Қазақстан Республикасының төлем жүйелері
1.Қазақстан Республикасының төлем жүйелерін қадағалауды жүзеге асыру
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ
2.Заңдар:
2.1 «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ТУРАЛЫ» Қазақстан Республикасының Заңы 1997 жылғы 28 сəуiр №97.1
2.2 «АҚША ТӨЛЕМI МЕН АУДАРЫМЫ ТУРАЛЫ» Қазақстан Республикасының Заңы 1998 жылғы 29 маусымдағы №237
3.Қаулылар:
3.1 "Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы" шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорынның клиринг жүйесінде операциялар жүргізу ережесін бекіту жөнінде"№157
3.2 "Екінші деңгейдегі банктердің аударым және жай вексельдермен операциялар жүргізу ережесін бекіту жөнінде"№397
3.3 "Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінің вексельдер есебін жүргізу ережесін бекіту жөнінде" №396
3.4 "Қазақстан Республикасында ақша төлемi мен аударымын жүзеге асырған кезде электронды құжаттар алмасу ережесiн бекiту туралы"№146
3.5 "Қазақстан Республикасының аумағында төлем құжаттарын пайдалану және ақшаның қолма.қол жасалмайтын төлемдері мен аударымдарын жүзеге асыру ережесін бекіту туралы"№179
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ
2.Заңдар:
2.1 «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ТУРАЛЫ» Қазақстан Республикасының Заңы 1997 жылғы 28 сəуiр №97.1
2.2 «АҚША ТӨЛЕМI МЕН АУДАРЫМЫ ТУРАЛЫ» Қазақстан Республикасының Заңы 1998 жылғы 29 маусымдағы №237
3.Қаулылар:
3.1 "Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы" шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорынның клиринг жүйесінде операциялар жүргізу ережесін бекіту жөнінде"№157
3.2 "Екінші деңгейдегі банктердің аударым және жай вексельдермен операциялар жүргізу ережесін бекіту жөнінде"№397
3.3 "Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінің вексельдер есебін жүргізу ережесін бекіту жөнінде" №396
3.4 "Қазақстан Республикасында ақша төлемi мен аударымын жүзеге асырған кезде электронды құжаттар алмасу ережесiн бекiту туралы"№146
3.5 "Қазақстан Республикасының аумағында төлем құжаттарын пайдалану және ақшаның қолма.қол жасалмайтын төлемдері мен аударымдарын жүзеге асыру ережесін бекіту туралы"№179
Соңғы он жылдықта дамыған төлем жүйелері бар елдер төлем жүйелерін
белсенді түрде реформалауда, бұл елдің қаржы жүйесі мен тұтастай алғанда
экономикасында төлем жүйелерінің басты рөл атқаратынын түсінуге жəне тануға байланысты. Төлем жəне есеп айырысу жүйелерін реформалау жаңа технологиялардың дамуына, ақша төлемдері мен аударымдарын жүргізудің тиімділігі жəне қауіпсіздігі мəселелері маңыздылығының күшеюіне тікелей байланысты. Осы үрдістер Қазақстанға да қатысты.
Төлем жүйелері - қаржы секторының асы маңызды саласы. Ұлттық жəне
халықаралық деңгейлерде жылдам технологиялық өзгерістермен, сондай-ақ осы
саладағы бəсекелестікпен бірге Ұлттық Банктің саясаты екі деңгейдегі төлем
жүйелерінің қауіпсіздігі мен тиімділігін қолдауға тұрақты түрде назар аударуға тиіс.
Шетел сарапшылары Қазақстанның төлем жүйелері бұрынғы кеңестік кезеңнен кейінгі кеңістіктегі алдыңғы қатарлы төлем жүйесі болып табылатынын бірнеше рет атап айтты. Мысалы, Банкаралық ақша аудару жүйесі (БААЖ) Халықаралық есеп айырысу банкінің төлем жəне есеп айырысу жүйелері жөніндегі комитет əзірлеген жүйелік мəні бар төлем жүйелеріне қойылатын Басты қағидаттарға сəйкес келеді.
Төлем жүйелері жұмыс істеген жылдары Ұлттық Банк төлем жүйелерінің
тиімді жəне тұрақты жұмысын қамтамасыз етті, алайда оларды одан əрі жетілдіру жөніндегі Ұлттық Банктің стратегиясын қалыптастыру, сондай-ақ əлемдік практикадағы соңғы жетістіктерге сəйкес тиісті ақпарат техно-логиялары мен техникалық жабдықтарды қамтамасыз ету мақсатында төлем жүйелерін дамыту жұмысын жалғастыру қажет.
Дамудың осы кезеңінде Ұлттық Банктен төлем жүйелері қызметінің операторларын, төлем жүйелерін техникалық жəне бағдарламалық қамтамасыз ету провайдерлерін, сондай-ақ төлем жүйелерін пайдаланушылардың өздерін бақылау жəне мұқият қадағалау жүргізу жүйесін ұйымдастыру талап етіледі.
белсенді түрде реформалауда, бұл елдің қаржы жүйесі мен тұтастай алғанда
экономикасында төлем жүйелерінің басты рөл атқаратынын түсінуге жəне тануға байланысты. Төлем жəне есеп айырысу жүйелерін реформалау жаңа технологиялардың дамуына, ақша төлемдері мен аударымдарын жүргізудің тиімділігі жəне қауіпсіздігі мəселелері маңыздылығының күшеюіне тікелей байланысты. Осы үрдістер Қазақстанға да қатысты.
Төлем жүйелері - қаржы секторының асы маңызды саласы. Ұлттық жəне
халықаралық деңгейлерде жылдам технологиялық өзгерістермен, сондай-ақ осы
саладағы бəсекелестікпен бірге Ұлттық Банктің саясаты екі деңгейдегі төлем
жүйелерінің қауіпсіздігі мен тиімділігін қолдауға тұрақты түрде назар аударуға тиіс.
Шетел сарапшылары Қазақстанның төлем жүйелері бұрынғы кеңестік кезеңнен кейінгі кеңістіктегі алдыңғы қатарлы төлем жүйесі болып табылатынын бірнеше рет атап айтты. Мысалы, Банкаралық ақша аудару жүйесі (БААЖ) Халықаралық есеп айырысу банкінің төлем жəне есеп айырысу жүйелері жөніндегі комитет əзірлеген жүйелік мəні бар төлем жүйелеріне қойылатын Басты қағидаттарға сəйкес келеді.
Төлем жүйелері жұмыс істеген жылдары Ұлттық Банк төлем жүйелерінің
тиімді жəне тұрақты жұмысын қамтамасыз етті, алайда оларды одан əрі жетілдіру жөніндегі Ұлттық Банктің стратегиясын қалыптастыру, сондай-ақ əлемдік практикадағы соңғы жетістіктерге сəйкес тиісті ақпарат техно-логиялары мен техникалық жабдықтарды қамтамасыз ету мақсатында төлем жүйелерін дамыту жұмысын жалғастыру қажет.
Дамудың осы кезеңінде Ұлттық Банктен төлем жүйелері қызметінің операторларын, төлем жүйелерін техникалық жəне бағдарламалық қамтамасыз ету провайдерлерін, сондай-ақ төлем жүйелерін пайдаланушылардың өздерін бақылау жəне мұқият қадағалау жүргізу жүйесін ұйымдастыру талап етіледі.
Жоспар
1.Қазақстан Республикасының төлем жүйелерін қадағалауды жүзеге асыру
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ
2.Заңдар:
2.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ТУРАЛЫ Қазақстан
Республикасының Заңы 1997 жылғы 28 сəуiр №97-1
2.2 АҚША ТӨЛЕМI МЕН АУДАРЫМЫ ТУРАЛЫ Қазақстан Республикасының Заңы
1998 жылғы 29 маусымдағы №237
3.Қаулылар:
3.1 "Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы" шаруашылық жүргізу
құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорынның клиринг жүйесінде
операциялар жүргізу ережесін бекіту жөнінде"№157
3.2 "Екінші деңгейдегі банктердің аударым және жай вексельдермен
операциялар жүргізу ережесін бекіту жөнінде"№397
3.3 "Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінің вексельдер
есебін жүргізу ережесін бекіту жөнінде" №396
3.4 "Қазақстан Республикасында ақша төлемi мен аударымын жүзеге асырған
кезде электронды құжаттар алмасу ережесiн бекiту туралы"№146
3.5 "Қазақстан Республикасының аумағында төлем құжаттарын пайдалану
және ақшаның қолма-қол жасалмайтын төлемдері мен аударымдарын жүзеге
асыру ережесін бекіту туралы"№179
1.Қазақстан Республикасының төлем жүйелерін қадағалауды жүзеге асыру
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ
Соңғы он жылдықта дамыған төлем жүйелері бар елдер төлем жүйелерін
белсенді түрде реформалауда, бұл елдің қаржы жүйесі мен тұтастай алғанда
экономикасында төлем жүйелерінің басты рөл атқаратынын түсінуге жəне тануға
байланысты. Төлем жəне есеп айырысу жүйелерін реформалау жаңа
технологиялардың дамуына, ақша төлемдері мен аударымдарын жүргізудің
тиімділігі жəне қауіпсіздігі мəселелері маңыздылығының күшеюіне тікелей
байланысты. Осы үрдістер Қазақстанға да қатысты.
Төлем жүйелері - қаржы секторының асы маңызды саласы. Ұлттық жəне
халықаралық деңгейлерде жылдам технологиялық өзгерістермен, сондай-ақ осы
саладағы бəсекелестікпен бірге Ұлттық Банктің саясаты екі деңгейдегі төлем
жүйелерінің қауіпсіздігі мен тиімділігін қолдауға тұрақты түрде назар
аударуға тиіс.
Шетел сарапшылары Қазақстанның төлем жүйелері бұрынғы кеңестік
кезеңнен кейінгі кеңістіктегі алдыңғы қатарлы төлем жүйесі болып
табылатынын бірнеше рет атап айтты. Мысалы, Банкаралық ақша аудару жүйесі
(БААЖ) Халықаралық есеп айырысу банкінің төлем жəне есеп айырысу жүйелері
жөніндегі комитет əзірлеген жүйелік мəні бар төлем жүйелеріне қойылатын
Басты қағидаттарға сəйкес келеді.
Төлем жүйелері жұмыс істеген жылдары Ұлттық Банк төлем жүйелерінің
тиімді жəне тұрақты жұмысын қамтамасыз етті, алайда оларды одан əрі
жетілдіру жөніндегі Ұлттық Банктің стратегиясын қалыптастыру, сондай-ақ
əлемдік практикадағы соңғы жетістіктерге сəйкес тиісті ақпарат техно-
логиялары мен техникалық жабдықтарды қамтамасыз ету мақсатында төлем
жүйелерін дамыту жұмысын жалғастыру қажет.
Дамудың осы кезеңінде Ұлттық Банктен төлем жүйелері қызметінің
операторларын, төлем жүйелерін техникалық жəне бағдарламалық қамтамасыз ету
провайдерлерін, сондай-ақ төлем жүйелерін пайдаланушылардың өздерін бақылау
жəне мұқият қадағалау жүргізу жүйесін ұйымдастыру талап етіледі.
Төлем жүйелерін қадағалаудың мақсаттары мен бағыттары
Төлем жүйелерін қадағалаудың негізгі мақсаты жүйенің жəне оның
қатысушыларының тəуекелдердің кез келген немесе барлық түрін қандай да
болмасын құрылымдық салдарсыз (ақша төлемдері мен аударымдарына байланысты
қаржылық, операциялық, техникалық, құқықтық тəуекелдерді барынша төмендету)
басқару мүмкіндігін қамтамасыз ету болып табылады.
Жүйелік мəні бар төлем жүйесінің əзірлеушісі жəне операторы жүйенің
Бастықағидаттарға сəйкес келуін қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікті
атқарады. Егер орталық банк жүйенің операторы болып табылмаса, онда оның
рөлі жүйенің аталған қағидаттарға сəйкес келуін қадағалауға, сондай-ақ
оператордың өз міндеттерін орындауын бақылауға əкеп тіреледі.
Қадағалау үшін негіз қандай болмасын, қадағалау тиімділігіне қол
жеткізу мақсатында Ұлттық Банк қабылдағаны жөн болатын бірқатар шаралар
бар:
• төлем жүйелерін қадағалау мəселелері бойынша қажетті нормативтік құқықтық
базаны əзірлеу (ең төменгі талаптарды жəне стандарттарды белгілеу жəне
т.б.).
• қадағалау объектісі болып табылатын жүйелерді бөліп көрсету. Бұған
бірінші кезекте барлық жүйелік мəні бар төлем жүйелері кіруі тиіс. Жүйенің
операторлары жəне пайдаланушылары Ұлттық Банктің қадағалауды жүзеге асыру
ниеті туралы ескертілуі тиіс. Жүйелік мəні бар болып саналмайтын жүйелер
жұмыстағы немесе маңайдағы өзгерістерді талдау үшін мерзімді түрде
тексерілуі тиіс.
• жұмыс істеп тұрған жүйелік мəні бар төлем жүйелерінің əрқайсысын олардың
Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық құжаттарына, сондай-ақ барлық Басты
қағидаттарға сəйкес келуін қамтамасыз ету үшін ұйымдастырылуын жəне жұмыс
істеуін тексеру мен бағалау.
• Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық құжаттарының талаптарына сəйкес
келмеу анықталған кезде қолайлы мерзімдерде қажетті іс-қимылдарды
қабылдауды қамтамасыз ету.
• Ұлттық Банктің талаптарына сəйкес келтіру процесін оңтайландыру үшін
əзірлеу сатысындағы жаңа жүйелерді бағалау.
• жүйенің операторларынан олардың жұмысын талдау үшін ақпарат жинау,
тиістітексеру мүмкіндіктері болу үшін жобаның немесе жүйе жұмысының кез
келген болжанған өзгерістері туралы ақпаратты алдын ала алу.
• төлем жүйелері инфрақұрылымының қызмет көрсету провайдерлерінен ақпарат
сұрату жəне алу.
• төлем жүйелерінің қатысушыларынан олардың іс-əрекеттерінің Ұлттық Банктің
нормативтік құжаттарына сəйкес келуін талдау үшін ақпарат сұрату жəне алу.
• ақпарат жинауды, тұрақты мониторингті, сондай-ақ төлем құжатын дайындау
сəтінен бастап оны орындағанға дейін төлем құжаттарын орындаудың жəне
төлемдер жүргізудің толық тізбегі бойы төлем жүйелерінде тəуекелдердің
туындау мəселелері бойынша іс-əрекет жүргізу.
• төлем жүйелері қатысушыларының қызметін Ұлттық Банктің нормативтік
актілерінің талаптарын сақтауына тексеруді жүзеге асыру.
Іске асыру тетігі
Халықаралық іс-тəжірибеге сəйкес Ұлттық Банк қадағалау кезінде
пайдаланатын құралдарды үш санатқа бөлуге болады: ақпарат жинау, ақпаратты
талдау жəне іс-шаралар өткізу.
Басты қағидаттар қадағалау органдары ынталандыруы тиіс нақты іс-
қимылдар жөніндегі жан-жақты жəне толық нұсқау береді. Операторлар мен
пайдаланушылардың талап етіліп отырған реформаларды жүргізуді қаламайды
немесе мұны өте баяу жасауы мүмкін; бұл ретте Ұлттық Банк төлем жүйелерін
қадағалау мақсатына қол жеткізу үшін қажетті іс-шараларды көздеуі тиіс.
Нақты құралдар Ұлттық Банктің қадағалау режимі құралатын нормативтік
құқықтық базаға көп дəрежеде қатысты болады. Төлем жүйелерін қадағалау
мəселелері жөніндегі осы нормативтік құқықтық базаны (ең төменгі
талаптарды, стандарттарды, инспекциялау жүргізудің тəртібін белгілеу жəне
басқалары) төлем жүйелерін қадағалауды ұйымдастырудың бірінші кезеңі
шеңберінде əзірлеу қажет.
Төлем жүйелерін қадағалау мақсатына қол жеткізу үшін Ұлттық Банк
заңнамада белгіленген əр түрлі ықпал ету шараларын қолданады. Əлемдік іс-
тəжірибеде ықпал ету шараларының кейбір ауқымдары қолданылады, себебі анық
артық жазалау қаупі (мысалы, жүйені жабу) аса дұрыс емес. Сонымен қатар
қадағалаудың төмен формалды режимдерінде Ұлттық Банкке моральдық ықпал
етуді немесе қадағалау талаптарына сəйкес келуін ынталандыру үшін
қатысушылардың банктік шоттарына қызмет көрсету талаптарының өзгерісін қоса
алғанда, басқа əдістерді пайдалану талап етілуі мүмкін.
Төлем жүйелерін қадағалау қаржылық, құқықтық, операциялық жəне
техникалық тəуекелдерді басқаруды, сондай-ақ қадағалау процесіне тəуекелді
талдау нəтижелерін тепе-тең пайдалануды қосу үшін қажетті дағдыларды қоса
алғанда осы ерекше саладағы əр түрлі дағдылар мен білімнің болуын талап
етеді. Бұл үшін төлем жүйелерін қадағалауға жауапты қызметкерлердің тиісті
жан-жақты білімі жəне тəжірибесі болуы тиіс. Арнайы білім саласына
экономика, банк ісі, қаржы, ақпарат технологиясы жəне құқық кіреді. Қажет
болған кезде Ұлттық Банктің əр түрлі бөлімшелерінен қадағалау жөніндегі
өкілеттіктері бар қызметкерлердің командасын жинауға болады. Қазіргі
уақытта Ұлттық Банкте төлем жүйелерін қадағалауға арналған, негізгі
қадағалау объектілері төлем жүйелерінің пайдаланушылары, төлем жүйелерінің
операторлары, инфрақұрылым, сондай-ақ төлем құралдарын (дəстүрлі жəне
инновациялық) пайдалану болатын арнайы бөлімше құрылды.
Төлем жүйелерін қадағалау функцияларын жүзеге асыру мынадай кезеңдерден
тұрады:
1. Ақпарат жинау.
• Төлем жүйелерінің операторлары жəне қатысушылары ұсынған ресми көздерді
(қаржылық есептер, статистикалық материалдар, мəжіліс хаттамалары,
аудиторлық есептер) пайдалану;
• Мүдделі тараптармен (аудиторлар, төлем жүйелерінің қатысушылары,
операторлар, инфрақұрылымның қызмет көрсету провайдерлері) мəжілістер
жүргізу;
• Төлем жүйелерінің операторлары мен пайдаланушыларын олардың төлем
жүйелері, ақша төлемдері мен аударымдары саласындағы заңнаманы сақтауына
тексеру жүргізу (қажет болған кезде қадағалау жөніндегі уəкілетті органмен
бірлесіп);
• Төлем жүйелері (телекоммуникациялар, бағдарламалық жəне техникалық
қамтамасыз ету жəне т.б.) үшін инфрақұрылым қызмет көрсетуі
провайдерлеріннің мониторингін жүзеге асыру, төлем жүйелерінің техникалық
сенімділігін жəне үздіксіз қызметін қамтамасыз ету үшін кез келген қажетті
шараларды (ұсынымдар, нұсқаулықтар əзірлеу, тексерулер жүргізу жəне т.б.)
қабылдау;
• Төлем жүйелері жұмысының жалпы тиімділігін арттыру, сондай-ақ төлем
құралдарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету жəне заңсыз пайдалануды азайту
мақсатында төлем құралдарын, (оның ішінде инновациялық) пайдалану
мониторингін жүзеге асыру.
2. Ақпаратты талдау.
• Жиналған ақпарат негізінде жекелеген төлем жүйелерінің жүйелік
мəнділігін тəуекелдердің сипатына, транзакциялардың көлеміне жəне басқа
операциялық сипаттарға сəйкес бағалау жəне айқындау;
• Барлық төлем жүйелерінің құрылымын жəне жұмыс істеуін Ұлттық Банктің
талаптарын жəне халықаралық қаржы институттарының ұсынымдарын (Басты
қағидаттар жəне т.б.) орындауына зерделеу;
• Басқа мүдделі мекемелер (ішкі жəне сыртқы аудиторлар; тəуекелдер
бөлімшесі; тəуелсіз бағалауды жүргізген халықаралық қаржылық ұйымдар,
мысалы ХВҚ жəне Дүниежүзілік банк) жүргізген талдау нəтижелерін пайдалану.
3. Іс-шаралар өткізу
• Төлем жүйелерінің провайдерлерін жүргізілген шаралардың дұрыстығына
келіссөздер арқылы сендіру, қажет болған кезде бұқаралық ақпарат
құралдарында сөз сөйлеуді жəне жарияланымдарды дайындау;
• Төлем жүйелеріндегі тəуекелдердің туындау ықтималдылығын жоюазайту
жөнінде шаралар қолдану;
• Ұлттық Банктің нормативтік құжаттары талаптарының бұзылуы анықталған
кезде жүйенің операторларына жəне пайдаланушыларына заңнамада белгіленген
белгілі бір шараларды қолдану.
Төлем жүйелерін қадағалау тұжырымдамасын əзірлеу төлем жүйелерінің
қаржы жүйесіндегі жəне тұтастай алғанда ел экономикасындағы атқаратын басты
рөлін түсінуге жəне тануға байланысты, ол үшін Қазақстан төлем жүйелерін
үнемі реформалап отырады. Төлем жүйелері жұмысының кейінгі жылдары Ұлттық
Банк олардың тиімді жəне тұрақты жұмысын қамтамасыз ететіні, сонымен қатар
төлем жүйелері əлемдік іс-тəжірибедегі соңғы жетістіктерге сəйкес тиісті
ақпарат технологиясымен жəне техникалық жарақтандырумен қамтамасыз
етілетіні болжанып отыр. Ұлттық Банк туындаған тəуекелдерді төлем
жүйелерінің қызмет көрсету операторларын, төлем жүйелерінің техникалық жəне
бағдарламалық қамтамасыз ету провайдерлерін, төлем жүйелерін
пайдаланушыларды, сондай-ақ төлем құралдарының пайдаланылуын бақылау жəне
мұқият қадағалау арқылы басқаруға қабілетті болатыны күтілуде. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.Қазақстан Республикасының төлем жүйелерін қадағалауды жүзеге асыру
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ
2.Заңдар:
2.1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕКСЕЛЬ АЙНАЛЫСЫ ТУРАЛЫ Қазақстан
Республикасының Заңы 1997 жылғы 28 сəуiр №97-1
2.2 АҚША ТӨЛЕМI МЕН АУДАРЫМЫ ТУРАЛЫ Қазақстан Республикасының Заңы
1998 жылғы 29 маусымдағы №237
3.Қаулылар:
3.1 "Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы" шаруашылық жүргізу
құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорынның клиринг жүйесінде
операциялар жүргізу ережесін бекіту жөнінде"№157
3.2 "Екінші деңгейдегі банктердің аударым және жай вексельдермен
операциялар жүргізу ережесін бекіту жөнінде"№397
3.3 "Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінің вексельдер
есебін жүргізу ережесін бекіту жөнінде" №396
3.4 "Қазақстан Республикасында ақша төлемi мен аударымын жүзеге асырған
кезде электронды құжаттар алмасу ережесiн бекiту туралы"№146
3.5 "Қазақстан Республикасының аумағында төлем құжаттарын пайдалану
және ақшаның қолма-қол жасалмайтын төлемдері мен аударымдарын жүзеге
асыру ережесін бекіту туралы"№179
1.Қазақстан Республикасының төлем жүйелерін қадағалауды жүзеге асыру
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ
Соңғы он жылдықта дамыған төлем жүйелері бар елдер төлем жүйелерін
белсенді түрде реформалауда, бұл елдің қаржы жүйесі мен тұтастай алғанда
экономикасында төлем жүйелерінің басты рөл атқаратынын түсінуге жəне тануға
байланысты. Төлем жəне есеп айырысу жүйелерін реформалау жаңа
технологиялардың дамуына, ақша төлемдері мен аударымдарын жүргізудің
тиімділігі жəне қауіпсіздігі мəселелері маңыздылығының күшеюіне тікелей
байланысты. Осы үрдістер Қазақстанға да қатысты.
Төлем жүйелері - қаржы секторының асы маңызды саласы. Ұлттық жəне
халықаралық деңгейлерде жылдам технологиялық өзгерістермен, сондай-ақ осы
саладағы бəсекелестікпен бірге Ұлттық Банктің саясаты екі деңгейдегі төлем
жүйелерінің қауіпсіздігі мен тиімділігін қолдауға тұрақты түрде назар
аударуға тиіс.
Шетел сарапшылары Қазақстанның төлем жүйелері бұрынғы кеңестік
кезеңнен кейінгі кеңістіктегі алдыңғы қатарлы төлем жүйесі болып
табылатынын бірнеше рет атап айтты. Мысалы, Банкаралық ақша аудару жүйесі
(БААЖ) Халықаралық есеп айырысу банкінің төлем жəне есеп айырысу жүйелері
жөніндегі комитет əзірлеген жүйелік мəні бар төлем жүйелеріне қойылатын
Басты қағидаттарға сəйкес келеді.
Төлем жүйелері жұмыс істеген жылдары Ұлттық Банк төлем жүйелерінің
тиімді жəне тұрақты жұмысын қамтамасыз етті, алайда оларды одан əрі
жетілдіру жөніндегі Ұлттық Банктің стратегиясын қалыптастыру, сондай-ақ
əлемдік практикадағы соңғы жетістіктерге сəйкес тиісті ақпарат техно-
логиялары мен техникалық жабдықтарды қамтамасыз ету мақсатында төлем
жүйелерін дамыту жұмысын жалғастыру қажет.
Дамудың осы кезеңінде Ұлттық Банктен төлем жүйелері қызметінің
операторларын, төлем жүйелерін техникалық жəне бағдарламалық қамтамасыз ету
провайдерлерін, сондай-ақ төлем жүйелерін пайдаланушылардың өздерін бақылау
жəне мұқият қадағалау жүргізу жүйесін ұйымдастыру талап етіледі.
Төлем жүйелерін қадағалаудың мақсаттары мен бағыттары
Төлем жүйелерін қадағалаудың негізгі мақсаты жүйенің жəне оның
қатысушыларының тəуекелдердің кез келген немесе барлық түрін қандай да
болмасын құрылымдық салдарсыз (ақша төлемдері мен аударымдарына байланысты
қаржылық, операциялық, техникалық, құқықтық тəуекелдерді барынша төмендету)
басқару мүмкіндігін қамтамасыз ету болып табылады.
Жүйелік мəні бар төлем жүйесінің əзірлеушісі жəне операторы жүйенің
Бастықағидаттарға сəйкес келуін қамтамасыз ету үшін негізгі жауапкершілікті
атқарады. Егер орталық банк жүйенің операторы болып табылмаса, онда оның
рөлі жүйенің аталған қағидаттарға сəйкес келуін қадағалауға, сондай-ақ
оператордың өз міндеттерін орындауын бақылауға əкеп тіреледі.
Қадағалау үшін негіз қандай болмасын, қадағалау тиімділігіне қол
жеткізу мақсатында Ұлттық Банк қабылдағаны жөн болатын бірқатар шаралар
бар:
• төлем жүйелерін қадағалау мəселелері бойынша қажетті нормативтік құқықтық
базаны əзірлеу (ең төменгі талаптарды жəне стандарттарды белгілеу жəне
т.б.).
• қадағалау объектісі болып табылатын жүйелерді бөліп көрсету. Бұған
бірінші кезекте барлық жүйелік мəні бар төлем жүйелері кіруі тиіс. Жүйенің
операторлары жəне пайдаланушылары Ұлттық Банктің қадағалауды жүзеге асыру
ниеті туралы ескертілуі тиіс. Жүйелік мəні бар болып саналмайтын жүйелер
жұмыстағы немесе маңайдағы өзгерістерді талдау үшін мерзімді түрде
тексерілуі тиіс.
• жұмыс істеп тұрған жүйелік мəні бар төлем жүйелерінің əрқайсысын олардың
Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық құжаттарына, сондай-ақ барлық Басты
қағидаттарға сəйкес келуін қамтамасыз ету үшін ұйымдастырылуын жəне жұмыс
істеуін тексеру мен бағалау.
• Ұлттық Банктің нормативтік құқықтық құжаттарының талаптарына сəйкес
келмеу анықталған кезде қолайлы мерзімдерде қажетті іс-қимылдарды
қабылдауды қамтамасыз ету.
• Ұлттық Банктің талаптарына сəйкес келтіру процесін оңтайландыру үшін
əзірлеу сатысындағы жаңа жүйелерді бағалау.
• жүйенің операторларынан олардың жұмысын талдау үшін ақпарат жинау,
тиістітексеру мүмкіндіктері болу үшін жобаның немесе жүйе жұмысының кез
келген болжанған өзгерістері туралы ақпаратты алдын ала алу.
• төлем жүйелері инфрақұрылымының қызмет көрсету провайдерлерінен ақпарат
сұрату жəне алу.
• төлем жүйелерінің қатысушыларынан олардың іс-əрекеттерінің Ұлттық Банктің
нормативтік құжаттарына сəйкес келуін талдау үшін ақпарат сұрату жəне алу.
• ақпарат жинауды, тұрақты мониторингті, сондай-ақ төлем құжатын дайындау
сəтінен бастап оны орындағанға дейін төлем құжаттарын орындаудың жəне
төлемдер жүргізудің толық тізбегі бойы төлем жүйелерінде тəуекелдердің
туындау мəселелері бойынша іс-əрекет жүргізу.
• төлем жүйелері қатысушыларының қызметін Ұлттық Банктің нормативтік
актілерінің талаптарын сақтауына тексеруді жүзеге асыру.
Іске асыру тетігі
Халықаралық іс-тəжірибеге сəйкес Ұлттық Банк қадағалау кезінде
пайдаланатын құралдарды үш санатқа бөлуге болады: ақпарат жинау, ақпаратты
талдау жəне іс-шаралар өткізу.
Басты қағидаттар қадағалау органдары ынталандыруы тиіс нақты іс-
қимылдар жөніндегі жан-жақты жəне толық нұсқау береді. Операторлар мен
пайдаланушылардың талап етіліп отырған реформаларды жүргізуді қаламайды
немесе мұны өте баяу жасауы мүмкін; бұл ретте Ұлттық Банк төлем жүйелерін
қадағалау мақсатына қол жеткізу үшін қажетті іс-шараларды көздеуі тиіс.
Нақты құралдар Ұлттық Банктің қадағалау режимі құралатын нормативтік
құқықтық базаға көп дəрежеде қатысты болады. Төлем жүйелерін қадағалау
мəселелері жөніндегі осы нормативтік құқықтық базаны (ең төменгі
талаптарды, стандарттарды, инспекциялау жүргізудің тəртібін белгілеу жəне
басқалары) төлем жүйелерін қадағалауды ұйымдастырудың бірінші кезеңі
шеңберінде əзірлеу қажет.
Төлем жүйелерін қадағалау мақсатына қол жеткізу үшін Ұлттық Банк
заңнамада белгіленген əр түрлі ықпал ету шараларын қолданады. Əлемдік іс-
тəжірибеде ықпал ету шараларының кейбір ауқымдары қолданылады, себебі анық
артық жазалау қаупі (мысалы, жүйені жабу) аса дұрыс емес. Сонымен қатар
қадағалаудың төмен формалды режимдерінде Ұлттық Банкке моральдық ықпал
етуді немесе қадағалау талаптарына сəйкес келуін ынталандыру үшін
қатысушылардың банктік шоттарына қызмет көрсету талаптарының өзгерісін қоса
алғанда, басқа əдістерді пайдалану талап етілуі мүмкін.
Төлем жүйелерін қадағалау қаржылық, құқықтық, операциялық жəне
техникалық тəуекелдерді басқаруды, сондай-ақ қадағалау процесіне тəуекелді
талдау нəтижелерін тепе-тең пайдалануды қосу үшін қажетті дағдыларды қоса
алғанда осы ерекше саладағы əр түрлі дағдылар мен білімнің болуын талап
етеді. Бұл үшін төлем жүйелерін қадағалауға жауапты қызметкерлердің тиісті
жан-жақты білімі жəне тəжірибесі болуы тиіс. Арнайы білім саласына
экономика, банк ісі, қаржы, ақпарат технологиясы жəне құқық кіреді. Қажет
болған кезде Ұлттық Банктің əр түрлі бөлімшелерінен қадағалау жөніндегі
өкілеттіктері бар қызметкерлердің командасын жинауға болады. Қазіргі
уақытта Ұлттық Банкте төлем жүйелерін қадағалауға арналған, негізгі
қадағалау объектілері төлем жүйелерінің пайдаланушылары, төлем жүйелерінің
операторлары, инфрақұрылым, сондай-ақ төлем құралдарын (дəстүрлі жəне
инновациялық) пайдалану болатын арнайы бөлімше құрылды.
Төлем жүйелерін қадағалау функцияларын жүзеге асыру мынадай кезеңдерден
тұрады:
1. Ақпарат жинау.
• Төлем жүйелерінің операторлары жəне қатысушылары ұсынған ресми көздерді
(қаржылық есептер, статистикалық материалдар, мəжіліс хаттамалары,
аудиторлық есептер) пайдалану;
• Мүдделі тараптармен (аудиторлар, төлем жүйелерінің қатысушылары,
операторлар, инфрақұрылымның қызмет көрсету провайдерлері) мəжілістер
жүргізу;
• Төлем жүйелерінің операторлары мен пайдаланушыларын олардың төлем
жүйелері, ақша төлемдері мен аударымдары саласындағы заңнаманы сақтауына
тексеру жүргізу (қажет болған кезде қадағалау жөніндегі уəкілетті органмен
бірлесіп);
• Төлем жүйелері (телекоммуникациялар, бағдарламалық жəне техникалық
қамтамасыз ету жəне т.б.) үшін инфрақұрылым қызмет көрсетуі
провайдерлеріннің мониторингін жүзеге асыру, төлем жүйелерінің техникалық
сенімділігін жəне үздіксіз қызметін қамтамасыз ету үшін кез келген қажетті
шараларды (ұсынымдар, нұсқаулықтар əзірлеу, тексерулер жүргізу жəне т.б.)
қабылдау;
• Төлем жүйелері жұмысының жалпы тиімділігін арттыру, сондай-ақ төлем
құралдарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету жəне заңсыз пайдалануды азайту
мақсатында төлем құралдарын, (оның ішінде инновациялық) пайдалану
мониторингін жүзеге асыру.
2. Ақпаратты талдау.
• Жиналған ақпарат негізінде жекелеген төлем жүйелерінің жүйелік
мəнділігін тəуекелдердің сипатына, транзакциялардың көлеміне жəне басқа
операциялық сипаттарға сəйкес бағалау жəне айқындау;
• Барлық төлем жүйелерінің құрылымын жəне жұмыс істеуін Ұлттық Банктің
талаптарын жəне халықаралық қаржы институттарының ұсынымдарын (Басты
қағидаттар жəне т.б.) орындауына зерделеу;
• Басқа мүдделі мекемелер (ішкі жəне сыртқы аудиторлар; тəуекелдер
бөлімшесі; тəуелсіз бағалауды жүргізген халықаралық қаржылық ұйымдар,
мысалы ХВҚ жəне Дүниежүзілік банк) жүргізген талдау нəтижелерін пайдалану.
3. Іс-шаралар өткізу
• Төлем жүйелерінің провайдерлерін жүргізілген шаралардың дұрыстығына
келіссөздер арқылы сендіру, қажет болған кезде бұқаралық ақпарат
құралдарында сөз сөйлеуді жəне жарияланымдарды дайындау;
• Төлем жүйелеріндегі тəуекелдердің туындау ықтималдылығын жоюазайту
жөнінде шаралар қолдану;
• Ұлттық Банктің нормативтік құжаттары талаптарының бұзылуы анықталған
кезде жүйенің операторларына жəне пайдаланушыларына заңнамада белгіленген
белгілі бір шараларды қолдану.
Төлем жүйелерін қадағалау тұжырымдамасын əзірлеу төлем жүйелерінің
қаржы жүйесіндегі жəне тұтастай алғанда ел экономикасындағы атқаратын басты
рөлін түсінуге жəне тануға байланысты, ол үшін Қазақстан төлем жүйелерін
үнемі реформалап отырады. Төлем жүйелері жұмысының кейінгі жылдары Ұлттық
Банк олардың тиімді жəне тұрақты жұмысын қамтамасыз ететіні, сонымен қатар
төлем жүйелері əлемдік іс-тəжірибедегі соңғы жетістіктерге сəйкес тиісті
ақпарат технологиясымен жəне техникалық жарақтандырумен қамтамасыз
етілетіні болжанып отыр. Ұлттық Банк туындаған тəуекелдерді төлем
жүйелерінің қызмет көрсету операторларын, төлем жүйелерінің техникалық жəне
бағдарламалық қамтамасыз ету провайдерлерін, төлем жүйелерін
пайдаланушыларды, сондай-ақ төлем құралдарының пайдаланылуын бақылау жəне
мұқият қадағалау арқылы басқаруға қабілетті болатыны күтілуде. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz