Қаржы нарығын реттеу туралы

1. Қаржы нарығын реттеудің мәні, қызметтері және қағидалары
2. Қаржы нарығын реттеудің түрлері
3. Еңбек нарығы түсінігі мен оны реттеу механизмі

1. Қаржы нарығын реттеудің жалпы түсініктері
Әлемдік тәжірибеде қоғамдық дамудың таңдаған жолына байланысты қаржы нарығын реттеудің әртүрлі үлгілерін ерекше атауға болады. Саудаға қатысушылардың қызметін реттейтін өкілетті органдар эмитенттер, инвесторлар, кәсіби қор делдалдары, нарық инфроқұрылымының ұйымдары. Осы процесс мемлекетпен қабылданған әлеуметтік-саяси бекітулерді шешуге бағытталған. Мысалы, Қазақстанда мұндай бекітулер халықтың өмірлік деңгейін жүйелі түрде көтеру, шаруашылық жүргізуде нарықтың және мемлекеттік үлгілерді синтездеу негізінде әлемдік қауымдастықта елдің экономикасын және саяси рөлін қалпына келтіру экономиканың нарықтық дамуының және мемлекеттің реттеушілік рөлінің сәйкестігі болып табылады.
Қаржы нарығын реттеу деп – қатысушылардың қызмет көрсету процесінде пайда болатын қатынастарын реттеу, сондай-ақ олармен осы қызметтерге өкілетті ұйымдар тарапынан операцияларды жүргізу, олардың барлық қатысушыларының, қызметкерлерінің барлық түрін қамтитын қатынастарды айтамыз.
Қаржы нарығын реттеу бірқатар бағыттар бойынша қаржы нарығының әрбір кәсіби қатысушының міндеттері мен құқықтарын анықтайтын заңдар мен басқа да нормативтік актілердің орындалуын ету мақсатында жүргізіледі. Ол бағалы қағаздардың шығарылуын тіркеуден бастап, қаржы нарығын реттеу бойынша мемлекеттік басқару органдарының құқықтарымен аяқталады.
Экономикасы дамыған шетелдік мемлекеттердің тәжірибесі көрсеткендей, мемлекет мынандай негізгі функцияларды атқаруы керек:
• Қаржы нарығын дамыту тұжырымдамасын жүзеге асыру;
• Қаржы нарығын дамыту үшін заң актілерін жасау және жетілдіру;
• Нарықта қызмет ету нормаларынжасау және оларды жаңартып отыру;
• Инвестициялық институттардың қаржылық жағдайын бақылау.
Реттеу процесі алғашқы және қайталамалы нарықтарда жүргізіледі. Алғашқы нарықта мемлекеттік реттеудің міндеті айналымға қаржылық құралдарды шығарғанда және оларды тіркегенде біркелкі талаптарды қолдау. Қайталамалы нарықта мамандандыру туралы куәліктер, сонымен қатар қаржы нарығында қызметті жүргізуге құқық беретін лицензия беріледі және нарықтың кәсіби қатысушыларының атестациясы жүргізіледі.
Қаржы нарығын реттеудің мақсаттары:
• Қаржы нарығының барлық қатысушыларының жұмыстары үшін тәртіпті ұстану және оларға жағдай жасау;
• Қатысушыларды әділетсіз және алаяқ жеке тұлғалардан немесе ұйымдардан қорғау;
• Сұраныс және ұсыныс негізінде қаржылық құралдарға еркін және ашық баға белгілеу процесін қамтамасыз ету;

1. Шуленбаева Ф.А. Рыночная инфраструктура /Учебное пособие. – Астана.–2007.– 149с.

2. Кошенова Б.А. Бағалы қағаздар нарығы және биржа ісі / Оқу құралы.-Алматы,2007.-344 бет.

3.Ысқақов У.М., Боқаев Д.Т., Рузиева Е.А.
Қаржы нарығы және делдалдары: Оқулық – Алматы: Экономика, 2006

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
1. Қаржы нарығын реттеудің мәні, қызметтері және қағидалары
2. Қаржы нарығын реттеудің түрлері
3. Еңбек нарығы түсінігі мен оны реттеу механизмі

Қаржы нарығын реттеу механизмі
1. Қаржы нарығын реттеудің жалпы түсініктері
Әлемдік тәжірибеде қоғамдық дамудың таңдаған жолына байланысты қаржы нарығын реттеудің әртүрлі үлгілерін ерекше атауға болады. Саудаға қатысушылардың қызметін реттейтін өкілетті органдар эмитенттер, инвесторлар, кәсіби қор делдалдары, нарық инфроқұрылымының ұйымдары. Осы процесс мемлекетпен қабылданған әлеуметтік-саяси бекітулерді шешуге бағытталған. Мысалы, Қазақстанда мұндай бекітулер халықтың өмірлік деңгейін жүйелі түрде көтеру, шаруашылық жүргізуде нарықтың және мемлекеттік үлгілерді синтездеу негізінде әлемдік қауымдастықта елдің экономикасын және саяси рөлін қалпына келтіру экономиканың нарықтық дамуының және мемлекеттің реттеушілік рөлінің сәйкестігі болып табылады.
Қаржы нарығын реттеу деп - қатысушылардың қызмет көрсету процесінде пайда болатын қатынастарын реттеу, сондай-ақ олармен осы қызметтерге өкілетті ұйымдар тарапынан операцияларды жүргізу, олардың барлық қатысушыларының, қызметкерлерінің барлық түрін қамтитын қатынастарды айтамыз.
Қаржы нарығын реттеу бірқатар бағыттар бойынша қаржы нарығының әрбір кәсіби қатысушының міндеттері мен құқықтарын анықтайтын заңдар мен басқа да нормативтік актілердің орындалуын ету мақсатында жүргізіледі. Ол бағалы қағаздардың шығарылуын тіркеуден бастап, қаржы нарығын реттеу бойынша мемлекеттік басқару органдарының құқықтарымен аяқталады.
Экономикасы дамыған шетелдік мемлекеттердің тәжірибесі көрсеткендей, мемлекет мынандай негізгі функцияларды атқаруы керек:
* Қаржы нарығын дамыту тұжырымдамасын жүзеге асыру;
* Қаржы нарығын дамыту үшін заң актілерін жасау және жетілдіру;
* Нарықта қызмет ету нормаларынжасау және оларды жаңартып отыру;
* Инвестициялық институттардың қаржылық жағдайын бақылау.
Реттеу процесі алғашқы және қайталамалы нарықтарда жүргізіледі. Алғашқы нарықта мемлекеттік реттеудің міндеті айналымға қаржылық құралдарды шығарғанда және оларды тіркегенде біркелкі талаптарды қолдау. Қайталамалы нарықта мамандандыру туралы куәліктер, сонымен қатар қаржы нарығында қызметті жүргізуге құқық беретін лицензия беріледі және нарықтың кәсіби қатысушыларының атестациясы жүргізіледі.
Қаржы нарығын реттеудің мақсаттары:
* Қаржы нарығының барлық қатысушыларының жұмыстары үшін тәртіпті ұстану және оларға жағдай жасау;
* Қатысушыларды әділетсіз және алаяқ жеке тұлғалардан немесе ұйымдардан қорғау;
* Сұраныс және ұсыныс негізінде қаржылық құралдарға еркін және ашық баға белгілеу процесін қамтамасыз ету;
* Кәсіпкерлік үшін ынтасы бар тәуекелге тиісті сыйақы беретін тиімді қаржы нарығын құру;
* Қоғамдық мақсаттарға жету үшін нарыққа әсер ету;
* Жаңа нарықтарды ұйымдастыру, олардың құрылымын, бастауларын қолдау.
Қаржы нарығын реттеудің қағидалары:
* Эмитенттердің, инвесторлардың, кәсіби қатысушылардың қатынастарды реттеудегі жолдарын бөлу;
* Барлық ақпараттарды барынша максималды ашу;
* Бәсекелестікті қамтамасыз ету;
* Мемлекеттік және мемлекеттік емес органдардың арасында реттеу қызметін оңтайлы бөлу;
* Заңды және нормативті актілерді жасағанда өкілетті бөлу және жария ету.
2. Қаржы нарығын реттеу бірнеше тәсілмен жүзеге асырылуы мүмкін. Тәжірибеде оның мынандай түрлерін бөліп көрсетуге болады:
1. Максаттарға және тәсілдер көзқарасы бойынша:
* Ішкі;
* Сыртқы.
2. Реттеудің қай тарап арқылы жүргізілуіне байланысты:
* Мемлекеттік;
* Қаржы нарығының кәсіби қатысушылары тарапынан немесе нарықтың өзін өзі реттеуі;
* Қоғамдық.
3. Реттеу әдістеріне байланысты:
* Тікелей немесе әкімшілік;
* Жанама немесе экономикалық.
Сыртқы реттеу нарықтың барлық институттарының қызмет етуін қамтамасыз ететін заңды және нормативті актілердің орындалуына негізделеді. Ішкі реттеу тікелей нарық қатысушысымен қабылданған жеке нормативті құжаттарға, жарғыларға, ережелерге негізделеді. Сонымен қатар, макроэкономикалық деңгейде осы елдегі ішкі реттеуде мемлекеттің өзінің барлық заңдары мен нормативтерінің орындалуы, ал сыртқы реттеуде халықаралық сипаттағы нормативті актілердің орындалуы қажет.
Мемлекеттік реттеу - қаржы нарығында қалыптасатын қатынастарды мемлекеттік билік пен өкілетті органдардың реттеуі. Жекелей алғанда, Қазақстанда оны жүзеге асыратындар: ҚР Президентінің аппараты. Үкімет, ҚР-сының қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі, ҚР Қаржы министрлігі, монополияға қарсы саясат жөніндегі Мемлекеттік Комитет, ҚР-сының Әділет министрлігі және т.б.
Мемлекеттік реттеу органдары нарықтың барлық қатысушыларына тікелей бірқатар өкілеттіктерді беру арқылы өзін-өзі реттеу қағидасын қалыптастыруға ұмтылады. Бірақ, мемлекеттік ережелерге және нұсқауларға өзгертулер мен толықтырулар енгізуге құқығы бар.Өз кезегінде мемлекеттік реттеу оның қызметіне тікелей (әкімшілік реттеу) араласуы немесе нарыққа жанама (экономикалық реттеу) шаралар арқылы әсер етуі мүмкін.
Тікелей реттеу әдістері: қаржы нарығы субъектілерінің қызметіне міндетті талаптарды бекітетін заңды және нормативті актілердің шығарылуы, эмиссиялық бағалы қағаздарды шығаруды тіркеу және ондағы көрсетілген шарттар мен міндеттерді эмитенттердің орындалуын бақылау, кәсіби қатысушылардың қызметін, қор биржасын, биржадан тыс нарықта айналысда болатын биржалық құралдар саудасын бағалайтын және техникалық қамтамасыз ететін ұйымдарды лицензиялау, Қаржы нарығының кәсіби қатысушылары қызметін бақылау және заңнаманы бұзғаны үшін сәйкесінше санкцияны қолдану, Қаржы нарығында заңнаманы бұзатын тұлғаларды табу және жауапкершілікке тарту бойынша, шараларды қабылдау, сонымен қатар қаржы нарығы қатысушыларының кәсіби және білім деңгейін жоғарылату бойынша жүйені ұйымдастыру болып табылады. Қаржы нарығын жанама реттеу мемлекеттің қарамағандағы экономикалық тұтқалар арқылы жүргізіледі. Олар: салық саясаты, ақша саясаты, мемлекеттік капиталдар, мемлекеттің меншігі мен ресурстары, сыртқы экономикалық қызмет.
"Бағалы қағаздар нарығы туралы" заңына сәйкес мемлекеттік реттеу органдары: бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының, эмитенттерінің қызметтеріне және олардың стандарттарына міндетті талаптарды бекіту, бағалы эмиссиялық қағаздарды және эмиссиялық проспектілерді шығаруды тіркеу және оларды көрсетілген шарттар мен міндеттерді эмитенттің орындауын бақылау, қаржы нарығының кәсіби қатысушылар қызметін лицензиялау, иелердің құқықтарын қорғау жүйесін құру және қаржы нарығының эмитенттері және кәсіби қатысушылары олардың құқықтарды ұсынуын бақылауын, лицензиясыз кәсіпкерлік қызметпен айналысатын тұлғалардың қызметін тоқтату және алдын алу, сонымен қатар қаржы нарығы қатысушыларының кәсіби және білім деңгейін жоғарылату бойынша жүйені ұйымдастыру сияқты міндеттерді шешеді.Кейбір елдерде қаржы нарығын реттеу мемлекеттің басым функциясы болып табылады. Мемлекет өкілеттіктің аз ғана бөлігін қаржы нарығының біріккен кәсіби қатысушыларына тапсырады. Мысалы, Францияда осындай жағдай қалыптасқан. Ал, басқа елдерде керісінше, өкілеттіктің максималды мүмкін көлемі өзін-өзі реттейтін ұйымдарға беріледі, ал мемлекет негізгі қаржы нарығын бақылап отыруды сақтап қалған. Бұл жүйе Ұлыбритания мен Жапонияда қалыптасқан.
Өзін-өзі реттеу- бұл нарықтың кәсіби қатысушылары бірлестіктері тарапынан қаржы нарығын реттеу. Ол қаржы нарығы қатысушыларының қызығушылықтарын қорғауға бағытталған, ал кәсіби қызметті жүзеге асырудың міндетті ережелерін, кадрларды кәсіби дайындауда, қаржы нарығындағы қызметі үшін міндетті болып табылатын талаптарды бекітуді өзіне қалдырады. Қоғамдық реттеу де маңызды рөл атқарады. Ол қоғамдық пікір арқылы реттеу жүргізуді білдіреді.
Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігі - ҚР Президентінің 2003 ж. 31 желтоқсандағы Жарлығымен ҚР Ұлттық банкін одан агенттік бөліп шығару жолымен қайта ұйымдастыру нәтижесінде құрылды. ҚР Президентінің 2003 ж. 31 желтоқсандағы Жарлығымен агенттік туралы ереже және оның құрылымы бекітілді. Агенттік қаржы рыногы мен қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу және қадағалауды жүзеге асыратын, ҚР Президентіне тікелей бағынысты және есеп беретін мемлекеттік орган болып табылады.
ҚР-да нарықтық қатынастардың орнатылуы мен дамуы қызмет көрсету саласында нарық объектілерінің кәсіпорындар мен мекемелер кешенінің құрылуын, мемлекеттік әдістерімен реттеу мен нарықтық инфрақұрылымның дербіс объектілерінен құрайтын инфрақұрылымның тиімді механизмін керек етеді.
Реттеу механизмі өндірісті рационалды қолдану мен тиімділігін өсіру, және де ұйымдастырушылық-құқықтық құрылмдар қызметінің оптималды реттеу шаралар жүйесін, инфрақұрылымдық кешендер мен аумақтық білімді құру мақсатында әр түрлі өлшемдегі әлеуметтік-экономикалық жүйелерге әсер ету үшін ұйымдастырушылық, экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, психологиялық әдістер мен тәсілдер жиынтығы. Реттеу механизмін реттеудің экономикалық әдісін қолдану түсінігінен кеңірек түсіну керек. Әр нарықтық механизм әкімшілік әдістермен байланысты. Нарыққа көші талаптарында әкімшілік әдістерді өнімнің тұтынушылары мен өндірушілеріне керекті жалпы мақсаттар мен оларды орындауды бақылайтын заңнамалық актілер жүйесі ретінде түсіну қажет. Яғни реттеу механизмінің мемлекеттік әкімшілік-үлестіруші әдістері кәсіпорын қызметін жедел басқаруға қарағанда олар өзіне мынадай ұйымдастырушылық-құқықтық қызметтер қосады: бәрілеріне міндетті бәсекелестік шарттарын құрау, жекешелендіру туралы жағдайлар, статистикалық есеп берулер, ғылыми-техникалық және коммерциялық ақпарат, кадрларды дайындау, тиімді қолдану талабында табиғи ресурстарды пайдалану.
Нарық инфрақұрылымын қызмет етуін мемлекеттік реттеу өзіне инфрақұрылымдық нарықтық кешен тенденцияларын анықтау, олардың дамуын ұзақ уақытты болашағын, шаруашылық қызметті бақылау, тұтынушылар құқығын, қоршаған ортаны қорғауын қосады.Нарық инфрақұрылымын реттеу механизмінің (НИРМ) тиімді қызмет ету моделі аумақтық және ұлттық шаруашылық деңгейінде келісті принциптер пен мақсаттарды есепке алу жолымен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.