Қарақұмдық (Гречиха) дақылдарының дән қауызын анықтау, селекциялық жетістіктер
1. Кіріспе.
2. Селекцияның негізгі міндеттері және бағыты.
а) Систематикасы және шығу тегі
б) Морфологиялық ерекшелігі
в) Биологиялық ерекшелігі
3. Ауылшаруашылығындағы құндылық белгілер
4. Генетика
5. Бастапқы материал
6. Селекция әдісі
а) Будандастыру
б) Буындастырудың технологиясы
в) Мутагенез
г) Полиполойдтар
7. Биотехнолгоиялық әдістер
8.Селекциялық жетістіктер
2. Селекцияның негізгі міндеттері және бағыты.
а) Систематикасы және шығу тегі
б) Морфологиялық ерекшелігі
в) Биологиялық ерекшелігі
3. Ауылшаруашылығындағы құндылық белгілер
4. Генетика
5. Бастапқы материал
6. Селекция әдісі
а) Будандастыру
б) Буындастырудың технологиясы
в) Мутагенез
г) Полиполойдтар
7. Биотехнолгоиялық әдістер
8.Селекциялық жетістіктер
Қарақұмық – бағалы, дәнді жармалық, балды өсімдік. Оны күріш пен тары дақылдарына қарағанда солтүстік өңірге бөлген, яғни солтүстік облыстарда өсіруге болады. Бірақ та қарақұмық Оңтүстік аймақтарда да жақсы өседі.
( Мысалы: Украйнада, Орлов облысында және Қазақстанда). Бұл қарақұмықтың ең үлкен жетістігі.
Қарақұмық жармасы 10.18% белоктан тұрады күріш жармасына қарағанда қарақұмық жармасының құрамындағы белок мөлшері айтарлықтай жоғары және де бидай мен қара бидайдан жасалған наннан да. Құрамындағы белоктың жоғарлығына байланысты жарма тез піседі және адам ағзасына тигізер жері зор. Ол диеталық қасиеттері мен бағаланады.
Басқаларға қарағанда қарақұмық жармасының ерекшелігі мынада: оның құрамында өте жоғары дәрежеде аминқышқылы және омизин мен триптофон бар, оған лейцинді де қосуға болады. Биологиялық бағалығына келер болсақ, жарма құрамындағы белок құны құрғақ сүт пен жұмыртқаның белогымен пара- пар.
Белоктардан басқа жармада құрамында 70-80% көмірсулар (негізгі крахмал) және 2,5 – 4% май бар. Сонымен қатар жарманың құрамында витаминдер ( В1, В2,В6,В9,Е,РР,Р,) бағалы элементтер (темір, мыс, фосфор, марганец, кальций) және де оргоникалық қышқылдар (лимон қышқылы, алма қышқылы т.б.) бар.
Қарақұмық өсімдігі 1 га жерге егілген қарақұыықтан 70-100 кг бал алуға болады, ол өсімдікңтің экономикалық тиімділігі арттырады. Жоғары агротехникалық шарттарға сәйкес 1 га жерден 250кг бал жинауға болады. Біздің елімізде үлкен көлемде қарақұмықтың егістік алқабы бар.
СССР аумағы бойынша қарақұмық егістік алқаптары негізінен Ресей Федерациясы, Украина, Белоруссия, Қазақстанның солтүстік бөлігінде 50-60°с шекте орналасқан, батыс облыстардан Қиыр шығысқа дейін, алдын ала гүлдену 1
( Мысалы: Украйнада, Орлов облысында және Қазақстанда). Бұл қарақұмықтың ең үлкен жетістігі.
Қарақұмық жармасы 10.18% белоктан тұрады күріш жармасына қарағанда қарақұмық жармасының құрамындағы белок мөлшері айтарлықтай жоғары және де бидай мен қара бидайдан жасалған наннан да. Құрамындағы белоктың жоғарлығына байланысты жарма тез піседі және адам ағзасына тигізер жері зор. Ол диеталық қасиеттері мен бағаланады.
Басқаларға қарағанда қарақұмық жармасының ерекшелігі мынада: оның құрамында өте жоғары дәрежеде аминқышқылы және омизин мен триптофон бар, оған лейцинді де қосуға болады. Биологиялық бағалығына келер болсақ, жарма құрамындағы белок құны құрғақ сүт пен жұмыртқаның белогымен пара- пар.
Белоктардан басқа жармада құрамында 70-80% көмірсулар (негізгі крахмал) және 2,5 – 4% май бар. Сонымен қатар жарманың құрамында витаминдер ( В1, В2,В6,В9,Е,РР,Р,) бағалы элементтер (темір, мыс, фосфор, марганец, кальций) және де оргоникалық қышқылдар (лимон қышқылы, алма қышқылы т.б.) бар.
Қарақұмық өсімдігі 1 га жерге егілген қарақұыықтан 70-100 кг бал алуға болады, ол өсімдікңтің экономикалық тиімділігі арттырады. Жоғары агротехникалық шарттарға сәйкес 1 га жерден 250кг бал жинауға болады. Біздің елімізде үлкен көлемде қарақұмықтың егістік алқабы бар.
СССР аумағы бойынша қарақұмық егістік алқаптары негізінен Ресей Федерациясы, Украина, Белоруссия, Қазақстанның солтүстік бөлігінде 50-60°с шекте орналасқан, батыс облыстардан Қиыр шығысқа дейін, алдын ала гүлдену 1
1. Кановалов Ю. В.
«Частная селекция полевных культур» Москва 1990 г.
2. Гуляев Г.В.
Гужов Ю.Л.
«Селекция и семеноводство полевых культур» Москва 1988 г.
3. Қ. Жаңабаев
Т. Саудабаев
И. Сейітов
«Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы»
Алматы «Қайнар» 1994 ж.
«Частная селекция полевных культур» Москва 1990 г.
2. Гуляев Г.В.
Гужов Ю.Л.
«Селекция и семеноводство полевых культур» Москва 1988 г.
3. Қ. Жаңабаев
Т. Саудабаев
И. Сейітов
«Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы»
Алматы «Қайнар» 1994 ж.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министірлігі
Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті
Селекция биотехно және өсімдік қорғау кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қарақұмдық (Гречиха) дақылдарының дән қауызын анықтау,
селекциялық жетістіктер.
Оқытушы: Мырзабаева Г.Ә.__
Студент: Қайралапов Дархан_
Мамандығы: СБР___________
Тобы: 406 К________________
Алматы 2007 ж.
Жоспар
1. Кіріспе.
2. Селекцияның негізгі міндеттері және бағыты.
а) Систематикасы және шығу тегі
б) Морфологиялық ерекшелігі
в) Биологиялық ерекшелігі
3. Ауылшаруашылығындағы құндылық белгілер
4. Генетика
5. Бастапқы материал
6. Селекция әдісі
а) Будандастыру
б) Буындастырудың технологиясы
в) Мутагенез
г) Полиполойдтар
7. Биотехнолгоиялық әдістер
8.Селекциялық жетістіктер
Кіріспе
Қарақұмық – бағалы, дәнді жармалық, балды өсімдік. Оны күріш пен тары
дақылдарына қарағанда солтүстік өңірге бөлген, яғни солтүстік облыстарда
өсіруге болады. Бірақ та қарақұмық Оңтүстік аймақтарда да жақсы өседі.
( Мысалы: Украйнада, Орлов облысында және Қазақстанда). Бұл қарақұмықтың ең
үлкен жетістігі.
Қарақұмық жармасы 10.18% белоктан тұрады күріш жармасына қарағанда
қарақұмық жармасының құрамындағы белок мөлшері айтарлықтай жоғары және де
бидай мен қара бидайдан жасалған наннан да. Құрамындағы белоктың
жоғарлығына байланысты жарма тез піседі және адам ағзасына тигізер жері
зор. Ол диеталық қасиеттері мен бағаланады.
Басқаларға қарағанда қарақұмық жармасының ерекшелігі мынада: оның
құрамында өте жоғары дәрежеде аминқышқылы және омизин мен триптофон бар,
оған лейцинді де қосуға болады. Биологиялық бағалығына келер болсақ, жарма
құрамындағы белок құны құрғақ сүт пен жұмыртқаның белогымен пара- пар.
Белоктардан басқа жармада құрамында 70-80% көмірсулар (негізгі крахмал)
және 2,5 – 4% май бар. Сонымен қатар жарманың құрамында витаминдер ( В1,
В2,В6,В9,Е,РР,Р,) бағалы элементтер (темір, мыс, фосфор, марганец, кальций)
және де оргоникалық қышқылдар (лимон қышқылы, алма қышқылы т.б.) бар.
Қарақұмық өсімдігі 1 га жерге егілген қарақұыықтан 70-100 кг бал алуға
болады, ол өсімдікңтің экономикалық тиімділігі арттырады. Жоғары
агротехникалық шарттарға сәйкес 1 га жерден 250кг бал жинауға болады.
Біздің елімізде үлкен көлемде қарақұмықтың егістік алқабы бар.
СССР аумағы бойынша қарақұмық егістік алқаптары негізінен Ресей
Федерациясы, Украина, Белоруссия, Қазақстанның солтүстік бөлігінде 50-60°с
шекте орналасқан, батыс облыстардан Қиыр шығысқа дейін, алдын ала гүлдену 1
ай шамасында 50-70 мм көшеттерден 17-18°с тәуліктік температурада ұрық
(жеміс) төгіледі.
Селекцияның негізгі міндеттері және бағыты.
Өсімдіктердің интенсивтік технологиясы 2-ге бөлінеді.
1) Жылу сүйгіш өсімдіктер (ылғал сүйгіш оның қалыпты дамуына айтарлықтай
жоғарғы температура керек.
2) Тыңайтқыш енгізуді талап етуді ( себебі,ол тамыр жүйесінің ерекшелігіне
байланысты ол қиын еритін қосылыстарынан фосфорды сіңіре алады.
Селекцияда қарақұмық төмендегі белгілері бойынша анықталады.
Өсімділігі - өте жоғары, өсімдік тұқымы ұсақ, майда болса мол өнім
алынады,ал ірі де аз өнім, бірақ оның 1000 дән сынағы өте жоғары.
Қарақұмықтың топырақ талғағыштығы, ол көбінесе қара және қызыл – қоңыр
топырақта жақсы өсіп, мол өнім береді. Топырақ ортасы қышқыл болса тәуір
өседі ( РН -5-6,5 болғаны жөн).
Ерте пісетін қарақұмық сорттарын аралық дақыл ретінде пайдалануға
болады. Қарақұмықты таза пардан ( сүр) және жүгеріден кейін орналастырған
одан мол өнім алуға болады.
Өнім сапасы - өнімділікпен тең жарма тегістілігін елегіштің тесік
саңлаулармен анықтауға болады. Саңылау диаметірі 3,2-5 мм болуы керек жақсы
сорттарда жоғарғы өнімділік 90%, ал жарма шығыны - 75%.
Вегет кезеңі -негізгі рөлді атқарады, қарақұмықтың аудандастырылған
аймақтарына байланысты топырақ климатынан бөлек кеш пісетін сорттарда
вегетациялық кезеңі 90-100 күнде.
Ерте және орташа мерзімде пісетіндері қоңыр топырақты аймақта жақсы
өседі. Қайталай себілген ерте пісетін сорттың өсу кезеңі өсімдіктің қос
жарнағының шығу мен гүлдену аралығындағы 18-24 күнде өседі.
Қарақұмықтың суыққа төзімділігін селекцияда үнемі бақылап отырады, әйтсе де
ол суыққа төзімсіз.Оның көгі – 1-2°с суықтық өзінде үсікке шалдығады.
Өсімдіктің гүлдеген кезде үсіп кетуіне -1°с салқын жеткілікті, ол осы
мерзімде температура 30 градустан жоғары және ылғал жеткіліксіз болса,
онда оның түйініне қурап, дәні түсіп қалады, қарақұмық ешқандай өнім
бермейді.
Өнімнің нәрлігі – селекцияда қарақұмықтың гүлденуіне байланысты, себебі
ол жәндіктер арқылы да тозаңдана алады.
Өнім жоғарғы нәрлігі Нектар, Искра сорттарына тән қасиет.
Аурулар мен зиянкестерге төзімділігі Қарақұмық басқа астық
дақылдыларға қарағанда ауру мен зиянкестерге аз шалдығады, бірақ та
егістікте вирусты мозайка жапырақ дат аурулары кездеседі.
Қарақұмық – Polygonacea juss, Fagopyrum Caertn туыстарына жатады, бір
жылдық және көп жылдық деп бөлінеді. Өндірісте мән беретін негізгі түрі –
F, esaulenrum Moench ( синоним F sogitattum Cilip) Бұл 1 жылдық өсімдік,
ол тез өседі және егістіктегі арамшөптерді басады.
Қарақұмықтың мәдени және татар қарақұмығы деп 2-ге бөлінеді.
Мәдени қарақұмық екі түр тармақтарын біріктіреді кәдімгі және
көпжапырақты.
Қазақстанда және бұрынғы СССР – да кәдімгі қарақұмық өсіріледі, ол
көпжапырақты түрі- Шығыс Азия елдерінде өсіріледі.
Бірінші түр тармақты кәдімгі қарақұмықты А.С.Кротов эколгиялық –
географиялық 4 топқа бөлді.
1. Ерте пісіп жетілетін солтүстік тобы. Бұлар тез пісетіндігімен, аласа
бойшылығымен, әлсіздігімен, ұсақ жапырақтарымен, жылуды көп қажет
етпейтіндігімен ерекшеленеді.Гүлдері ақ, жемісі ұрығы ұсақ, майда.
Жергілікті сорттар: Белорусская,Калининская,Юбилейная, және тағы басқа да
сорттар Скороспелная-81 Лилия, Енисейская, Демеская.
2. Орташа мерзімде пісіп жетілетін оңтүстік тобы. Өсімдік орташа мерзімді,
ұрықжемісі қауызды гүлі ақ орта бойлы, бұтақты жылу мен ылғалды талап
еткіш. ( Курпинка).
3. Орташа мерзімді пісіп жетілетін байкал маңы тобы. Өсімдік орта бойлы,
бойқарағайлы,суыққа төзімді, жылыға төзімсіз.
4. Кеш пісіп жетілетін теңіз маңы тобы. Өсімдік кеш пісетін, биік бойлы
күшті өте бұтақты, жарық пен ылғалдылыққа сезімталдылығы жоғары. Гүлі
ақ, ірі тұқымды қауызсыз деуге де болады.Амур және Примор сорты
жерсіндірілген. Жабайы қарақұмық F, esculentum Гималайдың батыс
жағалауында теңіз деңгейінен 3600 он биіктікте табылды, ал одан жоғары
татар қарақұмығы табылған қарақұмықтың кең көлемде әр түрлі формалары
Неопольда, солт Индия мен Пакистанның солтүстік өңірінде
анықталған.Қарақұмық Гималай тауын бойлай Шығыс Сібірге, Қиыр Шығысқа,
Монголияға, Қытай, Корея, Жапонияға таралған.
Е.А.Сотлетов былай деген:Гималай таулары қарақұқмықтың отаны біріншіден
Шығыс Азия елдерінде ол мәдени өсімдік түрінде енген.Ежелгі дәуірде оны
Қытайда, Кореяда,Жапонияда өсірілген, Америкаға қайдан келгені белгісіз.Ал
Ресейге бұл мәдени өсімдік біздің эрамызға дейін белгілі болған.
Морфологиялық ерекшелігі Тамыры өзекті және тармақты. Селекциялық
проктикада сабақтардың бұтақталу тармақталу қабілетіне, жалпы түйіндердің
соны және түйіндер санының бұтақталу аймағына, түйінаралықтың ұзындығына
сабақтардағы қатынастардың әр түрлі аймағына түйіндердің бұтақталу
биіктігіне және т.б. есептелінеді.
Кеш пісетін және ерте пісетін сорттар түйіндердің жалпы санына қарай
бөлінеді.(6-20),сабақ биіктігі (60-11см).
Жапырақтардың басқа астық дақылдарына қарағанда өзіне тән ерекшелігі
бар,әдемі бұл анық немесе айқын формада шамамен өсімі және ұзындығы
бойынша өзгеретіні білдіреді, бір сабақта жапырақтар үш формаға бөлінеді.
Дөңгелек бүйрек тәрізді ұрық сияқты (семядольный).
Жүрек тәрізді үшбұрышты жапырақ.
Садақ оғы тәрізді төменгі бөлігінде ірі, жоғарғы бөлігінде ұсақтау келеді.
Жапырақ сабаққа спираль бойынша араласады, жапырақ тақтасы әр сортта
интенсивті болуларымен бөлінеді.Сабақтың ең жоғарғы бөлігінде майда және
орташа жапырақтар кездеседі. Гүлшоғыры – шашақты.
Сорттарда гүлшоғыры сабақ басында қалқан немесе қолшатыр сияқты
орналасады.Гүл шоғыры мен олардың мөлшері әр сортта әрқилы.Шашақ - өз
кезегінде (Гүлшоғынан) 8-12 жай гүлшоқтардың гүлшоғырынан тұрады
әрқайсында 5-9 гүл бар, олардың тек алғашқы екеуі ғана ұрық береді, ал 3-4
әлсіз ұрық, ал қалғандарында сирке, жақтың қасы.
Бірінші төменгі гүлшоқтар, гүлденеді, сосын гүлдеу сабақ басына дейін
өрлейді. Гүлдеу уақыты 50 күн тозаңдануымен қосқанда, әр гүл тозаңдану үшін
таңертең бірнеше сағатқа ғана ашылады.
Қарақұмық гүлі диоморфты, гйеростильді, яғни аталық пен аналықтың
ұзындықтары әр түрлі.
Гүлдері қосжынысты, ақ –қызыл немесе қызыл түсті, насекомдарды тартатын
сүйкімді және айтарлықтай қош иісті Қарақұмықта гамостильді гүлдер де
кездеседі, бұнда аталық пен аналықтың ұзындықтары бірдей.
Ұзын ( долинопестичные) және қысқа (короткопестичные) аталықты өсімдік,
әртүрлі генотиптер кездеседі. Олар рецесивті гамозиготты және
геторизиготты.
Биялогиялық ерекшеліктері гүлдеу мен өсу кезеңі созылыңқы, тіпті егін
жинауға немесе бозқырауға дейін созылатын өсімдіктер тобына жатады.
Қарқынды өсуі, өсімдіктердің жапырақтануы мен массасының ұлғаюы жаппай
гүлдеу кезеңіне сәйкес келеді және бұл процесс жаппай пісу кезеңінде
кенеттен тамырланады. Тұқымы 7-8 жылылықта өне бастайды.
Біркелкі көктеу +12 +15°с, өну үшін 20 -25°с – та шапшан дамиды.
Көктегеннен 8-10 күннен кейін гүл қауыздары түзеледі, 25-30 күннен кейін
гүлдейді. 1- өсімдіктен тозаңдандыру арқылы 2000- дай гүл алуға болады.
Тозаңдануы қарақұмықта гетероморфты және тәуелсіз, ретсіз сәйкес емес.
Сәйкессіздік реакциясын S- гемомы реттейді.
Ауыл шаруашылықтағы құндылық белгілері
Астық өнімділігі өсімдік саны мен жеміс салмағына, 1000 дән массасына
және егіс көлеміне тәуелді.
Қарақұмық - өнімділігі жоғары дақыл, басқа дақылдармен салыстырғанда (
бидай, арпа). Бірақ жеке өсімдіктен 1000 дән алуға болады бұл өте сирек
кездеседі.
Вегетациялық кезеңі қарақұмықтың ерте пісетін сорттың өсу мерзімі қысқа,
яғни 50-60 күн шамасында ( сондықтан, аралық дақыл). Ал кеш пісетін сорттың
өсу мерзімі 90-110 күн, орташа мерзімді пісетін сорттың мерзімі 70-90
күндей.
Өсімдік биіктігі. Биік бойлы сорттарда ( Аэлита, Киевская, Лада, Искра)
90-100 см және одан да жоғары. Ал аласа бойлары ( Аргаянская) 60-80 см ал
орта бойлыларда (Глория, Лилия) 80-90см. Өсімдік биіктігі – сабақтың
бұтақтануы мен түйін санының біркелкілігімен есептелінеді.
Сабақтағы түйін сандары: ерте пісетіндер 5-7, орташа пісетіндеде 9-11, ал
кеш пісетіндерде -12. Аудандастырылған сорттарда көпшілік жағдайда 8-10
түйін болады.
Ертепісетін сорттарда бұтақтар аз кеш пісетін сорттарға қараанда.
Тармақталған жерлерде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті
Селекция биотехно және өсімдік қорғау кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қарақұмдық (Гречиха) дақылдарының дән қауызын анықтау,
селекциялық жетістіктер.
Оқытушы: Мырзабаева Г.Ә.__
Студент: Қайралапов Дархан_
Мамандығы: СБР___________
Тобы: 406 К________________
Алматы 2007 ж.
Жоспар
1. Кіріспе.
2. Селекцияның негізгі міндеттері және бағыты.
а) Систематикасы және шығу тегі
б) Морфологиялық ерекшелігі
в) Биологиялық ерекшелігі
3. Ауылшаруашылығындағы құндылық белгілер
4. Генетика
5. Бастапқы материал
6. Селекция әдісі
а) Будандастыру
б) Буындастырудың технологиясы
в) Мутагенез
г) Полиполойдтар
7. Биотехнолгоиялық әдістер
8.Селекциялық жетістіктер
Кіріспе
Қарақұмық – бағалы, дәнді жармалық, балды өсімдік. Оны күріш пен тары
дақылдарына қарағанда солтүстік өңірге бөлген, яғни солтүстік облыстарда
өсіруге болады. Бірақ та қарақұмық Оңтүстік аймақтарда да жақсы өседі.
( Мысалы: Украйнада, Орлов облысында және Қазақстанда). Бұл қарақұмықтың ең
үлкен жетістігі.
Қарақұмық жармасы 10.18% белоктан тұрады күріш жармасына қарағанда
қарақұмық жармасының құрамындағы белок мөлшері айтарлықтай жоғары және де
бидай мен қара бидайдан жасалған наннан да. Құрамындағы белоктың
жоғарлығына байланысты жарма тез піседі және адам ағзасына тигізер жері
зор. Ол диеталық қасиеттері мен бағаланады.
Басқаларға қарағанда қарақұмық жармасының ерекшелігі мынада: оның
құрамында өте жоғары дәрежеде аминқышқылы және омизин мен триптофон бар,
оған лейцинді де қосуға болады. Биологиялық бағалығына келер болсақ, жарма
құрамындағы белок құны құрғақ сүт пен жұмыртқаның белогымен пара- пар.
Белоктардан басқа жармада құрамында 70-80% көмірсулар (негізгі крахмал)
және 2,5 – 4% май бар. Сонымен қатар жарманың құрамында витаминдер ( В1,
В2,В6,В9,Е,РР,Р,) бағалы элементтер (темір, мыс, фосфор, марганец, кальций)
және де оргоникалық қышқылдар (лимон қышқылы, алма қышқылы т.б.) бар.
Қарақұмық өсімдігі 1 га жерге егілген қарақұыықтан 70-100 кг бал алуға
болады, ол өсімдікңтің экономикалық тиімділігі арттырады. Жоғары
агротехникалық шарттарға сәйкес 1 га жерден 250кг бал жинауға болады.
Біздің елімізде үлкен көлемде қарақұмықтың егістік алқабы бар.
СССР аумағы бойынша қарақұмық егістік алқаптары негізінен Ресей
Федерациясы, Украина, Белоруссия, Қазақстанның солтүстік бөлігінде 50-60°с
шекте орналасқан, батыс облыстардан Қиыр шығысқа дейін, алдын ала гүлдену 1
ай шамасында 50-70 мм көшеттерден 17-18°с тәуліктік температурада ұрық
(жеміс) төгіледі.
Селекцияның негізгі міндеттері және бағыты.
Өсімдіктердің интенсивтік технологиясы 2-ге бөлінеді.
1) Жылу сүйгіш өсімдіктер (ылғал сүйгіш оның қалыпты дамуына айтарлықтай
жоғарғы температура керек.
2) Тыңайтқыш енгізуді талап етуді ( себебі,ол тамыр жүйесінің ерекшелігіне
байланысты ол қиын еритін қосылыстарынан фосфорды сіңіре алады.
Селекцияда қарақұмық төмендегі белгілері бойынша анықталады.
Өсімділігі - өте жоғары, өсімдік тұқымы ұсақ, майда болса мол өнім
алынады,ал ірі де аз өнім, бірақ оның 1000 дән сынағы өте жоғары.
Қарақұмықтың топырақ талғағыштығы, ол көбінесе қара және қызыл – қоңыр
топырақта жақсы өсіп, мол өнім береді. Топырақ ортасы қышқыл болса тәуір
өседі ( РН -5-6,5 болғаны жөн).
Ерте пісетін қарақұмық сорттарын аралық дақыл ретінде пайдалануға
болады. Қарақұмықты таза пардан ( сүр) және жүгеріден кейін орналастырған
одан мол өнім алуға болады.
Өнім сапасы - өнімділікпен тең жарма тегістілігін елегіштің тесік
саңлаулармен анықтауға болады. Саңылау диаметірі 3,2-5 мм болуы керек жақсы
сорттарда жоғарғы өнімділік 90%, ал жарма шығыны - 75%.
Вегет кезеңі -негізгі рөлді атқарады, қарақұмықтың аудандастырылған
аймақтарына байланысты топырақ климатынан бөлек кеш пісетін сорттарда
вегетациялық кезеңі 90-100 күнде.
Ерте және орташа мерзімде пісетіндері қоңыр топырақты аймақта жақсы
өседі. Қайталай себілген ерте пісетін сорттың өсу кезеңі өсімдіктің қос
жарнағының шығу мен гүлдену аралығындағы 18-24 күнде өседі.
Қарақұмықтың суыққа төзімділігін селекцияда үнемі бақылап отырады, әйтсе де
ол суыққа төзімсіз.Оның көгі – 1-2°с суықтық өзінде үсікке шалдығады.
Өсімдіктің гүлдеген кезде үсіп кетуіне -1°с салқын жеткілікті, ол осы
мерзімде температура 30 градустан жоғары және ылғал жеткіліксіз болса,
онда оның түйініне қурап, дәні түсіп қалады, қарақұмық ешқандай өнім
бермейді.
Өнімнің нәрлігі – селекцияда қарақұмықтың гүлденуіне байланысты, себебі
ол жәндіктер арқылы да тозаңдана алады.
Өнім жоғарғы нәрлігі Нектар, Искра сорттарына тән қасиет.
Аурулар мен зиянкестерге төзімділігі Қарақұмық басқа астық
дақылдыларға қарағанда ауру мен зиянкестерге аз шалдығады, бірақ та
егістікте вирусты мозайка жапырақ дат аурулары кездеседі.
Қарақұмық – Polygonacea juss, Fagopyrum Caertn туыстарына жатады, бір
жылдық және көп жылдық деп бөлінеді. Өндірісте мән беретін негізгі түрі –
F, esaulenrum Moench ( синоним F sogitattum Cilip) Бұл 1 жылдық өсімдік,
ол тез өседі және егістіктегі арамшөптерді басады.
Қарақұмықтың мәдени және татар қарақұмығы деп 2-ге бөлінеді.
Мәдени қарақұмық екі түр тармақтарын біріктіреді кәдімгі және
көпжапырақты.
Қазақстанда және бұрынғы СССР – да кәдімгі қарақұмық өсіріледі, ол
көпжапырақты түрі- Шығыс Азия елдерінде өсіріледі.
Бірінші түр тармақты кәдімгі қарақұмықты А.С.Кротов эколгиялық –
географиялық 4 топқа бөлді.
1. Ерте пісіп жетілетін солтүстік тобы. Бұлар тез пісетіндігімен, аласа
бойшылығымен, әлсіздігімен, ұсақ жапырақтарымен, жылуды көп қажет
етпейтіндігімен ерекшеленеді.Гүлдері ақ, жемісі ұрығы ұсақ, майда.
Жергілікті сорттар: Белорусская,Калининская,Юбилейная, және тағы басқа да
сорттар Скороспелная-81 Лилия, Енисейская, Демеская.
2. Орташа мерзімде пісіп жетілетін оңтүстік тобы. Өсімдік орташа мерзімді,
ұрықжемісі қауызды гүлі ақ орта бойлы, бұтақты жылу мен ылғалды талап
еткіш. ( Курпинка).
3. Орташа мерзімді пісіп жетілетін байкал маңы тобы. Өсімдік орта бойлы,
бойқарағайлы,суыққа төзімді, жылыға төзімсіз.
4. Кеш пісіп жетілетін теңіз маңы тобы. Өсімдік кеш пісетін, биік бойлы
күшті өте бұтақты, жарық пен ылғалдылыққа сезімталдылығы жоғары. Гүлі
ақ, ірі тұқымды қауызсыз деуге де болады.Амур және Примор сорты
жерсіндірілген. Жабайы қарақұмық F, esculentum Гималайдың батыс
жағалауында теңіз деңгейінен 3600 он биіктікте табылды, ал одан жоғары
татар қарақұмығы табылған қарақұмықтың кең көлемде әр түрлі формалары
Неопольда, солт Индия мен Пакистанның солтүстік өңірінде
анықталған.Қарақұмық Гималай тауын бойлай Шығыс Сібірге, Қиыр Шығысқа,
Монголияға, Қытай, Корея, Жапонияға таралған.
Е.А.Сотлетов былай деген:Гималай таулары қарақұқмықтың отаны біріншіден
Шығыс Азия елдерінде ол мәдени өсімдік түрінде енген.Ежелгі дәуірде оны
Қытайда, Кореяда,Жапонияда өсірілген, Америкаға қайдан келгені белгісіз.Ал
Ресейге бұл мәдени өсімдік біздің эрамызға дейін белгілі болған.
Морфологиялық ерекшелігі Тамыры өзекті және тармақты. Селекциялық
проктикада сабақтардың бұтақталу тармақталу қабілетіне, жалпы түйіндердің
соны және түйіндер санының бұтақталу аймағына, түйінаралықтың ұзындығына
сабақтардағы қатынастардың әр түрлі аймағына түйіндердің бұтақталу
биіктігіне және т.б. есептелінеді.
Кеш пісетін және ерте пісетін сорттар түйіндердің жалпы санына қарай
бөлінеді.(6-20),сабақ биіктігі (60-11см).
Жапырақтардың басқа астық дақылдарына қарағанда өзіне тән ерекшелігі
бар,әдемі бұл анық немесе айқын формада шамамен өсімі және ұзындығы
бойынша өзгеретіні білдіреді, бір сабақта жапырақтар үш формаға бөлінеді.
Дөңгелек бүйрек тәрізді ұрық сияқты (семядольный).
Жүрек тәрізді үшбұрышты жапырақ.
Садақ оғы тәрізді төменгі бөлігінде ірі, жоғарғы бөлігінде ұсақтау келеді.
Жапырақ сабаққа спираль бойынша араласады, жапырақ тақтасы әр сортта
интенсивті болуларымен бөлінеді.Сабақтың ең жоғарғы бөлігінде майда және
орташа жапырақтар кездеседі. Гүлшоғыры – шашақты.
Сорттарда гүлшоғыры сабақ басында қалқан немесе қолшатыр сияқты
орналасады.Гүл шоғыры мен олардың мөлшері әр сортта әрқилы.Шашақ - өз
кезегінде (Гүлшоғынан) 8-12 жай гүлшоқтардың гүлшоғырынан тұрады
әрқайсында 5-9 гүл бар, олардың тек алғашқы екеуі ғана ұрық береді, ал 3-4
әлсіз ұрық, ал қалғандарында сирке, жақтың қасы.
Бірінші төменгі гүлшоқтар, гүлденеді, сосын гүлдеу сабақ басына дейін
өрлейді. Гүлдеу уақыты 50 күн тозаңдануымен қосқанда, әр гүл тозаңдану үшін
таңертең бірнеше сағатқа ғана ашылады.
Қарақұмық гүлі диоморфты, гйеростильді, яғни аталық пен аналықтың
ұзындықтары әр түрлі.
Гүлдері қосжынысты, ақ –қызыл немесе қызыл түсті, насекомдарды тартатын
сүйкімді және айтарлықтай қош иісті Қарақұмықта гамостильді гүлдер де
кездеседі, бұнда аталық пен аналықтың ұзындықтары бірдей.
Ұзын ( долинопестичные) және қысқа (короткопестичные) аталықты өсімдік,
әртүрлі генотиптер кездеседі. Олар рецесивті гамозиготты және
геторизиготты.
Биялогиялық ерекшеліктері гүлдеу мен өсу кезеңі созылыңқы, тіпті егін
жинауға немесе бозқырауға дейін созылатын өсімдіктер тобына жатады.
Қарқынды өсуі, өсімдіктердің жапырақтануы мен массасының ұлғаюы жаппай
гүлдеу кезеңіне сәйкес келеді және бұл процесс жаппай пісу кезеңінде
кенеттен тамырланады. Тұқымы 7-8 жылылықта өне бастайды.
Біркелкі көктеу +12 +15°с, өну үшін 20 -25°с – та шапшан дамиды.
Көктегеннен 8-10 күннен кейін гүл қауыздары түзеледі, 25-30 күннен кейін
гүлдейді. 1- өсімдіктен тозаңдандыру арқылы 2000- дай гүл алуға болады.
Тозаңдануы қарақұмықта гетероморфты және тәуелсіз, ретсіз сәйкес емес.
Сәйкессіздік реакциясын S- гемомы реттейді.
Ауыл шаруашылықтағы құндылық белгілері
Астық өнімділігі өсімдік саны мен жеміс салмағына, 1000 дән массасына
және егіс көлеміне тәуелді.
Қарақұмық - өнімділігі жоғары дақыл, басқа дақылдармен салыстырғанда (
бидай, арпа). Бірақ жеке өсімдіктен 1000 дән алуға болады бұл өте сирек
кездеседі.
Вегетациялық кезеңі қарақұмықтың ерте пісетін сорттың өсу мерзімі қысқа,
яғни 50-60 күн шамасында ( сондықтан, аралық дақыл). Ал кеш пісетін сорттың
өсу мерзімі 90-110 күн, орташа мерзімді пісетін сорттың мерзімі 70-90
күндей.
Өсімдік биіктігі. Биік бойлы сорттарда ( Аэлита, Киевская, Лада, Искра)
90-100 см және одан да жоғары. Ал аласа бойлары ( Аргаянская) 60-80 см ал
орта бойлыларда (Глория, Лилия) 80-90см. Өсімдік биіктігі – сабақтың
бұтақтануы мен түйін санының біркелкілігімен есептелінеді.
Сабақтағы түйін сандары: ерте пісетіндер 5-7, орташа пісетіндеде 9-11, ал
кеш пісетіндерде -12. Аудандастырылған сорттарда көпшілік жағдайда 8-10
түйін болады.
Ертепісетін сорттарда бұтақтар аз кеш пісетін сорттарға қараанда.
Тармақталған жерлерде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz