Қорларды жіктеу және бағалау туралы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1 Қорларды жіктеу және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Қорлар жайлы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Қорлардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3 ЖШС «Арай» компаниясының экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... .14
2 ЖШС «Арай» компаниясы бойынша қорлардың қолданыстағы есебі ... ... ... 19
2.1 Сатылған тауарлардың өзіндік құнын анықтау әдістері ... ... ... ... ... ... ...19
2.2 Қорларды бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.3 Қабылданған тауарды ресми құжаттау және синтетикалық есебі ... ... ...25
2.4 Материалдық қорлардың қоймадағы есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.5 Материалдардың бухгалтериядағы есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.6 Материалдық қорларды түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
1 Қорларды жіктеу және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Қорлар жайлы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Қорлардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3 ЖШС «Арай» компаниясының экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... .14
2 ЖШС «Арай» компаниясы бойынша қорлардың қолданыстағы есебі ... ... ... 19
2.1 Сатылған тауарлардың өзіндік құнын анықтау әдістері ... ... ... ... ... ... ...19
2.2 Қорларды бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.3 Қабылданған тауарды ресми құжаттау және синтетикалық есебі ... ... ...25
2.4 Материалдық қорлардың қоймадағы есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.5 Материалдардың бухгалтериядағы есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.6 Материалдық қорларды түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Зерттеу арқылы алынған білімдерді тәжірибеде қолдану болып табылады. Стандарт қорлардың өзіндік құнын анықтауда әр түрлі әдістерді қолдану, оларды, қолдану нәтижелерін өзіндік құнның мәнін жуықтап көрсету. Өнеркәсіп кәсіпорындарының қорлар қозғалысы үрдістерінің басқару стратегиясын ғылыми – теориялық негіздерін жан-жақты зерттеу негізінде құру.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі – өндірістік қорлар бұл бір өндірістік цикл процесінде толықтай тұтынылатын, өзінің құнын бірден өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына көшіріп, оның материалдық негізін құрайтын еңбек заттары. Сондықтан да өнеркәсіп кәсіпорындарында өндірістік қорлардың халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес есбін жүргізіп, оларды түгендеуді қазіргі заманға сай орындай білу. Экономика тұрғысында зерттеу кәзіргі уақытта өзінің даму қадамының бастапқы сатысында тұр және көбінесе өзекті проблемаларды анықтауға бағытталған, сонымен қатар и оларды шешудің нұсқалары, әдістері және жолдары ғылыми жұмыстарда әзірге көп орын ала қойған жоқ. Қазақстанның одан әрі даму перспективалары және экономикалық дамуының тұрақтылығы мемлекеттің даму жолына түсуімен анықталады. Бұл курстық жұмыста арастырылатын тақырыптың өзектілігі барлық өндірістік кәсіпорындардағы қаржылық есептіліктің дұрыс рәсімделуі, оның ішінде қорлардың бағалау және бірнеше әдіс бойынша дұрыс есебін жүргізу болып табылады. Кәсіпорындағы үрдістердің басқару стратегиясына белсенділікті, факторларды және кәсіпорындар жағынан қозғалыс күштерін зерттеу негізінде құру және нәтижелеу арқылы жетуге болады.
Курстық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізіне өнеркәсіп кәсіпорындарында өндірістік қорлардың халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес есбін жүргізіп, оларды түгендеуді қазіргі заманға сай орындай білуболғандықтан үрдістерді басқару стратегиясын қалыптастыру, болжау және экономиканы мемлекеттік реттеу, өнеркәсіп кәсіпорындарының жұмысын белсендіру саласындағы қазіргі заманғы отандық және шетел ғалым – экономистерінің еңбектері алынды. Зерттеудің стратегиялық мақсатын нәтижелеу үшін бірін – бірі толықтыратын әр – түрлі методологиялық әдістер қолданылды. Жұмыста логикалық, статистикалық талдау, экономико – математикалық моделдеу, кестелік және графикалық интерпретациялау әдістері қолданылды.
Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде халықаралық қаржылық есеп стандарттарына сәйкес бухгалтерлік есеп, отандық және шетел ғалым ғалымдарының зерттеулерінің материалдары, Қазақстан Республикасының мемлекеттік заңнамалары мен бағдарламалық материалдары және экономикалық зерттеулерді жүргізудің жалпы экономикалық ұстанымдары, ғылыми – практикалық конференциялар материалдары, интернет – қор және
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі – өндірістік қорлар бұл бір өндірістік цикл процесінде толықтай тұтынылатын, өзінің құнын бірден өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына көшіріп, оның материалдық негізін құрайтын еңбек заттары. Сондықтан да өнеркәсіп кәсіпорындарында өндірістік қорлардың халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес есбін жүргізіп, оларды түгендеуді қазіргі заманға сай орындай білу. Экономика тұрғысында зерттеу кәзіргі уақытта өзінің даму қадамының бастапқы сатысында тұр және көбінесе өзекті проблемаларды анықтауға бағытталған, сонымен қатар и оларды шешудің нұсқалары, әдістері және жолдары ғылыми жұмыстарда әзірге көп орын ала қойған жоқ. Қазақстанның одан әрі даму перспективалары және экономикалық дамуының тұрақтылығы мемлекеттің даму жолына түсуімен анықталады. Бұл курстық жұмыста арастырылатын тақырыптың өзектілігі барлық өндірістік кәсіпорындардағы қаржылық есептіліктің дұрыс рәсімделуі, оның ішінде қорлардың бағалау және бірнеше әдіс бойынша дұрыс есебін жүргізу болып табылады. Кәсіпорындағы үрдістердің басқару стратегиясына белсенділікті, факторларды және кәсіпорындар жағынан қозғалыс күштерін зерттеу негізінде құру және нәтижелеу арқылы жетуге болады.
Курстық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізіне өнеркәсіп кәсіпорындарында өндірістік қорлардың халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес есбін жүргізіп, оларды түгендеуді қазіргі заманға сай орындай білуболғандықтан үрдістерді басқару стратегиясын қалыптастыру, болжау және экономиканы мемлекеттік реттеу, өнеркәсіп кәсіпорындарының жұмысын белсендіру саласындағы қазіргі заманғы отандық және шетел ғалым – экономистерінің еңбектері алынды. Зерттеудің стратегиялық мақсатын нәтижелеу үшін бірін – бірі толықтыратын әр – түрлі методологиялық әдістер қолданылды. Жұмыста логикалық, статистикалық талдау, экономико – математикалық моделдеу, кестелік және графикалық интерпретациялау әдістері қолданылды.
Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде халықаралық қаржылық есеп стандарттарына сәйкес бухгалтерлік есеп, отандық және шетел ғалым ғалымдарының зерттеулерінің материалдары, Қазақстан Республикасының мемлекеттік заңнамалары мен бағдарламалық материалдары және экономикалық зерттеулерді жүргізудің жалпы экономикалық ұстанымдары, ғылыми – практикалық конференциялар материалдары, интернет – қор және
1 Толпаков Ж. С. Документальное оформление товарных операций. КЭУК, 2001
2 Типтік бухгалтерлік есеп шоттар жоспары ҚР Қаржы Министрінің бұйрығы 23. 05. 2007 № 185
3 Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары –ХҚЕС; Ұлттық қаржылық есептілік стандарты- ҰҚЕС ҚР Қаржы Министрінің бұйрығы 21. 06. 2007
4 Толпаков Ж. С.Бухгалтерский учет. УчебникКараганда, 2004
5 Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы. ҚР Заңы 28 ақпан 2007 жыл № 234 (өзгерістермен толықтырулар енгізілген№ 562 20.12.2012жыл КР ҚМ Бұйрығы, 2013жылдың 1-ші қаңтардан бастап күшіне енген)
6 Абдыманапов А. Принципы бухгалтерского учета и финансовой отчетности: УчебникА. : Тау. Гуль.принт, 2005
7 Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Ә.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның
қаржылық жағдайын талдау, А., Экономика. 2007ж-378 бет
8 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаев З.Н., Құдайбергенов Н.А. Жантаева
Қаржылық есеп, А., Экономика. 2007ж-400 бет.
9 Назарова В.Л, Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі
бухгалтерлік есеп. Оқулық. Алматы. Экономика 2008ж.
10 Төлегенов Ә.Т, Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика.
2007ж-200б.
11 Тасмағамбетов Т.А, Омаров А.Ш, Әлібеков Б.А, Рабатов О. Ж,
Байболтаев Н.Ә, Родостовец В. К, Қаржы есебі, А., Дәуір 2005ж-390 б.
12 Құдайбергенов, А. Ә. Жантева.- Алматы: Экономика,2007ж- 330 б.
13 Әбдіманапов Ә.Ә. Есеп көрсеткіштерін өзара салыстру мен талдау принциптері. // Бухгалтерлік есеп және аудит. – 2006 жыл.
14 Әбдіманапов Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп счеттарының жаңа типтік жоспарымен қалай жұмыс істеу керек. // Бухгалтерлік есеп және аудит. – 2007 жыл.
15 Әбдіманапов Ә.Ә. Қаржылық қорытынды есеп терминдері мен элементтерін тану. // Бухгалтерлік есеп және аудит. – 2007 жыл.
16 Әбдіманапов Ә.Ә. Есеп саясатының концептуалды негіздері мен қалыптасуы. // Бухгалтерліқ есеп және аудит. – 2006 жыл.
17 Әбдіманапов Ә.Ә. Есеп саясатының концептуалды негіздері мен қалыптасуы. // Бухгалтерліқ есеп және аудит. – 2007 жыл
18 №2 Халықаралық қаржылық есеп стандарты. www.google.kz
19 "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы" заң 02.09.2009 жыл
20 Мейірбеков А.Қ, «Кәсіпорын экономикасы» – 2007ж
2 Типтік бухгалтерлік есеп шоттар жоспары ҚР Қаржы Министрінің бұйрығы 23. 05. 2007 № 185
3 Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары –ХҚЕС; Ұлттық қаржылық есептілік стандарты- ҰҚЕС ҚР Қаржы Министрінің бұйрығы 21. 06. 2007
4 Толпаков Ж. С.Бухгалтерский учет. УчебникКараганда, 2004
5 Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы. ҚР Заңы 28 ақпан 2007 жыл № 234 (өзгерістермен толықтырулар енгізілген№ 562 20.12.2012жыл КР ҚМ Бұйрығы, 2013жылдың 1-ші қаңтардан бастап күшіне енген)
6 Абдыманапов А. Принципы бухгалтерского учета и финансовой отчетности: УчебникА. : Тау. Гуль.принт, 2005
7 Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Ә.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның
қаржылық жағдайын талдау, А., Экономика. 2007ж-378 бет
8 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаев З.Н., Құдайбергенов Н.А. Жантаева
Қаржылық есеп, А., Экономика. 2007ж-400 бет.
9 Назарова В.Л, Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі
бухгалтерлік есеп. Оқулық. Алматы. Экономика 2008ж.
10 Төлегенов Ә.Т, Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика.
2007ж-200б.
11 Тасмағамбетов Т.А, Омаров А.Ш, Әлібеков Б.А, Рабатов О. Ж,
Байболтаев Н.Ә, Родостовец В. К, Қаржы есебі, А., Дәуір 2005ж-390 б.
12 Құдайбергенов, А. Ә. Жантева.- Алматы: Экономика,2007ж- 330 б.
13 Әбдіманапов Ә.Ә. Есеп көрсеткіштерін өзара салыстру мен талдау принциптері. // Бухгалтерлік есеп және аудит. – 2006 жыл.
14 Әбдіманапов Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп счеттарының жаңа типтік жоспарымен қалай жұмыс істеу керек. // Бухгалтерлік есеп және аудит. – 2007 жыл.
15 Әбдіманапов Ә.Ә. Қаржылық қорытынды есеп терминдері мен элементтерін тану. // Бухгалтерлік есеп және аудит. – 2007 жыл.
16 Әбдіманапов Ә.Ә. Есеп саясатының концептуалды негіздері мен қалыптасуы. // Бухгалтерліқ есеп және аудит. – 2006 жыл.
17 Әбдіманапов Ә.Ә. Есеп саясатының концептуалды негіздері мен қалыптасуы. // Бухгалтерліқ есеп және аудит. – 2007 жыл
18 №2 Халықаралық қаржылық есеп стандарты. www.google.kz
19 "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы" заң 02.09.2009 жыл
20 Мейірбеков А.Қ, «Кәсіпорын экономикасы» – 2007ж
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 Қорларды жіктеу және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...7
1.1 Қорлар жайлы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 7
1.2 Қорлардың
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..11
1.3 ЖШС Арай компаниясының экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... .14
2 ЖШС Арай компаниясы бойынша қорлардың қолданыстағы есебі
... ... ... 19
2.1 Сатылған тауарлардың өзіндік құнын анықтау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... 19
2.2 Қорларды бағалау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...21
2.3 Қабылданған тауарды ресми құжаттау және синтетикалық
есебі ... ... ...25
2.4 Материалдық қорлардың қоймадағы
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...27
2.5 Материалдардың бухгалтериядағы
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..29
2.6 Материалдық қорларды
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..38
Кіріспе
Зерттеу арқылы алынған білімдерді тәжірибеде қолдану болып табылады.
Стандарт қорлардың өзіндік құнын анықтауда әр түрлі әдістерді қолдану,
оларды, қолдану нәтижелерін өзіндік құнның мәнін жуықтап көрсету.
Өнеркәсіп кәсіпорындарының қорлар қозғалысы үрдістерінің басқару
стратегиясын ғылыми – теориялық негіздерін жан-жақты зерттеу негізінде
құру.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі – өндірістік қорлар бұл бір
өндірістік цикл процесінде толықтай тұтынылатын, өзінің құнын бірден
өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына көшіріп, оның материалдық
негізін құрайтын еңбек заттары. Сондықтан да өнеркәсіп кәсіпорындарында
өндірістік қорлардың халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес
есбін жүргізіп, оларды түгендеуді қазіргі заманға сай орындай білу.
Экономика тұрғысында зерттеу кәзіргі уақытта өзінің даму қадамының бастапқы
сатысында тұр және көбінесе өзекті проблемаларды анықтауға бағытталған,
сонымен қатар и оларды шешудің нұсқалары, әдістері және жолдары ғылыми
жұмыстарда әзірге көп орын ала қойған жоқ. Қазақстанның одан әрі даму
перспективалары және экономикалық дамуының тұрақтылығы мемлекеттің даму
жолына түсуімен анықталады. Бұл курстық жұмыста арастырылатын тақырыптың
өзектілігі барлық өндірістік кәсіпорындардағы қаржылық есептіліктің дұрыс
рәсімделуі, оның ішінде қорлардың бағалау және бірнеше әдіс бойынша дұрыс
есебін жүргізу болып табылады. Кәсіпорындағы үрдістердің басқару
стратегиясына белсенділікті, факторларды және кәсіпорындар жағынан қозғалыс
күштерін зерттеу негізінде құру және нәтижелеу арқылы жетуге болады.
Курстық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізіне өнеркәсіп
кәсіпорындарында өндірістік қорлардың халықаралық қаржылық есептілік
стандарттарына сәйкес есбін жүргізіп, оларды түгендеуді қазіргі заманға сай
орындай білуболғандықтан үрдістерді басқару стратегиясын қалыптастыру,
болжау және экономиканы мемлекеттік реттеу, өнеркәсіп кәсіпорындарының
жұмысын белсендіру саласындағы қазіргі заманғы отандық және шетел ғалым –
экономистерінің еңбектері алынды. Зерттеудің стратегиялық мақсатын
нәтижелеу үшін бірін – бірі толықтыратын әр – түрлі методологиялық әдістер
қолданылды. Жұмыста логикалық, статистикалық талдау, экономико –
математикалық моделдеу, кестелік және графикалық интерпретациялау әдістері
қолданылды.
Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде халықаралық қаржылық есеп
стандарттарына сәйкес бухгалтерлік есеп, отандық және шетел ғалым
ғалымдарының зерттеулерінің материалдары, Қазақстан Республикасының
мемлекеттік заңнамалары мен бағдарламалық материалдары және экономикалық
зерттеулерді жүргізудің жалпы экономикалық ұстанымдары, ғылыми –
практикалық конференциялар материалдары, интернет – қор және Халықаралық
қаржылық есеп стандарты (ХҚЕС) 2 Қорлар, Типтік бухгалтерлік есеп шоттар
жоспары Бухгалтерлік есепті жүргізу ережелері, қосымша анықтамалық оқу
құралдары, зерттеу материалдары пайдаланылды.
Нарықтық экономиканың қай саласында да өндірістік запастар кәсіпорынның
айналым активтерінің құрамды бөлігі болып табылады. Олардың өндіріс
шығындарындағы үлес салмағы түрлеріне, түсу көздеріне, бағалау әдістеріне
байланысты. Агроөнеркәсіп кешенін ұйымдастыруда өндірістік шығындардың
маңызды элементі болып материалды шығындар болып табылады.
Материалдар айналым активтерінің құрамды бөлігі ретінде өндіріс
процесінде толықтай қолданылады және өзінің құнын өндірілетін өнімнің
құнына толығымен алып барады.
ЖШС “МТС Құрылыс” мәліметтері негізінде Қорлар есебі және аудиті
тақырыбына жазылған дипломдық жұмысты қорытындылай келе мынадай тұжырымға
келуге болады. Осы жұмысты орындау барысында ең алдымен тауарлы-материалды
құнды бұйымдарының есебін теориялық жағынан ашуға тырыстық. Тексеру жұмысы
үшін методикалық база ретінде тауарлы-материалды құнды бұйымдарының есебі
теориясы мен тәжірибесі бойынша Қазақстандық және Ресейлік ғалымдардың
еңбектері алынды.
Көріп отырғанымыздай ЖШС “МТС Құрылыс” қаржылық жағдайы қарастырылған
жылдары өзгеріске түскенімен жыл соңында табыспен аяқтап отыр. Тауарлы өнім
көлемі есепті жылы жоғарылауда. Алайда алдыңғы екі жылмен салыстырғанда
біршама өскендігін байқаймыз. Кәсіпорынның соңғы кезде қаржылық жағдайының
жақсаруы және сомалар бойынша өсімдік шаруашылығы үлкен үлес алып отыр, тек
өндіріс көлемін ұлғайтумен ғана емес, сондай-ақ бұдан шаруашылықтың өсімдік
шаруашылығына мамандандырылғанын көреміз.
Қаржы және есеп жұмысының көлеміне қызметкерлерінің міндеттерін тиісті
адамдарға бөліп, тиімді ұйымдастырылған. Жалпы есеп кәсіпорындарында журнал-
ордерлік формада жүргізіледі.
Шаруашылық тауарлы-материалды құнды бұйымдардың есебін бекітілген
нұсқаулықтар, ұсыныстар бойынша жүзеге асырады. Жалпы алғанда
материалдардың жабдықтау-өндіру-сату процесіндегі үздіксіз қозғалысы сәйкес
құжаттармен жабдықталады.
Осы ЖШС “МТС Құрылыс” есептерінің синтетикалық және аналетикалық
есебінің жағдайына тоқтала келе мен үшінші бөлімнің аналитикалық есебіне
тоқталдым. Шаруашылықта есептің ұйымдастырылуы жаман емес.
1 Қорларды жіктеу және бағалау
1. Қорлар жайлы түсінік
Кәсіпорындардың көбісі қорлардың тұрақты және сатып алынған түрлерін
ұстайды. Қор деңгейі әр түрлі болуы мүмкін. Ол өндірістің түрі мен сипатына
байланысты болады. Нақты бір тұтынушыға жұмыс атқаратын кәсіпорындар
қорлардың төменгі деңгейін сақтайды, олар тұтынушыларға өнімді дайын болған
кезде жеткізіп қамтамасыз етеді. Егер тауар тез бүлінетін болса, онда
кәсіпорындар өз қорларын азайтуға тырысады. Үлкен өндірістік циклы бар
кәсіпорындар аяқталмаған өндіріске үлкен көлемдегі сомаларды инвестициялай
алады. Кәсіпорын қандай болмасын қор деңгейін сақтаса да, бұл қымбат болуы
мүмкін. Себебі, ол өзіне қорларды сақтау, сақтандыру, кәсіпорынның
құлдырауы немесе ұрлануы, сонымен қатар құралдардың әрекетін тоқтату
бойынша қаржылық шығындарды қосады.
Өндірістік қорлар – бұл бір өндірістік цикл процесінде толықтай
тұтынылатын, өзінің құнын бірден өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік
құнына көшіріп, оның материалдық негізін құрайтын еңбек заттары.
Қорлар – бұл:
1) шикізат қорлары, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар мен
кешендік бұйымдар, отын, ыдыс, ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және
өндірісте немесе жұмыстарды, қызметтерді орындау кезінде пайдалануға
арналған өзге материалдар.
2) аяқталмаған өндіріс.
3) субъектінің қызмет барысында сатуға арналған дайын өнім, тауар
түріндегі активтер.
Қорлар есебін дұрыс және тиімді ұйымдастыруды қамтамасыз ету үшін
қажеттісі:
- материалдық тауардың бірегей номенклатурасын әзірлеу
- құжат айналымының айқын жүйесі және қорларды кірістеу және шығару
жөніндегі операцияларды рәсімдеу тәртібін сақтау
- бастапқы құжаттардың есептік нысандарын біркелкі қалыпқа келтіру
- қорларға тұрақты түрде түгендеу жүргізу
- бухгалтериядағы материалдардың есебі учаскесін компъютерлендіру
Өндірістік қорлар функционалдық бағыты бойынша былайша бөлінеді:
Шикізаттар мен материалдар – бұл өнім әзірленетін еңбек заттары.Олар
өнімнің материалдық негізін қалайды. Ауыл шаруашылығы мен өндіруші
өнеркәсіптің өнімдері.
Негізгі материалдар – бұл ұсатушы өнеркәсіптің өнімдері.
Көмекші материалдар – бұл шығарылатын өнім құрамына енетін материалдар,
бірақ негізгі материалдардан ерекшелігі – өнімнің заттық негізін қаламайды.
Сатып алынған жартылай фабрикаттар мен жинақтаушы бұйымдар – бұл белгілі
бір өңдеу сатыларынан өткен, бірақ әлі дайын өнім болып табылмайтын шикізат
пен материалдар.
Отын – бұл мұнай өнімдері, қуатты отын және газ. Олар:
-технологиялық;
-қозғалтқыш;
-шаруашылық болып бөлінеді.
Ыдыс және ыдыс материалдары – бұл әртүрлі материалдарды буып-түюге,
тасымалдауға, сақтауға пайдаланатын заттар. Өзге материалдар – бұл өндіріс
қалдықтары, түзілмейтін ақаудан қайтарылатын қалдықтар, негізгі құралдар
шығарылуынан алынған материалдық құндылықтар.
Қорлардың барлық түрлерінің есебі 1300 – Қорлар бөлімшесіні негізгі,
активтік, инвентарлық шоттарында жүргізіледі.
1310 – Шикізаттар мен материалдар
1320 – Дайын өнім
1330 – Тауарлар
1340 – Аяқталмаған құрылыс
Қорлардың түсуі мен шығыны тұрақты негізде есептеліп отырады, яғни
қорлардың қозғалысын бақылап отыру үшін әр күн сайын орындалады. Қорлардың
әрбір атауына жеке шот жүргізіледі. Сатып алу осы шоттардың дебетінде
көрсетіледі. Қорлардың кез келген түрі өндіріске берілетін болса, соған
сәйкес қор шоты аударылған қорлар сомасына кредиттеледі. Дәл осы сома
өткізілген өнімнің өзіндік құны шотында дебеттеледі.
Салыстыру мақсатында қолданылмаған қорларды есептеу (инвентаризациялау)
жүзеге асырылуы мүмкін. Егер инвентаризациялау мен үздіксіз есеп
мәліметтерінің арасында ауытқулар пайда болса, онда кезең соңында үздіксіз
есеп жүйесінде инвентаризациялау сомасы көлеміне дейін түзетулер
енгізіледі. Осылайша, үздіксіз есеп жүйесі арқылы қолданылатын және кезең
соңында қалған қалдықтардың санын қадағалап отыруға болады. Үздіксіз есеп
жүйесі бухгалтерлік есептің ішкі бақылауының жоғарғы деңгейін қамтамасы
етеді, сонымен қатар ол есепте көрсетілген сомалар мен тауарлардың фактілік
саны арасындағы айырмашылықты тұтынушыға анықтап көрсетіп отырады. Барлық
есептік кезең бойынша қорлардың өткізу өзіндік құны және қорлардың нақты
түрлерінің қоймада болуы мәлімденеді.
Қорлардың кезеңдік есебі. Қорлар есебі біркелкі жүргізілмейді, олар
физикалық қайта санау (дана, лтр, тонна, т.б.) әдісі бойынша кезең соңында
есептеледі. Қорларды сатып алу Сатып алулар синтетикалық шотының дебеті
бойынша көрсетіледі, ол біруақыттық шоттарға (ауыстырылған) кредиттеледі.
Келесі формула арқылы есептеледі:
Қорлардың есептік кезең басына қалдығы + сатып алынған қорлар = өткізуге
дайын қорлардың өзіндік құны – қорлардың есептік кезең соңына қалдығы =
өткізілген қорлардың өзіндік құны
Есептегі кезеңдік жүйенің ыңғайлылығының мәні оның канцелярлық жұмыс
көлемін азайтуында. Кезеңдік жүйені шағын кәсіпкерлікте қолданған жөн,
бірақ ұлттық бухгалтерлік есеп шегіндегі кезеңдік жүйе үшін арнайы қосымша
синтетикалқ шоттарды енгізуге тура келеді.
Есептік кезең соңында үздіксіз есеп жүйесін қолдану барысында табыстың
өзіндік құнына қатар қою жолымен өнімді өткізуден түскен табыс балансы
жасалады. Өнімді өткізуден түскен табыс көрсеткіштері Шығыстар мен
Кірістер Есебіне аударылады, аралық қорытынды негізінде өткізуден түскен
жалпы табыс есептеліп шығарылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын
бұйымдары, сату үшін сатып алған тауарлары, сатып алған бірақ әзір ұйымға
келіп түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған өндіріс,
басқаларға көрсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және
қызметтерді көрсету барысында пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері,
отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа
да материалдары сол ұйымның қоры түріндегі ағымдағы активі болып табылады.
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық
үдерісіне ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай отырып
өндірілетін өнімге өз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса, еңбек
заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей
өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың
өзіндік құнның көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады. Сонымен қатар
еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
Қорларды есептеудің негізгі міндеттері:
1. Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған
материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
2. Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын
бақылау.
3. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе
төмендеп кетпеуін бақылау.
4. Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен
анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
5. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
6. Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың жоспарлы
есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын
әр объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына,
үнемді пайдаланылуына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс
сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдаланылуы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды
жасау қажет:
- тиісті түрде жабдықталған материалдық-қорларды сақтайтын қойма
немесе бөлме болуы қажет және бөлмелердің әрқайсысы материалдардың
белгілі бір түрін сақтауға арналған болуы керек;
- материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары,
өлшемдері бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі
кезде қалдығын тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы
керек.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді
таразымен, өлшеу аспаптарымен және ыдыстармен жабдықтап және оларды жиі
тексеріп, дұрыстығын қадағалап отыруы керек. Ұйымның басшысы материалдарды
қабылдайтын және босататын адамдардың топтарын белгілеп, олармен
материалдарға жауапкершілік туралы шарт жасайды. Сондай-ақ кәсіпорын
басшысы материалдарға жауапты адамдарды жұмысқа алу, жұмыстан босату
барысында ұйымның бас бухгалтерімен алдын ала келісіп отыруы керек.
Қорларды кіріске алу және қоймадан босату құжаттарына қол қою құқығына ие
болған қызмет иелерінің тізімін белгілеу кәсіпорын басшысының немесе ол
сенім білдірген адамның жұмысы болып табылады.
Қорлардың есебін дұрыс және ұтымды ұйымдастыру үшін мыналар керек:
- материалдардың біріңғай наменклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу
бағасын белгілеу;
- құжат айналымының дәл жүйесін белгілеу және материалдарды есепке алу
мен есептен шығару операциялардың тәртібін сақтау;
- біріңғайланған алғашқы есеп құжаттары нысандарының түрлерін белгілеу
және олармен ұйымның барлық бөлімін қамтамасыз ету.
Сонымен қатар қорларды алдағы уақыттарда пайдалану үшін өндіріске босату
және басқа жаққа берілетін мөлшерін белгілеп, оларды жетілдіріп отыру
керек. Белгіленген тәртіп бойынша материалдардың қалдығын жаппай түгендеу,
бақылау арқылы тексеріп және олардың нәтижесін дер кезінде есепке алып
отыру қажет.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын
бұйымдары, сату үшін сатып алған тауарлары, сатып алған бірақ әзір ұйымға
келіп түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған өндіріс,
басқаларға көрсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және
қызметтерді көрсету барысында пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері,
отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа
да материалдары сол ұйымның қоры түріндегі ағымдағы активі болып табылады.
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық
үдерісіне ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай отырып
өндірілетін өнімге өз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса, еңбек
заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей
өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың
өзіндік құнның көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады.
Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
Қорларды есептеудің негізгі міндеттері:
1. Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған
материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
2. Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын бақылау.
3. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе
төмендеп кетпеуін бақылау.
4. Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен
анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
5. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
6. Дайындалған материалдардың өзіндік құндарын анықтап және
пайдаланылған материалдардың құндарын әр объектілердің шығынына қосу.
2. Қорлардың жіктелуі
Еңбек заттары бір тектес емес. Олардың бір-бірінен өндірісте атқаратын
міндеттеріне қарай, сондай-ақ физикалық және химимялық қасиеттеріне қарай
өзара айырмашылықтары бар. Сондықтан да материалдар есебін дұрыс
ұйымдастырудың ең басты мәселесі - оларға экономикалық жағынан дәлелденген
жіктеу жасау болып табылады. Өздерінің өзгешеліктері мен өнім дайындауда
атқаратын міндеттеріне қарай материалдар:
- шикізат;
- негізгі материалдар;
- көмекші материалдар;
- жартылай фабрикат және тағы да басқалар болып табылады.
Негізгі материалдар мен шикізаттар өндірілетін өнімнің құрамына кіріп,
оның материалдық негізін жасайды.
Шикізаттар деп бұрын азды-көпті еңбек сіңірілген заттарды атайды.
Бұлардың құрамына кен өндіруші өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы мекемелерінің
өндірген дөнімдері - мұнай, кен, мақта, жүн, тері, ағаш және тағы да басқа
материалдар жатады.
Негізгі материалдардың қатарына өнімнің өзіндік құнын құрайтын өңдеуші
өнеркәсіп өнімдері – ұн, мата, кірпіш және т.б. жатады.
Өндірістік үдерістің бір сатысынан толық өтіп әрі қарай өңдеуді қажет
ететін материалдар жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұл
түрін әрі қарай өңдеу арқылы дайын бұйымдар алынады. Олардың аяқталмаған
өнімнен айырмашылығы, оны сол күйінде сатуға болады. Бұндай жағдайда
жартылай фабрикатты сатып алған ұйымдар оны әрі қарай өңдейді. Сондықтан да
әрі қарай өңдеуге арналған ұйымның өзінің өндірген немесе басқалардан сатып
алған заттары еңбек заттарының қатарында есептеледі. Жартылай фабрикаттар
қатрына құрылыс ұйымдарында – бетон және ағаш бұйымдарын, металлургияда –
шойын мен болатты жатқызуға болады.
Көмекші материалдарға - әр түрлі химикаттар мен майлайтын, сүртетін және
жөндеуге керекті басқа да материалдар жатады. Көмекші материалдардың
негізгі материалдардан өзгешелігі, олар өнімнің материалдық (заттық)
негізін құрамайды. Олар өндіріс үрдісінде қолданылуы барысында негізгі
материалдарға өзінің қандай да бір тиісті әсерін тигізіп, негізгі
материалдардың түсін тағы да басқа жақтарын өгертеді. Материалдардың бұл
түріне бояуларды, әктерді жатқызуға болады.
Қорлардың ішінде бөлек топ болып отындар, ыдыс және ыдыстық материалдар,
қосалқы бөлшектер, құрылыс материалдары, т.б. есептеледі. Отындар тобына
техникалық мақсатта энергия өндіруге, үй-жайларды жылытуға пайдаланатын
материалдардың барлық түрі жатады.
Қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 1300 Босалқылар бөлімінің
негізгі, активті мүліктік шоттары пайдаланылады. Бұл бөлімше құрамына
төмендегі синтетикалық шоттар кіреді: 1310 Шикізаттар мен материалдар,
1311 Сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар, 1312
Отын, 1313 Ыдыс және ыдыстық заттар, 1314 Қосалқы бөлшектер, 1315
Өзге материалдар, 1316 Өңдеуге берілген материалдар, 1317 Құрылыс
материалдары, 1320 Дайын өнімдер, 1330 Тауарлар, 1340 Аяқталмаған
өндіріс, 1350 Басқалай босалқылар, 1360 Босалқыларды есептен шығару
резерві.
1310 Шикізаттар мен материалдар шотында шығарылған өнімнің негізін
салатын немесе өнімді жасап шығаруда оның компоненті болып табылатын қажет
шикізаттар мен материалдарын есепке алады. Бұл жерде сондай-ақ өнімді
шығаруға қатысатын немесе шаруашылық, технологиялық және өндіріс процесіне
септігін тигізетін көмекші материалдар да есепке алынады.
1311 Сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар
шотында сатып алынған жартылай фабрикаттар және өндірілген өнімді құрастыру
үшін алынған дайын құрастырушы бұйымдар және жинауға немесе өңдеуге кеткен
шығындар есепке алынады.
1312 Отын мұнай өнімдері, қатты және басқа да отын түрлері есепке
алынады.
1313 Ыдыс және ыдыстық заттар ыдыстың барлық түрі (цистернаны,
бочкілерді, флягтарды қоспағанда) және ыдысты жөндеуге арналған материалдар
есепке алынады.
1314 Қосалқы бөлшектер жөндеуге және машинаның тозған бөлшектерін
айырбастауға (бөлшектер, агрегаттар, аккумуляторлар, дөңгелектер т.б.)
аранлған қосалқы бөлшектер есепке алынады.
1315 Өзге материалдар өндіріс қалдықтары, жөнделмейтін ақау бөлшектер,
негізгі құралды жою барысында алынған материалдар және т.б. алынады.
1316 Өңдеуге берілген материалдар шотында сыртқа өңдеуге берілген
материалдардың және өңдеуден алынған бұйымның өзіндік құнға енгізілгені
есепке алынады.
1317 Құрылыс материалдары құрылыс бөлшектерін, монтаждау жұмысын және
құрылыс процесінде тікелей пайдаланатын құрылыс материалдарын есепке алады.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар бойынша
субшоттар және материалдық есебі бойынша аналитикалық шоттар аша алады.
Қорлардың жіктелуі
Еңбек заттары біртекті емес. Олардың бір-бірінен өндірісте атқаратын
міндеттеріне қарай, сондай-ақ физикалық және химиялық қасиеттеріне қарай
өзара айырмашылықтары бар. Сондықтан да материалдар есебін дұрыс
ұйымдастырудың ең басты мәселесі - оларға экономикалық жағынан дәлелденген
жіктеу жасау болып табылады. Өздерінің өзгешеліктері мен өнім дайындауда
атқаратын міндеттеріне қарай материалдар:
- шикізат;
- негізгі материал;
- көмекші материал;
- жартылай фабрикат және тағы да басқалар болып бөлінеді.
Негізгі материалдар мен шикізаттар өндірілетін өнім-нің құрамына кіріп
оның материалдық негізін жасайды.Шикізаттар деп бұрын азды-көпті еңбек
сіңірілген заттарды атайды. Бұлардың құрамына кен өндіруші өнеркәсіп пен
ауыл шаруашылығы мекемелерінің өндірген өнімдері — мұнай, кен, мақта, жүн,
тері, ағаш және тағы да басқа материалдар жатады.Негізгі материалдардың
қатарына өнімнің өзіндік құнын құрайтын өндеуші өнеркәсіп өнімдері — ұн,
мата, кірпіш және тағы да басқалар жатады.
Өндірістік үдерістің бір сатысынан толық өтіп әрі қарай өңдеуді қажет
ететін материалдар жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұл
түрін әрі қарай өндеу арқылы дайын бұйымдар алынады. Олардың аяқталмаған
өнімнен айырмашылығы, оны сол күйінде сатуға болады. Бұндай жағдайда
жартылай фабрикатты сатып алған ұйымдар оны әрі қарай өңдейді. Сондықтан да
әрі қарай өндеуге арналған ұйымның өзінің өндірген немесе басқалардан сатып
алған заттары еңбек заттарының қатарында есептеледі. Жартылай фабрикаттар
қатарына құ-рылыс ұйымдарында бетон жәнс ағаш бұйымдарын, металлургияда —
шойын мен болатты жатқызуға болады.
Көмекші материалдарға — әр түрлі химикаттар мен майлайтын сүртетін және
жөндеуге керекті басқа да материалдар жатады. Көмекші материалдардың
негізгі материалдардан өзгешелігі, олар өнімнің материалдық (заттық)
негізін құрамайды. Олар өндіріс үдерісінде қолданылуы барысында негізгі
материалдарға өзінің қандайда бір тиісті әсерін тигізіп, негізгі
материалдардың түсін тағы да басқа жақтарын өзгертеді. Материаддардың бұл
түріне бояуларды, әктерді (известь) жатқызуға болады.
Қорлардың ішінде бөлек топ болып отындар, ыдыс және ыдыстыц материалдар,
қосалқы бөлшектер, кұрылыс материалдары, тағы да басқалар есептеледі.
Отындар тобына техникалық мақсатта энергия өндіруге, үй-жайларды жылытуға
пайдаланатын материалдардың барлық түрі жатады.
3. ЖШС Арай компаниясының экономикалық сипаттамасы
ЖШС Арай Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына ағымдағы
жылдың аяғына қарай көшуді жоспарлап отыр. Кәсіпорында жүргізіліп келе
жатқан бухгалтерлік есеп жүйесі автоматтандырылған түрде 1С:Бухгалтерия 7.7-
ші бағдарламасы арқылы жүргізілуде. Ал осы жылы бухгалтерлік бағдарламаның
8.8-не көшу жоспарлануда. Жаңа бағдарламамен бірге жаңа стандарттарға өту
қолайлы болып келетіні сөзсіз. Дегенмен, Қаржылық есептеменің халықаралық;
стандарттарына көшу кәсіпорын үшін тиімді болатынына күмәнім жоқ.
Инвестор, бірінші кезекте, белгілі бір кәсіпорынға салған салымдарының
мүмкін болатын тәуекелі туралы толық түрде көрініс беретін ақпаратты алуға
қызығушылық танытады. Көптеген кәсіпорындардың басқарушыларының пікірі
бойынша Қаржылық Есептеменің халықаралық стандарттарына көшу инвесторлардың-
сенімділігін арттырады.
Капиталдың шетелдік нарығына шығуға бел буған қазақстандық кәсіпорындар
тартылатын қарыздар бойынша жоғары пайыздық мөлшерлемеге ұшырауда. Бұл
түсінікті, өйткені шетелдік қарыз берушілер қазақстандық қарызгерлердің
қаржылық есептемесінің сенімді еместігімен байланысты туындайтын қосымша
тәуекелдерден аулақ болуды қалайды. Ал Қаржылық есептеменің халықаралық
стандарттарына сәйкес құрылған есептеме кәсіпорынның жағдайы туралы
сенімдірек және объективтірек ақпарат береді. Сонымен, бұл шығындардың
азаюы мен бәсеке қабілеттілікті күшейтуге алып келетін тартылатын
капиталдың құнын төмендетуге мүмкіндік береді.
Есептемені Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына сәйкес құру
керек деп шешкен кәсіпорындарға біркатар ең тартымды факторлар әсер етті:
- іскерлік белсенділікті жақсартуға деген талпыныс (24%);
- нарықтың жаңа талаптарына сәйкес келу қажеттігі (18%);
- капиталдың халыкаралық нарығына шығудың мүмкіндігі (18%).
Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына сәйкес құрылған
есептеменің аудитін жүргізудің қызметінің құны орташа есеппен алғанда
қазақстандық стандарттар бойынша құрылғанынан 15-20%-ға жоғары болып
келеді. Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттары бойынша аудиторлық-
консультациялық қызмет көрсетіп жүрген компаниялардың саны санаулы.
Кәсіпорындардағы есептемені жаңа стандарттарға сәйкес құра алатын
қызметкерлердің саны да санаулы.
Бұл стандарттарға көшу барысында есептің электронды түрде жүргізіліп
келе жатқан жүйесін түгелдей қайта құрудың қажеттігі туындайды. Халықаралық
есептеме ақпараттың үлкен көлемін иемденеді әрі оны ашудың нақтылығын
айғақтайды. Өзінің қаржылық есептемесін Қаржылық есептеменің халықаралық
стандарттарына сәйкес құратын кәсіпорындар өзінің бюджетіне
трансформациялық шығындарды (қаржылық және кезең шығындарын) кіргізуі
қажет. Әрбір кәсіпорын Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына көшу
барысында ең басты мәселеге арнайы мамандандырылған қызметкерлердің
жоқтығына келіп тіреледі. Сондықтан бухгалтер тек бухгалтерлік есеп
ережелерін ғана емес, сонымен қатар арнайы қағидаларды меңгеруі қажет.
Халықаралық стандарттарға көшу нормативтік-құқықтық қүжаттардың,
әдістемелік материалдардың жоғарғы кәсібилік деңгейімен қамтамасыз етілуі
керек. Осыған байланысты Қазақстанның білікті бухгалтерлерінің палатасы
Қаржылық есептеме бойынша комитет құрды. Комитеттің негізгі мақсаты
кәсіпорындарға халықаралық стандарттарға жауап беретін қаржылық есептемені
дайындауға көмек көрсету.
Енді Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттары бойынша құрылған
жұмысшы шоттар жоспарын айғақтауға бет бұрайын:
- жұмысшы шоттар жоспарындағы бухгалтерлік есептің топтамалық шоттары
өтімділіктің төмендеуіне қарай орналасқан;
- жұмысшы шоттар жоспарындағы шоттардың нөмірі төрт таңбалы болып
келеді.
Бірінші сан бөлімдерге қатысын білдірсе, екінші сан өтімділіктің
төмендеуіне байланысты орналасқан бөлімшелерге қатысын білдіреді.
Үшінші сан топтамалық шоттардың тобына қатысын білдіреді. Ал төртінші
санды топтамалық шоттардың өтімділік бойынша орналасу тәртібін орнату
арқылы кәсіпорын өзі белгілейді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік - кәсіпорын Арай Қазақстан
Республикасының нарығында 1995 жылдан бері фармацевтикалық қызметпен
айналысып келе жатқан ірі дистрибьюторлық кәсіпорын болып табылады. Негізгі
қызметі дәрі-дәрмектердің көтерме және бөлшек саудасын жүзеге асыру. Бұл
кәсіпорын дәрі-дәрмектердің 114 шетелдік және 100 отандық өндірушілерімен
және жабдықтаушыларымен іскерлік қарым-қатынас орнатып үлгерді.
ЖШС Арай занды тұлға ретінде 13.09.1994жылы Қазақстан Республикасының
Заң министрлігі берген №28465-1910-ЖШС занды тұлғаның мемлекеттік тіркеуден
өткенін көздейтін куәлік арқылы тіркелген.
ЖШС Арай міндетті лицензиялаудан өткен. Сол себептен ЖШС 2002 жылы
Денсаулықты сақтау істері бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігі
фармацевтикалық қызметпен айналысуға берген мерзімі белгіленбеген
лицензияға ие болып отыр. ЖШС Арай қызметі Алматы, Астана қалаларын және
Қазақстанның облыстық орталықтары мен аймақтарын қамтиды. Кәсіпорынның
Астана, Ақтөбе, Атырау, Петропавл, Семей, Павлодар, Қарағанды, Шымкент,
Өскемен қалаларында орналасқан 9 филиалдары бар. Филиалдармен және
аймақтармен бірге орнатылған тығыз байланыс қысқа мерзім ішінде
Қазақстанның барлық қалаларына тауарларды жеткізуге мүмкіндік береді.
ЖШС Арай занды тұлға болып табылатындықтан өзінің қызметін Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексінің, Шаруашылық серіктестіктер туралы
зандық күші бар Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығының, басқа
да заңнамалық және нормативтік актілердің, Жарғының және үлестік келісім-
шарттың негізінде іске асырады. ЖШС Арай өзінің жеке меншігін, балансын,
Тұран Әлем, Центр, Кредит банкілерінде есеп айырысу шоттары мен
валюталық шоттарын, кәсіпорынның атауы жазылған мөрі мен басқа да
деректемелерді иемденуге құқығы бар.
Кәсіпорынның қызметінің басты мақсаты болып пайда табу табылады. Негізгі
қызметі — дәрі-дәрмектер мен медициналық құралдарды импорттау және оларды
Қазақстанның ішкі нарығында өткізу. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің
қызметінің нәтижелілігін жоғарлатудың басты мәселесі болып кәсіби
біліктілігі жоғары қызметкерлер табылады. Яғни, кәсіпорынның жеңісі оның
қызметкерлерінің кәсібилігіне негізделген. Кәсіпорының қызметін ашып
көрсететін негізгі үлестік құжат болып Шетелден дәрі-дәрмектерді сатып алу
жарғысы (жалпы тауар көлемінің 10% құрайды) табылады.
Жұмысшы күшінің ресурстарының құрылымы мен ұйымдастырылуын жете түсіну
үшін 1 -кестені қарастырайық. (кесте 1)
Кесте 1
ЖШС Арайдың еңбек ресурстарының құрылымың талдау (адам).
Еңбек ресурстары 2006 ж. 2007 ж. Еңбек ресурстарының
жалпы көлеміндегі үлес
салмағы (%)
2006 ж. 2007 ж.
1 2 3 4 5
Әкімшілік-басқарушылық 1 1
қызметкерлер: Бас директор
Атқарушы директор 1 1
Аймақтық директор 1 4
Бас бухгалтер 1 1
Бухгалтер 3 3
Менеджер 7 12
Сауда бөлімінің бастығы 1 2
Бағдарламашы 1 1
Кесте 1 жалғасы
1 2 3 4 5
Кассир 6 6
Өкіл 11 15
Экспедитор 2 5
Барлығы: 34 51 50,0 36,7
Фармацевтикалық 1 1
қызметкерлер: Бөлім
жетекшісінің орынбасары
Қойма жетекшісі-провизор 3 6
Провизор-талдамашы 1 4
Аға провизор 1 17
Провизор 6 4
Дәріхана 2 6
желісінің фармацевті
Барлығы: 14 38 20,6 27,3
Шаруа жағынан қызмет 2 15
көрсететін қызметкерлер:
Тазалық
сақтайтын жұмыскер
Кір жуатын жұмыскер 2 4
Еден жуатын жұмыскер 5 8
Жүк таситын жұмыскер 6 14
Көлік жүргізуші 5 9
Барлығы: 20 50 29,4 36,0
Еңбек 68 139 100 100
ресурстарының барлығы:
Қорытынды: осының нәтижесінде Қазақстанның аймақтарында кәсіпорынның
өкілдіктерінің саны көбейді. Жұмысшы күшінің ресурстарынын, осы бөлігінің
2007жылы 36,7%-ға кемуі сату көлемінің ұлғаюынан және сәйкесінше,
фармацевтикалық және шаруа жағынан қызмет көрсету қызметкерлерінің қосымша
санының қажет болғандығынан орын алды.
ЖШС Арай негізгі күш болып фармацевтикалық қызметкерлер саналады.
Сондықтан осы санаттың мөлшерінің кәсіпорынның барлық қызметкерлерінің
жалпы санындағы өзгерісін міндеті түрде зерттеу қажет. Үлес салмағының өсуі
(2007жылғы 20,6%-дан 2007 жылғы 27,3%-ға дейін, яғни 6,7%-ға) қызмет
аясының кеңеюінің және айналымдардың өсуінің белгісі болып табылады.
Шаруа жағынан қызмет көрсету қызметкерлерінің үлес салмағы да өсті
(2006жылғы 29,4%-дан 2007жылғы 36,0%-ға дейін, яғни 6,6%-ға). Бұл жаңа
сауда орындарының ашылуына және сату көлемінің ұлғаюына байланысты.
Фармацевтикалық қызметті жүзеге асыру үрдісі тауарлы-материалдық қорларсыз
мүмкін емес. ЖШС-тің материалдық қорлары да қарастыруды талап етеді.
1. ЖШС Арай компаниясы бойынша қорлардың қолданыстағы есебі
2.1 Сатылған тауарлардың өзіндік құнын анықтау әдістері
Егер тауарларды сатып алу - сауда кәсіпорнының бастамасы мен негізі
болса, онда тауарды сату – оның тіршілік етуінің қаржылық-экономикалық
маңызы. Сатылу бағалары бойынша сатылған тауардың мөлшері (қосымша құн
салығын есепке алмағанда) бұл сатып алынған тауардың өзіндік құны, оларды
сату бойынша шығындар есебінен жабылатын және таза кіріс, яғни сауда
әрекетінің кірісі қалыптасатын сауда әрекетінің кірісі.
Есеп беру кезеңінде сатылған тауарлардың мөлшерін дұрыс анықтау үшін
тауарды сатудың кезеңін анықтау маңызды болып табылады. 1997 жылдың 1-ші
шілдесінен бастап Қазақстан Республикасының барлық субъектілері
бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру жүйесінде санау әдісін
қолдануға міндетті, және мұнда тауардың сатылуынан түскен табыс тауарға
деген жекеменшік құқығы сатып алушыға, төлем уақытысына байланыстырылмай,
ауысу кезеңінен бастап мойындалады.
Сатылған тауарлардың өзіндік құны тауарды сатудан түскен табыстың аса
маңызды кірісі болып табылады. Сатылған тауарлардың өзіндік құнын анықтау
тәртібі тауарлық қорларды есепке алуда қолданатын жүйеге байланысты болады.
Тауарлық қорларды есепке алу кезеңдік есепке алу немесе үздіксіз есепке алу
тәртібінде жүргізілуі мүмкін. Кезеңдік есепке алу жүйесінде тауарлық
қорларды жете есепке алу есеп беру кезеңінің ағымында жүргізілмейді, есеп
беру кезеңінің соңында қолдағы қорлардың нақты саны мен құнын бекіту үшін
түгендеу шаралары жүргізілу қажет. Бұл тауарлық қорлардың саны мен құнын
анықтау әдісі кезеңдік түгендеу әдісі деп аталады. Бұл жағдайда, есеп беру
кезеңінде сатылған тауарлардың өзіндік құны мына формуламен анықталады:
Р=Он+П-Ок, мұнда
Р=сатылған тауарлардың өзіндік құны;
Он – есеп беру кезеңінің басындағы тауардың қалдығы;
П- есеп беру кезеңінде түскен тауарлар;
Ок- есеп беру кезеңінің соңындағы тауардың қалдығы.
Есеп беру кезеңінің соңындағы тауардың қалдығы түгендеу нәтижесінде
анықталады. Түгендеу үш кезеңмен іске асырылу тиіс:
1) нақты әр тауарды есептеу, тарту, өлшеу;
2) әр тауардың бағасын белгілеу,
3) тауар санын бағасына көбейту жолымен қолдағы тауардың құнын анықтау
(таксировка).
Тауарлық қорлардың құнын анықтауда тек олардың түгендеу жолымен
анықталған нақты табиғи қалдығы ғана емес, тауардың дұрыс бағасын анықтау
да маңызды. Есеп беру кезеңінің ағымында басым тауарлардың бағасы өзгеру
мүмкін. Бір тауар түрлі бағамен сатылуы мүмкін. Және бір тауарды сатуда
тауарлардың қандай тәртіппен және қандай бағамен сатылуын анықтау мүмкін
емес. Осыған байланысты тауар құнының болжамданған қозғалысын 2 ХҚЕС
Қорлар бекітілген жалпықабылданған қағидаларына сәйкес, тауарлық қорларды
бағалаудың келесі әдістерінің бірін қолдану ұсынылады :
1. арнайы теңестіру әдісі;
2. орташа өлшенген құн әдісі;
3. қорларды соңғы сатып алынған тауар бағасы бойынша бағалау әдісі;
4. қорларды алғаш сатып алынған тауар бағасы бойынша бағалау әдісі;
Кезеңдік түгендеудің суреттелген әдісін тауарларды аналитикалық (табиғи-
құндылық) есепке алу ұйымының қымбаттылығы және көп еңбектігі үшін тауардың
кең мөлшерін іске асыратын фирмалар қолданады. Кезеңдік түгендеу жүйесінің
негізгі кемшілігі – нақты мәліметтің жоқтығы, яғни қолда ағымдағы кезеңде
қандай тауар бар немесе жоқ туралы мәлімет. Мұндай мәлімет басшылыққа
тұтынушылардың сұраныстарын жылдам орындауға, тауарлық қорларды тиімді
басқаруға, және тауарлық қорларға құйылған қаржылық қорларын бақылауға
мүмкіндік береді. Мұндай мәліметті қамсыздандыратын жүйе, қорларды үздіксіз
есепке алу жүйесі деп аталады.
Мұндай жүйеде тауарды сату және сатып алу туралы жете жазуларды жүргізу
жолымен қорларды үздіксіз есепке алу жүргізіледі. Нәтижесінде, бүкіл кезең
ағымында қорлардың нақтылығы және сатылған тауарлардың өзіндік құны
анықталады. Бұл тауарлардың өзіндік құнын және сатылған тауардың өзіндік
құнын анықтау әдісі ағымдағы түгендеу әдісі болып аталады.
Қорларды үздіксіз есепке алуды, яғни тауардың табиғи-құндылық
аналитикалық есебін жүргізу өте қиын, дегенмен компьютер және электрондық
таңбаларды енгізуге байланысты, тауарлық қорларды есепке алу жүйесін кез-
келген фирмалар қолданып, басқарушылық шығындарын маңызды қысқартуға
мүмкіндігі туады. Осылайша, бөлшектік сауда дүкендері, әр тауардағы
электронды таңбаларды қолданып, кассалық аппараттарын компьютермен қосып,
тауар қорларының құнын сатылуы бойынша анықтайды.
Тауарлық қорларды есепке алу жүйесін және сатылған тауардың өзіндік
құнын есептеу әдісін таңдау тауарды бағалауда ағаттықтар жіберу
мүмкіндіктерін мүлдем жібермеу тиіс, себебі мұнын нәтижесінде төленетін
табыс салығының таза кірісін анықтауда қате жіберілуі мүмкін.
Әрбір мемлекетте әр өнім өндіруші өнімнің өзіндік құнын есептеп,
өндірістік шығындарды төмендетуге талпынуы қажет. Өткізетін өнімнің бағасы
мен басқа да жағдайлар тұрақты болғанда, өнім бірлігіне қажетті шығындарды
қысқарту табыс көлемін ұлғайтады.
Әр мемлекетте өндірістік шығындарды азайтудың әр түрлі жолдары
қолданылады. Олардың барлығын төмендегідей етіп біріктіруге болады:
1. Өндірістік-техникалық деңгейін жоғарылату шаралары:
- өндірістік үрдістерді механизациялау мен автоматизациялауды
басқарудың автоматизацияланған жүйелері мен жаңа технологияларды
енгізу;
- қолданылатын техника мен технологиялардың эксплуатациясы;
- өнім сапасын жоғарылату, өнімдердің техникалық сипаты мен құрылымын
өзгерту;
- еңбек құралдарын жетілдіру, яғни жетілдірілген шикізат пен
материалдар;
- шикізат пен материалдарды ұтымды пайдалану;
- өндірістің техникалық деңгейін жоғарылатушы басқа да факторлар;
- амортизациялық аударымдарды көбейту арқылы өнімділікті жоғарылатушы
құралдарды қолдану.
2. Қорларды бағалау әдістері
Материалдық қорлар бухгалтерлік есепте мына әдістер негізінде
бағаланады:
1. Арнайы сәйкестендірілген есептеу әдісі
2. Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі
3. ФИФО әдісі
Арнайы сәкестендірілген есептеу әдісі
Арнайы сәйкестендірілген есептеу әдісі әдетте бірімен бірін алмастыруға
болмайтын немесе кәсіпорында ерекше тәртіппен пайдаланылатын (асыл
металдардың, асыл тастардың т.б.) нақтылы бір материалдық қорлардың бағасын
есептеуге арналған. Бұл әдіс жұмсалынған материалдар мен істелген
жұмыстардың нақты өзіндік құнын есептеп шығаруды көздейді. Сондай-ақ бұл
есетпеу әдісі сатылып алынғанына немесе кәсіпорынның өзінде өндірілгеніне
қарамастан арнаулы жоспарлауға арналған материалдардың өзіндік құнын
есептеуге арналған.
Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі
Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі бойынша кәсіпорынға кіріске алынған
әрбір материалдық қорлардың бағасы оның кіріске алынғандағы шоты бойынша
бағасын анықтау мүмкін болмаған жағдайда жүргізіледі. Материалдық қорлар
түрінің орташа өзіндік құны ұйымдағы материалдардың есепті айдың басындағы
қалған қалдығының құнымен ай бойы кіріске алынған материалдар құнының
жиынығын материалдардың ай басындағы сандарының қалдығымен ай бойы кіріске
алынған тиісті материалдарының сандарының қосындысына бөлу арқылы
анықталады.
ФИФО әдісі
ФИФО есптен шығарылған материалдық қорларды олардың алғашқы кезекте
кіріске алынғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып табылады.
Бұл әдіс қағидасы бойынша материалдық қорлардың бірінші кезекте кіріске
алынғаны, алғашқы болып, яғни бірінші шығыс етіледі деп жорамалданады.
Басқаша айтатын болсақ, барлық келіп кіріске алынған материалдар бірінен
соң бірі кіріске алынғандағы тізімі бойынша шығыс етіледі деп есептелінеді.
Бұл жағдайда ай соңында кәсіпорынның қоймасында қалған материалдардың
бағасымен бағаланады.
Осы әдістер бойынша мысалдар төменде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 Қорларды жіктеу және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...7
1.1 Қорлар жайлы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 7
1.2 Қорлардың
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..11
1.3 ЖШС Арай компаниясының экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... .14
2 ЖШС Арай компаниясы бойынша қорлардың қолданыстағы есебі
... ... ... 19
2.1 Сатылған тауарлардың өзіндік құнын анықтау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... 19
2.2 Қорларды бағалау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...21
2.3 Қабылданған тауарды ресми құжаттау және синтетикалық
есебі ... ... ...25
2.4 Материалдық қорлардың қоймадағы
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...27
2.5 Материалдардың бухгалтериядағы
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..29
2.6 Материалдық қорларды
түгендеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..38
Кіріспе
Зерттеу арқылы алынған білімдерді тәжірибеде қолдану болып табылады.
Стандарт қорлардың өзіндік құнын анықтауда әр түрлі әдістерді қолдану,
оларды, қолдану нәтижелерін өзіндік құнның мәнін жуықтап көрсету.
Өнеркәсіп кәсіпорындарының қорлар қозғалысы үрдістерінің басқару
стратегиясын ғылыми – теориялық негіздерін жан-жақты зерттеу негізінде
құру.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі – өндірістік қорлар бұл бір
өндірістік цикл процесінде толықтай тұтынылатын, өзінің құнын бірден
өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына көшіріп, оның материалдық
негізін құрайтын еңбек заттары. Сондықтан да өнеркәсіп кәсіпорындарында
өндірістік қорлардың халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес
есбін жүргізіп, оларды түгендеуді қазіргі заманға сай орындай білу.
Экономика тұрғысында зерттеу кәзіргі уақытта өзінің даму қадамының бастапқы
сатысында тұр және көбінесе өзекті проблемаларды анықтауға бағытталған,
сонымен қатар и оларды шешудің нұсқалары, әдістері және жолдары ғылыми
жұмыстарда әзірге көп орын ала қойған жоқ. Қазақстанның одан әрі даму
перспективалары және экономикалық дамуының тұрақтылығы мемлекеттің даму
жолына түсуімен анықталады. Бұл курстық жұмыста арастырылатын тақырыптың
өзектілігі барлық өндірістік кәсіпорындардағы қаржылық есептіліктің дұрыс
рәсімделуі, оның ішінде қорлардың бағалау және бірнеше әдіс бойынша дұрыс
есебін жүргізу болып табылады. Кәсіпорындағы үрдістердің басқару
стратегиясына белсенділікті, факторларды және кәсіпорындар жағынан қозғалыс
күштерін зерттеу негізінде құру және нәтижелеу арқылы жетуге болады.
Курстық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізіне өнеркәсіп
кәсіпорындарында өндірістік қорлардың халықаралық қаржылық есептілік
стандарттарына сәйкес есбін жүргізіп, оларды түгендеуді қазіргі заманға сай
орындай білуболғандықтан үрдістерді басқару стратегиясын қалыптастыру,
болжау және экономиканы мемлекеттік реттеу, өнеркәсіп кәсіпорындарының
жұмысын белсендіру саласындағы қазіргі заманғы отандық және шетел ғалым –
экономистерінің еңбектері алынды. Зерттеудің стратегиялық мақсатын
нәтижелеу үшін бірін – бірі толықтыратын әр – түрлі методологиялық әдістер
қолданылды. Жұмыста логикалық, статистикалық талдау, экономико –
математикалық моделдеу, кестелік және графикалық интерпретациялау әдістері
қолданылды.
Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде халықаралық қаржылық есеп
стандарттарына сәйкес бухгалтерлік есеп, отандық және шетел ғалым
ғалымдарының зерттеулерінің материалдары, Қазақстан Республикасының
мемлекеттік заңнамалары мен бағдарламалық материалдары және экономикалық
зерттеулерді жүргізудің жалпы экономикалық ұстанымдары, ғылыми –
практикалық конференциялар материалдары, интернет – қор және Халықаралық
қаржылық есеп стандарты (ХҚЕС) 2 Қорлар, Типтік бухгалтерлік есеп шоттар
жоспары Бухгалтерлік есепті жүргізу ережелері, қосымша анықтамалық оқу
құралдары, зерттеу материалдары пайдаланылды.
Нарықтық экономиканың қай саласында да өндірістік запастар кәсіпорынның
айналым активтерінің құрамды бөлігі болып табылады. Олардың өндіріс
шығындарындағы үлес салмағы түрлеріне, түсу көздеріне, бағалау әдістеріне
байланысты. Агроөнеркәсіп кешенін ұйымдастыруда өндірістік шығындардың
маңызды элементі болып материалды шығындар болып табылады.
Материалдар айналым активтерінің құрамды бөлігі ретінде өндіріс
процесінде толықтай қолданылады және өзінің құнын өндірілетін өнімнің
құнына толығымен алып барады.
ЖШС “МТС Құрылыс” мәліметтері негізінде Қорлар есебі және аудиті
тақырыбына жазылған дипломдық жұмысты қорытындылай келе мынадай тұжырымға
келуге болады. Осы жұмысты орындау барысында ең алдымен тауарлы-материалды
құнды бұйымдарының есебін теориялық жағынан ашуға тырыстық. Тексеру жұмысы
үшін методикалық база ретінде тауарлы-материалды құнды бұйымдарының есебі
теориясы мен тәжірибесі бойынша Қазақстандық және Ресейлік ғалымдардың
еңбектері алынды.
Көріп отырғанымыздай ЖШС “МТС Құрылыс” қаржылық жағдайы қарастырылған
жылдары өзгеріске түскенімен жыл соңында табыспен аяқтап отыр. Тауарлы өнім
көлемі есепті жылы жоғарылауда. Алайда алдыңғы екі жылмен салыстырғанда
біршама өскендігін байқаймыз. Кәсіпорынның соңғы кезде қаржылық жағдайының
жақсаруы және сомалар бойынша өсімдік шаруашылығы үлкен үлес алып отыр, тек
өндіріс көлемін ұлғайтумен ғана емес, сондай-ақ бұдан шаруашылықтың өсімдік
шаруашылығына мамандандырылғанын көреміз.
Қаржы және есеп жұмысының көлеміне қызметкерлерінің міндеттерін тиісті
адамдарға бөліп, тиімді ұйымдастырылған. Жалпы есеп кәсіпорындарында журнал-
ордерлік формада жүргізіледі.
Шаруашылық тауарлы-материалды құнды бұйымдардың есебін бекітілген
нұсқаулықтар, ұсыныстар бойынша жүзеге асырады. Жалпы алғанда
материалдардың жабдықтау-өндіру-сату процесіндегі үздіксіз қозғалысы сәйкес
құжаттармен жабдықталады.
Осы ЖШС “МТС Құрылыс” есептерінің синтетикалық және аналетикалық
есебінің жағдайына тоқтала келе мен үшінші бөлімнің аналитикалық есебіне
тоқталдым. Шаруашылықта есептің ұйымдастырылуы жаман емес.
1 Қорларды жіктеу және бағалау
1. Қорлар жайлы түсінік
Кәсіпорындардың көбісі қорлардың тұрақты және сатып алынған түрлерін
ұстайды. Қор деңгейі әр түрлі болуы мүмкін. Ол өндірістің түрі мен сипатына
байланысты болады. Нақты бір тұтынушыға жұмыс атқаратын кәсіпорындар
қорлардың төменгі деңгейін сақтайды, олар тұтынушыларға өнімді дайын болған
кезде жеткізіп қамтамасыз етеді. Егер тауар тез бүлінетін болса, онда
кәсіпорындар өз қорларын азайтуға тырысады. Үлкен өндірістік циклы бар
кәсіпорындар аяқталмаған өндіріске үлкен көлемдегі сомаларды инвестициялай
алады. Кәсіпорын қандай болмасын қор деңгейін сақтаса да, бұл қымбат болуы
мүмкін. Себебі, ол өзіне қорларды сақтау, сақтандыру, кәсіпорынның
құлдырауы немесе ұрлануы, сонымен қатар құралдардың әрекетін тоқтату
бойынша қаржылық шығындарды қосады.
Өндірістік қорлар – бұл бір өндірістік цикл процесінде толықтай
тұтынылатын, өзінің құнын бірден өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік
құнына көшіріп, оның материалдық негізін құрайтын еңбек заттары.
Қорлар – бұл:
1) шикізат қорлары, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар мен
кешендік бұйымдар, отын, ыдыс, ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер және
өндірісте немесе жұмыстарды, қызметтерді орындау кезінде пайдалануға
арналған өзге материалдар.
2) аяқталмаған өндіріс.
3) субъектінің қызмет барысында сатуға арналған дайын өнім, тауар
түріндегі активтер.
Қорлар есебін дұрыс және тиімді ұйымдастыруды қамтамасыз ету үшін
қажеттісі:
- материалдық тауардың бірегей номенклатурасын әзірлеу
- құжат айналымының айқын жүйесі және қорларды кірістеу және шығару
жөніндегі операцияларды рәсімдеу тәртібін сақтау
- бастапқы құжаттардың есептік нысандарын біркелкі қалыпқа келтіру
- қорларға тұрақты түрде түгендеу жүргізу
- бухгалтериядағы материалдардың есебі учаскесін компъютерлендіру
Өндірістік қорлар функционалдық бағыты бойынша былайша бөлінеді:
Шикізаттар мен материалдар – бұл өнім әзірленетін еңбек заттары.Олар
өнімнің материалдық негізін қалайды. Ауыл шаруашылығы мен өндіруші
өнеркәсіптің өнімдері.
Негізгі материалдар – бұл ұсатушы өнеркәсіптің өнімдері.
Көмекші материалдар – бұл шығарылатын өнім құрамына енетін материалдар,
бірақ негізгі материалдардан ерекшелігі – өнімнің заттық негізін қаламайды.
Сатып алынған жартылай фабрикаттар мен жинақтаушы бұйымдар – бұл белгілі
бір өңдеу сатыларынан өткен, бірақ әлі дайын өнім болып табылмайтын шикізат
пен материалдар.
Отын – бұл мұнай өнімдері, қуатты отын және газ. Олар:
-технологиялық;
-қозғалтқыш;
-шаруашылық болып бөлінеді.
Ыдыс және ыдыс материалдары – бұл әртүрлі материалдарды буып-түюге,
тасымалдауға, сақтауға пайдаланатын заттар. Өзге материалдар – бұл өндіріс
қалдықтары, түзілмейтін ақаудан қайтарылатын қалдықтар, негізгі құралдар
шығарылуынан алынған материалдық құндылықтар.
Қорлардың барлық түрлерінің есебі 1300 – Қорлар бөлімшесіні негізгі,
активтік, инвентарлық шоттарында жүргізіледі.
1310 – Шикізаттар мен материалдар
1320 – Дайын өнім
1330 – Тауарлар
1340 – Аяқталмаған құрылыс
Қорлардың түсуі мен шығыны тұрақты негізде есептеліп отырады, яғни
қорлардың қозғалысын бақылап отыру үшін әр күн сайын орындалады. Қорлардың
әрбір атауына жеке шот жүргізіледі. Сатып алу осы шоттардың дебетінде
көрсетіледі. Қорлардың кез келген түрі өндіріске берілетін болса, соған
сәйкес қор шоты аударылған қорлар сомасына кредиттеледі. Дәл осы сома
өткізілген өнімнің өзіндік құны шотында дебеттеледі.
Салыстыру мақсатында қолданылмаған қорларды есептеу (инвентаризациялау)
жүзеге асырылуы мүмкін. Егер инвентаризациялау мен үздіксіз есеп
мәліметтерінің арасында ауытқулар пайда болса, онда кезең соңында үздіксіз
есеп жүйесінде инвентаризациялау сомасы көлеміне дейін түзетулер
енгізіледі. Осылайша, үздіксіз есеп жүйесі арқылы қолданылатын және кезең
соңында қалған қалдықтардың санын қадағалап отыруға болады. Үздіксіз есеп
жүйесі бухгалтерлік есептің ішкі бақылауының жоғарғы деңгейін қамтамасы
етеді, сонымен қатар ол есепте көрсетілген сомалар мен тауарлардың фактілік
саны арасындағы айырмашылықты тұтынушыға анықтап көрсетіп отырады. Барлық
есептік кезең бойынша қорлардың өткізу өзіндік құны және қорлардың нақты
түрлерінің қоймада болуы мәлімденеді.
Қорлардың кезеңдік есебі. Қорлар есебі біркелкі жүргізілмейді, олар
физикалық қайта санау (дана, лтр, тонна, т.б.) әдісі бойынша кезең соңында
есептеледі. Қорларды сатып алу Сатып алулар синтетикалық шотының дебеті
бойынша көрсетіледі, ол біруақыттық шоттарға (ауыстырылған) кредиттеледі.
Келесі формула арқылы есептеледі:
Қорлардың есептік кезең басына қалдығы + сатып алынған қорлар = өткізуге
дайын қорлардың өзіндік құны – қорлардың есептік кезең соңына қалдығы =
өткізілген қорлардың өзіндік құны
Есептегі кезеңдік жүйенің ыңғайлылығының мәні оның канцелярлық жұмыс
көлемін азайтуында. Кезеңдік жүйені шағын кәсіпкерлікте қолданған жөн,
бірақ ұлттық бухгалтерлік есеп шегіндегі кезеңдік жүйе үшін арнайы қосымша
синтетикалқ шоттарды енгізуге тура келеді.
Есептік кезең соңында үздіксіз есеп жүйесін қолдану барысында табыстың
өзіндік құнына қатар қою жолымен өнімді өткізуден түскен табыс балансы
жасалады. Өнімді өткізуден түскен табыс көрсеткіштері Шығыстар мен
Кірістер Есебіне аударылады, аралық қорытынды негізінде өткізуден түскен
жалпы табыс есептеліп шығарылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын
бұйымдары, сату үшін сатып алған тауарлары, сатып алған бірақ әзір ұйымға
келіп түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған өндіріс,
басқаларға көрсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және
қызметтерді көрсету барысында пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері,
отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа
да материалдары сол ұйымның қоры түріндегі ағымдағы активі болып табылады.
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық
үдерісіне ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай отырып
өндірілетін өнімге өз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса, еңбек
заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей
өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың
өзіндік құнның көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады. Сонымен қатар
еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
Қорларды есептеудің негізгі міндеттері:
1. Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған
материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
2. Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын
бақылау.
3. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе
төмендеп кетпеуін бақылау.
4. Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен
анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
5. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
6. Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың жоспарлы
есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын
әр объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына,
үнемді пайдаланылуына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс
сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдаланылуы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды
жасау қажет:
- тиісті түрде жабдықталған материалдық-қорларды сақтайтын қойма
немесе бөлме болуы қажет және бөлмелердің әрқайсысы материалдардың
белгілі бір түрін сақтауға арналған болуы керек;
- материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары,
өлшемдері бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі
кезде қалдығын тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы
керек.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді
таразымен, өлшеу аспаптарымен және ыдыстармен жабдықтап және оларды жиі
тексеріп, дұрыстығын қадағалап отыруы керек. Ұйымның басшысы материалдарды
қабылдайтын және босататын адамдардың топтарын белгілеп, олармен
материалдарға жауапкершілік туралы шарт жасайды. Сондай-ақ кәсіпорын
басшысы материалдарға жауапты адамдарды жұмысқа алу, жұмыстан босату
барысында ұйымның бас бухгалтерімен алдын ала келісіп отыруы керек.
Қорларды кіріске алу және қоймадан босату құжаттарына қол қою құқығына ие
болған қызмет иелерінің тізімін белгілеу кәсіпорын басшысының немесе ол
сенім білдірген адамның жұмысы болып табылады.
Қорлардың есебін дұрыс және ұтымды ұйымдастыру үшін мыналар керек:
- материалдардың біріңғай наменклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу
бағасын белгілеу;
- құжат айналымының дәл жүйесін белгілеу және материалдарды есепке алу
мен есептен шығару операциялардың тәртібін сақтау;
- біріңғайланған алғашқы есеп құжаттары нысандарының түрлерін белгілеу
және олармен ұйымның барлық бөлімін қамтамасыз ету.
Сонымен қатар қорларды алдағы уақыттарда пайдалану үшін өндіріске босату
және басқа жаққа берілетін мөлшерін белгілеп, оларды жетілдіріп отыру
керек. Белгіленген тәртіп бойынша материалдардың қалдығын жаппай түгендеу,
бақылау арқылы тексеріп және олардың нәтижесін дер кезінде есепке алып
отыру қажет.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын
бұйымдары, сату үшін сатып алған тауарлары, сатып алған бірақ әзір ұйымға
келіп түспеген тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған өндіріс,
басқаларға көрсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және
қызметтерді көрсету барысында пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері,
отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа
да материалдары сол ұйымның қоры түріндегі ағымдағы активі болып табылады.
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық
үдерісіне ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай отырып
өндірілетін өнімге өз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса, еңбек
заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей
өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың
өзіндік құнның көп бөлігі еңбек заттарының құнынан тұрады.
Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
Қорларды есептеудің негізгі міндеттері:
1. Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған
материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
2. Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын бақылау.
3. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе
төмендеп кетпеуін бақылау.
4. Материалдарды өндірісте пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен
анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
5. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
6. Дайындалған материалдардың өзіндік құндарын анықтап және
пайдаланылған материалдардың құндарын әр объектілердің шығынына қосу.
2. Қорлардың жіктелуі
Еңбек заттары бір тектес емес. Олардың бір-бірінен өндірісте атқаратын
міндеттеріне қарай, сондай-ақ физикалық және химимялық қасиеттеріне қарай
өзара айырмашылықтары бар. Сондықтан да материалдар есебін дұрыс
ұйымдастырудың ең басты мәселесі - оларға экономикалық жағынан дәлелденген
жіктеу жасау болып табылады. Өздерінің өзгешеліктері мен өнім дайындауда
атқаратын міндеттеріне қарай материалдар:
- шикізат;
- негізгі материалдар;
- көмекші материалдар;
- жартылай фабрикат және тағы да басқалар болып табылады.
Негізгі материалдар мен шикізаттар өндірілетін өнімнің құрамына кіріп,
оның материалдық негізін жасайды.
Шикізаттар деп бұрын азды-көпті еңбек сіңірілген заттарды атайды.
Бұлардың құрамына кен өндіруші өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы мекемелерінің
өндірген дөнімдері - мұнай, кен, мақта, жүн, тері, ағаш және тағы да басқа
материалдар жатады.
Негізгі материалдардың қатарына өнімнің өзіндік құнын құрайтын өңдеуші
өнеркәсіп өнімдері – ұн, мата, кірпіш және т.б. жатады.
Өндірістік үдерістің бір сатысынан толық өтіп әрі қарай өңдеуді қажет
ететін материалдар жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұл
түрін әрі қарай өңдеу арқылы дайын бұйымдар алынады. Олардың аяқталмаған
өнімнен айырмашылығы, оны сол күйінде сатуға болады. Бұндай жағдайда
жартылай фабрикатты сатып алған ұйымдар оны әрі қарай өңдейді. Сондықтан да
әрі қарай өңдеуге арналған ұйымның өзінің өндірген немесе басқалардан сатып
алған заттары еңбек заттарының қатарында есептеледі. Жартылай фабрикаттар
қатрына құрылыс ұйымдарында – бетон және ағаш бұйымдарын, металлургияда –
шойын мен болатты жатқызуға болады.
Көмекші материалдарға - әр түрлі химикаттар мен майлайтын, сүртетін және
жөндеуге керекті басқа да материалдар жатады. Көмекші материалдардың
негізгі материалдардан өзгешелігі, олар өнімнің материалдық (заттық)
негізін құрамайды. Олар өндіріс үрдісінде қолданылуы барысында негізгі
материалдарға өзінің қандай да бір тиісті әсерін тигізіп, негізгі
материалдардың түсін тағы да басқа жақтарын өгертеді. Материалдардың бұл
түріне бояуларды, әктерді жатқызуға болады.
Қорлардың ішінде бөлек топ болып отындар, ыдыс және ыдыстық материалдар,
қосалқы бөлшектер, құрылыс материалдары, т.б. есептеледі. Отындар тобына
техникалық мақсатта энергия өндіруге, үй-жайларды жылытуға пайдаланатын
материалдардың барлық түрі жатады.
Қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 1300 Босалқылар бөлімінің
негізгі, активті мүліктік шоттары пайдаланылады. Бұл бөлімше құрамына
төмендегі синтетикалық шоттар кіреді: 1310 Шикізаттар мен материалдар,
1311 Сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар, 1312
Отын, 1313 Ыдыс және ыдыстық заттар, 1314 Қосалқы бөлшектер, 1315
Өзге материалдар, 1316 Өңдеуге берілген материалдар, 1317 Құрылыс
материалдары, 1320 Дайын өнімдер, 1330 Тауарлар, 1340 Аяқталмаған
өндіріс, 1350 Басқалай босалқылар, 1360 Босалқыларды есептен шығару
резерві.
1310 Шикізаттар мен материалдар шотында шығарылған өнімнің негізін
салатын немесе өнімді жасап шығаруда оның компоненті болып табылатын қажет
шикізаттар мен материалдарын есепке алады. Бұл жерде сондай-ақ өнімді
шығаруға қатысатын немесе шаруашылық, технологиялық және өндіріс процесіне
септігін тигізетін көмекші материалдар да есепке алынады.
1311 Сатып алынған жартылай фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар
шотында сатып алынған жартылай фабрикаттар және өндірілген өнімді құрастыру
үшін алынған дайын құрастырушы бұйымдар және жинауға немесе өңдеуге кеткен
шығындар есепке алынады.
1312 Отын мұнай өнімдері, қатты және басқа да отын түрлері есепке
алынады.
1313 Ыдыс және ыдыстық заттар ыдыстың барлық түрі (цистернаны,
бочкілерді, флягтарды қоспағанда) және ыдысты жөндеуге арналған материалдар
есепке алынады.
1314 Қосалқы бөлшектер жөндеуге және машинаның тозған бөлшектерін
айырбастауға (бөлшектер, агрегаттар, аккумуляторлар, дөңгелектер т.б.)
аранлған қосалқы бөлшектер есепке алынады.
1315 Өзге материалдар өндіріс қалдықтары, жөнделмейтін ақау бөлшектер,
негізгі құралды жою барысында алынған материалдар және т.б. алынады.
1316 Өңдеуге берілген материалдар шотында сыртқа өңдеуге берілген
материалдардың және өңдеуден алынған бұйымның өзіндік құнға енгізілгені
есепке алынады.
1317 Құрылыс материалдары құрылыс бөлшектерін, монтаждау жұмысын және
құрылыс процесінде тікелей пайдаланатын құрылыс материалдарын есепке алады.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар бойынша
субшоттар және материалдық есебі бойынша аналитикалық шоттар аша алады.
Қорлардың жіктелуі
Еңбек заттары біртекті емес. Олардың бір-бірінен өндірісте атқаратын
міндеттеріне қарай, сондай-ақ физикалық және химиялық қасиеттеріне қарай
өзара айырмашылықтары бар. Сондықтан да материалдар есебін дұрыс
ұйымдастырудың ең басты мәселесі - оларға экономикалық жағынан дәлелденген
жіктеу жасау болып табылады. Өздерінің өзгешеліктері мен өнім дайындауда
атқаратын міндеттеріне қарай материалдар:
- шикізат;
- негізгі материал;
- көмекші материал;
- жартылай фабрикат және тағы да басқалар болып бөлінеді.
Негізгі материалдар мен шикізаттар өндірілетін өнім-нің құрамына кіріп
оның материалдық негізін жасайды.Шикізаттар деп бұрын азды-көпті еңбек
сіңірілген заттарды атайды. Бұлардың құрамына кен өндіруші өнеркәсіп пен
ауыл шаруашылығы мекемелерінің өндірген өнімдері — мұнай, кен, мақта, жүн,
тері, ағаш және тағы да басқа материалдар жатады.Негізгі материалдардың
қатарына өнімнің өзіндік құнын құрайтын өндеуші өнеркәсіп өнімдері — ұн,
мата, кірпіш және тағы да басқалар жатады.
Өндірістік үдерістің бір сатысынан толық өтіп әрі қарай өңдеуді қажет
ететін материалдар жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұл
түрін әрі қарай өндеу арқылы дайын бұйымдар алынады. Олардың аяқталмаған
өнімнен айырмашылығы, оны сол күйінде сатуға болады. Бұндай жағдайда
жартылай фабрикатты сатып алған ұйымдар оны әрі қарай өңдейді. Сондықтан да
әрі қарай өндеуге арналған ұйымның өзінің өндірген немесе басқалардан сатып
алған заттары еңбек заттарының қатарында есептеледі. Жартылай фабрикаттар
қатарына құ-рылыс ұйымдарында бетон жәнс ағаш бұйымдарын, металлургияда —
шойын мен болатты жатқызуға болады.
Көмекші материалдарға — әр түрлі химикаттар мен майлайтын сүртетін және
жөндеуге керекті басқа да материалдар жатады. Көмекші материалдардың
негізгі материалдардан өзгешелігі, олар өнімнің материалдық (заттық)
негізін құрамайды. Олар өндіріс үдерісінде қолданылуы барысында негізгі
материалдарға өзінің қандайда бір тиісті әсерін тигізіп, негізгі
материалдардың түсін тағы да басқа жақтарын өзгертеді. Материаддардың бұл
түріне бояуларды, әктерді (известь) жатқызуға болады.
Қорлардың ішінде бөлек топ болып отындар, ыдыс және ыдыстыц материалдар,
қосалқы бөлшектер, кұрылыс материалдары, тағы да басқалар есептеледі.
Отындар тобына техникалық мақсатта энергия өндіруге, үй-жайларды жылытуға
пайдаланатын материалдардың барлық түрі жатады.
3. ЖШС Арай компаниясының экономикалық сипаттамасы
ЖШС Арай Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына ағымдағы
жылдың аяғына қарай көшуді жоспарлап отыр. Кәсіпорында жүргізіліп келе
жатқан бухгалтерлік есеп жүйесі автоматтандырылған түрде 1С:Бухгалтерия 7.7-
ші бағдарламасы арқылы жүргізілуде. Ал осы жылы бухгалтерлік бағдарламаның
8.8-не көшу жоспарлануда. Жаңа бағдарламамен бірге жаңа стандарттарға өту
қолайлы болып келетіні сөзсіз. Дегенмен, Қаржылық есептеменің халықаралық;
стандарттарына көшу кәсіпорын үшін тиімді болатынына күмәнім жоқ.
Инвестор, бірінші кезекте, белгілі бір кәсіпорынға салған салымдарының
мүмкін болатын тәуекелі туралы толық түрде көрініс беретін ақпаратты алуға
қызығушылық танытады. Көптеген кәсіпорындардың басқарушыларының пікірі
бойынша Қаржылық Есептеменің халықаралық стандарттарына көшу инвесторлардың-
сенімділігін арттырады.
Капиталдың шетелдік нарығына шығуға бел буған қазақстандық кәсіпорындар
тартылатын қарыздар бойынша жоғары пайыздық мөлшерлемеге ұшырауда. Бұл
түсінікті, өйткені шетелдік қарыз берушілер қазақстандық қарызгерлердің
қаржылық есептемесінің сенімді еместігімен байланысты туындайтын қосымша
тәуекелдерден аулақ болуды қалайды. Ал Қаржылық есептеменің халықаралық
стандарттарына сәйкес құрылған есептеме кәсіпорынның жағдайы туралы
сенімдірек және объективтірек ақпарат береді. Сонымен, бұл шығындардың
азаюы мен бәсеке қабілеттілікті күшейтуге алып келетін тартылатын
капиталдың құнын төмендетуге мүмкіндік береді.
Есептемені Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына сәйкес құру
керек деп шешкен кәсіпорындарға біркатар ең тартымды факторлар әсер етті:
- іскерлік белсенділікті жақсартуға деген талпыныс (24%);
- нарықтың жаңа талаптарына сәйкес келу қажеттігі (18%);
- капиталдың халыкаралық нарығына шығудың мүмкіндігі (18%).
Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына сәйкес құрылған
есептеменің аудитін жүргізудің қызметінің құны орташа есеппен алғанда
қазақстандық стандарттар бойынша құрылғанынан 15-20%-ға жоғары болып
келеді. Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттары бойынша аудиторлық-
консультациялық қызмет көрсетіп жүрген компаниялардың саны санаулы.
Кәсіпорындардағы есептемені жаңа стандарттарға сәйкес құра алатын
қызметкерлердің саны да санаулы.
Бұл стандарттарға көшу барысында есептің электронды түрде жүргізіліп
келе жатқан жүйесін түгелдей қайта құрудың қажеттігі туындайды. Халықаралық
есептеме ақпараттың үлкен көлемін иемденеді әрі оны ашудың нақтылығын
айғақтайды. Өзінің қаржылық есептемесін Қаржылық есептеменің халықаралық
стандарттарына сәйкес құратын кәсіпорындар өзінің бюджетіне
трансформациялық шығындарды (қаржылық және кезең шығындарын) кіргізуі
қажет. Әрбір кәсіпорын Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына көшу
барысында ең басты мәселеге арнайы мамандандырылған қызметкерлердің
жоқтығына келіп тіреледі. Сондықтан бухгалтер тек бухгалтерлік есеп
ережелерін ғана емес, сонымен қатар арнайы қағидаларды меңгеруі қажет.
Халықаралық стандарттарға көшу нормативтік-құқықтық қүжаттардың,
әдістемелік материалдардың жоғарғы кәсібилік деңгейімен қамтамасыз етілуі
керек. Осыған байланысты Қазақстанның білікті бухгалтерлерінің палатасы
Қаржылық есептеме бойынша комитет құрды. Комитеттің негізгі мақсаты
кәсіпорындарға халықаралық стандарттарға жауап беретін қаржылық есептемені
дайындауға көмек көрсету.
Енді Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттары бойынша құрылған
жұмысшы шоттар жоспарын айғақтауға бет бұрайын:
- жұмысшы шоттар жоспарындағы бухгалтерлік есептің топтамалық шоттары
өтімділіктің төмендеуіне қарай орналасқан;
- жұмысшы шоттар жоспарындағы шоттардың нөмірі төрт таңбалы болып
келеді.
Бірінші сан бөлімдерге қатысын білдірсе, екінші сан өтімділіктің
төмендеуіне байланысты орналасқан бөлімшелерге қатысын білдіреді.
Үшінші сан топтамалық шоттардың тобына қатысын білдіреді. Ал төртінші
санды топтамалық шоттардың өтімділік бойынша орналасу тәртібін орнату
арқылы кәсіпорын өзі белгілейді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік - кәсіпорын Арай Қазақстан
Республикасының нарығында 1995 жылдан бері фармацевтикалық қызметпен
айналысып келе жатқан ірі дистрибьюторлық кәсіпорын болып табылады. Негізгі
қызметі дәрі-дәрмектердің көтерме және бөлшек саудасын жүзеге асыру. Бұл
кәсіпорын дәрі-дәрмектердің 114 шетелдік және 100 отандық өндірушілерімен
және жабдықтаушыларымен іскерлік қарым-қатынас орнатып үлгерді.
ЖШС Арай занды тұлға ретінде 13.09.1994жылы Қазақстан Республикасының
Заң министрлігі берген №28465-1910-ЖШС занды тұлғаның мемлекеттік тіркеуден
өткенін көздейтін куәлік арқылы тіркелген.
ЖШС Арай міндетті лицензиялаудан өткен. Сол себептен ЖШС 2002 жылы
Денсаулықты сақтау істері бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігі
фармацевтикалық қызметпен айналысуға берген мерзімі белгіленбеген
лицензияға ие болып отыр. ЖШС Арай қызметі Алматы, Астана қалаларын және
Қазақстанның облыстық орталықтары мен аймақтарын қамтиды. Кәсіпорынның
Астана, Ақтөбе, Атырау, Петропавл, Семей, Павлодар, Қарағанды, Шымкент,
Өскемен қалаларында орналасқан 9 филиалдары бар. Филиалдармен және
аймақтармен бірге орнатылған тығыз байланыс қысқа мерзім ішінде
Қазақстанның барлық қалаларына тауарларды жеткізуге мүмкіндік береді.
ЖШС Арай занды тұлға болып табылатындықтан өзінің қызметін Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексінің, Шаруашылық серіктестіктер туралы
зандық күші бар Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығының, басқа
да заңнамалық және нормативтік актілердің, Жарғының және үлестік келісім-
шарттың негізінде іске асырады. ЖШС Арай өзінің жеке меншігін, балансын,
Тұран Әлем, Центр, Кредит банкілерінде есеп айырысу шоттары мен
валюталық шоттарын, кәсіпорынның атауы жазылған мөрі мен басқа да
деректемелерді иемденуге құқығы бар.
Кәсіпорынның қызметінің басты мақсаты болып пайда табу табылады. Негізгі
қызметі — дәрі-дәрмектер мен медициналық құралдарды импорттау және оларды
Қазақстанның ішкі нарығында өткізу. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің
қызметінің нәтижелілігін жоғарлатудың басты мәселесі болып кәсіби
біліктілігі жоғары қызметкерлер табылады. Яғни, кәсіпорынның жеңісі оның
қызметкерлерінің кәсібилігіне негізделген. Кәсіпорының қызметін ашып
көрсететін негізгі үлестік құжат болып Шетелден дәрі-дәрмектерді сатып алу
жарғысы (жалпы тауар көлемінің 10% құрайды) табылады.
Жұмысшы күшінің ресурстарының құрылымы мен ұйымдастырылуын жете түсіну
үшін 1 -кестені қарастырайық. (кесте 1)
Кесте 1
ЖШС Арайдың еңбек ресурстарының құрылымың талдау (адам).
Еңбек ресурстары 2006 ж. 2007 ж. Еңбек ресурстарының
жалпы көлеміндегі үлес
салмағы (%)
2006 ж. 2007 ж.
1 2 3 4 5
Әкімшілік-басқарушылық 1 1
қызметкерлер: Бас директор
Атқарушы директор 1 1
Аймақтық директор 1 4
Бас бухгалтер 1 1
Бухгалтер 3 3
Менеджер 7 12
Сауда бөлімінің бастығы 1 2
Бағдарламашы 1 1
Кесте 1 жалғасы
1 2 3 4 5
Кассир 6 6
Өкіл 11 15
Экспедитор 2 5
Барлығы: 34 51 50,0 36,7
Фармацевтикалық 1 1
қызметкерлер: Бөлім
жетекшісінің орынбасары
Қойма жетекшісі-провизор 3 6
Провизор-талдамашы 1 4
Аға провизор 1 17
Провизор 6 4
Дәріхана 2 6
желісінің фармацевті
Барлығы: 14 38 20,6 27,3
Шаруа жағынан қызмет 2 15
көрсететін қызметкерлер:
Тазалық
сақтайтын жұмыскер
Кір жуатын жұмыскер 2 4
Еден жуатын жұмыскер 5 8
Жүк таситын жұмыскер 6 14
Көлік жүргізуші 5 9
Барлығы: 20 50 29,4 36,0
Еңбек 68 139 100 100
ресурстарының барлығы:
Қорытынды: осының нәтижесінде Қазақстанның аймақтарында кәсіпорынның
өкілдіктерінің саны көбейді. Жұмысшы күшінің ресурстарынын, осы бөлігінің
2007жылы 36,7%-ға кемуі сату көлемінің ұлғаюынан және сәйкесінше,
фармацевтикалық және шаруа жағынан қызмет көрсету қызметкерлерінің қосымша
санының қажет болғандығынан орын алды.
ЖШС Арай негізгі күш болып фармацевтикалық қызметкерлер саналады.
Сондықтан осы санаттың мөлшерінің кәсіпорынның барлық қызметкерлерінің
жалпы санындағы өзгерісін міндеті түрде зерттеу қажет. Үлес салмағының өсуі
(2007жылғы 20,6%-дан 2007 жылғы 27,3%-ға дейін, яғни 6,7%-ға) қызмет
аясының кеңеюінің және айналымдардың өсуінің белгісі болып табылады.
Шаруа жағынан қызмет көрсету қызметкерлерінің үлес салмағы да өсті
(2006жылғы 29,4%-дан 2007жылғы 36,0%-ға дейін, яғни 6,6%-ға). Бұл жаңа
сауда орындарының ашылуына және сату көлемінің ұлғаюына байланысты.
Фармацевтикалық қызметті жүзеге асыру үрдісі тауарлы-материалдық қорларсыз
мүмкін емес. ЖШС-тің материалдық қорлары да қарастыруды талап етеді.
1. ЖШС Арай компаниясы бойынша қорлардың қолданыстағы есебі
2.1 Сатылған тауарлардың өзіндік құнын анықтау әдістері
Егер тауарларды сатып алу - сауда кәсіпорнының бастамасы мен негізі
болса, онда тауарды сату – оның тіршілік етуінің қаржылық-экономикалық
маңызы. Сатылу бағалары бойынша сатылған тауардың мөлшері (қосымша құн
салығын есепке алмағанда) бұл сатып алынған тауардың өзіндік құны, оларды
сату бойынша шығындар есебінен жабылатын және таза кіріс, яғни сауда
әрекетінің кірісі қалыптасатын сауда әрекетінің кірісі.
Есеп беру кезеңінде сатылған тауарлардың мөлшерін дұрыс анықтау үшін
тауарды сатудың кезеңін анықтау маңызды болып табылады. 1997 жылдың 1-ші
шілдесінен бастап Қазақстан Республикасының барлық субъектілері
бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру жүйесінде санау әдісін
қолдануға міндетті, және мұнда тауардың сатылуынан түскен табыс тауарға
деген жекеменшік құқығы сатып алушыға, төлем уақытысына байланыстырылмай,
ауысу кезеңінен бастап мойындалады.
Сатылған тауарлардың өзіндік құны тауарды сатудан түскен табыстың аса
маңызды кірісі болып табылады. Сатылған тауарлардың өзіндік құнын анықтау
тәртібі тауарлық қорларды есепке алуда қолданатын жүйеге байланысты болады.
Тауарлық қорларды есепке алу кезеңдік есепке алу немесе үздіксіз есепке алу
тәртібінде жүргізілуі мүмкін. Кезеңдік есепке алу жүйесінде тауарлық
қорларды жете есепке алу есеп беру кезеңінің ағымында жүргізілмейді, есеп
беру кезеңінің соңында қолдағы қорлардың нақты саны мен құнын бекіту үшін
түгендеу шаралары жүргізілу қажет. Бұл тауарлық қорлардың саны мен құнын
анықтау әдісі кезеңдік түгендеу әдісі деп аталады. Бұл жағдайда, есеп беру
кезеңінде сатылған тауарлардың өзіндік құны мына формуламен анықталады:
Р=Он+П-Ок, мұнда
Р=сатылған тауарлардың өзіндік құны;
Он – есеп беру кезеңінің басындағы тауардың қалдығы;
П- есеп беру кезеңінде түскен тауарлар;
Ок- есеп беру кезеңінің соңындағы тауардың қалдығы.
Есеп беру кезеңінің соңындағы тауардың қалдығы түгендеу нәтижесінде
анықталады. Түгендеу үш кезеңмен іске асырылу тиіс:
1) нақты әр тауарды есептеу, тарту, өлшеу;
2) әр тауардың бағасын белгілеу,
3) тауар санын бағасына көбейту жолымен қолдағы тауардың құнын анықтау
(таксировка).
Тауарлық қорлардың құнын анықтауда тек олардың түгендеу жолымен
анықталған нақты табиғи қалдығы ғана емес, тауардың дұрыс бағасын анықтау
да маңызды. Есеп беру кезеңінің ағымында басым тауарлардың бағасы өзгеру
мүмкін. Бір тауар түрлі бағамен сатылуы мүмкін. Және бір тауарды сатуда
тауарлардың қандай тәртіппен және қандай бағамен сатылуын анықтау мүмкін
емес. Осыған байланысты тауар құнының болжамданған қозғалысын 2 ХҚЕС
Қорлар бекітілген жалпықабылданған қағидаларына сәйкес, тауарлық қорларды
бағалаудың келесі әдістерінің бірін қолдану ұсынылады :
1. арнайы теңестіру әдісі;
2. орташа өлшенген құн әдісі;
3. қорларды соңғы сатып алынған тауар бағасы бойынша бағалау әдісі;
4. қорларды алғаш сатып алынған тауар бағасы бойынша бағалау әдісі;
Кезеңдік түгендеудің суреттелген әдісін тауарларды аналитикалық (табиғи-
құндылық) есепке алу ұйымының қымбаттылығы және көп еңбектігі үшін тауардың
кең мөлшерін іске асыратын фирмалар қолданады. Кезеңдік түгендеу жүйесінің
негізгі кемшілігі – нақты мәліметтің жоқтығы, яғни қолда ағымдағы кезеңде
қандай тауар бар немесе жоқ туралы мәлімет. Мұндай мәлімет басшылыққа
тұтынушылардың сұраныстарын жылдам орындауға, тауарлық қорларды тиімді
басқаруға, және тауарлық қорларға құйылған қаржылық қорларын бақылауға
мүмкіндік береді. Мұндай мәліметті қамсыздандыратын жүйе, қорларды үздіксіз
есепке алу жүйесі деп аталады.
Мұндай жүйеде тауарды сату және сатып алу туралы жете жазуларды жүргізу
жолымен қорларды үздіксіз есепке алу жүргізіледі. Нәтижесінде, бүкіл кезең
ағымында қорлардың нақтылығы және сатылған тауарлардың өзіндік құны
анықталады. Бұл тауарлардың өзіндік құнын және сатылған тауардың өзіндік
құнын анықтау әдісі ағымдағы түгендеу әдісі болып аталады.
Қорларды үздіксіз есепке алуды, яғни тауардың табиғи-құндылық
аналитикалық есебін жүргізу өте қиын, дегенмен компьютер және электрондық
таңбаларды енгізуге байланысты, тауарлық қорларды есепке алу жүйесін кез-
келген фирмалар қолданып, басқарушылық шығындарын маңызды қысқартуға
мүмкіндігі туады. Осылайша, бөлшектік сауда дүкендері, әр тауардағы
электронды таңбаларды қолданып, кассалық аппараттарын компьютермен қосып,
тауар қорларының құнын сатылуы бойынша анықтайды.
Тауарлық қорларды есепке алу жүйесін және сатылған тауардың өзіндік
құнын есептеу әдісін таңдау тауарды бағалауда ағаттықтар жіберу
мүмкіндіктерін мүлдем жібермеу тиіс, себебі мұнын нәтижесінде төленетін
табыс салығының таза кірісін анықтауда қате жіберілуі мүмкін.
Әрбір мемлекетте әр өнім өндіруші өнімнің өзіндік құнын есептеп,
өндірістік шығындарды төмендетуге талпынуы қажет. Өткізетін өнімнің бағасы
мен басқа да жағдайлар тұрақты болғанда, өнім бірлігіне қажетті шығындарды
қысқарту табыс көлемін ұлғайтады.
Әр мемлекетте өндірістік шығындарды азайтудың әр түрлі жолдары
қолданылады. Олардың барлығын төмендегідей етіп біріктіруге болады:
1. Өндірістік-техникалық деңгейін жоғарылату шаралары:
- өндірістік үрдістерді механизациялау мен автоматизациялауды
басқарудың автоматизацияланған жүйелері мен жаңа технологияларды
енгізу;
- қолданылатын техника мен технологиялардың эксплуатациясы;
- өнім сапасын жоғарылату, өнімдердің техникалық сипаты мен құрылымын
өзгерту;
- еңбек құралдарын жетілдіру, яғни жетілдірілген шикізат пен
материалдар;
- шикізат пен материалдарды ұтымды пайдалану;
- өндірістің техникалық деңгейін жоғарылатушы басқа да факторлар;
- амортизациялық аударымдарды көбейту арқылы өнімділікті жоғарылатушы
құралдарды қолдану.
2. Қорларды бағалау әдістері
Материалдық қорлар бухгалтерлік есепте мына әдістер негізінде
бағаланады:
1. Арнайы сәйкестендірілген есептеу әдісі
2. Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі
3. ФИФО әдісі
Арнайы сәкестендірілген есептеу әдісі
Арнайы сәйкестендірілген есептеу әдісі әдетте бірімен бірін алмастыруға
болмайтын немесе кәсіпорында ерекше тәртіппен пайдаланылатын (асыл
металдардың, асыл тастардың т.б.) нақтылы бір материалдық қорлардың бағасын
есептеуге арналған. Бұл әдіс жұмсалынған материалдар мен істелген
жұмыстардың нақты өзіндік құнын есептеп шығаруды көздейді. Сондай-ақ бұл
есетпеу әдісі сатылып алынғанына немесе кәсіпорынның өзінде өндірілгеніне
қарамастан арнаулы жоспарлауға арналған материалдардың өзіндік құнын
есептеуге арналған.
Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі
Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі бойынша кәсіпорынға кіріске алынған
әрбір материалдық қорлардың бағасы оның кіріске алынғандағы шоты бойынша
бағасын анықтау мүмкін болмаған жағдайда жүргізіледі. Материалдық қорлар
түрінің орташа өзіндік құны ұйымдағы материалдардың есепті айдың басындағы
қалған қалдығының құнымен ай бойы кіріске алынған материалдар құнының
жиынығын материалдардың ай басындағы сандарының қалдығымен ай бойы кіріске
алынған тиісті материалдарының сандарының қосындысына бөлу арқылы
анықталады.
ФИФО әдісі
ФИФО есптен шығарылған материалдық қорларды олардың алғашқы кезекте
кіріске алынғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып табылады.
Бұл әдіс қағидасы бойынша материалдық қорлардың бірінші кезекте кіріске
алынғаны, алғашқы болып, яғни бірінші шығыс етіледі деп жорамалданады.
Басқаша айтатын болсақ, барлық келіп кіріске алынған материалдар бірінен
соң бірі кіріске алынғандағы тізімі бойынша шығыс етіледі деп есептелінеді.
Бұл жағдайда ай соңында кәсіпорынның қоймасында қалған материалдардың
бағасымен бағаланады.
Осы әдістер бойынша мысалдар төменде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz