Қазақстан ауыл шаруашылығындағы жағдай

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан ауыл шаруашылығындағы жағдай.

1921-1922 жылдарда патша өкіметінің жер мәселесіндегі отарлау саясатының зардапты мұраларын жойған Қазақстан мен Түркістандағы аграрлық реформалардың жергілікті ұлт еңбекшілері, сондай - ақ қоныс аударған еңбекші шаруалар үшін елеулі маңызды болды. Ол көшпелі және жартылай көшпелі ауылдардағы кедейлердің салықтан босатылып, жеңілдіктер алуына жол ашты. Сонымен бірге оларда ұжымдандырудың алғашқы қарапайым түрлері: сауда - саттық жасау, жабдықтау, несиені пайдалану, кейде мәдени ағарту жұмбыстарының басын біріктіретін қарапайым кооперативтендіруді дамытуға дол салды. (1)

Мелілекеттік кооперативтік сауда жүйесін құрумен бірге қазақ даласында сауда құрылысының жаңа мазмұнымен байытылған ескі түрлері: жәрмеңкелер, сауда керуендері пайда болды. Міне, осының нәтижесінде 1923 жылы баяуырақ болса да, ауыл шыруашылығы өндіргіш күштерінің өрлелуі бабсталды. Ауыл шаруашылығын машиналар және құралдармен, тұқымдық астықпен жабдықтау жақсарды. Мал саны да өсті. Ауыл шаруашылығын қалпына келтіруде кооперацияның ролі артты. (2)

1924 жылы сәуірде РКФСР үкіметі Қазақ АКСР-інің көшпелі және отырықшылыққа көшкен халықтарын жерге орналастыру туралы жарлық шығарды. Жерге орналастыруға шаруашылықтарға салық жөнінен жеңілдіктер беріледі. Осы жылдың қазан айында ұжымдастырылған шаруашылықтардың жалпы саны 794-ке жетіп, оның 96 - сы коммуна, 456- сы ауылшаруашылық артелі, 2425-і жай серіктестіктер болды. Мемлекет техника және қаражат беріп, еңбекші шаруаларға жеңілдіктер жасап, колхоздарға көмек көрсетуге көмек қылды. Бірақ көп жерлерде бұл шаралар тиісті нәтиже берген жоқ. Бұл кезде республикада совхоздар мен МТС - тар құрыла бастады. Бұлар шаруалардың мәсеесін шешуге көмектесуге тиіс еді.

1926 - 1927 жалдары Кеңес өкіметі Қазақстанда шабындық және егістік жердлер ді қайта болу шараларын жүргізді. Оның қорытындысы бойынша өлкеде 1 млн. 250 мың десятина егіндік және 1 млн. 360 мың десятина шабындық жер қайта бөлінді. Бұл жүзеге асырылған аграрлық реформалардың басында к едей шаруалар барлық шабындық жерлдердің 61, 6 пайызын, егіндік жерлердің 59, 3 пайызын иемденді. Бірақ осы жүргізілген реформа алғаш кезден бастап - ақ өзінің әлсіз жақтарын көрсете бастады. Өйткені егістіңк жерлерді қадйта болу барысында кедей шаруалардың және кейбір орташа шаруа топтардың шаруашылықты жүргізу мүмкіндіктері, құрал - жабдықтары, тұқым және мүмкіндіктері ескерілмеді. Міне, осындай есептерден келіп, жерге қолы жеткен көптеген экономикалық әлсіз кейде шаруашылық одан бас тартып, бұрынғы иелеріне яғни ауқатты байларға қайтарын беруге мәжбүр болды. Өлкеде шабындық жерлерді қайта бөлу ісінде де осындай көлеңкбелі жағдай орын алды. Реформа шартына, шабындықтарды қайта болу жан басына қарай өткізілген болды, ал қазақ қоғамындағы бұрынғы дәстүр бойынша жер мал сайына қарай бөлініп келді. Осы жағдаймен байланысты байдың шабындығын ала қоятын кедей топтары аз кездесті. Бұған қоса қазақ қоғамындағы қалыптасқан ескі патриархалдық - рулық қатынастардың қалдықтары да үлкен әсетін тигізді. Сол себептерден келіп, шабындық жерлер малдары көп ауыл бай - шонжарларының қолында сақталып қалды. Сөйтіп, Кеңес өкіметінің қазақ ауыл - селоларында жүргізген тағы бір аграрлық реформасты өзінің алдына қойған мақсатын жүзеге асыра алмады.

Бұл кезде алде аграрлық саясатты іске асыру барысында кеңес өкіметі ірі байлардың "жартылай феодалдарының" ең әуелі малын, сосын еңбек құралын, одан кейін олардың тұратын үйлерін тартып алып, жер аударып жіберуге өкіметінің жоғарғы буындарында ірі - ірі байлар шаруашылығын тәркіге салу жөніндегі заң жобабсын әзірлеу үшін комиссия құрылды.

1. Государственный комитет Казахской ССР по статистике. Динамика посевных площадей, урожайности, валовых сборов государственных закупок основных сельхозкультур.

2. Государственный комитет Казахской ССР по статистике. Животноводство Казахстана. Алма -Ата. 1989. С. 6.

Комиссияның төрағасы болып Е. Нұрмақов, Е. Тоқжанов, О. Жандосов т. б. Кірді. 1928 ж. 27 тамызында Орталық Атқару Комитеті мен Республика Халық Комиссиялары Кеңесінің мәжілісінде тәркілеу жөніндегі Заң жобасы қабылданып, жарлық қаулы түріндегі құжатқа айналды.

Республикла округтерінде тәркіледуді өткізуі жөніндегі өкілдер тағайындалды. Ауыл - ауылна тікелей мыңнан астам өкіл жіберілді, демеу комиссияларында 4700 адам жұмыс істеді.

Ауыл шаруашылығындағы дағдарыстың көріністері

КОКП Орталық Комитетінің (1965 ж. ) Пленумы талдап жасаған аграрлық реформа ауыл шаруашылығын интенсивті жолға түсірудің талпынысы болды. Ұлттық табысты аграрлық саланың паидасына, қарай қайта бөлу, селоның әлеуметтік проблемаларын шешу, шаруашылық есепті енгізу, ауыл шаруашылық өнімдерінің сатып алу бағасын арттыру шаралары белгіленді. Осындай шаралар белгілене отырып, бірақ өндіріс қатынастары және халық шаруашылығының бұл саласын басқару жүйесі өзгертілмей қаллырылды.

Республиканық ауыл шаруашылығы ірі инвестиция алды. 1971-1978 жж. оған 58, 2 млрд. сом, оның ішінде өндірстік объектілерге 43 млрд. сом жұмсалды. Негізгі ауыл шаруашылық өндірістік қоры жұмыс істейтін әр адамға шаққанда үш еседен астам өсті. Осының нәтижесінде 1985 ж. дейін негізгі егін шаруашылығы жұмыстары - жер жырту, тұқым себу, дәнді дақылдарды жинау толық, мал шаруашылығы жұмыстары 75-98 проц. техникаландырылды. Алайда барлық салаларды тұтастай механикаландыруға қал жетпеді. Көкөніс дақылдарын отырғызу, жинау, жеміс-жидекті жинау, жөндеу жұмыстарында қол еңбегі басым болды.

Ауыл шаруашылыгының проблемаларын тек күрделі қаржыны көбейту арқылы ғана шешуге тырысу күткендей нәтиже бермеді. Ол қаржының 55 проц. дейінгі құны қымбат, аса зор мал шаруашылық комплекстерін, су шаруашылық құрылыстарын салуға, ауыл шаруашылық техникасын сатып алуға жұмсалды, дұрысында оларды жердің құнарлығын арттыруға, электрлендіруге, ауылшаруашылық өнімдерін сақтайтын және өндейтін кәсіпорындар салуға жұмсау қажет еді. Ауыл мен селоны әлеуметтік жағынан көркейтуге қалған қаржыны жұмсау принципі қолданылды. Адамдардың мұқтажына көңіл бөлмеушіліктің салдарынан 1987 ж. ауылдық-селолық жердегі елді мекендердің тең жартысынан көбінде денсаулық сақтау мекемесі болмады, ауылдық-селолық ауруханалардың жартысына жуығы ыңғайсыз үйлерде орналасты, әрбір бесінші ауруханада су құбыры, канализация, асхана болмады. (3)

Колхоздар мен совхоздардың өз жағдайын мемлекетке сатылатын өнімдердің сатып алу бағасының өсуі есебінен жақсартамыз деген үміті ақталмады. Бағалар шамамен екі есе арттырылды, ал ауыл шаруашылығына арналғал өнеркәсіп өнімдерінің бағасы 2-5 есе көтерілді. Мұның үстіне техниканың бағасы оның жұмыс өнімділігімен байланыстырылмады. Өнеркәсіп орындарының монополиялық еркін баға белгілеу құқы өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы арасындағы баға тендестігін бұзды. Кәсіпорындар колхоздар мен совхоздарды өздеріне қажет емес, ала салып дерлік жөндеуге жіберілетін техниканы сатып алуға мәжбүр етті. Ауылшаруашылық техникасы, химия, мелиорация және баска мекемелердің, кәсіпорындары ауыл мен деревняны «тонады» деп айтуға болады. Міне мұның бәрі ауылшаруашылық өнімдерінің өзіндік құнының өсуіне, ауыл шаруашылығында пайда мөлшерінің азаюына, ауыл-село еңбеккерлерінің материалдық ынтасының төмендеуіне әкеліп соқты. Мемлекет белгілеген шаралар шаруалар тарапынан қолдау тапты және алғашқы кезде совхоздар мен колхоздардың шаруашылық қызметін жандандырды. 60-жылдардың аяғында және 70-ж. Басынан халықты азық-түлікпен, өнеркәсіпті шикізатпен жабдықтау жақсарды. Алайда аграрлық салада күткен бетбұрыс болмады. Алғашқы кезде жарияланған және жоспарланған нәрсенің көпшілігі жүзге асырылмай қалды. Осыған қарамай халықтың және өнеркәсіптің ауыл шаруашылық өнімдеріне, шикізатқа деген сұранымы өсе берді, ал олардың өсу қарқыны жылдан-жылға төмендей берді.

1. Народное хозяйство Казахстана в 1987 г. А-Ата, 1988. С 23. Народное хозяйство Казахстана за лет С. 217.

Республикада ауылшаруашылық өнімдері өндірісін қарқындатты бірқалыпты жүрмеді. Неғұрлым жоғары өсу қарқын - тоғызыншы бесжылдықта жылына 3 проц., 1986-1989 жж. жылына 4 процттен болды; 1981-1985 жж. жалпы өнім іс жүзінде өспеді. Өндірістің тиімділігі қор қайтарымы, еңбек өнімділігі, шаруашылықтардың пайдасы төмендеді, өнімдердін, өзіндік бағасы артты. Дағдарыстық барлық көріністері пайда болды. (4)

Астық өндірісінің дамуы тұрақсыз еді. Егіс көлемі 25, 5 -25 1 млн. гектар шамасында тұрақтанғанмен оның шығымдылығы төмендеп бара жатты.

Үш бесжылдық бойы (1971-1985 жж. ) мақтаның, картоптың көкөністің жалпы өнімі және мемлекетке сатып алу көлемі біраз көбейді, бірақ қант қызылшасын өндіру азайды. Көкөніс пен картоптық шығымдылығы мен өндірісінің өсуіне қалалар - өнеркәсіп орталықтары - төңірегінен мамандандырылған мемлекеттік кәсіп-орындар және совхоздар құрылып, оларда бұл дақылдарды өсірудің шоғырландырылуы көмектесті. Бұларда өндірістің шығымдылықты арттырудың озық әдістері мен тәсілдері қолданылды, қала селоға экономикалық және еңбек көмегін көрсетті.

Мал шаруашылық өнімдерін өндіру бірқалыпты болмады. Колхоздар мен совхоздарда сүт өндіру тоғызыншы бесжылдықта шұғыл өсті (22 проц. ), 1976-1980 жж. оның өсу қарқыны 9 проц. дейін, ал 1981-1985 жж. 6 проц. дейін төмендеді. Тұтас алғанда сүт өндіру 1971-1985 жж. 17, 3 проц. өсті. Бірақ бұл өсім тұтастай экстенсивтік негізде, сиырдың санын көбейту есебінен алынды, өйткені қоғамдық шаруашылықта бұл жылдары бір сиырдан алынған сүттің орташа мөлшері өскен жок. Ұзақ уақыт тоқыраудан кейін 1986-1989 жыл-дары бір сиырдан сауылған сүттің мөлшері 2238 килограмға дейін (12, 3 проц. ) өсті.

1. Народное хозяйстро Казахстана в 1987 г. С. 75. 117

1971-1985 жж. ет өндірісінің өсуі тұрақты болған жоқ. Егер тоғызыншы бесжылдықта жылдық орташа өсім 4, 2 проц. болса, 1976-1980 жж. ол 0, 5 проц. дейін құлдырады, 1981-1985 жж. біраз кетерілді (3 проц. ) . Оныншы бесжылдықтан бастап республикада ет өндірісі жылына 1 млн. тоннадан астамға жетті. Жалпы өндірілген еттің бестен бір бөлігінен төрттен бір бөлігіне дейін мөлшері бүкілодақтық қорға жіберілді.

Ет өндірісінің ең көп өсімі құс шаруашылығында болды, мұнда 1989 ж. 1970 жылмен салыстырғанда өндіріс орта есеппен жылына 5 есе өсті. Мұның өзі мемлекеттік құс фабрикаларының кен, жүйесі сальшуының, саланы өнеркәсіптік технологияға көшірудің, оларды жеммен мемлекеттік қордан орталықтандырылған жүйемен қамтамасыз етудің нәтижесі еді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.