1950 - 1980 жылдардағы КСРО-ның халықаралық қатынастар жүйесіндегі Үндістанмен байланысы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 КСРО МЕН ҮНДІСТАННЫҢ ҚАРЫМ.ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ НЫҒАЮЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Үндістан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейінгі саяси.экономикалық дамуының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Екі елдің өзара ынтымақтастық қатынастарының қалыптасуының алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Үндістанның позитивті бейтараптылығы және оған көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2 ДЖ. НЕРУ, ИНДИРА ГАНДИ КЕЗІНДЕГІ ҮНДІСТАН ЖӘНЕ
КЕҢЕС ОДАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.1 Дж.Неру, Индира Ганди ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.2 Үндістан Республикасының КСРО және әлемнің басқа елдерімен
сыртқы байланыстарының негізі . экономикалық даму деңгейі ... ... ... ... ... ... .33
3 1971 ЖЫЛҒЫ 9 ТАМЫЗДАҒЫ ҮНДІСТАН . КЕҢЕС ШАРТЫ,
ОНЫҢ ТАРИХИ МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.1 Шарттағы қарарлар мен статъялардың маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
3.2 Үндістан халқының шартты қабылдауы және оған
берген бағалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
1 КСРО МЕН ҮНДІСТАННЫҢ ҚАРЫМ.ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ НЫҒАЮЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Үндістан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейінгі саяси.экономикалық дамуының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Екі елдің өзара ынтымақтастық қатынастарының қалыптасуының алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Үндістанның позитивті бейтараптылығы және оған көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2 ДЖ. НЕРУ, ИНДИРА ГАНДИ КЕЗІНДЕГІ ҮНДІСТАН ЖӘНЕ
КЕҢЕС ОДАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.1 Дж.Неру, Индира Ганди ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.2 Үндістан Республикасының КСРО және әлемнің басқа елдерімен
сыртқы байланыстарының негізі . экономикалық даму деңгейі ... ... ... ... ... ... .33
3 1971 ЖЫЛҒЫ 9 ТАМЫЗДАҒЫ ҮНДІСТАН . КЕҢЕС ШАРТЫ,
ОНЫҢ ТАРИХИ МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
3.1 Шарттағы қарарлар мен статъялардың маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
3.2 Үндістан халқының шартты қабылдауы және оған
берген бағалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Бұл дипломдық ғылыми-зерттеу жұмысына осы тақырыпты таңдап жазуыма басты себеп қазіргі таңдағы тәуелсіздік Қазақстан мемлекетінің халықаралық қатынастар жүйесіндегі Үндістан секілді алып державамен қарым-қатынасының алғы шарттары сонау екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі КСРО мен Үндістан арасындағы байланыстан бастау алатынына мән беруден еді. Себебі бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы бұрынғы қатынастар жүйесіндегі сара жолға сүйене отырып дәстүрлі қатынастарды дамытуы арқасында екі елдің арасында бүгінгі таңда сенімді әрі нық серіктестік орнап отыр. АҚШ, Ресей, Қытай секілді алпауыттармен бірге Үндістан да Қазақстанды өзіне тең дәрежелі серікес ретінде таниды /1/.
Зерттеу жұмысының алдына қойып отырған басты мақсаты халқының саны, территориясы, экономикалық және әскери-ядролық потенциалы жағынан қазіргі таңдағы әлемнің аса қуатты державасы Үндістаннның халықаралық қатынастарда екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі тәуелсіздік алғаннан бері ұстанып отырған әлем елдерімен қарым-қатынасының өнегелік – тағылымдық тұстары өте мол. Мұндай сындарлы өзін-өзі ақтаған саясат әу бастан-ақ бұл ірі елдің іргесін қалаған данышпан, жалынды күрескер Джехварлал Неру және оның саясатын одан әрі тереңдеткен, халықаралық саясаттың көрнекті тұлғасы Индира Гандидің жан қиярлық ұлтжандылығы және әлемдік бейбітшілік үшін күрескерлік, өміршең философиясынан туындаған еді.
Үндістанның тәуелсіздігі туралы заң 15 тамыз 1947 жылы күшіне енді, осыған байланысты Британ ұлттар бірлестігінде доминиинлық статус берді. Еддің мемлекеттік-құқықтық статусын өзгерту елдің дамуына жаңа жол ашып берді. Ұлттық жиналыс өзінің заңдарын шығаруға құқықты болды. Үндістанның еркін алғашқы үкіметі өзінің жұмысын бастады. Ұлттық жиналыстың төрағасы болып Үндістан Ұлттық Конгресінің (ИНК)-Раджендра Прасад, ал Үндістанның бірінші премьер министрі Джавахарлал Неру болды. Жаңа мемлекеттік өкіметтің негізгі мақсаты басқару аппараты мен қарулы күшті қайтадан құру, жаңа конституция қабылдау болды. 1949 жылы карашада Үндістан ұлттық жиналысы конституцияның жобасын талқылап бекітті, оның негізіне демократиялық тәртіпке негізделген нарықтық экономиканың заңдылықтарының құқықтық неіздері алынды. 26 қантар 1950 жылы Конституция қабылданды, осы күн Республика күні болып есептелді. Осы Конституция бүгінгі күнге дейін қолданылып отыр, ол елдің дамуына байланысты қосымшалар мен түзетулер еңгізіліп отырылады. Ол басында 22 бөлімнен тұрды, 395 бет және 9 беттік қосымшадан. Ол дүние жүзіндегі көлемі жағынан ең ірі конституция болып саналады. Оның
Зерттеу жұмысының алдына қойып отырған басты мақсаты халқының саны, территориясы, экономикалық және әскери-ядролық потенциалы жағынан қазіргі таңдағы әлемнің аса қуатты державасы Үндістаннның халықаралық қатынастарда екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі тәуелсіздік алғаннан бері ұстанып отырған әлем елдерімен қарым-қатынасының өнегелік – тағылымдық тұстары өте мол. Мұндай сындарлы өзін-өзі ақтаған саясат әу бастан-ақ бұл ірі елдің іргесін қалаған данышпан, жалынды күрескер Джехварлал Неру және оның саясатын одан әрі тереңдеткен, халықаралық саясаттың көрнекті тұлғасы Индира Гандидің жан қиярлық ұлтжандылығы және әлемдік бейбітшілік үшін күрескерлік, өміршең философиясынан туындаған еді.
Үндістанның тәуелсіздігі туралы заң 15 тамыз 1947 жылы күшіне енді, осыған байланысты Британ ұлттар бірлестігінде доминиинлық статус берді. Еддің мемлекеттік-құқықтық статусын өзгерту елдің дамуына жаңа жол ашып берді. Ұлттық жиналыс өзінің заңдарын шығаруға құқықты болды. Үндістанның еркін алғашқы үкіметі өзінің жұмысын бастады. Ұлттық жиналыстың төрағасы болып Үндістан Ұлттық Конгресінің (ИНК)-Раджендра Прасад, ал Үндістанның бірінші премьер министрі Джавахарлал Неру болды. Жаңа мемлекеттік өкіметтің негізгі мақсаты басқару аппараты мен қарулы күшті қайтадан құру, жаңа конституция қабылдау болды. 1949 жылы карашада Үндістан ұлттық жиналысы конституцияның жобасын талқылап бекітті, оның негізіне демократиялық тәртіпке негізделген нарықтық экономиканың заңдылықтарының құқықтық неіздері алынды. 26 қантар 1950 жылы Конституция қабылданды, осы күн Республика күні болып есептелді. Осы Конституция бүгінгі күнге дейін қолданылып отыр, ол елдің дамуына байланысты қосымшалар мен түзетулер еңгізіліп отырылады. Ол басында 22 бөлімнен тұрды, 395 бет және 9 беттік қосымшадан. Ол дүние жүзіндегі көлемі жағынан ең ірі конституция болып саналады. Оның
1. Медведев Р.
«Казахстанская правда» 2006,
2. Антонова И.А. История Индии. М., 1979.
3. Вейц Г.М. Управление государственными предприятиями в развивающихся странах. Л., 1972.
4. Владимировский Л.А. Экспортные отрасли и экспорт Индий. М.,1970.
5. Васильев Л.С. История Востока. Т.1,2. М., 1998.
6. Грановский А.Е. Внешние финансовые ресурсы и экономическая самостоятельность Индий. М.,1975.
7. Егоров И.И. Экономическая эффективность государственного сектора Индий. М.,1972.
8. История стран Азии и Африки. Ч.І.. Ч.ІІ. М.,1990, 1991.
9. Константинов Р.Н. Социалыю-экономическое развитие независимой Индии. 1979.
10. Куныциков М.Н. Современная Индия: монополий и полктики. М.,1974.
11. Ландавала Р.Т. Вехи развития. // Новое время. 1977. № 3.
12.Левковский А.И. Третий мир в современном мире. М.,1970.
13.Мольяров О.В. Роль государства в социально- экономической структуре Индий, М.,1978.
14.Мельников А.М. Сельскохозяйственный пролетариат Индии. Раб.класс и совр. Мир. 1978.№1.
15.Бхатия. Винод. Дж.Неру и становление Индийско- Советских отношений. М., 1989, 77-бет.
16. Дж.Неру Воспоминания, исследования. М., 1989, 181-бет.
17. Неру Дж. Открытие Индии. М. 1987, 79 бет.
18. Неру Дж. Автобиография. М., 1955, 577-бет
19. Неру Дж. Внешняя политика. Индии. М., 1965, 19-бет
20. Нью-Йорк таймс, 1955, желтоқсанның 15-жұлдызы-
21. Правда газетінің 17-жұлдызы, 1955 жыл. 21. Правда газеті 1984 жыл, 13 қараша
22. Ганди И. Статъи, речи, интервъю. М. 1975, 141 бет
23.Сингхт Гопал, География Индии. М., 1980. С.218.
24. Гетманец М.З. Советский Союз и страны Азии и Африки. М., 1977. С.63.
25.Константинов Р.Н. Социально-экономическое развитие независимой Индий. Рабочий класс и совремешшй мир. 1979. № 4. С.38.
26. Природные ресурсу зарубежных терр. Европы и Азий. М.,1976. С.263
27.Али Роза «Минеральные ресурсы Индии их освоение, статья в книге «ресурсы экономического развигия сіран Азии и Африки. М.,1979. С.І88.
28.Климова Т.Н. Ресурсы цветных металлов и их промышленное пользование в Индии, в кн.» Ресурсы экономич. Развития стран Азии и Африки». М.,1979. С. 192
29.Егоров И.М. Государственный капитализм в развивающейся экономике Индии. М.,1979. С.190.
«Казахстанская правда» 2006,
2. Антонова И.А. История Индии. М., 1979.
3. Вейц Г.М. Управление государственными предприятиями в развивающихся странах. Л., 1972.
4. Владимировский Л.А. Экспортные отрасли и экспорт Индий. М.,1970.
5. Васильев Л.С. История Востока. Т.1,2. М., 1998.
6. Грановский А.Е. Внешние финансовые ресурсы и экономическая самостоятельность Индий. М.,1975.
7. Егоров И.И. Экономическая эффективность государственного сектора Индий. М.,1972.
8. История стран Азии и Африки. Ч.І.. Ч.ІІ. М.,1990, 1991.
9. Константинов Р.Н. Социалыю-экономическое развитие независимой Индии. 1979.
10. Куныциков М.Н. Современная Индия: монополий и полктики. М.,1974.
11. Ландавала Р.Т. Вехи развития. // Новое время. 1977. № 3.
12.Левковский А.И. Третий мир в современном мире. М.,1970.
13.Мольяров О.В. Роль государства в социально- экономической структуре Индий, М.,1978.
14.Мельников А.М. Сельскохозяйственный пролетариат Индии. Раб.класс и совр. Мир. 1978.№1.
15.Бхатия. Винод. Дж.Неру и становление Индийско- Советских отношений. М., 1989, 77-бет.
16. Дж.Неру Воспоминания, исследования. М., 1989, 181-бет.
17. Неру Дж. Открытие Индии. М. 1987, 79 бет.
18. Неру Дж. Автобиография. М., 1955, 577-бет
19. Неру Дж. Внешняя политика. Индии. М., 1965, 19-бет
20. Нью-Йорк таймс, 1955, желтоқсанның 15-жұлдызы-
21. Правда газетінің 17-жұлдызы, 1955 жыл. 21. Правда газеті 1984 жыл, 13 қараша
22. Ганди И. Статъи, речи, интервъю. М. 1975, 141 бет
23.Сингхт Гопал, География Индии. М., 1980. С.218.
24. Гетманец М.З. Советский Союз и страны Азии и Африки. М., 1977. С.63.
25.Константинов Р.Н. Социально-экономическое развитие независимой Индий. Рабочий класс и совремешшй мир. 1979. № 4. С.38.
26. Природные ресурсу зарубежных терр. Европы и Азий. М.,1976. С.263
27.Али Роза «Минеральные ресурсы Индии их освоение, статья в книге «ресурсы экономического развигия сіран Азии и Африки. М.,1979. С.І88.
28.Климова Т.Н. Ресурсы цветных металлов и их промышленное пользование в Индии, в кн.» Ресурсы экономич. Развития стран Азии и Африки». М.,1979. С. 192
29.Егоров И.М. Государственный капитализм в развивающейся экономике Индии. М.,1979. С.190.
КАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
1950 - 1980 жылдардағы КСРО-ның халықаралық қатынастар жүйесіндегі
Үндістанмен байланысы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1 КСРО МЕН ҮНДІСТАННЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ
НЫҒАЮЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...6
1.1 Үндістан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейінгі саяси-
экономикалық дамуының негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Екі елдің өзара ынтымақтастық қатынастарының қалыптасуының
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.3 Үндістанның позитивті бейтараптылығы және оған
көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2 ДЖ. НЕРУ, ИНДИРА ГАНДИ КЕЗІНДЕГІ ҮНДІСТАН ЖӘНЕ
КЕҢЕС
ОДАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.1 Дж.Неру, Индира
Ганди ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...26
2.2 Үндістан Республикасының КСРО және әлемнің басқа елдерімен
сыртқы байланыстарының негізі – экономикалық даму
деңгейі ... ... ... ... ... ... .33
3 1971 ЖЫЛҒЫ 9 ТАМЫЗДАҒЫ ҮНДІСТАН - КЕҢЕС ШАРТЫ,
ОНЫҢ ТАРИХИ
МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..44
3.1 Шарттағы қарарлар мен статъялардың
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
3.2 Үндістан халқының шартты қабылдауы және оған
берген
бағалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..54
КІРІСПЕ
Бұл дипломдық ғылыми-зерттеу жұмысына осы тақырыпты таңдап жазуыма
басты себеп қазіргі таңдағы тәуелсіздік Қазақстан мемлекетінің халықаралық
қатынастар жүйесіндегі Үндістан секілді алып державамен қарым-қатынасының
алғы шарттары сонау екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі КСРО мен Үндістан
арасындағы байланыстан бастау алатынына мән беруден еді. Себебі бүгінгі
таңда Қазақстан Республикасы бұрынғы қатынастар жүйесіндегі сара жолға
сүйене отырып дәстүрлі қатынастарды дамытуы арқасында екі елдің арасында
бүгінгі таңда сенімді әрі нық серіктестік орнап отыр. АҚШ, Ресей, Қытай
секілді алпауыттармен бірге Үндістан да Қазақстанды өзіне тең дәрежелі
серікес ретінде таниды 1.
Зерттеу жұмысының алдына қойып отырған басты мақсаты халқының саны,
территориясы, экономикалық және әскери-ядролық потенциалы жағынан қазіргі
таңдағы әлемнің аса қуатты державасы Үндістаннның халықаралық қатынастарда
екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі тәуелсіздік алғаннан бері ұстанып
отырған әлем елдерімен қарым-қатынасының өнегелік – тағылымдық тұстары өте
мол. Мұндай сындарлы өзін-өзі ақтаған саясат әу бастан-ақ бұл ірі елдің
іргесін қалаған данышпан, жалынды күрескер Джехварлал Неру және оның
саясатын одан әрі тереңдеткен, халықаралық саясаттың көрнекті тұлғасы
Индира Гандидің жан қиярлық ұлтжандылығы және әлемдік бейбітшілік үшін
күрескерлік, өміршең философиясынан туындаған еді.
Үндістанның тәуелсіздігі туралы заң 15 тамыз 1947 жылы күшіне енді,
осыған байланысты Британ ұлттар бірлестігінде доминиинлық статус берді.
Еддің мемлекеттік-құқықтық статусын өзгерту елдің дамуына жаңа жол ашып
берді. Ұлттық жиналыс өзінің заңдарын шығаруға құқықты болды. Үндістанның
еркін алғашқы үкіметі өзінің жұмысын бастады. Ұлттық жиналыстың төрағасы
болып Үндістан Ұлттық Конгресінің (ИНК)-Раджендра Прасад, ал Үндістанның
бірінші премьер министрі Джавахарлал Неру болды. Жаңа мемлекеттік өкіметтің
негізгі мақсаты басқару аппараты мен қарулы күшті қайтадан құру, жаңа
конституция қабылдау болды. 1949 жылы карашада Үндістан ұлттық жиналысы
конституцияның жобасын талқылап бекітті, оның негізіне демократиялық
тәртіпке негізделген нарықтық экономиканың заңдылықтарының құқықтық
неіздері алынды. 26 қантар 1950 жылы Конституция қабылданды, осы күн
Республика күні болып есептелді. Осы Конституция бүгінгі күнге дейін
қолданылып отыр, ол елдің дамуына байланысты қосымшалар мен түзетулер
еңгізіліп отырылады. Ол басында 22 бөлімнен тұрды, 395 бет және 9 беттік
қосымшадан. Ол дүние жүзіндегі көлемі жағынан ең ірі конституция болып
саналады. Оның бөлімдері өте ұқыпты, талдана отырылып жазылған. Оны жазуға
елдің көрнекті саяси қайраткерлері қатысты: Дж. Неру, Р.Прасад,
Б.Р.Амбедкар, П.Ситарамайя. Осы Конституцияға байланысты Үндістанлық Одақ
еркін Парламенттік Республика болып жарияланды, Негізгі принципі
демократизм және секуляризм
Олар Үндістанның тәуелсіз, тұтас, демократиялығы үшін, қайда болмасын
діни-қоғамдық орын болып, жалпы Үндістанлық идеал жолында, барлық
Үндістанлықтардың бір бостандығы, күшті болуы үшін бар өмірін жұмсауға
дайын еді.
Осы ұлы мақсат жолында жас Үндістан ішкі және сыртқы жауларына
ерлікпен және соңына дейін бейбітшілік пен халық бостандығына қастандық
жасағандарға қарсы тұра білді.
Осы саясат Үндістан елінің бақытты болашағы үшін оңайлықпен жүзеге
асқан жоқ. Бұл жолда ұлы қайраткерлерге өзт өмірлерінде құрбандыққа шалуға
тура келді. Қорқыту мен шатыстыру компаниясына Индира Ганди ерлік пен әрі
байсалды былай деп жауап берді: Маған дәл кәзіргідей күшті өмір сүру бұрын
болған емес, мұның өзі мені мұрагерлікке қалдырған сияқты сөз жолдарын
жазуға итермелеп отыр. Егер мен күштеумен өлетін болсам, кейбіреулер
қызғанар, кейбіреулер қорғанар, ал кейбіреулер ойланар, ол күштеу менің
өлімімде емес, тек өлтірүшінің әрекетінде мен ойында ғана қалады.
Менің елім, менің халқымның сеніміне кіріп, қара пиғылға барудан
әлемде жиіркенішті күш жоқ.
Біздің әртүрлі ізбасарларымыз қанша, ал халық жанының өз сеніміне
берік және өмірдегі апаты, тіпті кедейшілік пен қиыншылықты сезетін,
ұлылығы барлық бақытсыздық пен қиындықты жеңе алатынындай, қалау
Үндістанлық болу керек, бола білу керек екендігін мақтан тұтпайтындарды мен
түсінбеймін.
Оның, біз Үндістанлықтар үшін Гималай жәй ғана тау емес, ол
Үндістанның бөлуге болмайтын бөлек ұғым, мәңгі құндылық символы. Биік, әрі
жарасымды тау, әрбір шың өзімізді тануға және алдағы мақсатымызды бізге
көрсетеді. Осының бәріне қарамай, біздің мүмкіндігіміз, біздің көмексіз
тұңғиық қарапайым көңілімізді бұзады және құрады. Қалай дегенде бізде тек
өзімізге тән - жеңілмейтін рухымыз бар. Міне, адамға қолдан келмейтінді
жасауға мүмкіндік туғызатын осы - дегені бар.
КСРО мен Үндістан арасындағы дәстүрлі қарым-қатынастың тиянақты дамуы,
оның тиімді жақтарын танып білу, екі елге және халықаралық қауымдастыққа
берген позитивті тағылымдарын ұғыну және қазіргі заманғы қарым-қатынас
деңгейінде мол тәжірибені еліміздің халықаралық қатынас жүйесіне тиімді
пайдалану мүмкіндігін зерттеу жұмыстың назар аударған басты ғылыми жаңалығы
болды.
Диплом жұмысын жазу барысында сол дәуірге қатысты екі ел байланысы
талданған арнайы кітаптар, монографиялар, Неру Ганди және Горбачев секілді
ел басшыларының еңбектерімен қатар жекклеген саясаттанушылардың
шығармалары, сол кездегі мерзімдік басылымдарда жарық көрген мақалалар
пайдаланылды.
Үндістан экономикалық дамуындағы елеулі, басты факторлардың бірі
мемлекеттік сектордың даму барысы, оның экономикаға араласуының басты
себептері мен сипаты, мемлекеттің экономикаға араласу шегін, оның
экономикадағы алып отырған орны меи даму бағытын зерттеуге арналған
И.И.Егоровтың Экономическая эффективность государственного сектора Индии,
Широков Г.К. Индустриализация Индии, Яшкин В.А. Государственный
капитализм и воспроизводство в Индии, О.В. Маляровтың Роль государства в
социалыю-экономической структуре Индии еңбектерік Үндістан
монополистерінің елдің саяси -экономикалық өміріндегі ықпалы мен алып
отырған ролі жөнінде О.В. Маляровтың Концентрация капитала и производства
в Индий деген еңбегі жатады. Рейснер Л.И, мен Широков Г,К, Современная
индийская буржуазия М.,1966ж. шыққан, М.Н. Кунщиковтың 1974 жылы Москвада
шыққан Современная Индия: монополии и капитал зерттеулерін атап өтуге
болады.
В.В.Васильевтің 1976 жылы жарық керген Экономика Индий и мировой
капиталистически рынок, С.Л.Мельманның 1968 ж.шыққан Иностранный частный
капитал в экономике современной Индий сияқты еңбектері сыртқы экономикалық
факторлардың Үндістан экономикасына тигізіп отырған әсері ретінде жазылған.
Ал енді Үндістан экономикасының даму тенденциясын, оның дамуының
әртүрлі ішкі-сыртқы фактарларын зерттеген көлемді теориялық еңбек
Экономика Индии, общая характеристика атты еңбек. Сонымен қатар шетелдік
ғалымдардың еңбектері капиталдың шоғырлану процесі мен үнді
монополияларының ел экономикасындағы роліне арналған.
Д.Р.Гадшлдің, П.Райдың, Ш.Беттльхеймнің жалпы Үндістан зкономикасының
дамуының ерекшеліктеріне арналған Д.Гадшілдің Планироваыие и экономическая
политика в Индии, Г.Сингтың 1976 жылы жарық көрген География Индии деген
зерттеулері бар. Осы зерттеу еңбектерінің бары Үидістан республикасының
экономикалық даму процесін зерттеуде зерттеушіге үлкен көмек бола алады.
Осы еңбектердегі методологиялы, ғылыми тұжырымдарды өз зерттеуімізде
хронологиялық жағынан сай келмесе де алып қарастырдық,
Диплом жұмысы негізінен кіріспеден, 3 тараудан және қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 КСРО МЕН ҮНДІСТАННЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ
НЫҒАЮЫ
1.1 Үндістан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейінгі саяси-
экономикалық дамуының негізгі бағыттары
Үндістанның тәуелсіздігі туралы заң 15 тамыз 1947 жылы күшіне енді,
осыған байланысты Британ ұлттар бірлестігінде доминиинлық статус берді.
Еддің мемлекеттік-құқықтық статусын өзгерту елдің дамуына жаңа жол ашып
берді. Ұлттық жиналыс өзінің заңдарын шығаруға құқықты болды. Үндістанның
еркін алғашқы үкіметі өзінің жұмысын бастады. Ұлттық жиналыстың төрағасы
болып Үндістан Ұлттық Конгресінің (ИНК)-Раджендра Прасад, ал Үндістанның
бірінші премьер министрі Джавахарлал Неру болды. Жаңа мемлекеттік өкіметтің
негізгі мақсаты басқару аппараты мен қарулы күшті қайтадан құру, жаңа
конституция қабылдау болды. 1949 жылы карашада Үндістан ұлттық жиналысы
конституцияның жобасын талқылап бекітті, оның негізіне демократиялық
тәртіпке негізделген нарықтық экономиканың заңдылықтарының құқықтық
неіздері алынды. 26 қантар 1950 жылы Конституция қабылданды, осы күн
Республика күні болып есептелді. Осы Конституция бүгінгі күнге дейін
қолданылып отыр, ол елдің дамуъша байланыеты қосымшалар мен түзетулер
еңгізіліп отырылады, Ол басында 22 бөлімнен тұрды, 395 бет және 9 беттік
қосымшадан. Ол дүние жүзіндегі көлемі жағынан ең ірі конституция болып
саналады. Оның бөлімдері өте ұқыпты, талдана отырылып жазылған. Оны жазуға
елдің щрнекті саяси қайраткерлері қатысты: Дж. Неру, Р.Прасад,
Б.Р.Амбедкар, П.Ситарамайя. Осы Конституцияға байланысты Үндістанлық Одақ
еркін Парламенттік Республика болып жарияланды, Негізгі принципі
демократизм және секуляризм. Мемлекет басшысы Президент- ерекше құқыққа ие,
ол қарулы күштердің басшысы, премьер министр мен орталық үкіметтің
министрлерін тағайындайды, парламент сессиялары арасында заң шығарады және
оның күшін жоя алады, конституцияның күшін жоя алады. Заң шығарушы жоғарғы
орган Орталық Парламент, ол екі палатадан тұрады: Халық палатасы (Лок
сабха) және штаттар Кеңесі (Раджья сабха). Халық палатасы 5 жылға дауыс
беру арқылы сайланады. Дауыс беруге 21 жасқа толғандар қатыса алады.
Штаттар Кеңесі үнемі қызмет жасайтын орган, оның құрамы 2 жылда қайта
жаңартылып отырыдады. Жекелеген Кеңес мүшелері 6 жылга сай-ланады. Атқарушы
өкімет губернаторлар арқылы жүргізіледі. Оны Президент 5 жылда бір рет
сайлап отырады, ал заң шығарушы легислатара штаты екі палатадан тұрады
жоғары (Кеңес) және төменгі (жиналыс). Штаттар бірнеше әкімшілік-
территориялық бөліктерге бөлінеді: облыс, округ, уездер, деревнялар.
Конституция қабылданғаннан кейін 5-10 жылдан соң тіл мәселесін ерекше
комиссия қарап ол бойынша мемлекеттің барлық өкімет органдар-ында хинди
тілін пайдалануды еңгізді. Конституция бойынша Үндістанда 15 тіл негізгі
тіл деп жазылды және ұлттық тіл деп аталды: тамили, каннада, малаялам,
телугу, ассами, бенгали, гуджерати, хинди, кашмир, маратхи, ория, пенджаби,
синдхи, урду, санскрит. Сөйтіп 1950 жылы қабылданған Коституция Үндістан
Одағының негізгі заңы ретінде тәуелсіз Үндістанның дамуының жаңа кезеңіне
республикалық сатыға жол ашты.
Азаттық алран елдердің бейбітшілік сүйгіш сыртқы саясатының өзіндік
ішкі әлеуметтік себептері бар, яғни бейбітшіліктің сақталуы оларға
экономикалық міндеттерді шешу үшін елдің прогрессивті дамуы үшін ауадай
қажет. Сондықтан да азаттығын алған жас елдер мәселесі, олардың тәуел-
сіздігінің сақталуының бүкіл адамзат үшін маңызды болып табылады, Ал саяси
тәуелсіздік ез негізінде экономикалық тәуелсіздікке жетудің алғаш-қы
қадамы. Міне сондықтан да қай елдің болмасын саяси тәуелсіздігі
экономикалық тәуелсіздікпен тығыз байланысты жатыр.
Өз тәуелсіздігін алғаннан соң капиталистік даму жолына түскен Үндіс-
тан мемлекетінің саяси аренадағы орны ерекше.
Біріншіден, Үндістан басқа дамушы елдерге қарағанда экономикасы едәуір
көтеріңкі жогары дөрежедегі өнеркәсібі бар ел. Сонымен қатар екіншіден,
Үндістан экоыомикаеы терең қайшылықтар мен қарама-қарсылықтарға толы ел
2.
Үшіншіден, Үндістанның тәуелсіздік жылдары қол жеткен жетістіктері
капиталистік даму жолының мүмкіндіктерімен қатар оның шектеулігін,
кемшіліктерш де барынша ашып берді. Ал мұның өзі капиталистік даму жолына
түскен жас мемлекеттің даму барысындағы пайда болатын кедергілер мен
қиыншылықтарды жеңуге дәрменсіз екендігін, сөйтіп жоғары дәрежеде дамыған
капиталистік державалар қатарына шыру мүмкіндігін көреетіп берді 3.
Төртіншіден. Үндістан тәжірибесін зерттеу барлық бұрынғы отарлық
елдердің бәріне тән жалпы тенденцияларды білуге мүмкіндік береді.
Үндістан Азияның оңтүстігінде орналасқан. Территориясы 3,27 млн.кв.км.
Онда бірнеші жүздеген ұлттар, халықтар және тайпалық бірлестіктер өмір
сүреді. Соның ішіндегі ең ірісі хиндустандықтар, телугулар, маратхилықтар.
бенгальдықтар, тамилдықтар, бихарлықтар, гуджарат-тықтар, каннарапықтар
және тағы басқалар, Астанасы Дели қаласы. Мемлекеттік тілі хинди, екінші
мемлекеттік тіп уақытша сол ағылшын тілі болып қалды. Елдің 80 пайызынан
асасы индуизм дініне сиынады. 11 пайызы- ислам, 2,6 пайызы - христан, 1,9
пайызы-синхизм, 0,7-буддизм.
200 жылдан аса Үндістан ағылшын басып алушыларының отары больпг келді,
Өз тәуелсіздіктерін алу үшій олар тоқтаусыз күрестер жүргізіп келді.
Тарихтағы ең ірі көтерлістері 1857-1859 жж. тарихтағы сипахилық көтерліс
деп ат алған кетерліс, 1918-1922 жж., 1928-1933 жж. ұлт-аззаттық
қозғалыстар және 1942 ж. ірі мемлекеттік қайраткерлер М.Ганди және Дж. Неру
басшылығымен болған ұлт-азаттық қозғалыстар, 1946 ж. инлиялық әскери
моряктардың көтерлісі. Осындай үнемі көтерлістердің нәтижесінде ақыры олар
өз тәуелсіздігін алды. 15.ҮІІІ. 1947 жж. Үндістан тәуелсіздігін алды.
26.01.1950 ж. ол республика деп жарияланды. Осыдан кейін ел ішінде
демкратиялық күш пен реакциялық күш арасында қандай жолмен дамуы керек
деген мәселеде күрес тоқталмай ұзаққа созылды.
1969-1972 жж. Үндістандағы сол жақ және демократиялық күштер
реакционерлердің күресін жеңе отырып елдегі заң шығарушы орында үстемдікке
ие болды. Парламент сайлауында 1971 ж. мартта Үндістан ұлттық конгресс
партиясы ИНКУ демократиялық жолмен елді қайта құру бағдарламасын жариялай
отырып парламентте көпшілік дауысқа ие болды. 521-орынның 35 не ие болды
4.
18 март 1971 жылы құрылған И.Хандидің үкіметі басқа сол жақ және
демокартиялық күштердің қолдауымен елде көптеген қайта құруларды жүзеге
асыра бастады: көптеген ірі банктерді мемлекет қарамағына алып ұлттық банк
деп жариялады, жалпыға бірдей сақтандыру, экономикағы мемлекеттік сектордың
ролін өсірді, бұрынғы княздарға берілетін пенсиялар мен жеңілдіктерді
жойды.
Бірақ елдегі он жақты жақтаушы реакциялық күштер демократиялық қайта-
құруларға қарсы күресін тоқтатпады. Олар елдегі жұмыссыздықты, әлеуметтік
қиыншылықтарды үкіметтен көріп халық арасында мемлекет ісіне қарсы ашық
күрестер жүргізді, тіпті ашық акцияларға шыға бастады. Август 1974 ж.
реакциялық партия Сватантра, кулақтың-помещиктік партия Бхаратия Кранти
дал, онжақты жақтаушылар мен басқа реакциялық күштер жаңа партия Бхаратия
лок дал Үндістанның Ұлттық партиясы деген жаңа партия құрды. Үкіметке
қарсы күрес орталығы Бихар штаты болды.
Реакциялық топтарға қарсы демократиялық топ пен сол жақты жақтаушыдар
жалпы елдегі жаңа дамуды қолдаушылар табан тіріескен күрес жүргізді.
Нәтижесінде елдің ішкі тұрақтылығын сақтау үшін И.Ганди үкіметі 1975 ж.
июньде елде ерекше жағдай еңгізді. Ол бойынша көптеген оң жақты жақтаушы
партиялар жұмысына шек қойып оларды жапты, сонымен қатар елде 20 пунктен
тұратын жаплы халықтың тұрмысын жақсартуға арналған бағдарламаны жариялады.
Онда: аграрлық реформа, жері жоқ шаруалар арасында артық жерді бөліп бері,
үй құрылыстарын салу т.б. 1975 ж. парламент жиналысында осы бағдарлама
көпшіліктің қолдауына ие болып И.Ганди үкіметі елдегі демократиялық
күштердің сөніміне ие деп жарияланды.
Үндістан мемлекеті сыртқы саясатта да бейбітшілік қарым-қатнастарын
жүргізді. Көрші жатқан елдермен достық келісім шарттарын жасап ол елдермен
экономикалық саяси, мәдени байланыстар орнатты. 1973 ж. ноябрьде КСРО-мен,
1972 ж. басынан бастап көрші жатқан оңтүстіказиялық бөліктегі
мемлекеттермен байланысын нығайтты: 1974-1975жж. Үндістан Пакиетанмен сауда
және теңіз жолдарындағы байланыстарын қалпына келтіру туралы келісімге қол
қойды.
Мемлекеттегі негізгі бірінші билікте президент ол мемелекет басшысы,
одан соң вице-президент, одан соң Министрлер Кеңесі оның басында премьер
министр.
Президент және вице-президент бес жылға сайланады 1974ж. президент
болып Ф,А, Ахмед, вице-президент В.Д.Джатти сайланған, Президент премьер
министр мен үкімет мүшелерін тағайындайды, елдегі қарулы күштің жоғарғы бас
қолбасшысы болып табылады. Атқарушы үкімет президент және премьер министр
И.Ганди 1966 ж. январьдан бастап атынан қызмет етеді. Заң шығарумен екі
палаталы парламент айналысады: Халықтық палата төменгі, және штаттов
Кеңесі жоғары палата 5.
Үндістанда көп партиялық система сақталған Оның ішіндегі ең ірісі
Үндістан ұлттық конгресі ИНК- 1885 ж. құрылған ірі буржуазиялық партия,
Үндістан тәуелсіздігін жеңгеннен бастап үкімет басына келген. Ол
Үндістандағы конституциялық билік құруды өзіне мақсат еткен. Демократиялық
күштер арасында беделге ие болған. 1969 жылы ішкі күрес нәтижесінде екі
топқа бөлініп кетті: ИНК және Синдикат Конгрес ұйымы. ИНК негізінен
премьер министр болған И.Ганди жақтаушыларынан тұрды.Олар демократиялық
және экономикалық қайта құрулар бағдарламасын жасады. Ал Синдикат партиясы
үнділік монополиялық капиталистер мүддесін жақтады.Жоғары бай помещиктер
партиясы. Келесі социалистік партия СШ-саяси күрестер кезіндегі ішкі
таластар нәтижесінде өз ролін көтере алмады. Дравида мунетра кажагам
Дравидская прогрессивная федерация 1949 ж. құрылған.тамильдік орта және
ұсақ буржуазия мүддесін көздейтін партия. Бхаратия лок дал Народная партия
Индии- 1974 ж. августе құрылған. Үндістан монополистерінің мүддесін
білдіретін партия. Шет ел капиталистерімен тығыз байланыс орнатып ірі
капиталистерді жақтаушы. Үндістан коммунистік партиясы КПИУ- 1925 ж.
декабрьде құрылған жұмысшылардың мүдесін көздеген сол жақтық және
демократиялық күштерден тұрады. Үндістан параллелдік партиясы ПКПИ- 1964
ж. аяғында құрылған, КПИ-дің екі жікке бөлінуінен соң. Сонымен қатар
Үндістаыда профсоюз ұйымдары да бар. Всеиндийский конгрессс профсоюзов,
Объединенный конгресс профеоюзов, Хинд маздур сабха Үндістан
жұмысшыларының жиналысы, Хинд маздур панчаят үнді жұмысшыларының кеңесі,
Бхаатия маздур синег үнді жұмысшылары-ның одағы. Ал шарулар мүддесін
көздейтін ұйымдар: Кисан сабха Жалпыүнділік шаруалар жиналысы, Бхаратия
кхет маздур юнион Үндістанның ауылшаруашылық одағы. Сонымен қатар әйелдер
одағы ІУІДФЖ- үнді әйелдерінің ұлттық федерациясы, ВФДМ- жастардың
бүкілҮндістанлық федерациясы, Бүкіл Үндістанлық жастар конгресі және
тағы басқалар 6.
Үндістан өз тәуелсіздігін алғаннан кейінгі жүргізген қайта-құруларға
қарамастан аграрлы-индустриалдық ел болып қала берді. Ауылшаруа-шылығымен
жалпы халықтың 70 % айналысады, ал өнеркосіпте -20% халық айналысты 7.
Экономика өзінің көпжақтылығын сақтап қалды. Кейінгі кезде
ауылшаруашылығының төмендеуінен, өнеркәсіптегі дағда-рыстан және
энергетикалық дағдарыстан үнді экономикасы қиындықтарға кездесуде осының
нәтижесңнде терең финанстық дағдарыстар болды, Ал 197475 жж. бастап
өнеркәсіп қайтадан дами бастады. Өнімі 3,5% өсіп ауыр өнеркәсіп
орьгадарының өнімі өсті, ауыр өнеркәсіп, электрқұралдарын жасауда
мемлекеттік сектордың ролі әсті. Бірақ көптеген өнеркәсіп салала-рында,
оның ішінде химия, мұнай өнімдері металлургия, транспортта өліде болса 70-
жылдары өнеркәсіп өзінің жоғары дамуына жете алмады. Өз өнеркәсіп орындарын
дамыту үшін басқа мемлекеттердің көмегіне сүйенді. Көптеген көрші елдермен
сауда қарым-қатынастарын жасады.
Үндістандағы темір жол үзындығы- 60 мың км. автомобиль жолы-1200 мың
км. қатты көмкерілген жері 400 мың км. Темір жолмен жалпы тасымалдың 80,
жолаушылар мен жүк тасудың-70 қамтылады 8.
Үндістанның ақшасы рупий болып саналады.Үндістан мемлкетінің қазіргі
дамуында да кептеген шешуін қажет ететін мәселелер бар.
Үндістан өзінің тәуелсіздігін 1947 жылы алды. Екі жүз жылдық ағылшын
үстемдігінің құлатылуы кезінде ол осы бір ұлы елдің қайта өрлеуіне жол
ашты 9. Елде 1950 жылдың аяғында республикалық құрылыс орнатылғаны
жарияланды. Тәуелсіздік жылдары Үндістан үкіметі Джавахарлар Нерудың
прогрессивті курсымен дами отырып жоспарлы экономикалық даму, мемлекеттің
тікелей қатысуымен жүргізілетін индустризациялау, мемлекеттік сектордың
басым түрде дамытылуы, аграрлық елдермен байланыстың күшеюі, экономикалық
байланыстардың нығаюы т.б. қазіргі заманғы экономикалық құрылысты құру
жолына түсті 10. Дамушы елдердің азаттық алғаннан кейінгі экономикалық
даму барысы жайлы айтқанда ескертетін бір жай, ол осы елдердің барлығына
төн экономикалық эволюциядағы мемлекеттің шешуші ролге ие болуы. Үндістан
да осы процесті басынан өткерді, Мемлекеттік секторды ұлғайтып, нығайту
саясатын қолдана отырып үкімет Үндістандағы материалдық өндірісте маңызды
позицияларға ие болды. Қазіргі уақытта мемлекеттік сектор негізінде өндіріс
қорларының ауылшаруашылығын қоспағанда 50-н астамын бақылап отыр.
Мемлекеттік өндіріс орындары ірі өнеркәсіп өнімінің 30 нан астамын беріп,
ауыр индустрияның негізгі салаларында шешуші рольге ие болып отыр 11.
Үндістан республикасының даму барысында әсіресе 70-ші жылдардың ролі
ерекше. Бұл жөнінде 1971 ж. қырқүйекте И.Ганди да Үндістан қазір сөзсіз
аса маңызды шепте жүр-деп айтқан 12.
Осы 70-ші жылдардың барысында Үндістанның экономикалық дамуына аса зор
ықпал еткен факторлардың бірі ол дамушы елдермен байланыс орнатты. Көрші
елдердің көмегінің арқасында, соның ішінде бұрынғы Кеңес Одағының көмегі
арқасында ірі өнеркәсіптер 70-тен аса салынды: қазіргі металлургия алыптары
Бхилай мон Бокаро, Ранчидегі ауыр машина жасау зауыты, Дургапурдегі тау-
шахта жабдықтары зауыты, Харедвар электромашиналарын жасау зауыты,
электростанциялар т.б. өндіріс орындары. Оларда 200 мыңнан аса маман
жұмысшылар жұмыс істейді 13.
Бүрыңғы кеңес одағының құрамында болған елдермен Үндістан арасында
сауда қарым-қатнастары да ол кезде жоғары сатыда дамыды 14.
Жалпы диплом жұмысының тақырыбы Үндістанның экономикалық дамуы, оның
ішінде 70-жылдарға арналған. Ол жалпы Үндістанның экономикалық, әлеуметтік
дамуы жөнінде жазылған зерттеулер, еңбектер басқа дамушы елдермен
салыстырғанда анағұрлым көптігіне қарамай мен алып отырған дөуірге арнайы
жазылған еңбек жоқтың касы. Үндістан республикасының осы уақыттағы
экономикалық күрделі даму жолы тарихнамалық шығармаларда толық зерттелген
жоқ. Сондықтан да бұл тақырыпты зерттеудегі қиындық жері осы. Жалпы тек
Үндістан ғана емес басқа да дамушы және дамыған елдердің саяси-экономикалық
даму процесінде елеулі орын алған 70-ші жылдар тақырыбы әліде болса
тереңірек зерттеуді қажет етеді.
Үндістанда 60-жылдардың аяқ кезінде ИНК-да саяси жік пайда болды.
Нәтижесіңце ИНК екіге бөлінді: ИНК (И)-оның басында Индира Ганди тұрды,
ИНК(О)-конгрес ұйымы- синдикат оның басында М.Десаи тұрды. 19711972 жж.
бесінші жалпы сайлауда ИНК(И) жеңді, Ол парламентте көпшілік дауысқа ие
болып 23 дауысқа ие болды, Заң Шығарушылар штатының жиналысында 76% ие
болып 21 штаттың 15 өз үкіметтерін құрды. 1971 жылы Оңтүстік Азияның саяси
картасында Ірі өзгеріс болды, Пакистаннан Шығыс Бенгалияның бөлінуіне
байланысты жаңа мемлекет Бангладеш Халықтық Республикасы құрылды. Пакистан-
ның өскери тәртібінің құлауы және пакистан қарулы күштерінің тізе бүгуі
И.Ганди мен ИНК-ның ролін нығайтты.
Үндістан сыртқы саясатында КСРО мен және батыс елдермен қарым қатнасын
жақсарта отырып бейбітшілік саясат ұстады. Мемлекеттік этатизм саясаты
елдің саяси аренасында жіктің пайда болуына, ИНК бас-шылары арасындағы
тартыс, тоқырау мен коррупцияға алып келді. Үндістан қоғамында дағдарыс
пайда болды: экономикалық және әлеуметтік реформаны жүзеге асырудағы
қиыншылықтар, әлеуметтік және этникалық топтар арасындағы шиелеістердің
пайда болуы. Осы дағдарыстан шығудын жолын іздеп елдегі саяси көзқарастары
әртүрлі топтар біріге бастады, олар өзара келісімге келді.
Елде еркін нарықтық экономика заңына сай жеке меншік сектордың дамуына
мүмкіндік берілді, Мемлекеттік сектордың үлесін қысқартып, оны біртіндеп
тарата бастады. Жеке меншік өнеркәсіптер үстінен мемлекеттің бақылауын
шектеді. Ұлттар арасындағы шиеленіс мәселесін шешу үшін әлеуметтік-
экономикалық реформа жасауды мемлекет өз қолына алды. Сонымен қатар
буржуазиялық демократиялық қатнастардың дамуына жол ашты. Өзінің сыртқы
саясатын өзгертті. Елдегі дағдарыстан құтылу үшін АҚШ-тағыдай екі саяси
партияның қатар өмір сүруіне жол ашты, өкіметте бір-бірне қарама-қарсы
партиялардың кезектесіп билікке келуі, олардың сайлауда бағдарламалары
арқылы таласқа түсуіне негіз салды. Оппозицияның экономикалық
бағдарламасында мемлекеттің эко-номикалық саладағы бақылауын әлсірету,
орталықтан жоспарлаудан бас тарту, экономикалық жүйені тарату, аграрлық
реформаның орнына деревняға бет бұру бағдарламасын ұсыну.
1974 жылы Бхаратия лок дал (Үндістан ұлттық партиясы-ИНП)-БЛД-құрылды,
ол негізінен аграрлық сипат алды және деревняны капиталистік жолға түсіруді
мақсат етті. Оны шаруалар қолдады, оның беделі өсіп, керісінше ИНК беделі
түсе бастады. 70-жылдардағы елдегі экономикалық жағдай оппазициялық
күштердің беделінің өсуіне алып келді. Елде үкіметке қарсы ашық қозғалыстар
басталды: қарсылық марштары, хартал, забостовка, азаматтық істерден бас
тарту, бағынбау оның басында социалистік партияның басшысы Джаяпракаш
Нараян тұрды. Ол полицияға бұйрыққа бағынбау, ал халықты алым-салық
төлемеуге шақырды. Қозғалыс 1974-1975 жж. Бихаре және Гуджерат жерлерінде
болып оны ИНК-ның оппозициялық белімдері қолдады, жалпы Үндістанлық және
аймақтық сипат алды. Елде саяси дағдарыс басталып ол ИНК өкіметінің елдегі
саяси беделінің төмендеуіне алып келді.Аллахабад соты И.Гандидің депутаттық
мандатын жойып 1971 жылы өткен сайлау компаниясының жүруі заңға сай емес
деп кіналады. Осындай талаппен 120 конгрессистер де қарсы шығады. Оппозиция
Халықтық күрес комитетін құрады. Олар И.Ганди үкіметін орнынан алуға
бағытталған үкіметке қарсы компанияларын 29 июнь 1975 жылы бастайды.
26 июнь 1975 жылы Үндістанда ерекше жағдай еңгізілді. Ал 1 июль кұні
1975 жылы20 пунктен тұратын бағдарлама қабылданды, ол бойын-ша ИНК
әлеуметтік шиелеінсті тоқтату жолын таппақ болады. Бағдарламада
индустриалды және ауылшаруашьшық басшылары үшін де артықшылықтар берді
сонымен қатар ИНК-ны эталитарлың қатал орталықтанған мекемеге айналдырды,
оның басты мақсаты Үндістан қоғамын күшпен біріктіру болды. Атқару
комитетінің ролін аттырды, бірнеше министрлерді орындарынан шіды. Сонымен
қатар елде Жастар конгресінің ролі өсті. Оның басьшда премьер министрдің
кіші ұлы Санджа Ганди болды.Ол қатал билікті жақтады. Ол капиталитік
модернизацияны ұсынды. Ол 5 пунктен тұратын өз бағдарламасын ұсынды:
1)сауатсыздықты жою; 2)тууды азайту; 3)ерекше құқық беру; 4)қалым беруді
жою; 5)көшенің тазалығы үшін күресу; Оның жүргізіп отырған саясаты
демократияға қарсы болды. Ол қатал күш көрсету өрекеттеріне барды, мысалы,
көшенІ тазалау деген сылтаумен ол қала сыртындағы мындаған адамдардың
үйсіз, күйсіз қалуына алып келді. Осылайша елде екі саяси топ пайда болды.
18 қантар 1977 жылы елдегі төтенше жағдай тоқтаты-лып наурызға сайлау
жариыланды. Сайлау алдында оппозициялық партия пайда болды, Джаната фронт
(Халық майданы) М.Десай басқарған, оған Органицаия Конгресс (ИНК(о), Джан
сангх, Бхаратия лок дал (БЛД), Социалистік партия және Ч.Шекхара тобы
КПИ,Акали дал және Дравид муннетра (ДМК), 1977 жылғы сайлауда ИНК бірінші
рет жеңілді, Халықтық палатада 153 орыннан 34,5% алды, оппазиция 43,2 %
алып 328 орынға ие болды, сайлауда Джаната партия табысқа жетті. 1 мамыр
1977 жылы өздерінің Ұлттық жиналысын өткізді.Онда оппазициялық партиялар
бірікті (ОК, Джан сангх, БЛД, СП, КЗД) Үндістанда демократиялық,
социалистік республика орнату үшін, гандизм идеясын басшылыққа ала отырып
экономикалық және саяси күштерді біріктіру арқылы ішкі саясатты жүргізу.
Бірақ Үндістанның аймақтарындағы идеялық, саяси күрестердің тоқтамауы
бірігу процесін қиындадыт, саяси тартыс тоқтамады, Ол күрес 1978 жыл бойы
тоқтамады, нәтижесінде Джаната партия екіге бөлініп кетті.
1978-1979 жж.аралығында ИНК арасында да жік пайда болды: ол Индира
Ганди жағындағы (ИНК(И), сыртқы істер министрі Сваран Сингха жағындағылар
ИНК(С) және Девараджа Арс жағындағылар.
1980 жылғы сайлау Үндістанның тәуелсіздік тарихында ерекше орын алды,
Сайлауға алты партия қатысты: ИНК(И), ИНК(А), Джаната парти, Лок дал, КПИ,
КГЖ(м) және 20 дан астам аймақтық партиялар. Үндістан тарихында бірінші рет
коммунистік оппозициялық партиялардың бірігуі болды, олар И.Гандидің ішкі
саясатын сынады. Әсіресе әлеуметтік және экономикалық қайта құру істерінде.
1980 жылғы сайлаудың ерекшелігі буржуазиялық партиялар арасында-ғы
келісушілік. ИНК (И) Джанат және Лок партияларының бағдарламалары ұқсас
болды: социалистік қоғам орнату, Үндістанның барлық топтарының мүддесінен
шығатын демократиялық қоғам орнату, ауылшаруашылығын жақсарту, оның
техникалық жағынан қамтамасыз етілуін арттыру, ірі, орта және ұсақ
өнеркәсіптерді бірдей дамыту т,б. Бағдарламалары реформалық сипатта болды.
Үндістан қоғамы үшін бірінші орында түрған мәселе, ол этаикалық топтар,
касталар арасындағы шиеленісті, езара таласты тоқтату болды. Елдегі саяси
күрес тоқтамады. 1984 жылы қазанда Индира Ганди сикхстік террористер
қолынан қаза болды. 1984 жылы желтоқсанда сегізінші сайлау болып онда
ИНК(И) жеңді 508 орынның 401-не ие болды. Премьер министр болып И.Гандидің
үлкен ұлы Раджив Ганди келді. Ол өз жұмысын Конгрестің мүшелерін жаңартудан
бастады және реформа жасады. Ол бойынша Конгрестің 100 жылдық (1985ж.)
мерей тойына арнап партияның ішінде сайлау өткізді, партия құрамы, конгрес,
профсоз ұйымдарьш жаңартты. Үндістан ұлттық профсоюз конгресі, Үндістан
ұлттық студенттер қоғамы және аймақтағы ұйымдарды сайлау арқылы жаңартты.
Р.Ганди ИНК (И) председателі болып сайланды.
80-жылдардың ортасынан бастап 70-80 жж. алға қойылған Неру жолы-мен
жүруде ауытқу пайда болды. Олар өз алдарына мынадай міндеттер қойған:
1)өнеркәсіптерді экспортқа тауар шығаратындай жағдайға жеткізу; 2)ғылым мен
хехниканың жетістігін пайдалану; 3)өнеркәсіпте жаңа технологияны еңгізуге
бөгет болатын жағдайлардың барлығына жол бермеу; 4)Жеке меншіктің еипатын
өзгерту және оны ұлттық Үндістанлық сектор ретінде дамыту, шетелдіктер
ықпалынан шығу; 5)мемелекеттік сек-тордағы қажеттсіз өнеркәсіптердің санын
азайту, оларды қайта құру.
19851986-8990 жж.арналған жетінші бесжылдық жылдарында мемле-кеттік
сектордағы өнеркәсіптерге ақша бөлмей оларды өз қаржыларымен шығындыру жолы
қарастырды. Мемлекеттік сектордағы өнеркәсіптер енді жеке меншік
өнеркәсіптерге қарағанда өнімді аз шығаратын болды, тиімсіз мемлекеттік
сектордағы өнеркәсіптерді жекеше-лендіруге рүқсат берілді. Экономиканы
әкімшілік-командалық биліктен экономикалық федерализм арқылы билеуге, яғни
еркін сауда қатнастары-ның дамуына мүмкіндік беретіндей билікке көшті.
Р.Ганди үкіметі экономиканы жаңарту саясатын ұстады, яғни шетел
капиталының енуіне, жеке меншік капиталдың дамуына, әсіресе электро-ника
саласында нарық заңын еңгізді. Үндістанның өнеркәсіп саласын-дағы
партнерлері АҚШ, Жапония және ФРГ болды. Ол мемлекеттер ақшадай көмек
берумен қатар жаңа технологияны да өнеркәсіптерге кіргізуге көмектесетін
болды.
Бірақ елдегі этникалық және касталық жікке бөлінуді тоқтатуда кеп
жетістіктерге жете алмады. Пенджабта сикхстік сепаратистер қозғалысы қайта
жанданды. Пакистанмен шекаралас жерлердегі Джамму және Кашмир жерлерінде
индустар мен мусылмандар арасындағы шиеленіс жиілеп кетті. Конгреетін
жергілікті жерлердегі бөлімдерінщ арасында саяси шиеленіс басталды.
Оппазиция Р.Ганди үкіметін финанс операциясын шетел-дермен дүрыс
жүргізбедін деп кіналады. Оған себеп швед фирмасы Бофорстан 1986 жылы
гаубиц сатып алуға байланысты болды. Ол Бофорс ісі деп аталды. Премьер
министр өзінің кіналі еместігін толық дәлелдегенмен ел ішінде оған
сөнімсіздік күшейіп кетті. Үндістан оппозициясының ашық қарсылығы
парламенттен 106 депутаттың өз бетімен қарсьшық белгісі ретінде шығуы
болды. Олар тез арада үкіметтің отставкаға кетуін талап етті және қайта
сайлау өткізу.
1989 жылғы сайлауда оппозициялық топ В.П.Сингх бастаған жеңді. Оған 5
партия енді: Джаната дал. ИНК(С), Ассам гана паришад, Дравида мунетра
кажагам, Телугу десам. Жаңа үкімет кедейлер тобына көмектесу, бағаны
реттеу, діни шиеленістерді реттеу, тоқтату Пенджабтағы жағдайды келісім
арқылы шешу міндеттерін қойды. Көп көңіл шетел капиталына ауды. Үндістан
өнеркәсіп орындарын жаңа технологиямен қамтамасыз ету кеңес беру және
лицензия мәселелерінде шетелдік мамандарға сүйенді. Осы кезеңді
либералистік саясат кезеңі деп атауға болады.
26 қантар 2000 жылы Үндістан республикалық жолмен дамуының 50 жылдық
тойын атап өтті, 10 партияның басына А.Б.Ванджпаи келді.
Үндістанның саяси даму тарихында демократиялық тәртіпті сақтай отырып
федеративтік және саяси полицентризм принципінде даму бағыты ұсталынып
отыр.
1.2 Екі елдің өзара ынтымақтастық қатынастарының қалыптасуының
алғышарттары
АҚШ - тың Пакистанға әскери көмегі, СЕАТО блогының құрылуы және Бағдад
келісімінің ұйымдастырылуы Үндістанда қоршауда қалу сезімін тудырды,
империализмнің басқа да әрекеттері Үндістанлық бейтараптық сыртқы саясаттың
позитивті бейтараптылыққа көшуіне мәжбүр етті.
Бұл саясаттық блоктарға қосылмау, империалистік әскерге одақтар құру
саясатына қарсы белсенді қимыл көрсету, отаршылдықты жою мен жаппай
қарусыздану үшін күрес екені жоғарыда айтылған болатын. Бұл саясатты толық
түрде былай сипаттауға болады:
✓ өз тәуелсіздігі үшін күресіп жатқан барлық халықтардың
белсенді қолдауына сүйенген кейіннен тәуелсіздікті жеңіп
алғаннан кейін отаршылықтың барлық қалдықтарын жою үшін күрестің
халықтар қолдауы жағдайындағы антиколониализм;
✓ барлық нәсілдердің теңдігін, өзге халықтарды кемсітуге жол
бермеуді талап ету; яәскери одақтардың құрылуы, әскери
келісімдердің жасалуы саясатын сынаумен ұштасатын соғыс
блоктарына қосылмау;
✓ өз елдерінің мүдделеріне байланысты іс-қимыл еркіндігі
жағдайындағы барлық халықаралық проблемаларға деген
көзқарастардың бейтараптылығы;
✓ халықаралық даулы мәселелердегі бәсендікті нығайту және
экономикалық даму үшін қолайлы жағдайлар мақсатында жүргізілетін
екі аралық жақындастыру саясаты.
Үндістанның позитивті бейтараптылыққа көшуі ең алдымен, оның
бейбітшілікті сақтау мен оны нығайту үшін күресті күшейтуінен көрінді,
бейбітшілікке қауіп империалистік державалар тарапынан болғандықтан,
Үндістанның сыртқы саясаты барған сайын империализмге бағыт ала берді. Бұл
Нерудің 1954 жылдың жартысынан бергі жасаған сыртқы саясаттық
мәлімдемелерін оған дейінгі халықаралық саясат мәселелеріне байланысты
мәлімдемелерімен салыстырғанда, айқын көрінеді.
Халықаралық қатынастардың барлық тарихты көрсетіп отырғанындай,
империалистік державалар қарсылығына қарамастан жүргізіліп отырған
позитивті нейтралитет саясатының маңызды, қажетті шартты Кеңес Одағының
жас, тәуелсіз мемлекеттерді қолдауы, бүкіл социалистік лагеръдің оларға
экономикалық, саяси және әскери көмек жасауға дайын екендігі болып табылуы,
оның үстіне, егер дүние жүзінде социалистік достық одақ елдері болмаса,
позитивті бейтараптылық саясаты мүлде мүмкін болмас еді. Осы халықаралық
фактордың негізінде лениндік империализмге қарсы күрестегі интернационалдық
көмек принципі мен социалистік елдердің және үшінші дүние елдерінің
дамуының бейбіт жолына деген жалпы мүдделілігі жатыр.
Сонымен, Үндістанның позитивті бейтараптылық саясатының қалыптасып,
одан әрі дамуы оның Кеңес Одағымен қатынастарының күшеюімен тығыз
байланысты. Егер экономикалық қатынастардан бастасақ, онда ең алдымен,
олардың 1955 жылға дейін нашар дамығанын айтып өту қажет. 1953 жылдың 2
желтоқсанында КСРО мен Үндістан арасындағы алғашқы 5 жылға жасалған
саудалық келісім болды. Келісім - шарттың алғашқы жылында ақ Үндістанның
Кеңес Одағына шығаратын экспорты 7 рет, ал КСРО - ден алынатын импорт 2,5
рет артты. Үндістанның Кеңес Одағымен сыртқы сауда айналымы 1954 жылы
небәрі 36,5 млн. рупийге жетті, яғни бұл айналымның Үндістанның сыртқы
саудасындағы алатын мөлшері аз болды. Бұл сауда келісімі Үндістанның
Кеңестік машина жасау құралдарын алу үшін кең мүмкіндіктер ашқанына және
келісім шарттарында айтылғандай, Кеңестік техникалық көмектің Үндістанның
экономикалық даму жобаларының орындалуы үшін белгіленгеніне қарамастан,
кейбір Үндістанлық мемлекет қайраткерлері Батыстың қолдауына сүйенгісі
келді, Кеңестік көмекке селқос қарады. Мысалы, Үндістанның сауда министрі
Д.П. Камаркар 1954 жылдың 4 мамырында парламент сұрақтарына жауап бере
отырып, ашық түрде Кеңес технологиялық көмегі 1958 жылғы келісім-шарты
бойынша жоспарланғанымен, оны алудың қажеттілігі болмай отыр, деп мәлімдеді
15.
Ал, Батыстан келетін экономикалық және техникалық көмектің жағдайы
қандай еді? 1952 жылдың желтоқсанында қойылған американ-үнді техникалық
ынтымақтастығы жайлы келісімге сәйкес Үндістан 1956 жылдың 31 наурызына
дейін 1,28 млрд рупий бөлінді, оның бар болғаны 775 млн-ға ғана терілді,
оның үстіне бұл ақшаның көбі инфраструктураны дамытуға жұмсалды. АҚШ-тың
Үндістанға экономталық көмек беру позициясына сипаттама бере келіп, Кеңес
экономисі М.А. Александров: Үндістанға кең түрде берілетін көмектен бас
тартқан американ империалистері Үндістан ақырында АҚШ-қа қолайлы берілген
шеңбердегі американ көмегін қабылдаут мәжбүр болады деген үмітпен аңдысын
аңду позициясын ұстап отыр, деп өте дұрыс түрде атап көрсетеді.
АҚШ-қа крятын талаптардың ең негізгісі Үндістан үкіметінің тәуелсіз
сыртқы саясаттан бас тартуы - Үндістанның американ империализмінің әскери-
стратегиялық жоспарларына өнгізілуі болды. АҚШ басқыншыларының осы мақсатын
көрсететін көптеген дәлелдердің біреуін ғана келтірейік - американ ғалымы,
профессор Ф.Л. Шуман 1953 жылы былай деп жазды: 1951-52 жылдардағы
техникалық және азық-түлік көмегі ретіндегі американ көмегі және елші
Честер Буолеттің ыңғайлылығы мен ақылы алғыс сезімін тудырады, ал
Үндістанның халықаралық жағдайы бойынша нағыз ұлы державаның АҚШ-қа
қосылып, Қытай мен КСРО-ге қарсы болуға дайын еместігі бұған сәйкес емесң.
1955 жылдың 2 ақпанындағы Кеңес-үнді келісімі жемісті және кең түрдегі
Үндістан мен КСРО ынтымақтастығының бастамасы болды. Үндістанлық галым М.С.
Раджан Үндістанның социалистік елдермен экономикалық қатынастарды дамытуга
ұмтылушылығынан басқа Үндістанның 1954-55 жылдардағы Кеңес Одағымен және
басқа да социалистік елдермен қатынастарды нығайту және дамыту жолымен
жүруінің тағы үш қосымша себептерін көрсетеді.
1. Батыстың Үндістанлық бейтараптылыққа деген кереғарлығы нәтижесінде
Үндістан халқы және үкіметі
Үндістанның тәуелсіз ел ретінде өзін сақтап қалуының және өзінің
тәуелсіз сыртқы саясатын одан әрі жалғастырудың бірден-бір жолы социалистік
елдермен жақындасу екенін сезінді. Осыған байланысты Үндістан өзінің дүние
жүзілік аумақты саясатына байланысты халықаралық мәселелерде үлкен ролъ
атқаруы керек еді, алайда ұдайы болып тұрған Батыс тарапындағы қысым
салдарынан бұл ролъді атқару қиын болды. Батыс қысымына төтеп берудің
бірден-бір жолы социалистік елдермен қатынасты дамыту еді.
Үндістанның өмірлік мүдделеріне (мысалы, Кашмир мәселесі) қатысты
немесе Үндістанлықтардың ұлттық сезіміне қатысты (мысалы, Гоаға қатысты
мәселе) мәселелер қозғалған кезде батыс державалары Үндістанны қолдамады?
Тіпті кейбіреулері оған немкетті қарады.
1955 жылы көктемде Кеңес өкіметі Дж. Неруді КСРО-ее келуге шақырған
кезде Үндістан премъер-министрі оған келісім білдірді. Кеңес Одағына сапар
алдында ол бұл спар туралы мынандай мәлімдеме жасады: Мен Кеңес
адамдарымен жүздесүді шыдамсыздықпен күтудемін. Мен олардың істеген істері
жайлы естідім? Бәрін де өз көзіммен көргім келеді. Мен ол жаққа үйрену үшін
бара жатырмын. Үндістанның Кеңес Одағымен жақындасуының жоғарыда
келтірілген себептерінен туындайтын жәйт - Неру өз көзімен көріп қайтудан
басқа бұл сапар кезінде экономикалық және саяси ынтымақтастықты кеңейту
мүмкіндіктерін анықтау мақсатын қойған болуы керек 16.
ССР-дегі 1955 жылдың 7 маусымынан 23 не дейін болған күндер ішінде
премъер-минситр Неру, оның қызы Индира Ганди және үкімет делееациясының
мүшелері Москвадан басқа Волгоградта, Кырымда, Тбилисиде, Ашхабадта,
Ташкентте, Самарқандта, Алматыда, Рубцовскіде, Магнитогорскіде,
Свердловскіде және Ленинградта болды, бірқатар кәсіпорындар мен мәдени
мекемелерді аралады, Кеңес адамдарының экономика, ғылым және мәдениет
салаларындағы жетістіктерімен танысты. Дж. Неру барған барлық жерде де оны
сондай жылы көңілмен, ықыласпен қарс алды, мұндай қабылдау ешқандай басқа
шетелдік қайраткерлерге көрсетілген емес. Бұл - Кеңес адамдарының Дж.Неру
мен жалпы барлық Үндістан халқының бостандық пен бейбітшілік үшін күресін
жоғары бағалайтынының көрінісі. Сонымен қатар бұл қабылдау үінді елшісінің
пікірі бойынша, Кеңес үкіметінің бейбіт қатар өмір сүру принциптеріне,
адалдығын көрсетеді.
Үндістан премъер министрі Кеңес басшыларымен көп әңгіме өткізді.
Экономикалық мәселелерге қатысты келіссөз нәтижелері жайлы пресс-
конференциядағы мәлімдемеде Неру Кеңес үкіметінің Үндістанға оның
белгіленген даму жобаларының орындалуына көмекке дайын екенін және бұл
көмектің ешқандай саяси мәселелермен анықталмайтынын айтты.
Үнді-Кеңес қатынастарының логикалық жалғасы - Дж. Нерудің Кеңес
басшыларын Үндістанға келуге шақыруы болды. Бұл сапар 1955 жылдың 18
қарашасы мен 14 желтоқсан арасында, Бирмат баруға арналған бір жеті
үзіліспен болды. Үндістанда болған үш жеті ішінде Кеңес өкіметі делегациясы
Делиден басқа Бомбейде, Бангелурде, Майсурде, Калъкуттада, Джайпурде,
Сринигарда және де басқа да бірқатар жерлерде болды.
КСРО мен қатынастардың нығаюына деген көзқарас Үндістанның өзінде
қандай болды деген мәселе көп көңіл аудартады. Ресми көзқарастарға
қарағанда, бұл мәселеге байланысты мынадай құштарлық жақтар болды:
1. Кеңес Одағы Батыс державалары сияқты Үндістанны идеологиялық, саяси
немесе әскери одаққа тартуга ұмтылған жоқ, ол ашық және қалтқысыз түрде
оның бейтараптылық саясатын қолдады.
2. Кеңестік экономикалық көмекке сенімділіктің үлкен саяси және
экономикалық маңызы болды.
3. Миллиондаған Үндістанлықтар өздерінің белгілі бір халықаралық
проблемаларға қатысты, тіпті Үндістанның ұлттық мүдделеріне қатысты
мәселелер бойынша ұстаған позицияларының алғаш рет ұлы держава және
(хауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі) тарапынан қолдау алғанын
қанағаттанғандықпен қабылдады.
4. Үнді-Кеңес қатынастарының ғылым және мәдениет, сауда салаларындағы
кеңеюі Үндістанда Кеңестік ғылыми-зерттеу жұмыстарнына деген және соған
байланысты орыс тілін үйренуге деген ықыласының артуына алып келуі
керектігінен көрінеді.
Осының бәрі, жалпы алғанда, және алғашқы сайлаудан кейінгі
Үндістандағы ішкі саяси күштердің ара-қатынасымен халықаралық жағдай
қаралып отырған кезеңнің соңына, 1955 жылдың соңына қарай, парламенттегі
Үндістанлық баспасөздегі және барлық қоғамдық топтардағы Дж.Нерудің Кеңес
Одағымен қатынастарды нығайту бағытын кең түрде қолдауын қамтамасыз етті.
1.3 Үндістанның позитивті бейтараптылығы және оған көзқарас
Жаңа 1956 жылдың алдында Үндістанның премъер-министрі Дж.Неру француз
тарихшысы Тибор Мендені өзінің өтініші бойынша бірқатар проблемаларды
әңгіме ету үшін қабылдады.
Тибор Менденің Бандунг конференциясының практикалық нәтижелері неде
деген сурағына жауап бере келіп Дж. Неру былай деді: Бұл конференция
азиялық қоғамдық пікірге әсер еткен сияқты. Европамен Американың қоғамдық
пікірінеде үлкен әсер етті. Азияда ол белгілі бір дәрежеде ынтымақтастықтың
сезімін тудырды. Америка мен Европада Азиялық елдердің бірігіп, бұған дейін
батыс мемлекеттері жүзеге асырып келген өктемдікке қарсы шығуынан туған
алаңдаушылық сезімін пайда етті. Неру Бұған қоса Европа елдері мен
Америкада азиялық проблемалардың Азияның, азиялық қоғамдық пікірдің және
ынтымақтастықтың қатынасынсыз шешілуінің мүмкін еместігін жете
түсінбейтінін айтты. Оның пікірінше, Азияға қатысты мәселелерді шешуге
тырысу Лондонда, Нъю-Иоркте, Парижде немесе басқа бір жерлерде жалғасуда.
Әңгіме барысында Дж.Неру империалистік жалдап алу мен қулдыққа қарсы
барлық жолдармен күрес жүргізу қажеттігін мәлімдеді. Мен белгілі бір
жағдайларда әркім күресуі керек екенін мойындаймын, - деді ол, - бұл біраз
мөлшерде теорият және көбінесе халықтың жағдайына, оның мүмкіндігіне
байланысты. Тіпті ұлы пацифист болған М.К. Гандидің өзі де үнемі
хауіптенүшілікке берілгеннен күресудің артықтығын айтатын. Ол біздің
зұлымдыққа берілмеу керек және онымен күресте бейбіт жолдарды (құралдарды)
таңдап алу қажет деп есептеді. Егер біз оны істей алмасақ, қару арқылы
күресу керек, бірақ зұлымдыққа берілмеу керек.
Дж.Нерудің империализм мен отрашылдыққа қарсы күрестегі осындай пікірі
Үндістанның премъер-министрінің бұрынғы, көбінесе кімге арналып айтылғаны
белгісіз, Азияның әрбір еліне саяси бостандық правосын беруге, Азиядағы
болып жатқан тарихи өзгерістерге түснушілікпен қарауға шақырған сөздеріне
мүлде ұқсамайды.
Үндістанлық ұлттық өкіметінің ең алғашқы өмір сүре бастаған
кезінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
1950 - 1980 жылдардағы КСРО-ның халықаралық қатынастар жүйесіндегі
Үндістанмен байланысы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
1 КСРО МЕН ҮНДІСТАННЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ
НЫҒАЮЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...6
1.1 Үндістан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейінгі саяси-
экономикалық дамуының негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Екі елдің өзара ынтымақтастық қатынастарының қалыптасуының
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.3 Үндістанның позитивті бейтараптылығы және оған
көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2 ДЖ. НЕРУ, ИНДИРА ГАНДИ КЕЗІНДЕГІ ҮНДІСТАН ЖӘНЕ
КЕҢЕС
ОДАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.1 Дж.Неру, Индира
Ганди ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...26
2.2 Үндістан Республикасының КСРО және әлемнің басқа елдерімен
сыртқы байланыстарының негізі – экономикалық даму
деңгейі ... ... ... ... ... ... .33
3 1971 ЖЫЛҒЫ 9 ТАМЫЗДАҒЫ ҮНДІСТАН - КЕҢЕС ШАРТЫ,
ОНЫҢ ТАРИХИ
МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..44
3.1 Шарттағы қарарлар мен статъялардың
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
3.2 Үндістан халқының шартты қабылдауы және оған
берген
бағалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..54
КІРІСПЕ
Бұл дипломдық ғылыми-зерттеу жұмысына осы тақырыпты таңдап жазуыма
басты себеп қазіргі таңдағы тәуелсіздік Қазақстан мемлекетінің халықаралық
қатынастар жүйесіндегі Үндістан секілді алып державамен қарым-қатынасының
алғы шарттары сонау екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі КСРО мен Үндістан
арасындағы байланыстан бастау алатынына мән беруден еді. Себебі бүгінгі
таңда Қазақстан Республикасы бұрынғы қатынастар жүйесіндегі сара жолға
сүйене отырып дәстүрлі қатынастарды дамытуы арқасында екі елдің арасында
бүгінгі таңда сенімді әрі нық серіктестік орнап отыр. АҚШ, Ресей, Қытай
секілді алпауыттармен бірге Үндістан да Қазақстанды өзіне тең дәрежелі
серікес ретінде таниды 1.
Зерттеу жұмысының алдына қойып отырған басты мақсаты халқының саны,
территориясы, экономикалық және әскери-ядролық потенциалы жағынан қазіргі
таңдағы әлемнің аса қуатты державасы Үндістаннның халықаралық қатынастарда
екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі тәуелсіздік алғаннан бері ұстанып
отырған әлем елдерімен қарым-қатынасының өнегелік – тағылымдық тұстары өте
мол. Мұндай сындарлы өзін-өзі ақтаған саясат әу бастан-ақ бұл ірі елдің
іргесін қалаған данышпан, жалынды күрескер Джехварлал Неру және оның
саясатын одан әрі тереңдеткен, халықаралық саясаттың көрнекті тұлғасы
Индира Гандидің жан қиярлық ұлтжандылығы және әлемдік бейбітшілік үшін
күрескерлік, өміршең философиясынан туындаған еді.
Үндістанның тәуелсіздігі туралы заң 15 тамыз 1947 жылы күшіне енді,
осыған байланысты Британ ұлттар бірлестігінде доминиинлық статус берді.
Еддің мемлекеттік-құқықтық статусын өзгерту елдің дамуына жаңа жол ашып
берді. Ұлттық жиналыс өзінің заңдарын шығаруға құқықты болды. Үндістанның
еркін алғашқы үкіметі өзінің жұмысын бастады. Ұлттық жиналыстың төрағасы
болып Үндістан Ұлттық Конгресінің (ИНК)-Раджендра Прасад, ал Үндістанның
бірінші премьер министрі Джавахарлал Неру болды. Жаңа мемлекеттік өкіметтің
негізгі мақсаты басқару аппараты мен қарулы күшті қайтадан құру, жаңа
конституция қабылдау болды. 1949 жылы карашада Үндістан ұлттық жиналысы
конституцияның жобасын талқылап бекітті, оның негізіне демократиялық
тәртіпке негізделген нарықтық экономиканың заңдылықтарының құқықтық
неіздері алынды. 26 қантар 1950 жылы Конституция қабылданды, осы күн
Республика күні болып есептелді. Осы Конституция бүгінгі күнге дейін
қолданылып отыр, ол елдің дамуына байланысты қосымшалар мен түзетулер
еңгізіліп отырылады. Ол басында 22 бөлімнен тұрды, 395 бет және 9 беттік
қосымшадан. Ол дүние жүзіндегі көлемі жағынан ең ірі конституция болып
саналады. Оның бөлімдері өте ұқыпты, талдана отырылып жазылған. Оны жазуға
елдің көрнекті саяси қайраткерлері қатысты: Дж. Неру, Р.Прасад,
Б.Р.Амбедкар, П.Ситарамайя. Осы Конституцияға байланысты Үндістанлық Одақ
еркін Парламенттік Республика болып жарияланды, Негізгі принципі
демократизм және секуляризм
Олар Үндістанның тәуелсіз, тұтас, демократиялығы үшін, қайда болмасын
діни-қоғамдық орын болып, жалпы Үндістанлық идеал жолында, барлық
Үндістанлықтардың бір бостандығы, күшті болуы үшін бар өмірін жұмсауға
дайын еді.
Осы ұлы мақсат жолында жас Үндістан ішкі және сыртқы жауларына
ерлікпен және соңына дейін бейбітшілік пен халық бостандығына қастандық
жасағандарға қарсы тұра білді.
Осы саясат Үндістан елінің бақытты болашағы үшін оңайлықпен жүзеге
асқан жоқ. Бұл жолда ұлы қайраткерлерге өзт өмірлерінде құрбандыққа шалуға
тура келді. Қорқыту мен шатыстыру компаниясына Индира Ганди ерлік пен әрі
байсалды былай деп жауап берді: Маған дәл кәзіргідей күшті өмір сүру бұрын
болған емес, мұның өзі мені мұрагерлікке қалдырған сияқты сөз жолдарын
жазуға итермелеп отыр. Егер мен күштеумен өлетін болсам, кейбіреулер
қызғанар, кейбіреулер қорғанар, ал кейбіреулер ойланар, ол күштеу менің
өлімімде емес, тек өлтірүшінің әрекетінде мен ойында ғана қалады.
Менің елім, менің халқымның сеніміне кіріп, қара пиғылға барудан
әлемде жиіркенішті күш жоқ.
Біздің әртүрлі ізбасарларымыз қанша, ал халық жанының өз сеніміне
берік және өмірдегі апаты, тіпті кедейшілік пен қиыншылықты сезетін,
ұлылығы барлық бақытсыздық пен қиындықты жеңе алатынындай, қалау
Үндістанлық болу керек, бола білу керек екендігін мақтан тұтпайтындарды мен
түсінбеймін.
Оның, біз Үндістанлықтар үшін Гималай жәй ғана тау емес, ол
Үндістанның бөлуге болмайтын бөлек ұғым, мәңгі құндылық символы. Биік, әрі
жарасымды тау, әрбір шың өзімізді тануға және алдағы мақсатымызды бізге
көрсетеді. Осының бәріне қарамай, біздің мүмкіндігіміз, біздің көмексіз
тұңғиық қарапайым көңілімізді бұзады және құрады. Қалай дегенде бізде тек
өзімізге тән - жеңілмейтін рухымыз бар. Міне, адамға қолдан келмейтінді
жасауға мүмкіндік туғызатын осы - дегені бар.
КСРО мен Үндістан арасындағы дәстүрлі қарым-қатынастың тиянақты дамуы,
оның тиімді жақтарын танып білу, екі елге және халықаралық қауымдастыққа
берген позитивті тағылымдарын ұғыну және қазіргі заманғы қарым-қатынас
деңгейінде мол тәжірибені еліміздің халықаралық қатынас жүйесіне тиімді
пайдалану мүмкіндігін зерттеу жұмыстың назар аударған басты ғылыми жаңалығы
болды.
Диплом жұмысын жазу барысында сол дәуірге қатысты екі ел байланысы
талданған арнайы кітаптар, монографиялар, Неру Ганди және Горбачев секілді
ел басшыларының еңбектерімен қатар жекклеген саясаттанушылардың
шығармалары, сол кездегі мерзімдік басылымдарда жарық көрген мақалалар
пайдаланылды.
Үндістан экономикалық дамуындағы елеулі, басты факторлардың бірі
мемлекеттік сектордың даму барысы, оның экономикаға араласуының басты
себептері мен сипаты, мемлекеттің экономикаға араласу шегін, оның
экономикадағы алып отырған орны меи даму бағытын зерттеуге арналған
И.И.Егоровтың Экономическая эффективность государственного сектора Индии,
Широков Г.К. Индустриализация Индии, Яшкин В.А. Государственный
капитализм и воспроизводство в Индии, О.В. Маляровтың Роль государства в
социалыю-экономической структуре Индии еңбектерік Үндістан
монополистерінің елдің саяси -экономикалық өміріндегі ықпалы мен алып
отырған ролі жөнінде О.В. Маляровтың Концентрация капитала и производства
в Индий деген еңбегі жатады. Рейснер Л.И, мен Широков Г,К, Современная
индийская буржуазия М.,1966ж. шыққан, М.Н. Кунщиковтың 1974 жылы Москвада
шыққан Современная Индия: монополии и капитал зерттеулерін атап өтуге
болады.
В.В.Васильевтің 1976 жылы жарық керген Экономика Индий и мировой
капиталистически рынок, С.Л.Мельманның 1968 ж.шыққан Иностранный частный
капитал в экономике современной Индий сияқты еңбектері сыртқы экономикалық
факторлардың Үндістан экономикасына тигізіп отырған әсері ретінде жазылған.
Ал енді Үндістан экономикасының даму тенденциясын, оның дамуының
әртүрлі ішкі-сыртқы фактарларын зерттеген көлемді теориялық еңбек
Экономика Индии, общая характеристика атты еңбек. Сонымен қатар шетелдік
ғалымдардың еңбектері капиталдың шоғырлану процесі мен үнді
монополияларының ел экономикасындағы роліне арналған.
Д.Р.Гадшлдің, П.Райдың, Ш.Беттльхеймнің жалпы Үндістан зкономикасының
дамуының ерекшеліктеріне арналған Д.Гадшілдің Планироваыие и экономическая
политика в Индии, Г.Сингтың 1976 жылы жарық көрген География Индии деген
зерттеулері бар. Осы зерттеу еңбектерінің бары Үидістан республикасының
экономикалық даму процесін зерттеуде зерттеушіге үлкен көмек бола алады.
Осы еңбектердегі методологиялы, ғылыми тұжырымдарды өз зерттеуімізде
хронологиялық жағынан сай келмесе де алып қарастырдық,
Диплом жұмысы негізінен кіріспеден, 3 тараудан және қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 КСРО МЕН ҮНДІСТАННЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ
НЫҒАЮЫ
1.1 Үндістан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейінгі саяси-
экономикалық дамуының негізгі бағыттары
Үндістанның тәуелсіздігі туралы заң 15 тамыз 1947 жылы күшіне енді,
осыған байланысты Британ ұлттар бірлестігінде доминиинлық статус берді.
Еддің мемлекеттік-құқықтық статусын өзгерту елдің дамуына жаңа жол ашып
берді. Ұлттық жиналыс өзінің заңдарын шығаруға құқықты болды. Үндістанның
еркін алғашқы үкіметі өзінің жұмысын бастады. Ұлттық жиналыстың төрағасы
болып Үндістан Ұлттық Конгресінің (ИНК)-Раджендра Прасад, ал Үндістанның
бірінші премьер министрі Джавахарлал Неру болды. Жаңа мемлекеттік өкіметтің
негізгі мақсаты басқару аппараты мен қарулы күшті қайтадан құру, жаңа
конституция қабылдау болды. 1949 жылы карашада Үндістан ұлттық жиналысы
конституцияның жобасын талқылап бекітті, оның негізіне демократиялық
тәртіпке негізделген нарықтық экономиканың заңдылықтарының құқықтық
неіздері алынды. 26 қантар 1950 жылы Конституция қабылданды, осы күн
Республика күні болып есептелді. Осы Конституция бүгінгі күнге дейін
қолданылып отыр, ол елдің дамуъша байланыеты қосымшалар мен түзетулер
еңгізіліп отырылады, Ол басында 22 бөлімнен тұрды, 395 бет және 9 беттік
қосымшадан. Ол дүние жүзіндегі көлемі жағынан ең ірі конституция болып
саналады. Оның бөлімдері өте ұқыпты, талдана отырылып жазылған. Оны жазуға
елдің щрнекті саяси қайраткерлері қатысты: Дж. Неру, Р.Прасад,
Б.Р.Амбедкар, П.Ситарамайя. Осы Конституцияға байланысты Үндістанлық Одақ
еркін Парламенттік Республика болып жарияланды, Негізгі принципі
демократизм және секуляризм. Мемлекет басшысы Президент- ерекше құқыққа ие,
ол қарулы күштердің басшысы, премьер министр мен орталық үкіметтің
министрлерін тағайындайды, парламент сессиялары арасында заң шығарады және
оның күшін жоя алады, конституцияның күшін жоя алады. Заң шығарушы жоғарғы
орган Орталық Парламент, ол екі палатадан тұрады: Халық палатасы (Лок
сабха) және штаттар Кеңесі (Раджья сабха). Халық палатасы 5 жылға дауыс
беру арқылы сайланады. Дауыс беруге 21 жасқа толғандар қатыса алады.
Штаттар Кеңесі үнемі қызмет жасайтын орган, оның құрамы 2 жылда қайта
жаңартылып отырыдады. Жекелеген Кеңес мүшелері 6 жылга сай-ланады. Атқарушы
өкімет губернаторлар арқылы жүргізіледі. Оны Президент 5 жылда бір рет
сайлап отырады, ал заң шығарушы легислатара штаты екі палатадан тұрады
жоғары (Кеңес) және төменгі (жиналыс). Штаттар бірнеше әкімшілік-
территориялық бөліктерге бөлінеді: облыс, округ, уездер, деревнялар.
Конституция қабылданғаннан кейін 5-10 жылдан соң тіл мәселесін ерекше
комиссия қарап ол бойынша мемлекеттің барлық өкімет органдар-ында хинди
тілін пайдалануды еңгізді. Конституция бойынша Үндістанда 15 тіл негізгі
тіл деп жазылды және ұлттық тіл деп аталды: тамили, каннада, малаялам,
телугу, ассами, бенгали, гуджерати, хинди, кашмир, маратхи, ория, пенджаби,
синдхи, урду, санскрит. Сөйтіп 1950 жылы қабылданған Коституция Үндістан
Одағының негізгі заңы ретінде тәуелсіз Үндістанның дамуының жаңа кезеңіне
республикалық сатыға жол ашты.
Азаттық алран елдердің бейбітшілік сүйгіш сыртқы саясатының өзіндік
ішкі әлеуметтік себептері бар, яғни бейбітшіліктің сақталуы оларға
экономикалық міндеттерді шешу үшін елдің прогрессивті дамуы үшін ауадай
қажет. Сондықтан да азаттығын алған жас елдер мәселесі, олардың тәуел-
сіздігінің сақталуының бүкіл адамзат үшін маңызды болып табылады, Ал саяси
тәуелсіздік ез негізінде экономикалық тәуелсіздікке жетудің алғаш-қы
қадамы. Міне сондықтан да қай елдің болмасын саяси тәуелсіздігі
экономикалық тәуелсіздікпен тығыз байланысты жатыр.
Өз тәуелсіздігін алғаннан соң капиталистік даму жолына түскен Үндіс-
тан мемлекетінің саяси аренадағы орны ерекше.
Біріншіден, Үндістан басқа дамушы елдерге қарағанда экономикасы едәуір
көтеріңкі жогары дөрежедегі өнеркәсібі бар ел. Сонымен қатар екіншіден,
Үндістан экоыомикаеы терең қайшылықтар мен қарама-қарсылықтарға толы ел
2.
Үшіншіден, Үндістанның тәуелсіздік жылдары қол жеткен жетістіктері
капиталистік даму жолының мүмкіндіктерімен қатар оның шектеулігін,
кемшіліктерш де барынша ашып берді. Ал мұның өзі капиталистік даму жолына
түскен жас мемлекеттің даму барысындағы пайда болатын кедергілер мен
қиыншылықтарды жеңуге дәрменсіз екендігін, сөйтіп жоғары дәрежеде дамыған
капиталистік державалар қатарына шыру мүмкіндігін көреетіп берді 3.
Төртіншіден. Үндістан тәжірибесін зерттеу барлық бұрынғы отарлық
елдердің бәріне тән жалпы тенденцияларды білуге мүмкіндік береді.
Үндістан Азияның оңтүстігінде орналасқан. Территориясы 3,27 млн.кв.км.
Онда бірнеші жүздеген ұлттар, халықтар және тайпалық бірлестіктер өмір
сүреді. Соның ішіндегі ең ірісі хиндустандықтар, телугулар, маратхилықтар.
бенгальдықтар, тамилдықтар, бихарлықтар, гуджарат-тықтар, каннарапықтар
және тағы басқалар, Астанасы Дели қаласы. Мемлекеттік тілі хинди, екінші
мемлекеттік тіп уақытша сол ағылшын тілі болып қалды. Елдің 80 пайызынан
асасы индуизм дініне сиынады. 11 пайызы- ислам, 2,6 пайызы - христан, 1,9
пайызы-синхизм, 0,7-буддизм.
200 жылдан аса Үндістан ағылшын басып алушыларының отары больпг келді,
Өз тәуелсіздіктерін алу үшій олар тоқтаусыз күрестер жүргізіп келді.
Тарихтағы ең ірі көтерлістері 1857-1859 жж. тарихтағы сипахилық көтерліс
деп ат алған кетерліс, 1918-1922 жж., 1928-1933 жж. ұлт-аззаттық
қозғалыстар және 1942 ж. ірі мемлекеттік қайраткерлер М.Ганди және Дж. Неру
басшылығымен болған ұлт-азаттық қозғалыстар, 1946 ж. инлиялық әскери
моряктардың көтерлісі. Осындай үнемі көтерлістердің нәтижесінде ақыры олар
өз тәуелсіздігін алды. 15.ҮІІІ. 1947 жж. Үндістан тәуелсіздігін алды.
26.01.1950 ж. ол республика деп жарияланды. Осыдан кейін ел ішінде
демкратиялық күш пен реакциялық күш арасында қандай жолмен дамуы керек
деген мәселеде күрес тоқталмай ұзаққа созылды.
1969-1972 жж. Үндістандағы сол жақ және демократиялық күштер
реакционерлердің күресін жеңе отырып елдегі заң шығарушы орында үстемдікке
ие болды. Парламент сайлауында 1971 ж. мартта Үндістан ұлттық конгресс
партиясы ИНКУ демократиялық жолмен елді қайта құру бағдарламасын жариялай
отырып парламентте көпшілік дауысқа ие болды. 521-орынның 35 не ие болды
4.
18 март 1971 жылы құрылған И.Хандидің үкіметі басқа сол жақ және
демокартиялық күштердің қолдауымен елде көптеген қайта құруларды жүзеге
асыра бастады: көптеген ірі банктерді мемлекет қарамағына алып ұлттық банк
деп жариялады, жалпыға бірдей сақтандыру, экономикағы мемлекеттік сектордың
ролін өсірді, бұрынғы княздарға берілетін пенсиялар мен жеңілдіктерді
жойды.
Бірақ елдегі он жақты жақтаушы реакциялық күштер демократиялық қайта-
құруларға қарсы күресін тоқтатпады. Олар елдегі жұмыссыздықты, әлеуметтік
қиыншылықтарды үкіметтен көріп халық арасында мемлекет ісіне қарсы ашық
күрестер жүргізді, тіпті ашық акцияларға шыға бастады. Август 1974 ж.
реакциялық партия Сватантра, кулақтың-помещиктік партия Бхаратия Кранти
дал, онжақты жақтаушылар мен басқа реакциялық күштер жаңа партия Бхаратия
лок дал Үндістанның Ұлттық партиясы деген жаңа партия құрды. Үкіметке
қарсы күрес орталығы Бихар штаты болды.
Реакциялық топтарға қарсы демократиялық топ пен сол жақты жақтаушыдар
жалпы елдегі жаңа дамуды қолдаушылар табан тіріескен күрес жүргізді.
Нәтижесінде елдің ішкі тұрақтылығын сақтау үшін И.Ганди үкіметі 1975 ж.
июньде елде ерекше жағдай еңгізді. Ол бойынша көптеген оң жақты жақтаушы
партиялар жұмысына шек қойып оларды жапты, сонымен қатар елде 20 пунктен
тұратын жаплы халықтың тұрмысын жақсартуға арналған бағдарламаны жариялады.
Онда: аграрлық реформа, жері жоқ шаруалар арасында артық жерді бөліп бері,
үй құрылыстарын салу т.б. 1975 ж. парламент жиналысында осы бағдарлама
көпшіліктің қолдауына ие болып И.Ганди үкіметі елдегі демократиялық
күштердің сөніміне ие деп жарияланды.
Үндістан мемлекеті сыртқы саясатта да бейбітшілік қарым-қатнастарын
жүргізді. Көрші жатқан елдермен достық келісім шарттарын жасап ол елдермен
экономикалық саяси, мәдени байланыстар орнатты. 1973 ж. ноябрьде КСРО-мен,
1972 ж. басынан бастап көрші жатқан оңтүстіказиялық бөліктегі
мемлекеттермен байланысын нығайтты: 1974-1975жж. Үндістан Пакиетанмен сауда
және теңіз жолдарындағы байланыстарын қалпына келтіру туралы келісімге қол
қойды.
Мемлекеттегі негізгі бірінші билікте президент ол мемелекет басшысы,
одан соң вице-президент, одан соң Министрлер Кеңесі оның басында премьер
министр.
Президент және вице-президент бес жылға сайланады 1974ж. президент
болып Ф,А, Ахмед, вице-президент В.Д.Джатти сайланған, Президент премьер
министр мен үкімет мүшелерін тағайындайды, елдегі қарулы күштің жоғарғы бас
қолбасшысы болып табылады. Атқарушы үкімет президент және премьер министр
И.Ганди 1966 ж. январьдан бастап атынан қызмет етеді. Заң шығарумен екі
палаталы парламент айналысады: Халықтық палата төменгі, және штаттов
Кеңесі жоғары палата 5.
Үндістанда көп партиялық система сақталған Оның ішіндегі ең ірісі
Үндістан ұлттық конгресі ИНК- 1885 ж. құрылған ірі буржуазиялық партия,
Үндістан тәуелсіздігін жеңгеннен бастап үкімет басына келген. Ол
Үндістандағы конституциялық билік құруды өзіне мақсат еткен. Демократиялық
күштер арасында беделге ие болған. 1969 жылы ішкі күрес нәтижесінде екі
топқа бөлініп кетті: ИНК және Синдикат Конгрес ұйымы. ИНК негізінен
премьер министр болған И.Ганди жақтаушыларынан тұрды.Олар демократиялық
және экономикалық қайта құрулар бағдарламасын жасады. Ал Синдикат партиясы
үнділік монополиялық капиталистер мүддесін жақтады.Жоғары бай помещиктер
партиясы. Келесі социалистік партия СШ-саяси күрестер кезіндегі ішкі
таластар нәтижесінде өз ролін көтере алмады. Дравида мунетра кажагам
Дравидская прогрессивная федерация 1949 ж. құрылған.тамильдік орта және
ұсақ буржуазия мүддесін көздейтін партия. Бхаратия лок дал Народная партия
Индии- 1974 ж. августе құрылған. Үндістан монополистерінің мүддесін
білдіретін партия. Шет ел капиталистерімен тығыз байланыс орнатып ірі
капиталистерді жақтаушы. Үндістан коммунистік партиясы КПИУ- 1925 ж.
декабрьде құрылған жұмысшылардың мүдесін көздеген сол жақтық және
демократиялық күштерден тұрады. Үндістан параллелдік партиясы ПКПИ- 1964
ж. аяғында құрылған, КПИ-дің екі жікке бөлінуінен соң. Сонымен қатар
Үндістаыда профсоюз ұйымдары да бар. Всеиндийский конгрессс профсоюзов,
Объединенный конгресс профеоюзов, Хинд маздур сабха Үндістан
жұмысшыларының жиналысы, Хинд маздур панчаят үнді жұмысшыларының кеңесі,
Бхаатия маздур синег үнді жұмысшылары-ның одағы. Ал шарулар мүддесін
көздейтін ұйымдар: Кисан сабха Жалпыүнділік шаруалар жиналысы, Бхаратия
кхет маздур юнион Үндістанның ауылшаруашылық одағы. Сонымен қатар әйелдер
одағы ІУІДФЖ- үнді әйелдерінің ұлттық федерациясы, ВФДМ- жастардың
бүкілҮндістанлық федерациясы, Бүкіл Үндістанлық жастар конгресі және
тағы басқалар 6.
Үндістан өз тәуелсіздігін алғаннан кейінгі жүргізген қайта-құруларға
қарамастан аграрлы-индустриалдық ел болып қала берді. Ауылшаруа-шылығымен
жалпы халықтың 70 % айналысады, ал өнеркосіпте -20% халық айналысты 7.
Экономика өзінің көпжақтылығын сақтап қалды. Кейінгі кезде
ауылшаруашылығының төмендеуінен, өнеркәсіптегі дағда-рыстан және
энергетикалық дағдарыстан үнді экономикасы қиындықтарға кездесуде осының
нәтижесңнде терең финанстық дағдарыстар болды, Ал 197475 жж. бастап
өнеркәсіп қайтадан дами бастады. Өнімі 3,5% өсіп ауыр өнеркәсіп
орьгадарының өнімі өсті, ауыр өнеркәсіп, электрқұралдарын жасауда
мемлекеттік сектордың ролі әсті. Бірақ көптеген өнеркәсіп салала-рында,
оның ішінде химия, мұнай өнімдері металлургия, транспортта өліде болса 70-
жылдары өнеркәсіп өзінің жоғары дамуына жете алмады. Өз өнеркәсіп орындарын
дамыту үшін басқа мемлекеттердің көмегіне сүйенді. Көптеген көрші елдермен
сауда қарым-қатынастарын жасады.
Үндістандағы темір жол үзындығы- 60 мың км. автомобиль жолы-1200 мың
км. қатты көмкерілген жері 400 мың км. Темір жолмен жалпы тасымалдың 80,
жолаушылар мен жүк тасудың-70 қамтылады 8.
Үндістанның ақшасы рупий болып саналады.Үндістан мемлкетінің қазіргі
дамуында да кептеген шешуін қажет ететін мәселелер бар.
Үндістан өзінің тәуелсіздігін 1947 жылы алды. Екі жүз жылдық ағылшын
үстемдігінің құлатылуы кезінде ол осы бір ұлы елдің қайта өрлеуіне жол
ашты 9. Елде 1950 жылдың аяғында республикалық құрылыс орнатылғаны
жарияланды. Тәуелсіздік жылдары Үндістан үкіметі Джавахарлар Нерудың
прогрессивті курсымен дами отырып жоспарлы экономикалық даму, мемлекеттің
тікелей қатысуымен жүргізілетін индустризациялау, мемлекеттік сектордың
басым түрде дамытылуы, аграрлық елдермен байланыстың күшеюі, экономикалық
байланыстардың нығаюы т.б. қазіргі заманғы экономикалық құрылысты құру
жолына түсті 10. Дамушы елдердің азаттық алғаннан кейінгі экономикалық
даму барысы жайлы айтқанда ескертетін бір жай, ол осы елдердің барлығына
төн экономикалық эволюциядағы мемлекеттің шешуші ролге ие болуы. Үндістан
да осы процесті басынан өткерді, Мемлекеттік секторды ұлғайтып, нығайту
саясатын қолдана отырып үкімет Үндістандағы материалдық өндірісте маңызды
позицияларға ие болды. Қазіргі уақытта мемлекеттік сектор негізінде өндіріс
қорларының ауылшаруашылығын қоспағанда 50-н астамын бақылап отыр.
Мемлекеттік өндіріс орындары ірі өнеркәсіп өнімінің 30 нан астамын беріп,
ауыр индустрияның негізгі салаларында шешуші рольге ие болып отыр 11.
Үндістан республикасының даму барысында әсіресе 70-ші жылдардың ролі
ерекше. Бұл жөнінде 1971 ж. қырқүйекте И.Ганди да Үндістан қазір сөзсіз
аса маңызды шепте жүр-деп айтқан 12.
Осы 70-ші жылдардың барысында Үндістанның экономикалық дамуына аса зор
ықпал еткен факторлардың бірі ол дамушы елдермен байланыс орнатты. Көрші
елдердің көмегінің арқасында, соның ішінде бұрынғы Кеңес Одағының көмегі
арқасында ірі өнеркәсіптер 70-тен аса салынды: қазіргі металлургия алыптары
Бхилай мон Бокаро, Ранчидегі ауыр машина жасау зауыты, Дургапурдегі тау-
шахта жабдықтары зауыты, Харедвар электромашиналарын жасау зауыты,
электростанциялар т.б. өндіріс орындары. Оларда 200 мыңнан аса маман
жұмысшылар жұмыс істейді 13.
Бүрыңғы кеңес одағының құрамында болған елдермен Үндістан арасында
сауда қарым-қатнастары да ол кезде жоғары сатыда дамыды 14.
Жалпы диплом жұмысының тақырыбы Үндістанның экономикалық дамуы, оның
ішінде 70-жылдарға арналған. Ол жалпы Үндістанның экономикалық, әлеуметтік
дамуы жөнінде жазылған зерттеулер, еңбектер басқа дамушы елдермен
салыстырғанда анағұрлым көптігіне қарамай мен алып отырған дөуірге арнайы
жазылған еңбек жоқтың касы. Үндістан республикасының осы уақыттағы
экономикалық күрделі даму жолы тарихнамалық шығармаларда толық зерттелген
жоқ. Сондықтан да бұл тақырыпты зерттеудегі қиындық жері осы. Жалпы тек
Үндістан ғана емес басқа да дамушы және дамыған елдердің саяси-экономикалық
даму процесінде елеулі орын алған 70-ші жылдар тақырыбы әліде болса
тереңірек зерттеуді қажет етеді.
Үндістанда 60-жылдардың аяқ кезінде ИНК-да саяси жік пайда болды.
Нәтижесіңце ИНК екіге бөлінді: ИНК (И)-оның басында Индира Ганди тұрды,
ИНК(О)-конгрес ұйымы- синдикат оның басында М.Десаи тұрды. 19711972 жж.
бесінші жалпы сайлауда ИНК(И) жеңді, Ол парламентте көпшілік дауысқа ие
болып 23 дауысқа ие болды, Заң Шығарушылар штатының жиналысында 76% ие
болып 21 штаттың 15 өз үкіметтерін құрды. 1971 жылы Оңтүстік Азияның саяси
картасында Ірі өзгеріс болды, Пакистаннан Шығыс Бенгалияның бөлінуіне
байланысты жаңа мемлекет Бангладеш Халықтық Республикасы құрылды. Пакистан-
ның өскери тәртібінің құлауы және пакистан қарулы күштерінің тізе бүгуі
И.Ганди мен ИНК-ның ролін нығайтты.
Үндістан сыртқы саясатында КСРО мен және батыс елдермен қарым қатнасын
жақсарта отырып бейбітшілік саясат ұстады. Мемлекеттік этатизм саясаты
елдің саяси аренасында жіктің пайда болуына, ИНК бас-шылары арасындағы
тартыс, тоқырау мен коррупцияға алып келді. Үндістан қоғамында дағдарыс
пайда болды: экономикалық және әлеуметтік реформаны жүзеге асырудағы
қиыншылықтар, әлеуметтік және этникалық топтар арасындағы шиелеістердің
пайда болуы. Осы дағдарыстан шығудын жолын іздеп елдегі саяси көзқарастары
әртүрлі топтар біріге бастады, олар өзара келісімге келді.
Елде еркін нарықтық экономика заңына сай жеке меншік сектордың дамуына
мүмкіндік берілді, Мемлекеттік сектордың үлесін қысқартып, оны біртіндеп
тарата бастады. Жеке меншік өнеркәсіптер үстінен мемлекеттің бақылауын
шектеді. Ұлттар арасындағы шиеленіс мәселесін шешу үшін әлеуметтік-
экономикалық реформа жасауды мемлекет өз қолына алды. Сонымен қатар
буржуазиялық демократиялық қатнастардың дамуына жол ашты. Өзінің сыртқы
саясатын өзгертті. Елдегі дағдарыстан құтылу үшін АҚШ-тағыдай екі саяси
партияның қатар өмір сүруіне жол ашты, өкіметте бір-бірне қарама-қарсы
партиялардың кезектесіп билікке келуі, олардың сайлауда бағдарламалары
арқылы таласқа түсуіне негіз салды. Оппозицияның экономикалық
бағдарламасында мемлекеттің эко-номикалық саладағы бақылауын әлсірету,
орталықтан жоспарлаудан бас тарту, экономикалық жүйені тарату, аграрлық
реформаның орнына деревняға бет бұру бағдарламасын ұсыну.
1974 жылы Бхаратия лок дал (Үндістан ұлттық партиясы-ИНП)-БЛД-құрылды,
ол негізінен аграрлық сипат алды және деревняны капиталистік жолға түсіруді
мақсат етті. Оны шаруалар қолдады, оның беделі өсіп, керісінше ИНК беделі
түсе бастады. 70-жылдардағы елдегі экономикалық жағдай оппазициялық
күштердің беделінің өсуіне алып келді. Елде үкіметке қарсы ашық қозғалыстар
басталды: қарсылық марштары, хартал, забостовка, азаматтық істерден бас
тарту, бағынбау оның басында социалистік партияның басшысы Джаяпракаш
Нараян тұрды. Ол полицияға бұйрыққа бағынбау, ал халықты алым-салық
төлемеуге шақырды. Қозғалыс 1974-1975 жж. Бихаре және Гуджерат жерлерінде
болып оны ИНК-ның оппозициялық белімдері қолдады, жалпы Үндістанлық және
аймақтық сипат алды. Елде саяси дағдарыс басталып ол ИНК өкіметінің елдегі
саяси беделінің төмендеуіне алып келді.Аллахабад соты И.Гандидің депутаттық
мандатын жойып 1971 жылы өткен сайлау компаниясының жүруі заңға сай емес
деп кіналады. Осындай талаппен 120 конгрессистер де қарсы шығады. Оппозиция
Халықтық күрес комитетін құрады. Олар И.Ганди үкіметін орнынан алуға
бағытталған үкіметке қарсы компанияларын 29 июнь 1975 жылы бастайды.
26 июнь 1975 жылы Үндістанда ерекше жағдай еңгізілді. Ал 1 июль кұні
1975 жылы20 пунктен тұратын бағдарлама қабылданды, ол бойын-ша ИНК
әлеуметтік шиелеінсті тоқтату жолын таппақ болады. Бағдарламада
индустриалды және ауылшаруашьшық басшылары үшін де артықшылықтар берді
сонымен қатар ИНК-ны эталитарлың қатал орталықтанған мекемеге айналдырды,
оның басты мақсаты Үндістан қоғамын күшпен біріктіру болды. Атқару
комитетінің ролін аттырды, бірнеше министрлерді орындарынан шіды. Сонымен
қатар елде Жастар конгресінің ролі өсті. Оның басьшда премьер министрдің
кіші ұлы Санджа Ганди болды.Ол қатал билікті жақтады. Ол капиталитік
модернизацияны ұсынды. Ол 5 пунктен тұратын өз бағдарламасын ұсынды:
1)сауатсыздықты жою; 2)тууды азайту; 3)ерекше құқық беру; 4)қалым беруді
жою; 5)көшенің тазалығы үшін күресу; Оның жүргізіп отырған саясаты
демократияға қарсы болды. Ол қатал күш көрсету өрекеттеріне барды, мысалы,
көшенІ тазалау деген сылтаумен ол қала сыртындағы мындаған адамдардың
үйсіз, күйсіз қалуына алып келді. Осылайша елде екі саяси топ пайда болды.
18 қантар 1977 жылы елдегі төтенше жағдай тоқтаты-лып наурызға сайлау
жариыланды. Сайлау алдында оппозициялық партия пайда болды, Джаната фронт
(Халық майданы) М.Десай басқарған, оған Органицаия Конгресс (ИНК(о), Джан
сангх, Бхаратия лок дал (БЛД), Социалистік партия және Ч.Шекхара тобы
КПИ,Акали дал және Дравид муннетра (ДМК), 1977 жылғы сайлауда ИНК бірінші
рет жеңілді, Халықтық палатада 153 орыннан 34,5% алды, оппазиция 43,2 %
алып 328 орынға ие болды, сайлауда Джаната партия табысқа жетті. 1 мамыр
1977 жылы өздерінің Ұлттық жиналысын өткізді.Онда оппазициялық партиялар
бірікті (ОК, Джан сангх, БЛД, СП, КЗД) Үндістанда демократиялық,
социалистік республика орнату үшін, гандизм идеясын басшылыққа ала отырып
экономикалық және саяси күштерді біріктіру арқылы ішкі саясатты жүргізу.
Бірақ Үндістанның аймақтарындағы идеялық, саяси күрестердің тоқтамауы
бірігу процесін қиындадыт, саяси тартыс тоқтамады, Ол күрес 1978 жыл бойы
тоқтамады, нәтижесінде Джаната партия екіге бөлініп кетті.
1978-1979 жж.аралығында ИНК арасында да жік пайда болды: ол Индира
Ганди жағындағы (ИНК(И), сыртқы істер министрі Сваран Сингха жағындағылар
ИНК(С) және Девараджа Арс жағындағылар.
1980 жылғы сайлау Үндістанның тәуелсіздік тарихында ерекше орын алды,
Сайлауға алты партия қатысты: ИНК(И), ИНК(А), Джаната парти, Лок дал, КПИ,
КГЖ(м) және 20 дан астам аймақтық партиялар. Үндістан тарихында бірінші рет
коммунистік оппозициялық партиялардың бірігуі болды, олар И.Гандидің ішкі
саясатын сынады. Әсіресе әлеуметтік және экономикалық қайта құру істерінде.
1980 жылғы сайлаудың ерекшелігі буржуазиялық партиялар арасында-ғы
келісушілік. ИНК (И) Джанат және Лок партияларының бағдарламалары ұқсас
болды: социалистік қоғам орнату, Үндістанның барлық топтарының мүддесінен
шығатын демократиялық қоғам орнату, ауылшаруашылығын жақсарту, оның
техникалық жағынан қамтамасыз етілуін арттыру, ірі, орта және ұсақ
өнеркәсіптерді бірдей дамыту т,б. Бағдарламалары реформалық сипатта болды.
Үндістан қоғамы үшін бірінші орында түрған мәселе, ол этаикалық топтар,
касталар арасындағы шиеленісті, езара таласты тоқтату болды. Елдегі саяси
күрес тоқтамады. 1984 жылы қазанда Индира Ганди сикхстік террористер
қолынан қаза болды. 1984 жылы желтоқсанда сегізінші сайлау болып онда
ИНК(И) жеңді 508 орынның 401-не ие болды. Премьер министр болып И.Гандидің
үлкен ұлы Раджив Ганди келді. Ол өз жұмысын Конгрестің мүшелерін жаңартудан
бастады және реформа жасады. Ол бойынша Конгрестің 100 жылдық (1985ж.)
мерей тойына арнап партияның ішінде сайлау өткізді, партия құрамы, конгрес,
профсоз ұйымдарьш жаңартты. Үндістан ұлттық профсоюз конгресі, Үндістан
ұлттық студенттер қоғамы және аймақтағы ұйымдарды сайлау арқылы жаңартты.
Р.Ганди ИНК (И) председателі болып сайланды.
80-жылдардың ортасынан бастап 70-80 жж. алға қойылған Неру жолы-мен
жүруде ауытқу пайда болды. Олар өз алдарына мынадай міндеттер қойған:
1)өнеркәсіптерді экспортқа тауар шығаратындай жағдайға жеткізу; 2)ғылым мен
хехниканың жетістігін пайдалану; 3)өнеркәсіпте жаңа технологияны еңгізуге
бөгет болатын жағдайлардың барлығына жол бермеу; 4)Жеке меншіктің еипатын
өзгерту және оны ұлттық Үндістанлық сектор ретінде дамыту, шетелдіктер
ықпалынан шығу; 5)мемелекеттік сек-тордағы қажеттсіз өнеркәсіптердің санын
азайту, оларды қайта құру.
19851986-8990 жж.арналған жетінші бесжылдық жылдарында мемле-кеттік
сектордағы өнеркәсіптерге ақша бөлмей оларды өз қаржыларымен шығындыру жолы
қарастырды. Мемлекеттік сектордағы өнеркәсіптер енді жеке меншік
өнеркәсіптерге қарағанда өнімді аз шығаратын болды, тиімсіз мемлекеттік
сектордағы өнеркәсіптерді жекеше-лендіруге рүқсат берілді. Экономиканы
әкімшілік-командалық биліктен экономикалық федерализм арқылы билеуге, яғни
еркін сауда қатнастары-ның дамуына мүмкіндік беретіндей билікке көшті.
Р.Ганди үкіметі экономиканы жаңарту саясатын ұстады, яғни шетел
капиталының енуіне, жеке меншік капиталдың дамуына, әсіресе электро-ника
саласында нарық заңын еңгізді. Үндістанның өнеркәсіп саласын-дағы
партнерлері АҚШ, Жапония және ФРГ болды. Ол мемлекеттер ақшадай көмек
берумен қатар жаңа технологияны да өнеркәсіптерге кіргізуге көмектесетін
болды.
Бірақ елдегі этникалық және касталық жікке бөлінуді тоқтатуда кеп
жетістіктерге жете алмады. Пенджабта сикхстік сепаратистер қозғалысы қайта
жанданды. Пакистанмен шекаралас жерлердегі Джамму және Кашмир жерлерінде
индустар мен мусылмандар арасындағы шиеленіс жиілеп кетті. Конгреетін
жергілікті жерлердегі бөлімдерінщ арасында саяси шиеленіс басталды.
Оппазиция Р.Ганди үкіметін финанс операциясын шетел-дермен дүрыс
жүргізбедін деп кіналады. Оған себеп швед фирмасы Бофорстан 1986 жылы
гаубиц сатып алуға байланысты болды. Ол Бофорс ісі деп аталды. Премьер
министр өзінің кіналі еместігін толық дәлелдегенмен ел ішінде оған
сөнімсіздік күшейіп кетті. Үндістан оппозициясының ашық қарсылығы
парламенттен 106 депутаттың өз бетімен қарсьшық белгісі ретінде шығуы
болды. Олар тез арада үкіметтің отставкаға кетуін талап етті және қайта
сайлау өткізу.
1989 жылғы сайлауда оппозициялық топ В.П.Сингх бастаған жеңді. Оған 5
партия енді: Джаната дал. ИНК(С), Ассам гана паришад, Дравида мунетра
кажагам, Телугу десам. Жаңа үкімет кедейлер тобына көмектесу, бағаны
реттеу, діни шиеленістерді реттеу, тоқтату Пенджабтағы жағдайды келісім
арқылы шешу міндеттерін қойды. Көп көңіл шетел капиталына ауды. Үндістан
өнеркәсіп орындарын жаңа технологиямен қамтамасыз ету кеңес беру және
лицензия мәселелерінде шетелдік мамандарға сүйенді. Осы кезеңді
либералистік саясат кезеңі деп атауға болады.
26 қантар 2000 жылы Үндістан республикалық жолмен дамуының 50 жылдық
тойын атап өтті, 10 партияның басына А.Б.Ванджпаи келді.
Үндістанның саяси даму тарихында демократиялық тәртіпті сақтай отырып
федеративтік және саяси полицентризм принципінде даму бағыты ұсталынып
отыр.
1.2 Екі елдің өзара ынтымақтастық қатынастарының қалыптасуының
алғышарттары
АҚШ - тың Пакистанға әскери көмегі, СЕАТО блогының құрылуы және Бағдад
келісімінің ұйымдастырылуы Үндістанда қоршауда қалу сезімін тудырды,
империализмнің басқа да әрекеттері Үндістанлық бейтараптық сыртқы саясаттың
позитивті бейтараптылыққа көшуіне мәжбүр етті.
Бұл саясаттық блоктарға қосылмау, империалистік әскерге одақтар құру
саясатына қарсы белсенді қимыл көрсету, отаршылдықты жою мен жаппай
қарусыздану үшін күрес екені жоғарыда айтылған болатын. Бұл саясатты толық
түрде былай сипаттауға болады:
✓ өз тәуелсіздігі үшін күресіп жатқан барлық халықтардың
белсенді қолдауына сүйенген кейіннен тәуелсіздікті жеңіп
алғаннан кейін отаршылықтың барлық қалдықтарын жою үшін күрестің
халықтар қолдауы жағдайындағы антиколониализм;
✓ барлық нәсілдердің теңдігін, өзге халықтарды кемсітуге жол
бермеуді талап ету; яәскери одақтардың құрылуы, әскери
келісімдердің жасалуы саясатын сынаумен ұштасатын соғыс
блоктарына қосылмау;
✓ өз елдерінің мүдделеріне байланысты іс-қимыл еркіндігі
жағдайындағы барлық халықаралық проблемаларға деген
көзқарастардың бейтараптылығы;
✓ халықаралық даулы мәселелердегі бәсендікті нығайту және
экономикалық даму үшін қолайлы жағдайлар мақсатында жүргізілетін
екі аралық жақындастыру саясаты.
Үндістанның позитивті бейтараптылыққа көшуі ең алдымен, оның
бейбітшілікті сақтау мен оны нығайту үшін күресті күшейтуінен көрінді,
бейбітшілікке қауіп империалистік державалар тарапынан болғандықтан,
Үндістанның сыртқы саясаты барған сайын империализмге бағыт ала берді. Бұл
Нерудің 1954 жылдың жартысынан бергі жасаған сыртқы саясаттық
мәлімдемелерін оған дейінгі халықаралық саясат мәселелеріне байланысты
мәлімдемелерімен салыстырғанда, айқын көрінеді.
Халықаралық қатынастардың барлық тарихты көрсетіп отырғанындай,
империалистік державалар қарсылығына қарамастан жүргізіліп отырған
позитивті нейтралитет саясатының маңызды, қажетті шартты Кеңес Одағының
жас, тәуелсіз мемлекеттерді қолдауы, бүкіл социалистік лагеръдің оларға
экономикалық, саяси және әскери көмек жасауға дайын екендігі болып табылуы,
оның үстіне, егер дүние жүзінде социалистік достық одақ елдері болмаса,
позитивті бейтараптылық саясаты мүлде мүмкін болмас еді. Осы халықаралық
фактордың негізінде лениндік империализмге қарсы күрестегі интернационалдық
көмек принципі мен социалистік елдердің және үшінші дүние елдерінің
дамуының бейбіт жолына деген жалпы мүдделілігі жатыр.
Сонымен, Үндістанның позитивті бейтараптылық саясатының қалыптасып,
одан әрі дамуы оның Кеңес Одағымен қатынастарының күшеюімен тығыз
байланысты. Егер экономикалық қатынастардан бастасақ, онда ең алдымен,
олардың 1955 жылға дейін нашар дамығанын айтып өту қажет. 1953 жылдың 2
желтоқсанында КСРО мен Үндістан арасындағы алғашқы 5 жылға жасалған
саудалық келісім болды. Келісім - шарттың алғашқы жылында ақ Үндістанның
Кеңес Одағына шығаратын экспорты 7 рет, ал КСРО - ден алынатын импорт 2,5
рет артты. Үндістанның Кеңес Одағымен сыртқы сауда айналымы 1954 жылы
небәрі 36,5 млн. рупийге жетті, яғни бұл айналымның Үндістанның сыртқы
саудасындағы алатын мөлшері аз болды. Бұл сауда келісімі Үндістанның
Кеңестік машина жасау құралдарын алу үшін кең мүмкіндіктер ашқанына және
келісім шарттарында айтылғандай, Кеңестік техникалық көмектің Үндістанның
экономикалық даму жобаларының орындалуы үшін белгіленгеніне қарамастан,
кейбір Үндістанлық мемлекет қайраткерлері Батыстың қолдауына сүйенгісі
келді, Кеңестік көмекке селқос қарады. Мысалы, Үндістанның сауда министрі
Д.П. Камаркар 1954 жылдың 4 мамырында парламент сұрақтарына жауап бере
отырып, ашық түрде Кеңес технологиялық көмегі 1958 жылғы келісім-шарты
бойынша жоспарланғанымен, оны алудың қажеттілігі болмай отыр, деп мәлімдеді
15.
Ал, Батыстан келетін экономикалық және техникалық көмектің жағдайы
қандай еді? 1952 жылдың желтоқсанында қойылған американ-үнді техникалық
ынтымақтастығы жайлы келісімге сәйкес Үндістан 1956 жылдың 31 наурызына
дейін 1,28 млрд рупий бөлінді, оның бар болғаны 775 млн-ға ғана терілді,
оның үстіне бұл ақшаның көбі инфраструктураны дамытуға жұмсалды. АҚШ-тың
Үндістанға экономталық көмек беру позициясына сипаттама бере келіп, Кеңес
экономисі М.А. Александров: Үндістанға кең түрде берілетін көмектен бас
тартқан американ империалистері Үндістан ақырында АҚШ-қа қолайлы берілген
шеңбердегі американ көмегін қабылдаут мәжбүр болады деген үмітпен аңдысын
аңду позициясын ұстап отыр, деп өте дұрыс түрде атап көрсетеді.
АҚШ-қа крятын талаптардың ең негізгісі Үндістан үкіметінің тәуелсіз
сыртқы саясаттан бас тартуы - Үндістанның американ империализмінің әскери-
стратегиялық жоспарларына өнгізілуі болды. АҚШ басқыншыларының осы мақсатын
көрсететін көптеген дәлелдердің біреуін ғана келтірейік - американ ғалымы,
профессор Ф.Л. Шуман 1953 жылы былай деп жазды: 1951-52 жылдардағы
техникалық және азық-түлік көмегі ретіндегі американ көмегі және елші
Честер Буолеттің ыңғайлылығы мен ақылы алғыс сезімін тудырады, ал
Үндістанның халықаралық жағдайы бойынша нағыз ұлы державаның АҚШ-қа
қосылып, Қытай мен КСРО-ге қарсы болуға дайын еместігі бұған сәйкес емесң.
1955 жылдың 2 ақпанындағы Кеңес-үнді келісімі жемісті және кең түрдегі
Үндістан мен КСРО ынтымақтастығының бастамасы болды. Үндістанлық галым М.С.
Раджан Үндістанның социалистік елдермен экономикалық қатынастарды дамытуга
ұмтылушылығынан басқа Үндістанның 1954-55 жылдардағы Кеңес Одағымен және
басқа да социалистік елдермен қатынастарды нығайту және дамыту жолымен
жүруінің тағы үш қосымша себептерін көрсетеді.
1. Батыстың Үндістанлық бейтараптылыққа деген кереғарлығы нәтижесінде
Үндістан халқы және үкіметі
Үндістанның тәуелсіз ел ретінде өзін сақтап қалуының және өзінің
тәуелсіз сыртқы саясатын одан әрі жалғастырудың бірден-бір жолы социалистік
елдермен жақындасу екенін сезінді. Осыған байланысты Үндістан өзінің дүние
жүзілік аумақты саясатына байланысты халықаралық мәселелерде үлкен ролъ
атқаруы керек еді, алайда ұдайы болып тұрған Батыс тарапындағы қысым
салдарынан бұл ролъді атқару қиын болды. Батыс қысымына төтеп берудің
бірден-бір жолы социалистік елдермен қатынасты дамыту еді.
Үндістанның өмірлік мүдделеріне (мысалы, Кашмир мәселесі) қатысты
немесе Үндістанлықтардың ұлттық сезіміне қатысты (мысалы, Гоаға қатысты
мәселе) мәселелер қозғалған кезде батыс державалары Үндістанны қолдамады?
Тіпті кейбіреулері оған немкетті қарады.
1955 жылы көктемде Кеңес өкіметі Дж. Неруді КСРО-ее келуге шақырған
кезде Үндістан премъер-министрі оған келісім білдірді. Кеңес Одағына сапар
алдында ол бұл спар туралы мынандай мәлімдеме жасады: Мен Кеңес
адамдарымен жүздесүді шыдамсыздықпен күтудемін. Мен олардың істеген істері
жайлы естідім? Бәрін де өз көзіммен көргім келеді. Мен ол жаққа үйрену үшін
бара жатырмын. Үндістанның Кеңес Одағымен жақындасуының жоғарыда
келтірілген себептерінен туындайтын жәйт - Неру өз көзімен көріп қайтудан
басқа бұл сапар кезінде экономикалық және саяси ынтымақтастықты кеңейту
мүмкіндіктерін анықтау мақсатын қойған болуы керек 16.
ССР-дегі 1955 жылдың 7 маусымынан 23 не дейін болған күндер ішінде
премъер-минситр Неру, оның қызы Индира Ганди және үкімет делееациясының
мүшелері Москвадан басқа Волгоградта, Кырымда, Тбилисиде, Ашхабадта,
Ташкентте, Самарқандта, Алматыда, Рубцовскіде, Магнитогорскіде,
Свердловскіде және Ленинградта болды, бірқатар кәсіпорындар мен мәдени
мекемелерді аралады, Кеңес адамдарының экономика, ғылым және мәдениет
салаларындағы жетістіктерімен танысты. Дж. Неру барған барлық жерде де оны
сондай жылы көңілмен, ықыласпен қарс алды, мұндай қабылдау ешқандай басқа
шетелдік қайраткерлерге көрсетілген емес. Бұл - Кеңес адамдарының Дж.Неру
мен жалпы барлық Үндістан халқының бостандық пен бейбітшілік үшін күресін
жоғары бағалайтынының көрінісі. Сонымен қатар бұл қабылдау үінді елшісінің
пікірі бойынша, Кеңес үкіметінің бейбіт қатар өмір сүру принциптеріне,
адалдығын көрсетеді.
Үндістан премъер министрі Кеңес басшыларымен көп әңгіме өткізді.
Экономикалық мәселелерге қатысты келіссөз нәтижелері жайлы пресс-
конференциядағы мәлімдемеде Неру Кеңес үкіметінің Үндістанға оның
белгіленген даму жобаларының орындалуына көмекке дайын екенін және бұл
көмектің ешқандай саяси мәселелермен анықталмайтынын айтты.
Үнді-Кеңес қатынастарының логикалық жалғасы - Дж. Нерудің Кеңес
басшыларын Үндістанға келуге шақыруы болды. Бұл сапар 1955 жылдың 18
қарашасы мен 14 желтоқсан арасында, Бирмат баруға арналған бір жеті
үзіліспен болды. Үндістанда болған үш жеті ішінде Кеңес өкіметі делегациясы
Делиден басқа Бомбейде, Бангелурде, Майсурде, Калъкуттада, Джайпурде,
Сринигарда және де басқа да бірқатар жерлерде болды.
КСРО мен қатынастардың нығаюына деген көзқарас Үндістанның өзінде
қандай болды деген мәселе көп көңіл аудартады. Ресми көзқарастарға
қарағанда, бұл мәселеге байланысты мынадай құштарлық жақтар болды:
1. Кеңес Одағы Батыс державалары сияқты Үндістанны идеологиялық, саяси
немесе әскери одаққа тартуга ұмтылған жоқ, ол ашық және қалтқысыз түрде
оның бейтараптылық саясатын қолдады.
2. Кеңестік экономикалық көмекке сенімділіктің үлкен саяси және
экономикалық маңызы болды.
3. Миллиондаған Үндістанлықтар өздерінің белгілі бір халықаралық
проблемаларға қатысты, тіпті Үндістанның ұлттық мүдделеріне қатысты
мәселелер бойынша ұстаған позицияларының алғаш рет ұлы держава және
(хауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі) тарапынан қолдау алғанын
қанағаттанғандықпен қабылдады.
4. Үнді-Кеңес қатынастарының ғылым және мәдениет, сауда салаларындағы
кеңеюі Үндістанда Кеңестік ғылыми-зерттеу жұмыстарнына деген және соған
байланысты орыс тілін үйренуге деген ықыласының артуына алып келуі
керектігінен көрінеді.
Осының бәрі, жалпы алғанда, және алғашқы сайлаудан кейінгі
Үндістандағы ішкі саяси күштердің ара-қатынасымен халықаралық жағдай
қаралып отырған кезеңнің соңына, 1955 жылдың соңына қарай, парламенттегі
Үндістанлық баспасөздегі және барлық қоғамдық топтардағы Дж.Нерудің Кеңес
Одағымен қатынастарды нығайту бағытын кең түрде қолдауын қамтамасыз етті.
1.3 Үндістанның позитивті бейтараптылығы және оған көзқарас
Жаңа 1956 жылдың алдында Үндістанның премъер-министрі Дж.Неру француз
тарихшысы Тибор Мендені өзінің өтініші бойынша бірқатар проблемаларды
әңгіме ету үшін қабылдады.
Тибор Менденің Бандунг конференциясының практикалық нәтижелері неде
деген сурағына жауап бере келіп Дж. Неру былай деді: Бұл конференция
азиялық қоғамдық пікірге әсер еткен сияқты. Европамен Американың қоғамдық
пікірінеде үлкен әсер етті. Азияда ол белгілі бір дәрежеде ынтымақтастықтың
сезімін тудырды. Америка мен Европада Азиялық елдердің бірігіп, бұған дейін
батыс мемлекеттері жүзеге асырып келген өктемдікке қарсы шығуынан туған
алаңдаушылық сезімін пайда етті. Неру Бұған қоса Европа елдері мен
Америкада азиялық проблемалардың Азияның, азиялық қоғамдық пікірдің және
ынтымақтастықтың қатынасынсыз шешілуінің мүмкін еместігін жете
түсінбейтінін айтты. Оның пікірінше, Азияға қатысты мәселелерді шешуге
тырысу Лондонда, Нъю-Иоркте, Парижде немесе басқа бір жерлерде жалғасуда.
Әңгіме барысында Дж.Неру империалистік жалдап алу мен қулдыққа қарсы
барлық жолдармен күрес жүргізу қажеттігін мәлімдеді. Мен белгілі бір
жағдайларда әркім күресуі керек екенін мойындаймын, - деді ол, - бұл біраз
мөлшерде теорият және көбінесе халықтың жағдайына, оның мүмкіндігіне
байланысты. Тіпті ұлы пацифист болған М.К. Гандидің өзі де үнемі
хауіптенүшілікке берілгеннен күресудің артықтығын айтатын. Ол біздің
зұлымдыққа берілмеу керек және онымен күресте бейбіт жолдарды (құралдарды)
таңдап алу қажет деп есептеді. Егер біз оны істей алмасақ, қару арқылы
күресу керек, бірақ зұлымдыққа берілмеу керек.
Дж.Нерудің империализм мен отрашылдыққа қарсы күрестегі осындай пікірі
Үндістанның премъер-министрінің бұрынғы, көбінесе кімге арналып айтылғаны
белгісіз, Азияның әрбір еліне саяси бостандық правосын беруге, Азиядағы
болып жатқан тарихи өзгерістерге түснушілікпен қарауға шақырған сөздеріне
мүлде ұқсамайды.
Үндістанлық ұлттық өкіметінің ең алғашқы өмір сүре бастаған
кезінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz