технологиямен жабдықталған және біліктілігі жоғары кадрлармен қамтамасыз етілген. Орталықта теңіз суын және балшығын пайдалана отырып әр түрлі массаж арқылы емдейді. Египеттегі Хургада - Қызыл теңіздегі ірі туристік орталық, сонымен қатар халықаралық дәрежедегі Шарм-Эль-Шейх, Дахаб және Нувейба курорттарын, Мароккодағы Агадир, Мохаммедия, Танжер, Эль-Хосейма курорттарын атап өтуге болады. Үнді мұхитының жағалауында Кенияның Момбаса, Кипини, Малинди, Ламу, Килифи курорттары және ОАР-да бірнеше курорт бар. Емдік туризмін дамыту үшін ресурстар жеткіліксіз болып табылады [22].
1-Кесте. Әлемдік курорттық орындарға қысқаша сипаттама [автормен құрастырылған]
Курорт аты
Қысқаша сипаттама
Чехия
Ұлы Лосина
Әйгілі курорт Десны атты өзенінің шөліндегі Грубого Есеника тау массивінің баурайында жатыр. Тұрғылықты қайнар көздері қазіргі таңда 400 жыл бойы суық және ыстық дақты суы мен әр түрлі ауруларды емдеуге қолданылады олардың ішіне (жүйке жүйесі мен тыныс алу жолдарын емдеу кіреді).
1-Кестенің жалғасы
Шумава
Үлкен аймақ кішігірім халқының саны мен кең ормандары мен өзен көлдері мен туристердің көңілінен шығады.Өзіндік рельефі шаңғы спортына барлық жағдайларды жасайды. Ең әйгілі курорт - Железна-Руда. Бұл Чехиядағы техникасы жағынан қамтылған және тасжолдарының әр түрлі кедергілері бар курорт.
Германия
Висбаден
2000 жыл бойы курорт ретінде танымал. Оның географиялық орналасуы Таунус тауының оңтүстік беткейінде жеңіл климат денсаулыққа күш беретін ыстықтың қайнар көзі осы жердің ғажап екендігін білдіреді. Қала көптеген саябақтармен қоршалған, оның шеткі бөлігі орманға бай асықпай аралаумен болса адам өзінің тыныштығын сақтап келеңсіз жағдайлардан арыла алады бұл да өте маңызды нәрсе. Курорт тыныс алу жолдары мен ревматизмге маманданады.
Бад Зальциг
Рейннің сол жағасындағы кішігірім қала. Бұл жерде шипалы радонның қайнар өздері үстіртін жоғарыға шығады. Қаладағы саябақта су түбіне шиелерді жібереді. Рейннің қарама-қарсы жағасында бейнелеу көрінісі, шұғыл беткейлер, оң жағасынан шыңына бой көтеретін 2 замктың бөлшектері осылар өздерін "екі тапқыр ағайынды" деп атайды. Курорт емделу мен ревматизм ишиасасы және басқада аурулармен маманданады.
Бад Годесберг
Рейннің сол жақ жағалауындағы Бонның ауданы болып табылады. Ол әйгілі "Семигорьяға" қарама-қарсы орналасқан, оның әсем серуендеуге арналған ауласы бар, және "эстетикалық" ваннаны қабылдауға мүмкіндік береді. Бұл ауданда көптеген шетелдің елшіліктері мен өкілдері бар.
Италия
Пассо Стельвио
Италиядағы тау шыңындағы ең әсем аудандарының бірі, Австрия мен Швейцария шекарасында орналасқан. Стельвио асуы Бормио курортынан 5 шақырымды жерде, теңіз деңгейінен 2760 м биіктікте жатыр. Жылына 12 ай бойы бұл аймақты қар жамылып жатады. Әр бір қонақ үйлер тау шаңғысы мектебінің дәстүрлерін ұстанады. 2760-3150 метр биіктікте тасжолдар жалпы ұзындығы 20 шақырымды құрайды. Жыл сайын мұнда әр бір мемлекеттен спортсмендер келіп шаңғылары мен жаттығулар өткізеді. Бұл жартастардан еуропаның бетке ұстар спортсмендерін кездестіруге мүмкіндіктер бар.
1-Кестенің жалғасы
Кортина д[']Ампеццо
Доломитті Альпілердің маңайында құрылған және сырғанауға ең жарамды орындардың бірі. 1956 жылы мұнда қысқы Олимпиада ойындары өтті. Курорт теңіз деңгейінен 1224м биіктікте орналасқан. Кортина д[']Ампеццоны Доломиттік Альпідегі шуақты жер деп атауға болады, себебі күн шуағы 7 сағат бойы жарқырап тұрады. 70 тарта қонақ үйлер шаңғы мен сырғанаушыларға немесе демалушыларға өзінің қызметтерін ұсынуда. Активті демалушыларға : 130 шақырымды жүгіру шаңғылары үшін тасжол мен 70 шақырымды кросстық тасжолдар, және жабық теннис корттары, бассейн, олимпиадалық кедергілер, Олимпиадалық мұздық сарайын ұсынады. Жан түршігетін спорт түрлері бобслей, сноу-рафтинг, каньенингтерді көрсетеді.
Тау шаңғышыларына 140 шақырымдықдайын тасжол 6 фуникулерлер, 50 кабиналық оның 22 орынды көтергіштер, 19 бугелді түрде, 2 кішігірім мектептегілерге арналған. Биіктіктің төмендеуі 1224-2930м-ге дейін. 300 жаттықтырушы үлкендер мен кішкентайларға төмен түсу техникасын үйретеді.
Ескерту: Автормен құрастырылған
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕМДІК-САУЫҚТАНДЫРУ НЫСАНДАРЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
1.1 Санаториялық-курортық орындарды ұйымдастыру мен басқару салалары
Тарихи кезеңдерден бастап ең алғаш курорттың ашылуы курорттық істің обьектілері болып тұрғындардың денсаулықтарын қалпына келтіру жөніндегі табиғи емдік факторларға тиесілі болды. Ал Қазан төңкерісінен кейін курорттық аймақтарды халықтандыру шаралары қолға алынып, олардың даму қарқыны іс жүзінде жүзеге асырылып жатты. Бірінші қағидасы - курорттар халыққа қызмет етеді. Екінші қағидасы мынадай қорытындылардан тұрады: емдік орындар мен мемлекеттің курорттары денсаулық сақтау органдарына жақын маңда орналасуы керек.Қазіргі таңда Республикада - 60 - 70% жуық санаторий мен басқа да сауықтыру орындары жұмыс істеуде.
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттіктің мәліметтеріне сенетін болсақ мемлекеттегі 90 санаторийлер пансионаттар және емдік санаторий прафилактирийлар бар. 12 тарта үйлер мен демалыс базалары мен пансионаттар жұмыс істейді (2-Кесте).
Профсоюздағы мүліктерді активті түрде басқару кірісінде 13 санаторлы - курорттық орындар Республика бойында қарқынды жұмыс істейді. Жаңақорған Қызыл - Орда обылысы "Мерке" Жамбыл обылысы "Қарғалы" пансионаты Алматы обылысы "Көктем" санаторийі Алматы обылысы, Манкент Оңтүстік Қазақстан обылысы Ақжайық Батыс Қазақстан Атырау (Атырау обл.), Лениногорск Шығыс Қазақстан Мойылды (Павлодар обл.), Сосновый бор (Костанай обл.), және Щучинск (Акмола обл.) санаторийлері орналасқан [24].
2-Кесте. 2014 жылға арналған облыс бойынша орналастыру орындары
Санаториилер, пансионаттары
санатории-профилакториидегі емдік қасиеті
Үйлер мен демалыс базалары пансионаттары
Бірлік сандары
Койкалардың бір ай бойындағы максималді айналым
Емдеген дәрігер
Бірлік сандары
Коек бір ай бойындағы максималді айналым
Демалған адамдар
2-Кестенің жалғасы
Қазақстан Республикасы
90
12313
119104
12
3256
7416
Акмола
6
1245
7401
1
120
1879
Актөбе
4
621
2774
1
1800
685
Алматы облысы
7
1326
19077
3
320
1131
Атырау
5
304
8104
-
-
-
Жамбыл облысы
3
295
1283
-
-
-
Батыс Қазақстан
4
525
1635
1
300
800
Қарағанды
19
1954
17427
5
614
1526
Қостанай
5
842
9297
-
-
-
Қызылорда
3
530
3285
-
-
-
Маңғыстау
2
250
1057
-
-
-
Павлодар
3
595
6062
-
-
-
Солтүстік Қазақстан
4
245
2156
-
-
-
Оңтүстік Қазақстан
11
2035
26275
-
-
-
Астана қаласы
-
-
-
-
-
-
Алматы қаласы
8
1065
10167
1
102
1395
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттіктің мәліметтері
Емдік мақсаттағы санаторий мен пансионаттар - емдік профилактикалық ұйымы мен біріге отырып науқастардың жайлы орналасуына жағдай жасай отырып осындай қысқа уақыт ішінде тәуір болуына кепіл бере алады. Негізгі емдік факторлар климаттың жағымды болуы мен қатар табиғи емдік қасиетті минералды сулар мен емдік батпақтардан ала алады. Олардың көбісі мамандандырылған және бір немесе көп профилділігін курорттық аймақтарда жүзеге асырады.
Мемлекеттің қазынасына 47 санаторий мен пансионаттар тізімі еніп оның ішінде Алматы обл 2 орында (335 орынды) 3 орын Жамбыл обл (295 орынды) Қызыл Орда (180 орны) мен Оңт Қазақстан 6 ор (810 орын) бар екенін көре аламыз (3-Кесте).
3-Кесте. 2014 жылғы Мемлекеттік демалыс орындары
Санаториилер, ансионаттары
санатории-профилакториидегі емдік қасиеті
Үйлер мен демалыс базалары пансионаттары
Бірлік сандары
Койкалардың бір ай бойындағы максималді айналым
Емдеген дәрігер
Бірлік сандары
Коек бір ай бойындағы максималді айналым
Демалған адамдар
Қазақстан Республикасы
47
9324
51578
3
552
2553
Акмола
4
624
5176
-
-
-
Актөбе
2
500
1324
-
-
-
Алматы облысы
2
335
1357
-
-
-
Атырау
1
80
335
-
-
-
Шығыс Қазақстан
3
270
852
-
-
-
Жамбыл облысы
3
295
1283
-
-
-
Батыс Қазақстан
2
220
823
1
300
800
Қарағанды
10
860
5836
1
150
340
Қостанай
3
400
1546
-
-
-
Қызылорда
2
180
885
-
-
-
3-Кестенің жалғасы
Павлодар
1
175
517
-
-
-
Солтүстік Қазақстан
1
100
969
-
-
-
Оңтүстік Қазақстан
7
1475
20785
-
-
-
Алматы қаласы
6
810
9890
1
102
1395
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттіктің мәліметтері
Мемлекеттік орындарға қарамастан республикада көптеген мемлекеттік емес 4 санаторлы - профилакториялық орындар 2014 жылғы санаққа сай келеді. 2014 жылы емделгендер саны 67256 адам мемлекеттікте 51578 адам осы жағыдай жекеменшік санаторийлардың болғаны мен байланысты және олар кеңінен таралған құрал - жабдықтар мен емдеп жоғарғы деңгейде қызмет көрсетеді. Мемлекет тарапынан санаторлы - курорттық орындарда ҚР-ның статистика жөніндегі мәліметтерінің баяндауы бойынша 2014 жылы Қарағанды обылысында (5836 адам) емделген одан кейін Ақмола (5176 адам ем қабылдаған), Алматы қаласы (9890 адам) болып келеді екен.
4-Кесте. Түрлері бойынша анайы орналастыру құралдары
2011
2012
2013
2014
Санаториялар, пансионаттар емдік мақсаты мен санатории-профилакториялар
Сан бірліктері
83
80
90
90
Емделген адамдары
61624
89958
123062
119104
Үйлер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
1 ЕМДІК ТУРИЗМІНІҢ МӘНІ МЕН ДАМУ ТАРИХЫ ... ... ... ... ... ... ...
5
0.1 Емдік туризм және туризм жүйесін дамытудағы орны ... ... ... ... ...
0.2 Емдік туризмнің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
0.3 Әлемдік тәжірибедегі емдік туризмінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ..
5
7
10
1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ҚӘЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ ... ... ..
17
17
21
23
1.1 Санаторлық-курорттық орындарды ұйымдастыру және басқару
салалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Емдік орындардың дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Арман шипажайының қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2 МЕН БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
28
2.1 Аймақтағы емдік туристік-рекреациялық ресурстарды меңгеру ... ... ..
2.2 Емдік туризмнің даму тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
28
30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
36
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Санаторлы - курорттық емделу табиғи емдік ресурстарды және физиотерапиялық - медикоментоздық қағидаларды қолдану арқылы жүзеге асырылған, дегенмен емдік ресурстар негізгі рөлді атқарады. Табиғи емдік ресурстардың құрамына кіретіндер: ландшафттар биоклиматтар, гидроминералды ресурстар (минералды сулар және емдік батпақтар).
Емдік орындары халықтың ұлттық игілігі болып табылады. Олар халықтың демалуы мен емделуіне арналған және де қатаң түрде қорғауға алынған табиғи обьектілері мен өзіндік ерекшелітері бар аймақ болып келеді. Көптеген табиғи факторлардың шипалы қасиеті менерте заманнан белгілі;су емшілік жорамалдары мен құрастырылған және де олар балнеологиялық курорттардың минералды суларының прототиптері тектес болып келген. Ол судың емдік қасиеті туралы құлақ қағыстар көптеген аурушаң адамдарды өздеріне назар аудару мақсатында шет аймақтарға тез қарқын мен таралуда Ғажайып бұлақтар мен басқа да емдік факторлары емдік құпиялардың негізі бола тұрып кей бір жағдайларда діни мәдениеттің қағидасы ретінде саналып келді.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуының қажеттілігін тұтынушыларға әлеуметтік тапсырыс көптеген бүтіндей жүйесін жуықтап алғанда денсаулық мәселесі мен бос уақытты өткізуге байланысты салауатты өмір салтына республикадағы патриоттық тәлім-тәрбиені үйретуге жағдайлар жасалған.
Қазақстан Республикасының кең байтақ территориясында ерекше физико-географиялық және геологиялық жағдайлары емдік туризмдегі әр түрлі факторлар мен таралған. Емдік туризмді дамытуға Қазақстанның мүмкіншілігі зор. Оның негізгі ғажайып табиғи жағдайларын көптеген емдік батпақтар мен минералды бұлақтар кұрайды. Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің даму қарқыны шикізат базасы мен дағдыланған.
Жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуын көрсету болып табылады.
Жұмыстың міндеті:
1) Емдік туризмнің даму тарихын анықтай отырып, курорт санаторий шаруашылығы саласының менеджмент пен маркетинг мәселелерін қарастыру;
2) Қазақстан Республикасының емдік туризмді дамыту жолдары мен болашағын айқындау;
3) Емдік орындарды ұйымдастыру мен басқару салаларын көрсету.
Ақпарат көздері: Курстық жұмысты орындау барысында мынадай ғалымдардың еңбектері қолданылды: Полторанова В.В., Парфенов А.П., Данилова Ю.Е., Александрова В.А., Мироненко Н.С. жұмыстары, Твердохлебов И.Т., Ердаулетов С.Р., Белой Н.А, Лебедевой И.П. және т.б., сонымен бірге Қазақстандық ғалымдардың емдік туризмнің деңгейін жоғары сатыға көтерудегі еңбектері қарастырылды: Нұрғалиева, Темирханова К., Железников М., Хасанова А т.б. еңбектері талқылынды.
ҚР-ның статистика және ақпарат агенттігінің мағлұматтары қолданылды. ҚР-ның Денсаулық министірлігі кардиология және ішкі аурулар бөлімі, ғылыми-зерттеу институтының материалдары пайдаланылды.
Зерттеу нысаны: аймақтағы емдік туризмнің даму перспективаларының меңгерудің дәрежелері мен танысу.
1 Емдік туризмінің мәні мен даму тарихы
2.1 Емдік туризм және туризм жүйесін дамытудағы орны
Емдік туризм - бұл тұрғылықты жерден алшақтап демалу мен емделу мақсатында табиғи факторларды өзіне сіңіру. Сонымен қатар санаторлы-курорттық жерлер мен емдік орындарға саяхат жасау.
Рекреация - бұл адам баласы өзінің бос уақытын танымдық сауықтыру спорттық және мәдени-көңіл көтеру іс-шараларын өткізу мен шектелмейді және осы шаралар бір күндік, апталық, жылдық сонымен қатар өмірлік циклдерді жүзеге асыру мақсатында орындалады [3].
Туризм арқылы сауығу - бұл адамның өндірістік және өндірістік емес психологиялық жағынан шаршауын кетіре алады. Дені сау адамның жұмыстағы және үй шваруашылығындағы ауырпашылықтан шаршауы адамның жұмыс істеу қабілетін төмендетіп жібереді.
Орындалып жатқан жұмыстың талпынысына қарай отырып оннан екі түрлі шаршау белгілерін анықтауға болады Олар: Интенсивті және тәулік бойы жұмыс істеу барысында функционалды потенциалдың төмендеуі салдарынан жүйке жүйесі орталығының және жұмыс істейтін ағзаның тежелуіне әкеліп соғады. Осы орайда жұмыстық қабілеті дереу қалпына келеді. Ең аз деген интенсивті ұзақ жұмыста функционалды потенциалдың әлсіреу тереңдігі күрделеніп жұмыс бабына ұзақ мерзімдей дайындалады [4].
Физиологиялық өзгерістердің болуын қадағалау мақсатында еңбегі демалысқа ауысуы керек. Рекреациялық әрекеттің қасиеті шаршағанын басатын оның белсенділігін арттырады. Белсенді қасиеттің қалпына келу процесінде пассивті демалысқа қарағанда өтуі анық байқалады.
Тәулік бойы ауыр салмақтан күшті әсер алуы жасөспірімдер жасына байланысты.
Емдік туризмінің түсінігі И. В. Зориннің және В. А. Квартальныйдың анықтаулары бойынша бұл: біріншіден емдік және демалу мақсатындағы туризм, екіншіден жалақылары төмен тұрғындардың туристік саяхатында тұрмыстық жағдайы нашар, әлеуметтік жағынан қорғалмаған емделу мен рекреациядан өтуді қажет ететін адамдар саны.
Курорттық орындар: Жанға жайлы табиғи факторлары мен денсаулықты қалпына келтіру үшін профилактикалық ауруларды емдеуге арналған.
Куроттық емделу: Адам денсаулығын бастапқы қалпына келтіру процесінде әр түрлі курорттық ресурстарды пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
Емдік рекреация: Ол өзінің негізгі емделу факторлары мен көзге түседі, климат минералды бұлақтар емдік батпақтар т.б.
Осыған орай ол 3 топқа бөлінеді. Климаттық емдеу, бальнеологиялық емдеу және батпақпен емдеу. Емдік-курорттық рекреацияның мақсаты медико-биологиялық нормаларға қатаң түрде сай болуы.
Туризмдегі қоғамдағы функция мен өндірісті шығару технологиясының негізін 3 топқа бөлеміз олар: емдік, спорттық - сауықтыру, және де танымдық туризм болып саналады. Осы формаларды назарға ала отырып туризм классификациясын класқа, типке түрге, және әр түрліліге бөлуге болады [6].
Рекреациялық туризм өзіне емделу мен сауықтану саяхатын қосады. Ол мынандай бөліктерден құралады курорттық емделу оның ішіне климаттық емделу, балнеологиялық емделу, қымызбен емделу және батпақпен емделу, спорттық сауықтыру және оның құрамына пансионаттар демалыс үйіндегі сауықтану және де спорттық жорықтардағы болып бөлінеді (1 сурет).
Сонымен қатар климаттық емделу туризмі мынадай түрлерге бөлінеді Олар: талассотерапия (теңіз климаты мен шомылу және күнге қыздырыну мен емделу) гелиотерапия (күн ваннасы), аэротерапия (ауа ваннасы).
ТУРИЗМ
Қоғамдық функция мен өнімді шығару технологиясы
Емдік Спорттық-сауықтыру Танымдық
Қоғамдық функция мен өнімді шығару технологиясы
Емдік Спорттық-сауықтыру Танымдық
Туристік саяхаттың бағытына байланысты
Туристік саяхаттың бағытына байланысты
Экскурсиялық
Экскурсиялық
Рекреациялық
Рекреациялық
Арнайы
Арнайы
КУРОРТТЫ-ЕМДІК
КУРОРТТЫ-ЕМДІК
Спорттық-сауықтыру
Спорттық-сауықтыру
Көрермендердің көңілін көтеру
Көрермендердің көңілін көтеру
Батпақ пен емдеу
Батпақ пен емдеу
Бальнеологиялық
Бальнеологиялық
Климаттық емдеу
Климаттық емдеу
Қымызбен емдеу
Қымызбен емдеу
Гелиотерапиялық тб.
Гелиотерапиялық тб.
Талассотерапиялық
Талассотерапиялық
1-сурет Қазіргі заманғы туризм классификациясының емдік туризмдегі орны [3]
Құрамы мен қасиеті бойынша кеңінен таралған әр түрлі қоспалардан тұратын ағзаға әсері мол минералды су емдік батпақ және жайлы климаттық жағдайы көптеген аудандарда курорттық орталықтардың ашылуына негіз болды.
Осыған байланысты санаториялық-емдік рекреация бұл - туризмнің Еуропалық түрі. Өкінішке орай жер шарының басқа бөліктерінде аса қатты дамымаған. Ал АҚШ-та туризмнің өте көп бағытта таралмаған түрі болып келеді.
Соңғы кезде тау шаңғысының курорты белең алып барады. Олар мынандай табиғат факторларына тән: қар жамылғысының көптігін жылына 3 айға дейін биіктігі 50-60 см болуын қадағалайды. Сонымен бірге жайлы климаттық жағдай әлсіз немесе белсенді түрде бөлшектелген рельефтер жартасы мен орташа температурасы 170, қар көшкінінен сақтану шараларын қарастырады [5].
Қазақстан Республикасында емдік факторлардың ресурстарға бай 10% зерттелген. Ал 6 бальнеологиялық топтағы шипалы суларынан (жағымсыз иісі жоқ қасиетті компоненттері мен) сулфидті бромды кремнийлі радонды йодты темірлі, негізгі қолданылатындары радонды және кремнийлі болып табылады.
Республикамызда емдік батпақтың негізгі түрі сульфидті (құрамы - 60 млн м3) дейін жетеді. Сонымен қатар теңіздік примориялық түрлері кездеседі, бірақта Арал теңізінің суының тартылуына байланысты кей біреуі құрамындағы байлықтарын жоғалтқан [7].
Туризмді дамытуда емдік туризмнің түрлерін географиялық жағдайға байланысты зерттеуіміз қажет.
1.2 Емдік туризмнің түрлері
Курорттағы емдік факторлардың түрлері бальнеологиялық батпақты және климаттық болып келеді.
Бальнеологиялық курорттар: Мұндағы ең негізгі факторлар шипалы сулар іш құрылысты тазалау мен мұрынды қыздыруға арналған. Минералды сулар әлі толық қанды зерттеле қоймаған өте күрделі бөлшектерден тұрады. Сонымен қатар, көптеген критерийлер арқылы анықтау және құрамында ионы бар минерализациялануы көгілдір отыны көбірек қосылған фармакологиялық активті микроэлементтер мен әр түрлі қарым-қатынастардың белсенділік ортасында болғандығы ішкі байланыста белгіленген элементтердің радиоактивтігінен қышқылдығын қалпына келтіретін температураның потенциалын айтады.
Шипалы судың әр түрлі типтері өзінің физико-химиялық негізімен ерекшеленіп келе оның емдік сапалығы талаптарына сай болуын қадағалайды.
Бальнеология - (бұл лат. Тілінен аударғанда balneum - шомылу), деген мағынаны береді, медицина ғылымының бөлімі шипалы сулардың физико-химиялық қасиеті мен оны емдік-профилактикалық мақсатта қолдану тәсілдері мен дәрігерлік көрсеткіштің ішкі және сыртқы оң мен кері әсерін көрсетеді.
Балнеологияның да адамдар сияқты өзіндік жасы бар. Ерте кезеңде емдік қасиеті бар сумен сұхбаттасу әдетке айналып кеткен болатын. Әлемнің көптеген аймақтарында мәдениет бұлақтары әлі күнге дейін сақталуда. Сол аудандағы техногендік өркениеттің қабылданғанынан бері жер астынан сарқырап ағатын суға декоративті фонтан түрін келістіріп қойған, оларды мраморлық шыныларға қарай бағыттаған екен. Ол суда болу адамдар үшін әсемдікке сәндікке айналғандай. Бұлақтар айналасында курорттық қалашықтар бой көтеруде әлемге әйгілілердің өмірін кешу орталығына айналып емханалардың жан-жақтарына ипподромдар мен ойынханалар салынуда [9].
Бальнео емханалар: Егу жұмыстарын өткізуге арналған дәрігерлік орындардың бірі (мұрынды булауға іш құрылысын қалпына келтіру үшін) және т.б қолданылады, мұның басты қаруы шипалы су болып табылады. Өзіндік біріккен курорттық балнео емхана шомылу ғимаратында орналасқаны мен санаторий құрамындағы балнео емдік бөлімшелер жұмыс істеп тұр. Балнео емхананы қаражаттары толығымен талаптарына сай келетін аймаққа орналастырады. Біріккен курорттық балнео емхана 20-70 шомылу орындарына дағдыланған. Кей бір балнео емханаларда емдік бассейдер орналастырылған. Табиғи емдікте газдық-тұзды құрамның қасиетін шипалы суды қыздыру үшін 45-50 С, аспауы тиіс осы мағұлматтардың балнетехникалық құрал-саймандары арнайы талаптарға сай болуы керек.
Бальнеотерапия - (лат. тілінен balneum - шомылу және терапия), минералды сулар мен сыртқы жағынан емделу табиғи және жасанды жолмен дайындалатын минералды сулар тәжірибие мен әр түрлі ауруларды емдеуге және дәрігерлік толық тексерулерден өту үшін қолданылады. Балнеотерапияға тағы ішуге өт жолдары мен мұрынды булауға пайдаланады. Кей жағдайларда кейбір авторлар балнетерапияға қажеті жоқ батпақ пен емдеу теңіздегі шомылуды, лимон қышқылында шомылуды тұзды өзендерді кіргізіп жатады бұл дұрыс емес. Минералды сулар химиялық құрамы мен гидростатикалық қысымы мен ағзаға температура арқылы әсер етеді. Бұған қарамастан жүйке жүйесінің рецепторларын газдар арқылы қоздырып алуы мүмкін (CO2, H2S, NO2) радиоактивті заттары мен радон теріге жұғу арқылы жастанатын орындардан өте тыныс алу жолдарынан қанға барады. Минералды сулар балнетерапияның арқасында шомылуға жүрек-қан-тамырларының ауруларын және ішкі ағзаның жүйке жүйесін нұқсан келтіріп тері аурулары мен қозғалу мен тірену ағзаларына зардабын тигізеді [2].
Курорттың енді бір түрі - батпақтық курорттар ерте заманнан емдік мақсатта әр түрлі батпақтардың түрлері қолданылған. Ертедегі Мысырда науқастар Нілдің арнасынан асқан кезіндегі лайды өздеріне жаға отырып ем қабылдай білген, оңтүстіктен түскен ыстық күн сәулесіне қыздырынып өздеріне осы рахаттың ләззәтін қолдана білген. XVI-ғасырда батпақ пен емделу Италия жағалауына да келіп жеткен болатын мұнда негізінен жанартаудың батпақтарынан нәр алған. Ал XVII-ғасырда осы шипаны Франция одан кейін Германияда құлақ қағыс еткен.
Батпақпен емделу - емдік мақсатта қолданылатын батпақтың әр түрлі шығу тегі мен құрамына қарай илолық шым тезектік тікенек тектес және т.б пайдалана аламыз. Емдік батпақтар май тәріздес және тест түріндегі консистенциядан құралады. Ол жылуды көп уақыт сақтау мен қатар ағзаға тасымалдай алады. Бұл жәйт жылулық және емдік егу жұмыстарына жоғары температурада ал судың барысына келетін болсақ мұндай күшті ағза мүлдем көтере алмайды [11].
Батпақпен емделу тамырлардың сырқаттанып ауруы мен жүйке жүйесінде және жарақаттың шығу тегінен онан соң гинекологиялық аурулардың қатарынан көрінуде. Қазіргі заманғы методтар мен технологиялардың арқасында батпақ пен емделу жоғары деңгейдегі медициналық нәтижелерге жетуге және осы курорттардың әйгілі болуына құлшыныс береді.
Ең әйгілі деген батпақтық курорттардың қатарына кіретіндер: Бердянск, (Евпатория), Одестік лимандар, Сақтар, Көне Русь, Мулянды, Жаңақорған, Щучинск, (Қазақстан) және т.б.
Тағы бір ең негізгі емдік туризмнің түрі бұл климат.
Климаттық курорттар. Мұндағы ең басты фактор бұл жайлы климаттық жағдай күннің және ауаның шуағында теңізде өзенде және көлдерде шомылу.
Климаттық курорттардың арасында ерекше курорттарды атайтын болсақ, олар: примориялық, таулы, жазықтық, климаттыққымызбен емдеу және бетпақдаладағы климатқа назар салуға болады.
Климат секілді климаттық курорттар да өзгеше болып тұрады. Курорттың жағдайына сайемдік қасиеті мол заттар мен көптеген ауруларды тез арада емдеу басқа дәрі дәрмектерге қарағанда нәтижесі жоғары болып саналады [13].
Курорттық емделудің табиғи факторларының кейбір түрлерін қарастырайық.
1. Аэротерапия - ұйқыны қалпына келтіріп жүйке жүйесінің ағзаның долдануын төмендетіп қан тамырларының жоғарылауына жол бермей қан қысымын өзінің бастапқы қалпына әкеледі. Ағзаның әр түрлі функциясына өте ауыр егу жұмыстарын жүргізу кезінде белсенді түрде суыққа төзімділігін арттырады.
Біркелкі ауа температурасы адамның жылуды сезінуі мен оған температураның ғана емес салқынауаның қозғалу жылдамдығына санаулы түрде әсерін қалдырады. Құрамында теңіз тұзы көп ауаны сіңіру жоғары деңгейдегі озонмен аэроионы бар жүйке жүйесінің соңғы белестерінде жастану мен демалу жолдарын ғажайып өзгерістерге адамның әр түрлі ағзасының қызметіне қарай бағытталады.
Аэроиондардың қалыптасуына көмектесетін негізгі процесс ауаның иондалуы болып келеді. Ауа ванналары суыққа төзімділігін арттыратын егу жұмыстарын және ауырлы көптік ағзаның әр түрлі функциясының әсері мол.
2. Гелиотерапия - ағзаның белсенді түрде сауығуы емдік және тәжірибие ретінде қолдануға сәуле энергиясы арқылы күнді дененің жоғарғы бөлігіне сіңіру кезінде тез қарқынды түрде жүзеге асуы мүмкін. Күн сәулесі ағзаға өмірлік процестердің жылдам жұмыс істеуіне ықпал етеді. Қысқа толқынды сәулелер ауруды өршітетін микробтарға өте қатты әсер етуі ғажап емес. Олар ағзадағы Двитаминінің ағзаның істен шыққан процестерін қалпына келтіруіне көмектесе отырып, балалардағы рахит ауруының қайталануына тосқауыл қояды.
3. Талассотерапия - (грек тілінен аударғанда thalassa - теңіз және терапия) деген мағынаны білдіреді. Теңіз климаты мен емделу сонымен қатар күн ванналарын біріктіре алады. Түндегі теңіздің жылуды ақырындап беруі таң ата теңіз суының жоғарғы жылуын ауа жылуы мен салыстырған сәттен бастап түсіндіріледі. Теңіз суы емдік минералды сулардың қатарына кіреді. Теңізде шомылу ағза функциясының қызметіне әр түрлі өзгерістер әкеліп олардың өмірлік тонустарын жоғары деңгейге көтереді. Олар тыныс алу аппаратының функциясына жағымды жағынан көмектесіп адам ағзасының негізгі зат алмасуын көтереді.
4. Орман - Сонымен бірге сауығудағы табиғи емделудің емдік факторлары болып табылады. Жасыл өсімдіктер атмосфераның төменгі қабатының шаңдарын өзіне сіңіріп алу барысында ауаны әр түрлі қоспалардан тазартады. Сәуленің әсер етуінің арқасында өсімдіктер көмір-қышқыл газын сіңіріп алып оның орнына ауаның лайлануынан сақтайды [14].
Қымызбен емдеу: Емдік мақсатта қолданылатын қымызды биенің сүтінен алады. Негізінде қымызбен емделу ТМД елдерінде жүргізіледі. Бие сүтінен сүтті-қышқыл бактерияларды ашыту арқылы алады. Қымыз ашыған кезде оның құрамынан белсенді түрде антимикробтық және антибиотикалық қасиеттері микроағзадан бөлініп шығады. Қымыз ағзадағы биологиялық процестерді қалпына келтіреді.
Қымыз бен емдеу негізінде ТМД-ның жазық және орманды жазық жерлерінде шоғырланған. Себебі бұл ауданда климаттық қымызбен емдеудің арнайы орталықтары ашылған (Шафронов Бурабай және т.б.). Олар әдетте климатотерапия мен сәйкес келеді [15].
Күнделікті әсер ететін арнайы емес рефлекторлық факторлар қатарына жататындар.
1. Табиғаттың ерекше күші су ауа және күн сәулесі.
2. Емдік дене шынықтыру, кең түрде таралып танымал болған серуен, мен экскурсия, спорт пен шұғылдану, гимнастика,
3. Емдік тамақтану
4. Курорттық аймақтағы табиғат әсемдігінің жағымды әсер етуі.
5. Өмірдің бұрынғы қалпының өзгеруіне әкеліп тітіркенудің көлемін азайтады.
6. Емделу мен демалыстың негізгі режимі рационал болып табылады.
1.3 Әлемдік тәжірибедегі емдік туризмнің дамуы
Еуропаның емдік туризмі жоғары деңгейде дамыған. Мұнда емдік туризмнің барлық түрлері қолданысқа ие болған. Еуропада кең көлемді курорттар, санаторийлар және демалыс үйлері бар. Осы аймаққа жыл сайын көптеген адамдар лық болып келуде. Негізгі емдік туризмнің аймақтары Еуропаның орталығы мен шығысында және батысында шоғырланған. Бұрынғы социалдық мемлекеттер курорттық жобаның әдеп-ғұрыптарына өте бай, сонымен қатар емдік табиғи климаттық ресурстарының спектрлері кеңінен таралған және қазіргі заманғы әсерлі методтарды науқастардың ауруларын емдеуі, одан басқа пациенттердің қалпына келуін қадағалайды.
Еуропа елдерінің ішінде шипажайлы-курорттық емделуге келушілердің саны жөнінен Чехия алдыңғы орынды алады. Мұндағы ең үлкен және әйгілі здравница - Карловы Вары болып табылады. Чехияның ұлттық туристік әкімшілігінің деректері бойынша жыл сайын оған емделуге әлемнің 70 елінен 50 мың адам және 2 млн. экскурсант келеді. Соңғы кезде елде чех здравницаларын еуропалық емдік туризм нарығында белсендірек жылжыту шаралары жүргізіліп жатыр. Курорттарда театр сахналары, галереялар, көрме залдары, би алаңдары, ойын мекемелері, түнгі клубтар ашылуда. Сонымен қатар гольф, теннис, суда жүзу, яхтинг, каратэ, жаяу, атпен және велосипедпен серуендеуге жағдай жасай отырып, белсенді демалысқа мүмкіндіктерді кеңейтуде. Емдік бағдарламалары мәдени, ойын-сауық және танымдық шаралармен жақсы үйлесім табады. Чех курорттары музыкалық фестивальдер, ән байқауларын, курорттық балдар, аэробика-марафондар, көрме-сатылымдар, фольклорлық фестивальдер ұйымдастырады. Карловы-Вары курортында дәстүрге айналған Халықаралық толықметражды фильмдер фестивалі өткізіледі. Бұл шаралар туристерді көбірек тартуға және олардың контингентін кеңейтуге бағытталған.
Еуропаның емдік туризм нарығында Чехияның басты бәсекелесі - Венгрия болып табылады. Оны термалды моншалар зонасы деп атайды. Тәулігіне 500000 м³ жуық термалды су табиғи бұлақтардан ағып шығады, оның жартысы медицинада пайдаланылады. ХІХ ғасырда Венгрия Еуропаның сумен емдеу орталығы, ал Будапешт емдік сулар қаласы атағына ие болған. Бүгінгі таңда Венгрияның 22 қаласы мен 62 ауылында ресми түрде бекітілген емдік су көздері бар. Туристік ағындар көбіне Будапештке және Балатон көліне келеді. Будапешттегі әйгілі түрік моншалары XVI-XVII ғасырлардан бері сақталған және бүгінде қызмет етуде. Балатон - Еуропаның ең үлкен және жылы көлдерінің бірі, балық аулау, жүзу, желкенді спорт және су шаңғысымен айналысуға қолайлы орын. Жыл сайын көлге әр елден 100 мыңға жуық турист келеді. Венгрия курорттарында емделу мен демалу Германия, АҚШ, Австрия азаматтары және жергілікті халық арасында сұранысқа ие. Барлық келушілердің жартысынан көбі осы төрт елдің үлесіне тиеді [19].
Емдік туризм нарығында Польшаның бальнеологиялық және климаттық курорттары кең тараған. Негізгі бальнеологиялық және бальнеобалшықтық Свиноуйсьце, Камень-Поморски, Колобжег курорттары Балтық теңізінің жағалауында орналасқан. Олар Чехия және Венгрия курорттарына қарағанда онша әйгілі емес және бәсекелестікке түсе алмайды. Жарнаманың жоқтығы, медициналық қызмет деңгейінің төмендігі және теңіз суының суықтығы сияқты факторлар Польша курорттарының мүмкіндігін шектейді. Польшадағы емдік туризмінің дамуына Эстония, Латвия, Литвадағы сияқты теңіз жағалауындағы қолайсыз экологиялық жағдай теріс әсерін тигізеді. Теңіз жағалаулары өндіріс қалдықтарымен және қоқыстармен ластанған. Көптеген өнеркәсіп орындары техникалық жағынан ескірген және қоршаған ортаны қорғау талаптарына сәйкес қайта жабдықталуы тиіс. Зиянды заттардың негізгі бөлігі шығыс және оңтүстік-шығыс жағалауда орналасқан өндіріс нысандарынан келеді. Өте жоғары деңгейде бактериалды ластануды салдарынан кейбір Балтық жағалаулары жабылып, адамдарға суға түсуге тыйым салынады. Мұндай жылдары Польшаның теңіз жағалауларына келетін туристік ағын кемиді. Таулы аудандарда орналасқан климаттық курорттардың ісі жандана түседі. Олардың саны көп, сондықтан тау-климаттық туризмді Польшаның емдік туризмінің мамандандырылған саласы ретінде қарастыруға болады.
Чехия, Венгрия, Польшадан басқа емдік туризмі Болгария, Румыния, Сербия, Черногорияда дамыған. Бұл елдер жылы теңіздерге шыға алады және негізінен теңіз жағалауындағы климаттық курорттарда сауықтыру бағдарламаларын ұсынады. Сонымен қатар, Хорватияда медицинада пайдаланылатын мұнай түрі - нафталанның Еуропадағы жалғыз шығу көзі ашылған. Оның негізінде құрылған Иванич-Град курорты тері және тірек-қозғалыс аппаратының аурулары бар науқастарды қабылдайды. Словакия термалды здравницаларын қазіргі заманғы технологиялармен жабдықтау арқылы жақын арада Чехияға баратын туристік ағынды өзіне тартып, емдік туризмі нарығында басты орынға ие болуы мүмкін [20].
Батыс Еуропа мемлекеттері курорттық істің терең дәсүрлерімен ерекшеленеді. Мұнда әлемдік маңызға ие Германиядағы Баден-Баден және Висбаден, Франциядағы Виши, Ұлыбританиядағы Бат, Бельгиядағы Спа және басқа да ірі курорттар орналасқан. Олар ХІХ ғ. 2 ж. тек қана емдік емес, демалыс орны ретінде де дамыған. Аралас архитектуралық стильдер, павильондардан шыққан әр түрлі әуендер, концерттер, сахналық көріністер және балдар, сән үлгілерінің және алғашқы автокөліктердің көрінісі, ойын бизесі, сауық кештері бұл курорттарға ерекше қайталанбас сипат берген. Батыста курорттық істі ұйымастырудың ХІХ ғасырда қалыптасқан қағидалары бүгінгі таңда өзгеріске ұшырай қойған жоқ. Курортқа келген адамдарға қатаң күн тәртібі белгіленбейді, олар ем алу уақытын өздері таңдайды және дәрігердің кеңесімен жүруге міндетті емес. Батыс Еуропа курорттарының көпшілігі Германия, Австрия және Швейцарияда орналасқан. Олар негізінен бальнеологиялық және климаттық болып келеді.
Германияда жоғарыда аталған Баден - Баден және Висбаденнан өзге Шварцвальд тау жүйесінің етегінде жатқан Баденвейлер, Вильдбад және Байерсбронн, Франкфурт-на-Майне қаласына жақын орналасқан Бад-Хомбург және Бад-Наухайм, елдің батысындағы Ахен сияқты атақты бальнеологиялық курорттар бар. Климаттық курорттардың арасында тау және орман курорттары басым (Кведлинбург, Оберхоф, Фюссен), сонымен қатар теңіз жағалауындағы (Вангероге, Даме, Травемюнде, Хайлигенхафен, Фленсбург) курорттар да кең тараған. Жыл сайын неміс курорттары 1 млн. астам адам қабылдайды. Германияның климаттық және бальнеологиялық орталықтары ұсынатын аурудың алдын алу және қалпына келтіру бағдарламалары Франция, Бельгия, Люксембург, АҚШ және Канада тұрғындарының арасында сұранысқа ие.
Австрияның көптеген курорттарының ішінде ең әйгілісі - Бадгастайн бальнеологиялық курорты Зальцбург провинциясының оңтүстігінде, Гастайн өзенінің алабында орналасқан. Ол ыстық радон бұлақтарының негізінде құрылған. Бальнеологиялық және климаттық курорттармен қатар Австрияда көл жағалауындағы емдік туризмі дамыған. Жыл сайын Аттерзе, Мондзе және Топлицзе көлдеріне 1 млн. жуық турист келеді. Жалпы, елге келетін туристердің 20%-ы емдік мақсатты көздейді.
Швейцариядағы курорттар саны Германия және Австрияға қарағанда аз болғанымен, емдік туризмінің әйгілі бағыттарының бірі болып табылады. Алайда бағасының өте жоғары болуына байланысты бұл елдегі курорттық қызмет тек бай адамдар үшін қолжетімді болып келеді. Баден, Бад-Рагац бальнеологиялық здравницалары және Ароза, Давос, Санкт-Мориц, Церматт тау-климаттық курорттары жергілікті тұрғындармен қатар шетелдік қонақтар арасында үлкен сұранысқа ие. Швейцария алғаш болып шөппен емдеуді тәжірибеге енгізді. Мұнда ірі фитотерапевттік Кран-Монтана орталығы орналасқан. Орталықта дерматоз, зат алмасу жүйесінің бұзылуы, диабет, жүйке жүйесі ауруларын емдейді.
Оңтүстік Еуропада емдік туризмі негізінен Италияда дамыған. Оның бальнеологиялық курорттары елдің солтүстік-шығысында, термалды суларға және емдік балшықтарға бай Эмилья-Романья аймағында және Искья аралында орналасқан.
Испания, Португалия, Греция туристерді климаттық теңіз жағалауындағы курорттарымен қызықтырады, олар көбіне демалыс және ойын-сауық орталықтары ретінде танымал. Бұл елдерде мамандандырылған емдік курорттар аз және жалпы курорттар санының тек бірнеше пайызын ғана құрайды.
Солтүстік Еуропада емдік туризмінің даму деңгейі төмен. Дания мен Нидерландының теңіз жағалауындағы климаттық курорттары және Норвегия, Финляндия, Швецияның көл жағалауындағы курорттарын атап өтуге болады, бірақ олар тек жергілікті маңызға ие.
Американдық континентте емдік туризмінің көшбасшысы АҚШ болып табылады. Мұнда медициналық қызметтер ең жоғарғы деңгейде дамыған, осыған орай қымбат болғандықтан, жергілікті халық денсаулықтарына, аурудың алдын алуға көп көңіл бөледі және курорттарға баруды жөн көреді. Солтүстік Америка курорттарының көбісі бальнеологиялық болып табылады. Минералды суларымен атақты Маммот-Спрингс, Хибер-Спрингс, Хот-Спрингс курорттары АҚШ-тың орталық бөлігіндегі Арканзас штатында орналасқан. Теңіз жағалауындағы Лонг-Бич (Нью-Йорк), Хаттерас (Солтүстік Каролина штаты), Майами-Бич (Флорида), Сан-Диего және Санта-Круз (Калифорния) сияқты климаттық курорттар да үлкен сұранысқа ие. Көл жағалауындағы курорттар да әйгілі, алайда американдықтар көбіне Орталық Америка, Куба, Багам аралдарындағы курорттарда демалып, емделуді жөн көреді.
Таяу Шығыста туристік ағындар емдік мақсатында Өлі теңізге барады. Тұздар мен минералды заттарға бай оның суы ешбір ағзаның өмір сүруіне жарамсыз болып келеді. Мұндағы Эйн-Бокек, Эйн-Букек, Эйн-Геди, Неве-Зохар сияқты Израиль курорттарына келетін туристердің жоғары дәрежелі емдік қызметін алатындарына кепілдік беріледі.
Оңтүстік Азия, Шығыс және Оңтүстік-шығыс Азияда емдік туризмі өзге деңгейде дамыған. Мұнда дәстүрлі емес медицина, фитотерапия және инемен емдеу кең тараған.
Ресейдегі емдік туризмінің ең ірі орталығы - Кавказ минералды сулары болып табылады. Бұл курорттық-рекреациялық аймақта жыл сайын 15 млн. астам адам емделе алады.
Австралия емдік туризміне қажет барлық табиғи ресурстарға ие. Ірі бальнеологиялық Дейлсфорд, Морк, Спрингвуд курорттары материктің оңтүстік-шығысында орналасқан. Алтын Жағалау, Дэйдрим-Айленд, Кэрнс сияқты теңіз жағалауындағы климаттық курорттар демалыс пен емделу үшін ең қолайлы жер болып табылады. Алайда, Австралияның басқа материктерден алшақ орналасуы кіру туризмінің дамуына кері әсерін тигізеді, сондықтан мұнда көбіне ішкі туризм дамыған.
Африкада емдік туризмі қарқынды дамып келеді. Тунис курорттарының беделі артуда. 1996 жылы мұнда сумен және балшықпен емдейтін Орталық ашылып, кейін әлемдегі ең ірі орталықтардың біріне айналған болатын. Ол қазіргі заманғы технологиямен жабдықталған және біліктілігі жоғары кадрлармен қамтамасыз етілген. Орталықта теңіз суын және балшығын пайдалана отырып әр түрлі массаж арқылы емдейді. Египеттегі Хургада - Қызыл теңіздегі ірі туристік орталық, сонымен қатар халықаралық дәрежедегі Шарм-Эль-Шейх, Дахаб және Нувейба курорттарын, Мароккодағы Агадир, Мохаммедия, Танжер, Эль-Хосейма курорттарын атап өтуге болады. Үнді мұхитының жағалауында Кенияның Момбаса, Кипини, Малинди, Ламу, Килифи курорттары және ОАР-да бірнеше курорт бар. Емдік туризмін дамыту үшін ресурстар жеткіліксіз болып табылады [22].
1-Кесте. Әлемдік курорттық орындарға қысқаша сипаттама [автормен құрастырылған]
Курорт аты
Қысқаша сипаттама
Чехия
Ұлы Лосина
Әйгілі курорт Десны атты өзенінің шөліндегі Грубого Есеника тау массивінің баурайында жатыр. Тұрғылықты қайнар көздері қазіргі таңда 400 жыл бойы суық және ыстық дақты суы мен әр түрлі ауруларды емдеуге қолданылады олардың ішіне (жүйке жүйесі мен тыныс алу жолдарын емдеу кіреді).
1-Кестенің жалғасы
Шумава
Үлкен аймақ кішігірім халқының саны мен кең ормандары мен өзен көлдері мен туристердің көңілінен шығады.Өзіндік рельефі шаңғы спортына барлық жағдайларды жасайды. Ең әйгілі курорт - Железна-Руда. Бұл Чехиядағы техникасы жағынан қамтылған және тасжолдарының әр түрлі кедергілері бар курорт.
Германия
Висбаден
2000 жыл бойы курорт ретінде танымал. Оның географиялық орналасуы Таунус тауының оңтүстік беткейінде жеңіл климат денсаулыққа күш беретін ыстықтың қайнар көзі осы жердің ғажап екендігін білдіреді. Қала көптеген саябақтармен қоршалған, оның шеткі бөлігі орманға бай асықпай аралаумен болса адам өзінің тыныштығын сақтап келеңсіз жағдайлардан арыла алады бұл да өте маңызды нәрсе. Курорт тыныс алу жолдары мен ревматизмге маманданады.
Бад Зальциг
Рейннің сол жағасындағы кішігірім қала. Бұл жерде шипалы радонның қайнар өздері үстіртін жоғарыға шығады. Қаладағы саябақта су түбіне шиелерді жібереді. Рейннің қарама-қарсы жағасында бейнелеу көрінісі, шұғыл беткейлер, оң жағасынан шыңына бой көтеретін 2 замктың бөлшектері осылар өздерін "екі тапқыр ағайынды" деп атайды. Курорт емделу мен ревматизм ишиасасы және басқада аурулармен маманданады.
Бад Годесберг
Рейннің сол жақ жағалауындағы Бонның ауданы болып табылады. Ол әйгілі "Семигорьяға" қарама-қарсы орналасқан, оның әсем серуендеуге арналған ауласы бар, және "эстетикалық" ваннаны қабылдауға мүмкіндік береді. Бұл ауданда көптеген шетелдің елшіліктері мен өкілдері бар.
Италия
Пассо Стельвио
Италиядағы тау шыңындағы ең әсем аудандарының бірі, Австрия мен Швейцария шекарасында орналасқан. Стельвио асуы Бормио курортынан 5 шақырымды жерде, теңіз деңгейінен 2760 м биіктікте жатыр. Жылына 12 ай бойы бұл аймақты қар жамылып жатады. Әр бір қонақ үйлер тау шаңғысы мектебінің дәстүрлерін ұстанады. 2760-3150 метр биіктікте тасжолдар жалпы ұзындығы 20 шақырымды құрайды. Жыл сайын мұнда әр бір мемлекеттен спортсмендер келіп шаңғылары мен жаттығулар өткізеді. Бұл жартастардан еуропаның бетке ұстар спортсмендерін кездестіруге мүмкіндіктер бар.
1-Кестенің жалғасы
Кортина д[']Ампеццо
Доломитті Альпілердің маңайында құрылған және сырғанауға ең жарамды орындардың бірі. 1956 жылы мұнда қысқы Олимпиада ойындары өтті. Курорт теңіз деңгейінен 1224м биіктікте орналасқан. Кортина д[']Ампеццоны Доломиттік Альпідегі шуақты жер деп атауға болады, себебі күн шуағы 7 сағат бойы жарқырап тұрады. 70 тарта қонақ үйлер шаңғы мен сырғанаушыларға немесе демалушыларға өзінің қызметтерін ұсынуда. Активті демалушыларға : 130 шақырымды жүгіру шаңғылары үшін тасжол мен 70 шақырымды кросстық тасжолдар, және жабық теннис корттары, бассейн, олимпиадалық кедергілер, Олимпиадалық мұздық сарайын ұсынады. Жан түршігетін спорт түрлері бобслей, сноу-рафтинг, каньенингтерді көрсетеді.
Тау шаңғышыларына 140 шақырымдықдайын тасжол 6 фуникулерлер, 50 кабиналық оның 22 орынды көтергіштер, 19 бугелді түрде, 2 кішігірім мектептегілерге арналған. Биіктіктің төмендеуі 1224-2930м-ге дейін. 300 жаттықтырушы үлкендер мен кішкентайларға төмен түсу техникасын үйретеді.
Ескерту: Автормен құрастырылған
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕМДІК-САУЫҚТАНДЫРУ НЫСАНДАРЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
1.1 Санаториялық-курортық орындарды ұйымдастыру мен басқару салалары
Тарихи кезеңдерден бастап ең алғаш курорттың ашылуы курорттық істің обьектілері болып тұрғындардың денсаулықтарын қалпына келтіру жөніндегі табиғи емдік факторларға тиесілі болды. Ал Қазан төңкерісінен кейін курорттық аймақтарды халықтандыру шаралары қолға алынып, олардың даму қарқыны іс жүзінде жүзеге асырылып жатты. Бірінші қағидасы - курорттар халыққа қызмет етеді. Екінші қағидасы мынадай қорытындылардан тұрады: емдік орындар мен мемлекеттің курорттары денсаулық сақтау органдарына жақын маңда орналасуы керек.Қазіргі таңда Республикада - 60 - 70% жуық санаторий мен басқа да сауықтыру орындары жұмыс істеуде.
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттіктің мәліметтеріне сенетін болсақ мемлекеттегі 90 санаторийлер пансионаттар және емдік санаторий прафилактирийлар бар. 12 тарта үйлер мен демалыс базалары мен пансионаттар жұмыс істейді (2-Кесте).
Профсоюздағы мүліктерді активті түрде басқару кірісінде 13 санаторлы - курорттық орындар Республика бойында қарқынды жұмыс істейді. Жаңақорған Қызыл - Орда обылысы "Мерке" Жамбыл обылысы "Қарғалы" пансионаты Алматы обылысы "Көктем" санаторийі Алматы обылысы, Манкент Оңтүстік Қазақстан обылысы Ақжайық Батыс Қазақстан Атырау (Атырау обл.), Лениногорск Шығыс Қазақстан Мойылды (Павлодар обл.), Сосновый бор (Костанай обл.), және Щучинск (Акмола обл.) санаторийлері орналасқан [24].
2-Кесте. 2014 жылға арналған облыс бойынша орналастыру орындары
Санаториилер, пансионаттары
санатории-профилакториидегі емдік қасиеті
Үйлер мен демалыс базалары пансионаттары
Бірлік сандары
Койкалардың бір ай бойындағы максималді айналым
Емдеген дәрігер
Бірлік сандары
Коек бір ай бойындағы максималді айналым
Демалған адамдар
2-Кестенің жалғасы
Қазақстан Республикасы
90
12313
119104
12
3256
7416
Акмола
6
1245
7401
1
120
1879
Актөбе
4
621
2774
1
1800
685
Алматы облысы
7
1326
19077
3
320
1131
Атырау
5
304
8104
-
-
-
Жамбыл облысы
3
295
1283
-
-
-
Батыс Қазақстан
4
525
1635
1
300
800
Қарағанды
19
1954
17427
5
614
1526
Қостанай
5
842
9297
-
-
-
Қызылорда
3
530
3285
-
-
-
Маңғыстау
2
250
1057
-
-
-
Павлодар
3
595
6062
-
-
-
Солтүстік Қазақстан
4
245
2156
-
-
-
Оңтүстік Қазақстан
11
2035
26275
-
-
-
Астана қаласы
-
-
-
-
-
-
Алматы қаласы
8
1065
10167
1
102
1395
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттіктің мәліметтері
Емдік мақсаттағы санаторий мен пансионаттар - емдік профилактикалық ұйымы мен біріге отырып науқастардың жайлы орналасуына жағдай жасай отырып осындай қысқа уақыт ішінде тәуір болуына кепіл бере алады. Негізгі емдік факторлар климаттың жағымды болуы мен қатар табиғи емдік қасиетті минералды сулар мен емдік батпақтардан ала алады. Олардың көбісі мамандандырылған және бір немесе көп профилділігін курорттық аймақтарда жүзеге асырады.
Мемлекеттің қазынасына 47 санаторий мен пансионаттар тізімі еніп оның ішінде Алматы обл 2 орында (335 орынды) 3 орын Жамбыл обл (295 орынды) Қызыл Орда (180 орны) мен Оңт Қазақстан 6 ор (810 орын) бар екенін көре аламыз (3-Кесте).
3-Кесте. 2014 жылғы Мемлекеттік демалыс орындары
Санаториилер, ансионаттары
санатории-профилакториидегі емдік қасиеті
Үйлер мен демалыс базалары пансионаттары
Бірлік сандары
Койкалардың бір ай бойындағы максималді айналым
Емдеген дәрігер
Бірлік сандары
Коек бір ай бойындағы максималді айналым
Демалған адамдар
Қазақстан Республикасы
47
9324
51578
3
552
2553
Акмола
4
624
5176
-
-
-
Актөбе
2
500
1324
-
-
-
Алматы облысы
2
335
1357
-
-
-
Атырау
1
80
335
-
-
-
Шығыс Қазақстан
3
270
852
-
-
-
Жамбыл облысы
3
295
1283
-
-
-
Батыс Қазақстан
2
220
823
1
300
800
Қарағанды
10
860
5836
1
150
340
Қостанай
3
400
1546
-
-
-
Қызылорда
2
180
885
-
-
-
3-Кестенің жалғасы
Павлодар
1
175
517
-
-
-
Солтүстік Қазақстан
1
100
969
-
-
-
Оңтүстік Қазақстан
7
1475
20785
-
-
-
Алматы қаласы
6
810
9890
1
102
1395
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттіктің мәліметтері
Мемлекеттік орындарға қарамастан республикада көптеген мемлекеттік емес 4 санаторлы - профилакториялық орындар 2014 жылғы санаққа сай келеді. 2014 жылы емделгендер саны 67256 адам мемлекеттікте 51578 адам осы жағыдай жекеменшік санаторийлардың болғаны мен байланысты және олар кеңінен таралған құрал - жабдықтар мен емдеп жоғарғы деңгейде қызмет көрсетеді. Мемлекет тарапынан санаторлы - курорттық орындарда ҚР-ның статистика жөніндегі мәліметтерінің баяндауы бойынша 2014 жылы Қарағанды обылысында (5836 адам) емделген одан кейін Ақмола (5176 адам ем қабылдаған), Алматы қаласы (9890 адам) болып келеді екен.
4-Кесте. Түрлері бойынша анайы орналастыру құралдары
2011
2012
2013
2014
Санаториялар, пансионаттар емдік мақсаты мен санатории-профилакториялар
Сан бірліктері
83
80
90
90
Емделген адамдары
61624
89958
123062
119104
Үйлер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz