Қаржылық есептеме аудитінің процесі

Ірі халықаралық және отандық аудиторлық фирмалардың іс-тәжірибесін талдау көрсеткендей, қаржылық есеп беру аудитінің процесі он шақты кезеңге бөлінуі мүмкін. Нақты компаниялардың тексеру ісін ұйымдастырудың тәртібі мен стратегиясы әр түрлі болғанымен, көптеген жағдайларда олар бірдей жүйемен жүгізіледі.
ТМД елдерінің озық тәжірибесін есепке ала отырып, қаржылық есептілік аудитті процесін төрт кезеңге бөлуге болады: ақпарат жинау, жоспарлау, аудитті жүзеге асыру мен есеп берудің мүмкіндігі.
Қаржылық есеп беру аудитінің бірінші кезеңінде тексерілуге тиіс фирманың іс-әрекетін жүргізу жағдайындағы іскерлік ортасы жете зерттеледі. Фирма басшылығы осы орта жағдайларына сәйкес есеп бергенде мынадай мәселелерді көрсету керек:
1) фирманың клиенттері қандай ?
2) өнімнің жаңа түрлерін жасау жүргізіле ме ?
3) өндіріске қажетті ресурстарды сатып алу жағдайы;
4) өндірістік процестің ұйымдастырушылық сипаты;
5) өнімді (жұмысты, көрсетілген қызметті) өткізу.
Қызмет бабындағы жылдық есеп беру түсіндірмелік хатында кәсіпкерлік іс-қызметтің барлық ерекшеліктері ашып көрсетілуі керек. Сонымен бірге іс жүзінде шығарылатын өнімді жөнелту мен тұтынушыларға қызмет ету де атқарылады.
Қаржылық есеп беру аудитінің екінші кезеңі технологиясының, негізгі процедуралары аудиторлық тәуекелділіктің деңгейін бағалау, тексерудің стратегиясы мен жалпы жоспары мынадай бағыттар бойынша жүргізіледі:
1) компания-клиенттің обьектілері мен іс-қызмет циклдерін тексерудің нақты бағдарламасын жасау;
2) аудиторлық тәуекелдіктің елеулілік деңгейін анықтау;
3) баланс баптары мен Бас кітаптың баптарын тексеру, шығындар және қаржы нәтижелерінің шоттары мен сәйкестендірілетін шоттарды анықтау, шығындарды өнімнің, жұмыстың және көрсетілетін қызметтің өзіндік құнына жатқызудың дұрыстығын тексеру;
4) өнімнің,жұмыстың және көрсетілетін қызмет көрсету мен кірістерін алу циклінің аудиты;
5) сатып алу циклінің аудиты;
6) өндірістің және ресурстарды жұмсау циклінің аудиті;
7) еңбек ақыны есептеу мен төлеу тәртібін тексеру;
8) таза пайданы жасау мен қолдану тәртібін тексеру;
9) бюджетке салық төлеудің уақытылығы мен есептеудің дұрыстығын тексеру;
10) меншікті капиталды қалыптастыру мен қолдануды тексеру;
11) міндеттемелерді өтеудің дұрыстығы мен уақыттылығын тексеру;
12) дебиторлық және кредиторлармен есеп айырысуды тексеру;
13) ұзақ мерзімді активтердің аудиті (негізгі құралдар, кауымдасқан компанияларға, еншілес және тәуелді ұйымдарға ұзақ мерзімдік инвестициялар);
14) ақша мен басқа ағымдағы активтердің аудиті (касса, ағымдағы және валюталық шоттар,құнды қағаздар мен қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар, тауарлы-материалдық босалқылар) және