Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы қарым қатынастың даму тарихы (1992-2003 жылдар)
Кіріспе 3.9 бет.
І.тарау: Қазақстанның сыртқы саясаты 10.22 бет.
2.тарау: Египет пен Қазақстан арасындағы
қарым қатнас 23.41 бет.
2.1 Египет Араб Республикасының тарихы мен
саяси жағдайы 23.29 бет.
2.2 Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы саяси.экономикалық қарым.қатнастар 30.41 бет
3.тарау: Египет пен Қазақстан арасындағы мәдени.рухани
қарым.қатнастар 42. 57 бет.
3.1. Египет мәдениетінің даму ерекшеліктері 42.46 бет.
3.2. Екі ел арасындағы мәдени.рухани байланыстар 46.49 бет.
Қорытынды 50.54 бет.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 55.58 бет.
І.тарау: Қазақстанның сыртқы саясаты 10.22 бет.
2.тарау: Египет пен Қазақстан арасындағы
қарым қатнас 23.41 бет.
2.1 Египет Араб Республикасының тарихы мен
саяси жағдайы 23.29 бет.
2.2 Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы саяси.экономикалық қарым.қатнастар 30.41 бет
3.тарау: Египет пен Қазақстан арасындағы мәдени.рухани
қарым.қатнастар 42. 57 бет.
3.1. Египет мәдениетінің даму ерекшеліктері 42.46 бет.
3.2. Екі ел арасындағы мәдени.рухани байланыстар 46.49 бет.
Қорытынды 50.54 бет.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 55.58 бет.
Қазақстан Республикасы мен Мысыр елі арасындағы қарым-қатнас тарихы кешенді түрде алынып зерттелмеген тың тақырыптардың біріне жатады. Осыған дейін тек сыртқы саясатқа байланысты алынып жекелеген мақалалар мен ғылыми еңбектерде үзінділер ғана берілгені болмаса толығымен екі ел арасындағы саяси, экономикалық және мәдени қарым-қатнастар тарихы ерекше қарастырылған жоқ. Егемен Қазақстан Республикасы бірінші күннен бастап көрші елдермен байланыс мәселесіне ерекше көңіл бөліп отыр. КСРО ыдырағаннан кейінгі кездегі пайда болған тәуелсіз мемлекеттермен қатар, алыс шетелдермен, жақын шетелдермен, оның ішінде Орталық Азия елдерімен, Қиыр Шығыс, Таяу Шығыс елдерімен байланыс жас егемен еліміз үшін өте тиімді. Бүрын тек ғана бір атаумен Шығыс деген атпн аталған елдер арасында қайтадан байланыс орнап, ол елдер өздерін тең құқықты мемлекттер ретінде тани бастады. Отандық тарих ғылымының өзекті міндеттері қатарында шет елдермен қарым-қатнастарының барысын зерттеу кезек күттірмейтін мәселе болып табылады. Сондықтан да Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы саяси, экономикалық, мәдени-рухани байланыстар тарихын зерттеу бүгінгі таңдағы жас зерттеушілер үшін өзекті мәселелердің қатарына жатады. Зерттелу деңгейі. Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасының арасындағы қарым-қатнас тарихы бүрын кең түрде кешенді зерттелмеген тақырыптардың қатарына жатады. Ол туралы тек ғана біз мемлекет аралық келісімдердер, мемлекеттік құжаттар мен үкімет тарапынан қабылданған заңдардан ғана ала аламыз. Екі ел арасындағы байланыс мәселесінде ерекше тарихнамалық дерек болып табылатын ол екі ел арасындағы елшіліктердің қызметтері мен олардың бүхаралық ақпарат құралдарының өкілдерімен кездесулеріндегі сөздері, Египет-Қазақстан келісімі кезіндегі қабылданған жазбаша құжаттар жатады.
1. Токаев К.К. Внешняя политика Казахстана в условиях глоболизации. Алматы: АО «САК» НППИК «GAUHAR», 2000.- 584с.(401-404).
2. Тоқаев К. К. Преодоление. Дипломатические очерки.-Алматы: ОАО «САК-НП ПИК «GAUHAR», 2003-656 с.
3. Назарбаев Н.А. Стратегия становления и развития Казахстана как суверенного государства. Алматы: РГЖИ «Дәуір». 1992.15-28с.
4. Сонда. 20-24 беттер.
5. Токаев К.К. Под стягом независимости. Очерки о внешнейполитике Казахстана.-Алматы:білім, 1997.-736с.(551-562).
6. Токаев К.К. Қазақстан Республикасының дипломатиясы. Алматы: НППИК «GAUHAR». 2002. -568бет. (34-55, 188-190).
7. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы. Алматы РГЖИ «Дәуір». 1992.-26-27 беттер.
8. Арабская Республика Египет. Справочник. Москва: Наука,1990.- 335с.
9. Арабские страны. История, экономика, политика. Москва,1986. - 278с.
10. Назарбаев Н.А. Эпицентр мира. Алматы, 2003.
11. Қазақстан Республикасының Халықаралық шарттар бюллетені. 19930№1.
12. Тайжанов Б. Мысырда да Қазақстан туы желбіреді. //Азия, 1994, №2,5-бет.
13. Арабский мир: Три десятилетия независимого развития. М.,Наука,1990. 372с.
14. Арабский. мир конце XX века. Материалы I конференции арабистов. Институт востоковедения. М.,1996. -212с.
15. Шоқыбаев А. Қазақстан Египет келісімдері//Егемен Қазақстан, 1993. 16 ақпан.
16. Қазақстан мен Араб елдері қарым-қатнасы //Iзденіс 2000ж.№45,219-221 беттер.
17. Шехита Фарух. Главы государств лишь указали дорогу//Новое поколение 2001 3 ноябрь. С.7.
18. Мусинов А. Наш человек в Каире: беседа с послом РК в АРЕ // Новое поколение 200Іг.3 ноября с.7.
19. Жүмажан Б. Мысыр жер жиханға аңыз ел // Алматы ақшамы, 2001 21 шілде.
20. Тулеков А.М. Внешние связей Республики Казахстан с другими государствами. Материалы международной научно-парктической конференции: Казахстан на рубеже XXI века: межгосударственные и межнациональные отношения, посвяшенной 10-летию независимости Казахстана.-Алматы, АГУ им.Абая,2001. Часть III.-255 с.
21. Тайжанов Б. Жалауымда жүрегімнің лүпілі( Қазақстанның Мысыр еліндегі елшісімен сұқпат) //Егемен Қазақстан 1994ж. 17 ақпан.
22. Нурпейсов Д.К. Перспективы Казахстанско-Египетского сотрудничества в сфере ядерной безопастности //Аналитическое обозрение№2, 2001г.
23. Мысыр-жер жиханға аңыз ел //Алматы ақшамы, 2001 ж.21 шілде.
24. Шехита Фарух. Египет қазаққа ежелден таныс Мысыр// Түркістан,1996 17-шілде.
25. ТайжановБ. Наша дружба высше гор и пирамид //Каз.правда,1995 3 марта.
26. Сеиранян Б.Г. Египет. Новейшая история арабских стран Африки. М.,1990. -409с.
27. Министр Қ.К.Тоқаевтың ЕАР сапары. //Дипломатический курьер. №3,2000г.
28. Преодоление. Дипломатические очерки.-Алматы,ОАО "САК"-НП ПИК, 2003-656 с.
29. Сонда. 650-653 беттер.
30. Сонда. 650-656беттер.
31. Министр Қ.К.Тоқаевтың ЕАР сапары. //Дипломатический курьер. №3, 2000г.
2. Тоқаев К. К. Преодоление. Дипломатические очерки.-Алматы: ОАО «САК-НП ПИК «GAUHAR», 2003-656 с.
3. Назарбаев Н.А. Стратегия становления и развития Казахстана как суверенного государства. Алматы: РГЖИ «Дәуір». 1992.15-28с.
4. Сонда. 20-24 беттер.
5. Токаев К.К. Под стягом независимости. Очерки о внешнейполитике Казахстана.-Алматы:білім, 1997.-736с.(551-562).
6. Токаев К.К. Қазақстан Республикасының дипломатиясы. Алматы: НППИК «GAUHAR». 2002. -568бет. (34-55, 188-190).
7. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы. Алматы РГЖИ «Дәуір». 1992.-26-27 беттер.
8. Арабская Республика Египет. Справочник. Москва: Наука,1990.- 335с.
9. Арабские страны. История, экономика, политика. Москва,1986. - 278с.
10. Назарбаев Н.А. Эпицентр мира. Алматы, 2003.
11. Қазақстан Республикасының Халықаралық шарттар бюллетені. 19930№1.
12. Тайжанов Б. Мысырда да Қазақстан туы желбіреді. //Азия, 1994, №2,5-бет.
13. Арабский мир: Три десятилетия независимого развития. М.,Наука,1990. 372с.
14. Арабский. мир конце XX века. Материалы I конференции арабистов. Институт востоковедения. М.,1996. -212с.
15. Шоқыбаев А. Қазақстан Египет келісімдері//Егемен Қазақстан, 1993. 16 ақпан.
16. Қазақстан мен Араб елдері қарым-қатнасы //Iзденіс 2000ж.№45,219-221 беттер.
17. Шехита Фарух. Главы государств лишь указали дорогу//Новое поколение 2001 3 ноябрь. С.7.
18. Мусинов А. Наш человек в Каире: беседа с послом РК в АРЕ // Новое поколение 200Іг.3 ноября с.7.
19. Жүмажан Б. Мысыр жер жиханға аңыз ел // Алматы ақшамы, 2001 21 шілде.
20. Тулеков А.М. Внешние связей Республики Казахстан с другими государствами. Материалы международной научно-парктической конференции: Казахстан на рубеже XXI века: межгосударственные и межнациональные отношения, посвяшенной 10-летию независимости Казахстана.-Алматы, АГУ им.Абая,2001. Часть III.-255 с.
21. Тайжанов Б. Жалауымда жүрегімнің лүпілі( Қазақстанның Мысыр еліндегі елшісімен сұқпат) //Егемен Қазақстан 1994ж. 17 ақпан.
22. Нурпейсов Д.К. Перспективы Казахстанско-Египетского сотрудничества в сфере ядерной безопастности //Аналитическое обозрение№2, 2001г.
23. Мысыр-жер жиханға аңыз ел //Алматы ақшамы, 2001 ж.21 шілде.
24. Шехита Фарух. Египет қазаққа ежелден таныс Мысыр// Түркістан,1996 17-шілде.
25. ТайжановБ. Наша дружба высше гор и пирамид //Каз.правда,1995 3 марта.
26. Сеиранян Б.Г. Египет. Новейшая история арабских стран Африки. М.,1990. -409с.
27. Министр Қ.К.Тоқаевтың ЕАР сапары. //Дипломатический курьер. №3,2000г.
28. Преодоление. Дипломатические очерки.-Алматы,ОАО "САК"-НП ПИК, 2003-656 с.
29. Сонда. 650-653 беттер.
30. Сонда. 650-656беттер.
31. Министр Қ.К.Тоқаевтың ЕАР сапары. //Дипломатический курьер. №3, 2000г.
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Диплом жұмысы
ТАҚЫРЫБЫ: Египет Араб Республикасы мен
Қазақстан Республикасы арасындағы қарым
қатынастың даму тарихы (1992-2003 жылдар)
Ж О С П А Р :
Кіріспе 3-9 бет.
І-тарау: Қазақстанның сыртқы саясаты 10-22 бет.
2-тарау: Египет пен Қазақстан арасындағы
қарым қатнас 23-41 бет.
2.1 Египет Араб Республикасының тарихы мен
саяси жағдайы 23-29 бет.
2.2 Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы саяси-
экономикалық қарым-қатнастар 30-41 бет
3-тарау: Египет пен Қазақстан арасындағы мәдени-рухани
қарым-қатнастар 42- 57 бет.
1. Египет мәдениетінің даму ерекшеліктері 42-46 бет.
2. Екі ел арасындағы мәдени-рухани байланыстар 46-49 бет.
Қорытынды 50-54 бет.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 55-58 бет.
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы мен Мысыр елі арасындағы қарым-қатнас тарихы
кешенді түрде алынып зерттелмеген тың тақырыптардың біріне жатады. Осыған
дейін тек сыртқы саясатқа байланысты алынып жекелеген мақалалар мен ғылыми
еңбектерде үзінділер ғана берілгені болмаса толығымен екі ел арасындағы
саяси, экономикалық және мәдени қарым-қатнастар тарихы ерекше қарастырылған
жоқ. Егемен Қазақстан Республикасы бірінші күннен бастап көрші елдермен
байланыс мәселесіне ерекше көңіл бөліп отыр. КСРО ыдырағаннан кейінгі
кездегі пайда болған тәуелсіз мемлекеттермен қатар, алыс шетелдермен, жақын
шетелдермен, оның ішінде Орталық Азия елдерімен, Қиыр Шығыс, Таяу Шығыс
елдерімен байланыс жас егемен еліміз үшін өте тиімді. Бүрын тек ғана бір
атаумен Шығыс деген атпн аталған елдер арасында қайтадан байланыс орнап, ол
елдер өздерін тең құқықты мемлекттер ретінде тани бастады. Отандық тарих
ғылымының өзекті міндеттері қатарында шет елдермен қарым-қатнастарының
барысын зерттеу кезек күттірмейтін мәселе болып табылады. Сондықтан да
Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы саяси,
экономикалық, мәдени-рухани байланыстар тарихын зерттеу бүгінгі таңдағы жас
зерттеушілер үшін өзекті мәселелердің қатарына жатады. Зерттелу деңгейі.
Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасының арасындағы қарым-
қатнас тарихы бүрын кең түрде кешенді зерттелмеген тақырыптардың қатарына
жатады. Ол туралы тек ғана біз мемлекет аралық келісімдердер, мемлекеттік
құжаттар мен үкімет тарапынан қабылданған заңдардан ғана ала аламыз. Екі ел
арасындағы байланыс мәселесінде ерекше тарихнамалық дерек болып табылатын
ол екі ел арасындағы елшіліктердің қызметтері мен олардың бүхаралық ақпарат
құралдарының өкілдерімен кездесулеріндегі сөздері, Египет-Қазақстан
келісімі кезіндегі қабылданған жазбаша құжаттар жатады.
Сондықтан да біз Египет пен Қазақстан арасындағы қарым-қатынас тарихын
сипаттайтын деректерді бірнеше топтарға бөлуімізге болады:
Бірінші топқа ресми қабылданған құжаттар-екі ел арасындағы жасалған
келісім-шарттар: саяси, экономикалық, мәдени-рухани байланыстарды
сипаттайтын, сонымен қатар экономикалық әр сала бойынша жасалған келісімдер
(сауда, транспорт, әуе тасымалдауы, энергетика, ядролық-атамдық жүйелер
бойынша, түсті және қара металдар және де мәдени-рухани сала бойынша, ғылым-
білім мекемелері арасындағы жасалған шарттар мен келісімдер, бюллетеньдер
т.б.);
Бкінші топқа Египет пен Қазақстан Республикасының территориясындағы
елшіліктердің құжаттары;
Үшінші топқа мәдени-рухани сала бойынша жасалған келісім бойынша екі
ел арасындағы ғылым-білім саласындағы жүзеге асып жатқан шараларға
байланысты екі елде білім алып жатқан жас ғалымдар, аспиранттар мен
студенттердің жазбалары мен зерттеулері;
Төртінші топқа бүхаралық ақпарат құралдарының құжаттары, интернет
мағлүматтары, шетелдік баспасөз беттерінде жарық көрген құжаттар, мақалалар
мен хабарламалық деректер;
Бесінші топқа қазіргі жас ғалым-зерттеушілердің еңбектері-олар әліде
аз болса ,да осы кейінгі 10 жылдан астам уақытта біраз табысқа жетіп отыр.
Тарихнамалық зерттеулер қатарына жалпы қазіргі кездегі Қазақстан
Республикасының сыртқы саясатына байланысты өз көзқарастары мен ойларын
ортаға салып отырған, өз тәжірибелері мен күнделікті зерттеулері арқылы,
жұмыстарына тікелей байланысты көптегең еңбек етіп жүрген Ел басымыз Н.
Назарбаевтың еңбектері(1). Ел басымыз өз еңбектерінде тәуелсіз Қазақстан
Ресбуликасының бүгінгі таңдағы ұстап отырған сыртқы саясатындағы негізгі
басты мақсаты алыс және таяу шетелдермен бейбіт және тең түрдегі қарым-
қатнас орнату екендігіне ерекше көңіл бөледі. Н.Назарбаев өзінің еңбектері
мен арнайы кездесулермен мемлекеттік тұрғыдағы сөздерінде біздің еліміздің
ұстап отырған негізгі мақсаты-саяси, экономикалық және мәдени-рухани
байланыстарды Араб елдерімен достық, бейбітшілік, өзара көмек бағытында
ұстау және оны іс жүзінде. жүзеге асыру екендігін баса айтып көретеді.
Қазақстан Республикасының қалыптасуымен дамуының стратегиялық
бағдарламасында және де Қазахстан -2030 бағдарламаларында, кейінгі көлемді
зерттеу еңбектерінде осы айтылған мәселелерге ерекше баға бере отырып
келешектегі егемен Қазақстан Республикасының даму бағдарламасын көрсетіп
берді (2). Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігіндегі
жұмыстары мен ондағы тәуелсіздіктен кейінгі кездердегі қол жеткен табыстар
мен мемлекеттің сыртқы саясатындағы басты бағыттар мен бағдарларды талдап,
.оған кейінгі кезде өте кең түрде баға беріп, тұжырым жасап жүрген
Қ.К.Тоқаевтың еңбектері(З). Осы еңбектерінде қоғам қайраткері Қазақстан
Республикасы мен Египет Араб Республикасының арасындағы қарым-қатынасқа да
ерекше баға береді. Жалпы Қазақстан Республикасы батысшылдыққа ғана бара
бермей, сонымен қатар азиаттық бағытты басымырақ қарастыруы керке деген
пікірлерді де білдіреді(4), ол тәуелсіздік алған алғашқы күндерден бастап
Қазақстан Республикасының сыртқы саясатында тұрған басты мақсаттардың бірі
рл қандай бағытты алады, кімдермен байланыс орнатады. Батыс Еуропалық
дамыған мемлекеттермен қатар көрші орналасқан Араб елдерімен, туыстае,
қандас елдермен, рухани байлығымыз ортақ, салт-дәстүріміз ортақ елмен
байланыс орнату мәселелерін қойды. Қазақстан Республикасының Орталық Азия,
Таяу Шығыс аймағындағы геосаяси мәселелерді үнемі бақылай отырып, оған өз
көзқарастарьш білдіру және сонымен қатар жалпы көрші елдермен саяси,
экономикалы-әлеуметтік, мәдени-рухани байланыс орнату мәселеріне ерекше
баға бере отырып тоқталған. Жалпы Қ.К.Тоқаевтың еңбектерінің қүндылығы ол
мол деректермен, болған оқиғаларды кең түрде талдай отырып оған баға
беруімен ерекшеленеді жәнеде сол салада тікелей басшылықта істеп отырған
қоғам қайраткерінің елдің сыртқы саясатындағы негізгі табыстары мен ондағы
шешілген мәселелерді реттілікпен баяндауымен ерекшеленеді.
Египет пен Қазастан Республикасы арасындағы ынтымақтастық және өзара
байланыс туралы Қазақстанның Египет Араб Республикасындағы төтенше және
өкілетті елшісі Б.Тайжановтың кейінгі кезде баспасөз беттерінде жарық көріп
жүрген мақалалары жатады(5). Ол мақалаларында автор екі ел арасындағы
мәдени-рухани байланыстарға, әсіресе Қазақстан мен Египет білім ордаларында
білім алып жүрген студенттер туралы көп мәселелерге тоқталып өткен, сонымен
бірге екі ел арасындағы байланыстың толығымен жүзеге аспай отырғанының ел
ішіндегі жеке кәсіпкерлікке жол берілмеуі, олардың еркін дамуына
мүмкіндіктердің шектелуі және сыртқы инвестицияның. мемлекет тарапынан
толық қорғалмауы туралы мәселелерді атап көрсетеді. Сонымен қатар өзі
елшілікте болған кездегі қол жеткен табыстарды баяндайды.
Египет пен Қазақстан арасындағы қарым - қатынас тарихына тоқталып,
зерттеулер жазып жүрген А.Шоқыбаев(6). Ол әсіресе егемендікке қол жеткен
күннен бастап Қазахстан елін араб елдерінің тануы және батыстық емес
азиаттық бағыт туралы пікір айтушылар қатарына жатады. Келешекте Египет пен
Қазақстан арасындағы экономикалық, саяси және мәдени-рухани байланыстың
нығаю жолдарының екі ел үшін де тиімділігіне тоқтала отырып, оны жүзеге
асыру жолдары туралы пікірлер білдіреді. Келесі тарихнамалық деректер
қатарына жататын зерттеулерге баспасөз беттерінде жарық көрген мақалалар
жатады. Каз. Правда, Егемен Қазақстан, Алматы ақшамы, Түркістан, Панарама,
Деловой мир, Аналитическое обозрение газеттері мен журналдары бетінде жарық
көріп жүрген саяси тақырыптар мен экономикалық-мәдени байланыстарға
арналған ой толғаулар мен пікірлерді, тарихи деректер негізінде жазылған,
яғни Мысыр елінің өткен тарихы туралы құжаттарды, мақалаларды алуымызға
болады (7). Бірақта толығымен Египет Араб Республикасы мен Қазақстан
Республикасының арасындағы қарым-қатнас тарихын. барлық салада толығымен
қамтып зерттеген зерттеу жұмысы жоқтың қасы. Сондықтан да тарих ғылымы
саласында бұл әлі өз тарихы толығымен ашылмаған, енді зерттеуге бет алынған
кешенді зерттеуді талап ететін тақырыптардың қатарына жатады.
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты мен міндеттері: Египет пен Қазақстан
Республикасы арасындағы қарым-қатнас тарихын кешенді түрде алып зерттеу
негізгі мақсат болып табылады. Ол үшін төмендегідей міндеттерді жүзеге
асыру қажет:
1. Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы саяси
қарым - қатнасқа тоқтала отырып талдау жасау;
2. Екі ел арасындағы экономикалық қарым-қатнастарды талдау, оны баяндау
және қол жеткен жетістіктерге тоқталу;
3. Екі ел арасындағы рухани-мәдени байланыстарды баяндау, екі ел арасындағы
ғылым-білім саласында, мәдени байланыстар саласындағы жүргізіліп жатқан
шаралар, кездесулер мен конференциялар, ондағы қаралған мәледелерге
талдау бере отырып баяндау;
4. Екі ел арасындағы діни- рухани саладағы байланыстар, Египет діни-мәдени
.орталыгының ашылуы және ондағы бүгінгі күнгі жүргізіліп жатқан
шаралар мен алдағы бағдарламаға талдау жасау.
5. Екі ел арасындағы сауда байланысы: тасымалдау, транспорт түрлері, түсті
металдар және астық өнімдері мен шикізат алмасу және Египеттен
Қазақстанға қажетті тауарларды көптеп алу мәселелеріндегі басты жүзеге
асырылған салалар.
Хронологиялық шеңбері КСРО ыдырағаннан бастап тәуелсіздік ала бастаған
жас мемлекеттердің сыртқы саясатының жаңа белес алған кезі, яғни 1991
жылдан бастап бүгінгі күнге дейінгі аралықты қамтиды.
Зерттеу жұмысының методологиялық негізіне тарих, саясат тану,
философия, әлемтану, экономика, мәдениеттану, дін тану және басқа да
қоғамдық ғылымдардың негізгі заңдылықтары мен тұжырымдары және де осы сала
бойынша жарық көрген ғалым-зерттеушілердің ой пікірлері мен зерттеу
тұжырымдары алынады.
Практикалық қолданылымы Египет Араб Республикасы мен Қазақстан
Республикасы арасындағы қарым-қатнас тарихын кешенджі зерттеу жұмысын
арнайы курстарда, тілі оқытылатын елдер тарихы, тілі оқытылатын елдер
экономикасы, идеологиясы мен дін тану және мәдениеттану пәндерінде жалпы
қоғамдық ғылымдар саласында Египет мемлекетінің тарихына байланысты
пәндерде қосымша құжат ретінде қолдануға болады. Сонымен қатар келешекте
осы тақырып бойынша ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізген кездерде қолдану
мүмкіндігі бар. Тарихнама мен деректік көздерін тарих пәндері бойынша
қосымша құжаттар ретінде, тарихнамалық талдаулар кезінде қолдануға болады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы Египет пен Қазахстан Республикасы
арасындағы қарым-қатнас тарихының тың деректер мен құжаттар арқылы алғаш
рет кешенді түрде зерттелуі болып табылады.
Зерттеу жүмысының құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде негізінен тақырыптың өзектілігі, зерттеу жұмысының мақсаты
мен міндеті, тарихнамасы мен деректері және де хронологиялық шегі мен оның
методологиялық негізі алынған.
I тарауда Қазақстан Республикасының егемендік алғаннан бастап
сыртқы саясаты мен ондағы үстаған негізгі бағыттарына талдау жасалынды.
II тарауда Египет пен Қазақстан арасындағы қарым- қатынастың
қалыптасу тарихына тоқтала отырып оны негізінен 3 тармақшаға бөле отырып
Египеттің сыртқы саясаты, екі ел арасындағы саяси қарым-қатнас,
экономикалық байланыстар мен мәдени қарым-қатнас деп жеке-жеке
қарастырылды.
III Египет пен Қазақстан Республикасы арасындағы мәдени-рухани
байланыстар мен қарым-қатнастар және ондағы қол жетікізілген жетістіктер
мен жіберілген кемшіліктерге тоқталып өттік. Жалпы екі ел арасындағы
келешектегі қарым-қатнас бағдарламасы және оның негізгі бағыттары туралы
талданды.
Қорытынды бөлімде Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республиқасы
арасындағы саяси, экономикалық, мәдени-рухани байланыстардың жетістіктері
мен кемшіліктерін атай келіп негізгі қорытындылар берілді.
І-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ
Қазақстан Республикасы өзінің егемендігін алған алғашқы күннен бастап
— ақ халықаралық аренада Қазақстан мемлекетінің алатын орнын белгілеу және
оның халықаралық саясаттағы беделін нығайтуда көптеген іс-шаралар
жүргізілді. Осы мақсатта көп еңбек сіңірген Ел басымыз Н.Назарбаев болды.
Президенттің жүргізген саясатының арқасында Қазақстан әлемдік,саяси және
экономикалық қоғамдастықта өзіінң орнына ие бола алды. Халықаралық
міндеттерді шешуде жауапкершілікпен қарап шеше алатын дербес мемлекет
ретінде танылды. Территориялық көлемі жағынан әлемде тоғызыншы орынға ие
болған Қазақстан Республикасы сияқты еуразиялық мемлекет сыртқы саясатына
ерекше мән берді. Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты Қазақстанның
егеменді ел ретінде қалыптасуының стратегиясы атты еңбегінде және
Қазақстан —2030 бағдарламасында анық көрініс тапты(8). Ол еңбектерінде Ел
басымыз Қазақстан Республикасының сыртқы саясаттағы негізгі бағыттарын
белгіледі. Олар: елімізді әлемдік қоғамдастыққа енгізу; елдің ұлттық
қауіпсіздігін қамтамасыз ету; Қазақстанның экономикалық дамуына жәрдемдесу,
шет елде жүрген қазақ азаматтарының құқықтары мен мүдцелерін қорғау, қарым-
қатнасқа мүделік білдірген барлық мемлекеттермен өзара тиімді қарым-
қатнастар орнату (9).
Қазақстан Республикасы үшін КСРО ыдырағаннан кейін өзінің
қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін сыртқы саясатта қандай бағытты ұстауымыз
керек деген мәселе ерекше орын алды. Ол жас тәуелсіз мемлекеттің өзінің
географиялық жағынан орналасуына да және де отаршылдық кезден қалған қиын
демографиялық жағдайына да тікелей байланысы болды. Қайта құру
бағдарламасын ұсынған бүрінғі КСРО-ның алғащқы және ақырғы Президенті
М.С.Горбачевтің өзі Қазақстанның жеке тәуелсіз мемлект ретінде өмір сүруі
туралы айтқанда сенімді болмады. Ол негізгі ұлт өкілі сан жағынан аз болып
отырған кезде ол мемлект ішкі саяси тұрақтылықты сақтап тұра алмайды
сондықтан да оның ішкі ісіне қуатты державалар қол сүғуы мүмкін деген. Міне
осындай ой айтылып отырған елдің сыртқы саясаттағы келешегі туралы көптеген
саясаткрлер өз пікірлерін айта бастады. Сондықтан да 90-жылдары басталған
сыртқы саясаттағы шиеленістер мен 1991 жылғы КСРО-ның ыдырап оның орнында
саяси аренада пайда болған жас тәуелсіз мемлекттер өз тәуелсіздіктерінің
алғашқы күнінен бастап- ақ қандай бағыт ұстау керек және қай елдермен қарым-
қатнастарды орнату қажет, қандай жолды тандау керек деген көптеген кезек
күттірмейтін сұрақтардың жауабын алу керек болды. Онда негізгісі батыс пн
шығыс елдерімен арадағы қарым-қатнас мәселесі. 90-жылдардың басында-ақ
Қазақстанда белгілі саясаткерлер М.Тэтчер, Дж.Бэйкрлер болды. Олар біздің
елдің саяси және экономикалық дамуына баға беріп өздерінің көзқарастарын
Батыс саясаткерлерінің , алдында ашық айтты. Қазақстанның келешегінің зор
екендігі және Батыс Орталық Азия аймағындағы Қазақстанның алатын орнына
ерекше баға беретіні белгілі болды. .
Қазақстан жеріне деген шет елдердің қызығушылығы оның тек табиғи
байлығына ғана емес біздің елдегі пайдалануға даяр тұрған ядролық қарудың
болғандығында еді. Біздің мемлектіміз өз Тәелсіздігін алған кзде ядролық
мемлекттер қатарында болды(10).
БҰҰ халықаралық қатынастар уставы негізіне алынған принциптеріне қатаң
үстай отырып сыртқы саясатта прагматикалық және конструктивтік, ал ішкі
саясатта азаматтық бейбіт саясат ұстап, тұрақтылықты сақтау, қоғамдық
құрылысты демократияландыру және адам құқықтарын сақтауды жүзеге асыру
қажет болды. Ол үшін әлемдік қоғамдастықта өзінің үстаған бағытынан
ауытқымай, бейбітшілік саясатты басшылыққа ала отырып барлық көрші
елдермен, жақын жіне алыс шет елдермен тең түрден келісімге келік, бейбіт
қарым-қатнас ұстауы қажет болды. Осыған қол жеткізуде жас егемен еліміздің
басшысы көп еңбек еткені барлығымызға да аян. Президент Н.Назарбаевтың
бірінші күннен бастап дүрыс шешім қабылдауы елімізді әлемдік қауымдастықта
өз орнын табуына мүмкіндік жасады. Қазақстан Республикасы бірінші болып
ядролық қарудан өз еркімен бас тартты. Ядролық қаруды тататпау және ядролық
қаруы жоқ мемлекет ретінде 1968 жылғы шартқа қосылып оған қол қойды (11).
Осылайша өз жерінде 1949 жылдан бастап ядролық қаруды жерасты және
жерүстінде жарық келген мемлекет өз еркімен ол қаруды к,олданудан бас
тартты. Осылайша Қазақстан Республикасы әлемдік қауіпсіздікті сақтаушы және
бейбітшілікті жақтаушы ел ретінде өз дамуының жоғары деңгейін көрсетті.
Ядролық аруды таратпау туралы келісімге қосылу тек Қазақстан Республикасы
үшін ғана емес бүкіл өркениет үшін тарихи маңызы зор болды.
Қазақстан Республикасының осы үстаған саясатын қолдай отырып Еуропалық
алдынғы қатарлы дамыған ядролық державалар оның қауіпсіздігін
қолдайтындықтарын білдіріп қауіпсіздік кепілдігінберді.
1994 жылы Будапеште СБСЕ (Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
жөніндегі кеңес) саммиті барысында Меморандумға қол қойды. Ол бойынша АҚШ,
Ұлыбритания және Ресей ДНЯО-ға (ядролық қаруды таратпау туралы шешеім)
қосылуы біздің еліміздің өзінің аумағынан барлық ядролық қару жарақтарды
шығару туралы міндеттемелірені ескере отырып өздерінің Қазақстан
Республикасының тәуелсіздігін, егемендігін және қазіргі бар шекараларын
құрмет тұтатындықтарын мәлімдеді (12). Сонымен қатар жоғарыдағы
мемлекеттер Қазақстан Республикасының тұтастығына және саяси
тәуелсіздігіне қарсы күш қолданудан немесе күш қолдану қаупін төндіруден
тартынатындарын атап көрсете отырып міндеттеме алды.
1995 жылы Қазақстан Қазақстан қауіпсіздігіне кепіл болуға Қытай
Халық Республикасы мен Франция мемлекеттері өз мәліметтерін білдірді. 1996
жылы Қазақстан барлық шет елдермен Халықаралық ұйымдармен байланыс орнатты
(13). ТМД-да Қазақстан мемлекеті шет елдік өкілдіктердің саны жөнінен Ресей
мен Украинадан кейнігі үшінші орында болды. Әлемдік қауіпсіздік пен
тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін БҰҰ Бас Ассамблеясының 47 сессиясының
барысында Н.Ә.Назарбаев бірінші болып Азиядағы қауіпсіздік құрылымын
(АӨСШК)құру туралы ұсыныс жасады (14). Бұл бастама осы кезеңде де
халықаралық қатнастарда елеулі рөл алатын барлық Азиялық елдер тарапынан
қолдау тапты. Иран, Египет және Израиль сияқты саяси жағынан көреғар
көзқарастағы мемлекеттер де АӨСШК процесіне бёлсене қатысты. Ислам
Конференциясы Ұйымы АӨСШК-ті қолдайтындықтарын білдірді. Бұл дипломатиылық
жұмысқа АҚШ пен Украина байқаушылар ретінде қатысты. БҰҰ-ы сарапшылары
қажетті құжаттарды дайындауда елеулі көмек көрсетті.
1999 жылы 14 қыркүйекте Алматыда кездесу болып, оның барысында
Азиядағы қауіпсіздік институтын құру үшін принципті маңызы бар АӨШК-ке
мүше. мемлекеттер арасьшдағы қарым-қатнасты реттейтін принциптер
декларациясына (15) тұңғыш рет қол қойылды. Бұл құжатта егеменді теңдік;
егемендікке тән құқықтарды құрмет түту; күш қолданбау; күш қолдану қаупін
болдырмау; мүше мемлекеттердің аумақтық тұтастығы; дауларды бейбіт жолмен
шешу; ішкі істерге араласпау; қарусыздану және қару жараққа бақылау жасау;
экономикалық, әлеуметтік және мәдени ынтымақтастық, адам құқығы және
негізгі бостандықтар секілді маңызды мәселелер кең ауқымда қаралып,
талқыланды.
Алматы қаласында 2002 жылы 3-4 маусым аралыгында өткен АӨСШК саммитін
Қазақстанның сыртқы саясаттағы жетістіктері ретінде атап өту керек.
Саммитте Азия құрылығындағы жетекші рөл атқарушы көптеген мемлекеттердің
басшылары бас қосты. Олардың қатарында Қытай Халық Республикасының төрағасы
Цзян Цземинь, Ресей Президенті В.В.Путин, Үндістан Премьер Министрі
А.Ваджпай, Пакистан Президенті П.Мушарраф және басқалар болды.
Қазақстанның сыртқы саясатындағы алдыға қойған мақсаты бұл араб
әлемімен қарым-қатнастарды қарқынды түрде жүргізу болып табылады. Араб
елдерімен өзара іс-қимылды қарқынды түрде жүргізу Қазақстан Республикасының
сыртқы саясатындағы осы аймақтағы жетекші мемлекеттермен қарым-қатнас
орнатуға бағытталған. Осы орайда Қазақстан мен араб елдерінің сырт
қарағанда біраз айырмашылығы болғанымен екі жақты байланыстыратын факторлар
бар.
Араб елдері үшін жаңа геосаяси жағдай Қазақстанда өз тауарларын
сататын рынок ретінде және бай қазба байлықтары барлығы біздің елге олардың
өз капиталдарын айналымға салуға мүмкіндік тудірады. Таяу Шығыс жерлерін,
араб елдерін Қазақстан территориясында дүние жүзіне, белгілі Байқоныр
қосмадромының болуы да қызықтырады, онда телекоммуникациялық, космостық
зерттеу жұмыстарын жүргізуге байланысты бағдарлама жүргізу үшін
қызықтырады.
Қазіргі араб дүниесіне құрамына 21 елемен мемлекет кіретін біртұтастық
саяси құрама болып табылады. Әр мемлекеттің саяси, экономикалық, әлеуметтік
даму деңгейі әртүрлі болғанымен олардың мөдени-рухани дамуы бірдей, яғни
негізгі мемлекеттік діні-ислам, тілдері араб тілдері. Салт-дәстүр, әдет-
ғұрыптары бірдей сатыда дамыған мемлекеттер. Олардың мәдени-рухани. дамуы
бірдей болғандықтан араб әлемінің бірлігі осы күнге дейін сақталып отыр.
Араб елдері еуропалық қазіргі дүниеге сай экономикасын құрумен қатар
ұлттық мемлекеттерін күшейтіп, тілдерін, мәдениетін, діндерін қатаң сақтап
келе жатқан елдер. Олардың дамуында да демографиялық, қоғамды
демократияландыруда, инфрақұрылымды дамыту, исламдық экстемизм сияқты
мәселелер өз шешімін табуды күнделікті қажет етеді.
Экономикалық саяси мәселелерді шешуде Араб мемлекеттерінің Лигасы
(АМЛ), ОПЕК, Парсы шығанағындағы араб елдерінің өзара қатнас Кеңесі, Араб
Магрибі Кеңесі (АМК) секілді ұйымдардың саяси аренада маңызы зор.
Қазақстан Республикасы мен Араб елдерінің арасындағы қарым-қатнас тез
арада қалыптасып, дамыды деп айта алмаймыз. Қазақстан мемлекеті өзінің
егемендігін алғаннан бастап оның орналасқан геосаяси орны мен ондағы жер
асты минералды байлықтары және шетелдік тауарларды өткізуге қолайлығы басқа
шетелдік мемлекеттер секілді араб елдерін де өзіне бірден қызықтырды. Ең
алдымен Қазақстан мен Араб елдері арасындағы қарым- қатнас ол мұнай- газ
өнеркәсіптері сапласында дамуға бағыт алды. Қазақстанның жер астындағы бай
мұнай қазба байлықтарын өңдіру және оны тиімді пайдалану жолдарын үйрену
үшін ол араб елдерімен тығыз қарым-қатнас орнатулары қажет болды. Оның
ішінде бай ел, орасан зор инвестициялық қоры бар, әлемдегі отын-
энергетикалық қоры жағынан саяси аренада ерекше орын алатын Сауд
Аравиясымен және Парсы шығанағындағы басқа да мұнай өндіруші
мемлекеттермен ынтымақтастықты дамыту Қазақстанның Таяу Шығыс аймағындағы
елдермен қарым-қатнасын нығайтудағы маңызды фактор болып табылады. Бұл
сауда- саттық, мұнай өндіру және өңдеу саласындағы тиімді байланысты
орнатуға Қазақстан мүдделі болып отыр.
Кейінгі жылдары Қазахстан Республикасы мен Сауд Арабиясы арасындағы
байланыс жақсарып келеді. Сауд Арабиясы елі тек араб елдері арасында ғана
емес ол бүкіл мұсылман елдеріне танымал мемлекет.
Қазақстан дипломатиясы Таяу Шығыстық және Солтүстік Африканың басқа
араб елдерімен саяси, экономикалық байланыстарды дамыта отырып кеңейтуге
ерекше мән беріп отыр.
Араб елдерінің арасындағы Египет Араб Республикасының маңызы мен орнын
ескере отырып Қазақстан Республикасы осы елмен жоғары деңгейдегі саяси,
экономикалық және мәдени-рухани байланысты нығайтуға үмтылуда. Сондықтан да
екі ел арасындағы байланыстарды дамытуға негіз болатындай тиімді жолдарды
екі ел арасындағы арнайы елшіліктер арқылы, мемлекет аралық келісімдер
арқылы қарастырып, оны біртіндеп жүзеге асыруда. Сондықтан да болашақтағы
екі ел арасындағы қарым-қатнас үшін екі жақты шарттардың нақты тиімді
жолдары жасалуда. Онда екі ел арасындағы кең түрде, тепе теңдікке
негізделген, мәдени және тарихи байланыстарға негізделген шаралар жүзеге
асырылуда. Бірақ қазір Парсы шығанағындағы елдер Қазақстанға тек
экономикалық партнер ел ретінде ғана қарап отыр. Қазақстан Республикасы
араб елдерімен байланысты жан-жақты нығайта отырып дүниежүзі мұсылмандар
қауымдастығына ену- интеграциялану процесін жүзеге асыруды басты мақсат
етіп отыр.
Қазақстан мен Египет арасындағы саяси қарым-қатнас тек ғана сыртқы
ведомствалық ұйымдар арқылы және елшіліктер арқылы ақыл-кеңес құру,
консультация беру жұмыстарын ғана іске асырып отыр. Осы салада екі ел
үкімет басшылары арасында, сыртқы істер министрліктері арасында халықаралық
проблемаларға байланысты пікір алмасу, ақылдасу шаралары жүзеге асты.
Египет мемлекеті Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың
Азиядағы бірлестік пен сенім білдіру Кеңесін шақыру идеясының маңыздылығын
қолдай отырып оған сенім артатындықтарын және қолдайтындықтарын білдірді.
Басында осы форумда Египет мемлекеті бақылаушы ретінде қатысса, ал 1996
жылдан бастап оның тұрақты мүшесі болды.
1996 жылдың ақпанында Египет Министрлер орынбасарларымен сыртқы істер
министрінің орынбасары бастаған делегациясы Н.А.Назарбаевтың Азия
аймағындағы тұрақтылық пен қауіпсіздігін қамтамасыз ету туралы бастамасын
қолдап Кеңеске қатысушылар санын кеңейтуді ұсынды.
Гвинеяның Конраки қаласында өткен Ислам конференциясы Ұйымына мүше
елдердің сыртқы істер министрлерінің 1996 жылы желтоқсандағы сессиясында
Қазақстан Республикасы осы ұйымға толық қанды мүше ретінде кірді. Осы
Қазақстанның мүше ретінде кіруіп Египет мемлекеті зор инетпен қолдады.
Қазақстан Египет арасындағы ынтымақтастықтың ұзақ уақытқа тұрақты дамуын
Орталық Азияда өзінің позициясының күшеюімен байланыстырады.
Қазақстан Республикасы мен Каир арасындағы екі жақты ресми қатнастарда
негізгі бағыт саяси және сауда-экономикалық қатнастарын дамытуды күшейтуге
бағытталып отыр. Египеттін араб әлеміндегі орны мен оның жетекші ролін
ескере отырып Қазақстан елінің сыртықы істер министрлігі Египетпен
дипломатиялық қатнасын СВМДА бастамасын жүзеге асыру арқылы дамытуды көздеп
отыр.
Екі ел басшыларының арасындағы ресми кездесу кезінде бірқатар
халықаралық және аймақтық маңызды мәселелер, оның ішінде бірінші кезеқте
ТМД-ның Азия республикаларындағы және Орта Азияға көршілес елдердің соңғы
халықаралық оқиғаларға қатысы мен көзқарастары туралы және оның келешектегі
дамуы туралы мәселелер талқыланды.
Екі ел Президенті сонымен қатар басып алынған араб жерлерінен өткен
жылы Израилдың Палестиналықтарды күштеп көшіруінен туындаған шиеленістерден
туындаған жағдайды Таяу Шығыстағы жағдайды бейбіт жолмен реттеу мәселелерін
де қарастырды. Екі ел арасындағы саяси, экономикалық және мәдени-рухани
қарым-қатнасқа ерекше көңіл аударды.
Кездесу кезінде екі ел Президенттері елдегі демократияны дамыту,
азаматтық бостандықтарды қамтамасыз ету мәселелері бойынша пікір алмасты
және демократиялық қоғамды орнатуда ерекше орын алатын баспасөз және
бұқаралық ақпарат құралдарының ролі туралы мәселелерді талқылады.
Хосни Мубарак және Н.Назарбаев ұлттық тұрақтылықты қамтамасыз ету,
экстемизмнің қандай да болмасын белгілеріне, көріністеріне жол бермеудің
маңыздылықтарын және гуманизмнің дамуында діннің қолайлы ықпалын атап
көрсетті(16).
Ресими кездесу кезінде Египет Араб Республикасының Президенті мен
халықаралық проблемалар тұтасымен алғанда Тәуелсіз Мемлекеттер
Достартығындағы жағдай және Таяу Шығыстағы жағдайларды реттеу мәселелері
қарастырылды. Талқыланған мәселелер бойынша екі ел басшыларының
көзқарастары сәйкес келетіндігі атап көрсетілді(17).
Қазақстан ТМД шеңберіңдегі бірігу жөніндегі инициативаны толығымен
жақтайтындығын, сонымен қатар "Египет Араб Республикасымен достықты нығайту
және Ресейдің өзіндегі жағдайды жақсарту реформа жолымен үдайы алға жылжуға
мүмкіндік беріп жәрдемдеседі" - деп осыны жақтайтындықтарын білдірді (18).
Н.Назарбаев өзінің Иран еліне барған сапарына тоқтала отырып
Қазақстанның Иранға кейбір ыдырайтын заттар бергендігі туралы сөзді жоққа
шығарды. Осы соңғы кезде шиеленісіп отырған Египет-Иран ара қатынастарында
Қазақстанның ағайындық ролін айтып, оны бейбіт жолмен реттеуге шақырды және
Каирдегі, Тегерандағы келіссөздерде де осы мәселелер бойынша әңгіме
көтерілді. Н.Назарбаев "Мен өз үлесімді қосуға даярмын және екі жақтың
ерікті күш-жігерінің арқасында бұл қолымнан келеді деп үміттенемін"-деді
(19).
Дүниежүзіндегі елдер сондықтан да тәуелсіздігін алған Қазақстанның
сыртқ^І саясатында қандай бағытты үстайтындығын қадағалап отырды, оған
ерекше көңіл қойды.
Египеттің өркениет жолындағы игі қадамдарының бірі- енді ғана
тәуелсіздік алған ТМД елдерімен достық қарым-қатнас орнатуы болды.
Қазақстан мен Египет Араб Республикасы арасындагы дипломатиялық қарым-
қатнас 1993 жылы орнатылды. Екі мемлекет басшылары арасында бірнеше рет
жоғары дәрежедегі кездесулер өткізілді. Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Назарбаевтың 1993 жылы Мысырға барған тұңғыш ресми сапары екі
ел арасында берік негіз қалады. Екі жақты ынтымақтастық, әсіресе, мәдени-
рухани, ғылыми-техникалық прогресс тұрғысында жемісті болып отыр. Соның бір
белгісі ретінде Қазақстан Республикасының 2001 жылғы инвестициялық
мүмкіндіктерімен таныстыру үшін Каир қаласында ақпан-наурыз айларында
халықаралық инвестициялық конференция өткізілді. Қазақстан елі бай кең
орындарымен белгілі, еңбек потенциалы зор, минералды ресустарға бай үлкен
мүмкіндіктері бар ел қатарына жатады. Қазақстанның қай салада болмасын
потенциалы зор. Қазақстан мен Египет арасындағы тікелей әуе қатнасының
орнауы, денсаулық, хат-хабар, байланыс ауқымы, мал дәрігерлік салалар
бойынша келісім шарттарға қол жеткізілді.
Екі елдің салт-дәстүрі, діни наным-сенімдері ұқсас. Мысыр халқы
адамзат дамуының алғашқы легімен дамып келе жатқан көне халыққа саналады.
Оның рухани бай тәжірибесі бар, мәдени, рухани қүндылықтарды сақтай отырып,
күнделікті өмір тұрғысында пайдалана отырып өз ерекшеліктерін сақтап
отырған халық. Египет ғылым мен мәдени дамуда алғашқылардың қатарында.
Нобель сыйлығының лауреаттары-Нагиб Махбуз, доктор Ахмет, доктор Альбез-
әлемдік өркениетттің дамуына үлес қосқан қайраткерлер. БҰҰ Бас Хатшысы
болған Бутрос Гали да әлемдік саясатта ерекше орында. Қазақстан мен Египет
мемлекеттерінің арасында білім беру саласында да байланыстар дами түсуде.
1993 жылы жасалған келісім шарттар бойынша Қазақстандық жастар Египет
университеттерінде, ал египетттіктер Қазақстанда аспирантурада оқып жатыр.
Қазақстан Республикасының Діни Басқармасы мен Египеттің Әл-Азхар
университеті арасында тығыз байланыс орнатылған. Жыл сайын Қазақстанның 20
студенті осы университте білім алады. Алматыда бой көтерген ислам орталығы
Нүр Мубарак атындағы Ислам мәдени университеті деп аталады. Бұл жоғары
рухани оқу орны- әділетті ислам бағытында көшелі білім беретін болады.
1992 жылы мамырда Лиссабондағы Қазақстан, Украина, Беларуссияның
ядролық қарудан бас тартатындығын білдіретін келісімге қол қойғаннан кейін
сыртқы саясатта Қазақстан мемлекетін шет елдегі көптеген дипломаттар,
саясаткерлер басқаша тани бастады. Содан бастап Қазақстан еліне сырттан
инвестициялық көмектер мен экономикалық қаржыландыру, кредиттер беру,
заемдар бөлу және өз елдерінің елшілерін жіберу сияқты сыртқы саяси қарым-
қатнастар мен экономикалық және мәдени байланыстар орнай бастады. Қазақстан
Республикасына көптеген шет елдер өздерінің сыртқы қарым-қатнастағы
ұсыныстарын білдіре бастады. Осындай қиын диштоматиялық жағдайда өзінің
ерекше ешкімге бағынышты емес сыртқы саясатын белгілеу қажеттілігі тұрды.
Қазақстан Республикасын 115 тен аса елдер таныды. Қазақстан
Республикасының 35 елде дипломатиялық елшіліктерімен 29 елде елшілері мен
өкілдері, ал 2 бас консульдық, 3 дипломатиялық миссиясы және 7 консульдық
пунктері жұмыс істейді. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасы өзіне байланыс
орнату үшін тілек білдірген мемлекеттердің барлығымен саяси, экономикалық
және мәдени байланыстар орнатуда.
Қазақстан дипломатиясы өмір талабына сай жұмыс істеуі қажет, ол
қолайлы және сан қырлы, бастысы ашылып отырған мүмкіндікті толығымен
пайдалана алуы қажет (20).
Сыртқы саясаттағы басты негізгі ұстап отырган бағыттар:
1. XXI ғасырда бейбітшілікті қамтамасыз ету;
2. Аймақтағы қауіпсіздікті сақтауды қамтамасыз ету;
3. Халықаралық экономикалық қарым-қатнастарды қалпына келтіру және соған
қол жеткізе отырып дамыту, дүниежүзілік экономикалық байланыс орнату.
Осы бағыттарды жүзеге асыра отырып жас тәуелсіз Қазақстан
Республикасының сыртқы саясатында бейбітшілік бағытты үстай отырып, сыртқы
қарым-қатнастарды дамыту үшін дипломатиялық байланыстарды жүзеге асыру
жолдарын көрсетіп берді. Ол бағыттар мен мақсаттар ел басымыз
Н.А.Назарбаевтың Стратегия становления и развития Казахстана как
суверенного государства және Қазақстан-2030 бағдарламаларында толығымен
көрініс тапқан. Сыртқы саясатта еуропалық бағыт және азиаттық бағыттар
ерекше атап көрсетілё отырып олардың арасындағы айырмашылықтар да көрініс
алды.
Халықаралық аренада Қазақстан мен шетелдер арасындағы қарым-қатнас
мәселесінде негізгі қойылатын басты талаптар мен міндеттер: Қазақстан
Республикасының тәуелсіздігіне қол сұқпай, оның геосаясиаренадағы
орналасқан территориясының бірлігін сақтай отырып әскри-саяси, саяси-
экономикалық байланыстар орнату; азаматтардың демокартиялық құқықтары мен
міндеттерін сақтай отырып Қазақстанның саяси аренадағы рөлін арттыру;
Қазақстанның геосаяси орналасу территориясының тишділігш пайдалана отырып
дүниежүзілік шаруашылық байланыстар орнату. Сонымен қатар Қазақстан
Республикасының өзінің саяси, экономикалық және әлеуметтік дамуындағы
ерекшеліктер мен оның демографиялық және саяси дамуындағы жағдайы оның өз
күшіне сенуіне, әскери емес, саяси күшіне сенуіне, барлығынан да бүрын
сыртқы дипломатиялық қарым-қатнастағы біліктілікке сенуіне байланысты
болады (21).
Сыртқы саясаттағы басты мақсат экономикалық және саяси қарым қатнастар
орната отырып ол елдермен тең құқықтық қарым-қатнасты ұстау, өз елінің
қауіпсіздігі мен тұтастығын сақтау және тәуелсіздікке, территориялық
бірлікке қол сұқтырмау басты міндет.
Шетелдермен байланыс орнатуда экономикалық және тілдік ерекшеліктер де
негізгі факторлардың қатарына жатады.
Мысыр елімен қазақ елінің тәуелсіздікке дейін жүріп өткен жолдары мн
бастарынан өткрген қиыншылықтары өте ұқсас. Осы ұқсастықтардың бір сыры
XIII ғасырда бүкіл Мысырды тегі қыпшақтан шыққан Сұлтан Бейбарстың
басқаруында. 1952 жылға дейін Мысыр елі мн көрші Судан елін король Фарух І-
ші басқарды.
Өздерінің тәуелсіздігін алу үшін үшінші әлемдегі дамушы елдер
әлеуметтік және отарлық езгіден қүтылу үшін тәуелсіздік үшін күреске
шықты. Мысырда 23-шілдеде 1952 жылы жас офицерлер ұйымының басшылығымен
болған революция жеңіск жете отырып ел тәуелсіздігін алып республика
орнайды. Ел Президенті болып әуелі Мүхаммед Нагиб, одан кейін Кемал Абділ
Насыр болды. Басында Мысыр Республикасы болып құрылды, кейіннен Египт Араб
Республикасы болып аталды.
2 -ТАРАУ: ЕГИПЕТ ПЕН ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АРАСЫНДАҒЫ ҚАРЫМ-ҚАТНАС
2.1 ЕГИПЕТ АРАБ РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТАРИХЫ МЕН САЯСИ ЖАҒДАЙЫ
Тарихы Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін жариялағаннан кейінгі
оны алғашқылардың бірі болып таныған -Египет Араб Республикасы. Халқымыз
ежелден бері Мысыр деп танитын бұл елмен сан ғасырлар бүрын-ақ керуен
жолдары арқылы жалғасқан алтын арқау барлығы баршамызға әйгілі. 5000 жылдық
көне тарихы бар Мысыр елінің тарихы да сан қырлы. Мысырлықтар тарих
жылнамасын б.э.ІҮ ғасырына дейін жалғасқан перғауындар дәуірінен бастайды.
Осы ғасырдың аяғына дейін созылған Грек-рим, екі жарым ғасырлық Византия
кезеңінде христан діні үстемдік етті. 641 жылы араб әскерінің басы Амра ибн
ал-Асанның Египеттегі билігі елге ислам діні мен араб тілін сіңірді. Араб
билеушілері Египетті ұзақ жылдар бойы мамлюктердің (ақ құлдар) күшімен
ұстап тұрды. Мамлюктер Египетте 1517 жылға дейін билік құрды. Одан Осман
империясы билікке келді. Сұлтан Бейбарыс 1260 жылы билікке келіп Египетті
17 жыл бойы биледі. Оның ел астанасы Каирде 1270 жылы салдырған мешіті осы
күнге дейін сақталыи көне ескерткіштердің бірі ретінде түр. Осман
империясының қол астында болған Египет елін 1898 жылы Наполеон жаулайды.
Осыдан бастап бұл ел ағылшындар мен француздардың екі жақты езгісіне
түседі.
1922 жылы 28 дқпанда Англия Египетке тәуелсіздік бергенмен ол іс
жүзінде нағыз тәуелсіздік емес еді. Елде ағылшын әскерлері қалғандықтан
отарлаушылардың қатаң тәртіптері сақтала берді. 1952 жылы 23 шілдеде Кемал
Әбділ Насер бастаған офицерлер көтерлісі болыпкороль Фаруктың билігін
құлатып, ағылшын әскерлерінің кетуіне мәжбүр етті. Суэц каналын мемлекет
қарамағына алып елде аграрлық реформа жүргізді. Кеңестер Одағының ықпалымен
Египет 60-жылдары социализм жолына түсті, 1970, жылы Кемал Әбділ Насыр
қайтыс болғаннан кейін билікке келген Әнуар Садат социализмнен бас тартып
нарықтық экономикалық жолға түсті. Елге шетелдік инвесторлар тартылып, жеке
меншік секторлар дами бастады. 1981 жылы билікке келген елдің қазіргі
Президенті Хосни Мубарак оның әлеуметтік- экономикалық саясатын
жалғастыруда. Бүгінгі Египет мемлекеті тәуелсіз, бейбітшілік сүйгіш, өзінің
дамыған экономикасының арқасында әлемдік қауымдастықта ерекше орын алады.
5000 жылдық тарихы бар Египеттің .бүкіл әлем жүртшылығын қызықтыратын
қүштарлығы жер-жихандағы жеті кереметтің бірі-оның Пирамидалары. Алып
Сфинкстің алып келбеті адамзат өркениетінің бастамасы болган, ең биік
мәдениеттің алып түғыры -дүниенің еш жерінде баламасы жоқ Мысыр
Пирамидалары көрген адамдарды 5 мың жылдық тарихтың қойнауына сүңгітеді.
Хеопс, Хефрен, Микери пирамидалары тас кесектер көлбей орналастырылып,
аралары цементпен жымдастырылып, геометриялық дәлдікпен құрастырылған. Алып
Африканың күре тамыры- 9 мемлекетті басып өтетін Ніл өзені де Египетті
кесіп өтеді. Осы өткен тарихты көзбен көруге жылына Египетке 10 миллиондай
туристер келеді екен. Мемлекет экономикасы қарататын табыстың тең жартысын
туризм құрайды.
Египет Араб Республикасы әлем картасында ерекше маңызды мекенді
қамтиды, ол Африка құрлығының шығысында орналасқан және бір бөлігі Синай
жарты аралында орын алған. Екі құрылықтың арасын Суэц каналы бөліп жатыр.
Бқл канал Жерорта теңізі мен Қызыл теңіздің аралығын қиып өтеді. Жерінің
жалпы аумағы 1001,4 мың шаршы шақырым. Египеттегі Жерорта теңізінің
жағалауы 1941 сың шақырымға созылып жатыр.
Египет Таяу және Орта Шығыстағы мемлекеттердің арасындағы ең ірісі.
Батысында Ливиямен, оңтүстігінде Суданмен, Шығысында Израил және
Палестинамен шекаралас. Елдің солтүстіктен Оңтүстікке дейінгі ұзындығы 1
мың шаршы шақырым, ал батыстан Шығысқа дейінгі ұзындығы 1200 шаршы шақырым.
Елдің негізгі территориясы шөл дала барлық аумағының 96 % (22).
Египетті ортасынан екі жарып өтетін Ніл 6671 мың шақырымдық өзені
әлемдегі ең ірі өзеннің бірі. Ауа райы бұл жерде Жерорта теңізі аймағындағы
секілді жазда құрғақ, қыста бірқалыпты орташажылы.
Тұрғын халқының саны жағынан Египет араб елдері ішіндегі халқы көп
мемлекеттің бірі. Бұл елде арабтардың үштен бір бөлігі тұрады. 1995 жылғы
санақ бойынша Мысырда 60 млн. тұрғын халық өмір сүреді. Араб тілі елдің
ресми тілі, тұрғындарының 99 процентіне араб тілі ана тілі болып саналады.
Мемлекеттің ресми діні ислам. Египет ақшасы жунеих.
Әкімшілік-аумақтық бөлініс бойынша Египетте 27 облыс бар. Египетте
дүние жүзіне танымал 13 университет жұмыс істейді.
Египет дүниежүзіндегі ең ежелгі мемлекеттердің бірі болып табылады.
Перғауындық Египет кезеңі- адамзат баласының ежелгі өркениет ошағы болып
есептеледі. Ғылыми зерттеулер нәтижесінде алғашқы адамдар негізін салған
ежелгі Мысыр елі Күнтізбесінің отаны деп саналады жәнеде ол Пирамидалар елі
деп аталады(23 ).
Мысыр елімен Қазақстан арасындағы қарым-қатнас орнату жолдарына өтпей
түрып оның өз ішіндегі дамуына сипаттама беріп кетейік. Египет Африка
жеріндегі дамыған, алдынғы қатарлы инвестициясы бар, бай елдер қатарына
жатады. Өз тәуелсіздігін алғаннан бастап елдің саяси, экономикалық дамуына
ерекше мән беріп келеді.
Египет Араб Республикасы Араб шығанағындағы халық саны жағынан да,
беделі жағынан да саяси аренада ерекше рөл алатын мемлекеттердің бірі. Оның
айтарлықтай әскери қуаты мен беделі бар мемлекет. Африкалық елдер арасында,
мүсулман елдері арасында саяси беделі үстем мемлекет.
Аумақтағы қайшылықтар мен шиеленістерді шешуде де ерекше орын алады.
Радикализмге, терроризмге қарсы шыға отырып бірқалыпты саясат жүргізіп
келеді. Бүгінгі күні Египет сыртқы саясатындағы басты бағыт Египет-Израиль
қарым-қатнасы. Ол Египет-Израиль бейбіт келісім шарттарын қатан ұстап отыр.
Аймақтағы толық ынтымақтастық үшін Таяу Шығыстағы бейбіт процесін
ілгерлетіп, басқа араб елдерін бейбітшілікке шақыруда.
Египет елінің экономикалық саласындағы қол жеткізілген табыстарын елді
Президент Хосни Мубарак басқарған кезеңмен байланыстырады. Ол басқарған 17
жыл ішінде елдің экономикалық дамуында көптеген жетістіктерге қол жетті.
Соынмен қатар көтпеген мәселелер де шешімін таппай қалды. Олар: Ніл
алқабында тұрғындар санынның күрт өсіп кетуі; жұмыссыздық; халықтың өмір
сүру жағдайының төмендеуі; тұрғындардың едәуір бөлігінің
сауатсыздығы; терроризм мен діни экстремизмнің күрт көтерілуі. Осыған
қарамастан елдегі жалпы жағдай тұрақты. Халықтың көпшілігі Президенттің
жүргізген экономикалық реформаларын қолдап отыр. Елдегі экономиканың
көтерілуі арқасында елдің халықаралық аренадағы беделі де жоғарлады.
1996 жылы ақпанда Египеттің Президенті Египет инвестициясы үшін еш
шектеусіз ашық ел болуы керек деп жариялады(24). Оның себебі елдің
экономикалық дамуын көтеру үшін сыртқы инвестицияны көптеп қолдануды мақсат
етуде еді.
Египеттің сыртқы саясаты бүгінгі күнгі дамуыга сәйкес араб
ынтымақтастығын нығайтуға бағытталып отыр. Таяу Шығыс жерлеріндегі бейбіт
процесті дамытуда Египет көп күш жүмсауда. Сонымен қатар аймақты ядролық
қарудан ада өңірге айналдыруды да мақсат етуде, үжымдық қауіпсіздіктің
Жерорта теңізі жүйесін құруды мақсат етуді. Африка территориясындағы
этникалық топтар арасындағы қақтығыстарды бейбіт жолмен реттеу мақсатын
көздейді.
Таяу Шырыстағы шешуші мемлекет бола түрып ол халықаралық қатнастардың
жаңа жүйесінде өзінің шешуші орнын ала отырып ерекше ролге ие болуда. Бүған
дәлел Египет Араб Республикасының БҰҰ-ның қауіпсіздік Кеңесіне тұрақсыз
мүшесі ретінде сайлануы.
Египет пен Сауд Аравиясы арасындағы қарым-қатнастар тұрақты даму
үстінде. Екі елдің басшыларының Таяу Шығыстағы шиеленістерді рёттеуге
ұсынған бағыттары сәйкес келеді. Екі жақты Палестина халқына көмек көрсету,
араб-израиль келісім бағытын жалғастыруды екі ел де қолдайды. Сонымен қатар
Израиль-Сирия және Израиль-Ливия келіспеушіліктерін бейбіт келісіммен
тездетіп шешуін қалап отыр. Екі ел басшылары да Израиль астанасын Тель-
Авивтен Ирусалимге көшіруге қарсы.
Египет пен Сирия қарым-қатнастары бірқалыпты және тұрақты дамуда.
Достастық негізіндегі жоғары дәрежелі кездесулер жиі өткізіліп отыр. Араб
Египет Республикасы мен Сирия Араб Республикасында сауда, экономикалық
қатнастар, сонымен қатар жұмыс беру, аймақтық энергия жүйесін, әу қатнасын
құру салаларында қарқынды қатнастар дамып келеді.
Египет-Судан дүрдараз қарым-қатнас жүргізуде. Египет елі Суданды
аймақтық және радикал ұйымдарға қолдау көрсетті деп айыптап отыр. Суданның
Египет провинциясын Колаибқа көз тігуіне байланысты шекаралық аудандарды
бірнеше рет қарулы қақтығыстар болды.
Египет және Ку,веит Дамаск Декларациясы бойынша, сонымен қатар сауда-
экономикалық қатнастарды кеңейте отырпы ары қарай қарым-қатнастарын кеңейту
үстінде. Екі елдің жер бетіндегі арабаралық мәселелерді шешудегі
көзқарастары бірдей, олар халықаралық қауымдастық талаптарын орындауды
қолдайды. Елдің экономикалық байланыстары жақсы дамыған. Осыған дәлел
болатын Египет экономикасына Кувеиттің салып отырған инвестициясының
көлемінен көруге болады. Ол қазіргі күні 400 миллион долларға
жеткен(25).
Египеттің Иракка байланысты ұстап отырған сыртқы саясаты ол көптеген
араб елдері секілді халықаралық қауымдастық талаптарын қолдауын талап етеді
және де Кувейт азаматтарын қайтарып, шығынынң өтеп беруді талап етуде.
Осыған қарамастан Египет Ирак территориясының тұтастығын сақтап оның ішкі
ісіне араласпау керек деген көзқарасты үстайды. Иракқа қарсы АҚШ үстаған
саясатына қарсы болып бірінші күні оған қарсы пікір білдірді.
Египет Ливия қарым-қатнасы көп жағдайда бұл елдің АҚШ пен ұзақ
уақыттан бері келіспеушілік жағдайына байланысты болып отыр. Өйткені АҚШ
Каирдің страегиялық партнері. Осыған қарамастан Ливиядан халықаралық
санкцияны алып тастауды жақтаушы көзқараста.
Египет дипломатиясы Араб елдері Лигасымен кейбір Еуропалық елдермен
тығыз байланыста және Ливия басшылығымен үнемі келісіп БҰҰ-ның тиісті
шешімін қайта қарауға қол жеткізу тырысуда. Бұл мәселеде Египет жағынан
үлкен қызығушылық, мүдделік басым, себебі, Ливия экономикалық блокадасы
Египеттің экономикасына да төтенше кері әсерін тигізеді. Сонымен қатар
Ливияда миллионнан аса египеттіктер жұмыс істейді және де Египеттің Ливияға
шығарып отырған экспортына қиындық әкелуде.
Египет пен Түркия басшыларының екі жақты сапарлары екі елдің қолда бар
экономикалық қатнастар потенциалын тиімді пайдалануға мүмкіндік тудырады.
1996 жылы қарашада Түркияға Египет сұлтанынан газын жыл сайын 10 миллиард
куб жеткізуге келісімге қол қойылды. Саяси қарым-қатнаста керісінше Каир
мен Анкара арасында келіспеушіліктер шиеленісіп кетті. Египет Түркия мен
Израильдың әскери саладағы қарым-қатнасын аймақтағы әскери альянс құру
ретінде қарап отыр.
Египет-Пакистан ынтымақтастығы соңғы кезде діни экстремизм және
терроризмге қарсы екі ел біріге белсенді шаралар жүргізіп отырғанынан
көрініс алуда. Екі мемлекет арасында сауда-экономикалық, әскери саладағы
қарым-қатнастар дами түсуде.
Египет — Иран қатынастарында келіспеушіліктер бар. Каир Тегеранның
Таяу Шығыс және Парсы шығанағы араб елдерінің ішкі істеріне араласпауын
экстремистік қозғалыстарға қолдау көрсетуін қолдамайды. Дамаск декларациясы
бойынша Парся шығанағы аймағында қауіпсіздік жұйесін құру процесіне араб
елдерінің қатысуын қолдап отыр. Тегеранның ойынша бұл жүйеде тек шығанақ
елдері ғана қатысуы шарт. Соңғы жылдары екі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Диплом жұмысы
ТАҚЫРЫБЫ: Египет Араб Республикасы мен
Қазақстан Республикасы арасындағы қарым
қатынастың даму тарихы (1992-2003 жылдар)
Ж О С П А Р :
Кіріспе 3-9 бет.
І-тарау: Қазақстанның сыртқы саясаты 10-22 бет.
2-тарау: Египет пен Қазақстан арасындағы
қарым қатнас 23-41 бет.
2.1 Египет Араб Республикасының тарихы мен
саяси жағдайы 23-29 бет.
2.2 Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы саяси-
экономикалық қарым-қатнастар 30-41 бет
3-тарау: Египет пен Қазақстан арасындағы мәдени-рухани
қарым-қатнастар 42- 57 бет.
1. Египет мәдениетінің даму ерекшеліктері 42-46 бет.
2. Екі ел арасындағы мәдени-рухани байланыстар 46-49 бет.
Қорытынды 50-54 бет.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 55-58 бет.
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы мен Мысыр елі арасындағы қарым-қатнас тарихы
кешенді түрде алынып зерттелмеген тың тақырыптардың біріне жатады. Осыған
дейін тек сыртқы саясатқа байланысты алынып жекелеген мақалалар мен ғылыми
еңбектерде үзінділер ғана берілгені болмаса толығымен екі ел арасындағы
саяси, экономикалық және мәдени қарым-қатнастар тарихы ерекше қарастырылған
жоқ. Егемен Қазақстан Республикасы бірінші күннен бастап көрші елдермен
байланыс мәселесіне ерекше көңіл бөліп отыр. КСРО ыдырағаннан кейінгі
кездегі пайда болған тәуелсіз мемлекеттермен қатар, алыс шетелдермен, жақын
шетелдермен, оның ішінде Орталық Азия елдерімен, Қиыр Шығыс, Таяу Шығыс
елдерімен байланыс жас егемен еліміз үшін өте тиімді. Бүрын тек ғана бір
атаумен Шығыс деген атпн аталған елдер арасында қайтадан байланыс орнап, ол
елдер өздерін тең құқықты мемлекттер ретінде тани бастады. Отандық тарих
ғылымының өзекті міндеттері қатарында шет елдермен қарым-қатнастарының
барысын зерттеу кезек күттірмейтін мәселе болып табылады. Сондықтан да
Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы саяси,
экономикалық, мәдени-рухани байланыстар тарихын зерттеу бүгінгі таңдағы жас
зерттеушілер үшін өзекті мәселелердің қатарына жатады. Зерттелу деңгейі.
Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасының арасындағы қарым-
қатнас тарихы бүрын кең түрде кешенді зерттелмеген тақырыптардың қатарына
жатады. Ол туралы тек ғана біз мемлекет аралық келісімдердер, мемлекеттік
құжаттар мен үкімет тарапынан қабылданған заңдардан ғана ала аламыз. Екі ел
арасындағы байланыс мәселесінде ерекше тарихнамалық дерек болып табылатын
ол екі ел арасындағы елшіліктердің қызметтері мен олардың бүхаралық ақпарат
құралдарының өкілдерімен кездесулеріндегі сөздері, Египет-Қазақстан
келісімі кезіндегі қабылданған жазбаша құжаттар жатады.
Сондықтан да біз Египет пен Қазақстан арасындағы қарым-қатынас тарихын
сипаттайтын деректерді бірнеше топтарға бөлуімізге болады:
Бірінші топқа ресми қабылданған құжаттар-екі ел арасындағы жасалған
келісім-шарттар: саяси, экономикалық, мәдени-рухани байланыстарды
сипаттайтын, сонымен қатар экономикалық әр сала бойынша жасалған келісімдер
(сауда, транспорт, әуе тасымалдауы, энергетика, ядролық-атамдық жүйелер
бойынша, түсті және қара металдар және де мәдени-рухани сала бойынша, ғылым-
білім мекемелері арасындағы жасалған шарттар мен келісімдер, бюллетеньдер
т.б.);
Бкінші топқа Египет пен Қазақстан Республикасының территориясындағы
елшіліктердің құжаттары;
Үшінші топқа мәдени-рухани сала бойынша жасалған келісім бойынша екі
ел арасындағы ғылым-білім саласындағы жүзеге асып жатқан шараларға
байланысты екі елде білім алып жатқан жас ғалымдар, аспиранттар мен
студенттердің жазбалары мен зерттеулері;
Төртінші топқа бүхаралық ақпарат құралдарының құжаттары, интернет
мағлүматтары, шетелдік баспасөз беттерінде жарық көрген құжаттар, мақалалар
мен хабарламалық деректер;
Бесінші топқа қазіргі жас ғалым-зерттеушілердің еңбектері-олар әліде
аз болса ,да осы кейінгі 10 жылдан астам уақытта біраз табысқа жетіп отыр.
Тарихнамалық зерттеулер қатарына жалпы қазіргі кездегі Қазақстан
Республикасының сыртқы саясатына байланысты өз көзқарастары мен ойларын
ортаға салып отырған, өз тәжірибелері мен күнделікті зерттеулері арқылы,
жұмыстарына тікелей байланысты көптегең еңбек етіп жүрген Ел басымыз Н.
Назарбаевтың еңбектері(1). Ел басымыз өз еңбектерінде тәуелсіз Қазақстан
Ресбуликасының бүгінгі таңдағы ұстап отырған сыртқы саясатындағы негізгі
басты мақсаты алыс және таяу шетелдермен бейбіт және тең түрдегі қарым-
қатнас орнату екендігіне ерекше көңіл бөледі. Н.Назарбаев өзінің еңбектері
мен арнайы кездесулермен мемлекеттік тұрғыдағы сөздерінде біздің еліміздің
ұстап отырған негізгі мақсаты-саяси, экономикалық және мәдени-рухани
байланыстарды Араб елдерімен достық, бейбітшілік, өзара көмек бағытында
ұстау және оны іс жүзінде. жүзеге асыру екендігін баса айтып көретеді.
Қазақстан Республикасының қалыптасуымен дамуының стратегиялық
бағдарламасында және де Қазахстан -2030 бағдарламаларында, кейінгі көлемді
зерттеу еңбектерінде осы айтылған мәселелерге ерекше баға бере отырып
келешектегі егемен Қазақстан Республикасының даму бағдарламасын көрсетіп
берді (2). Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігіндегі
жұмыстары мен ондағы тәуелсіздіктен кейінгі кездердегі қол жеткен табыстар
мен мемлекеттің сыртқы саясатындағы басты бағыттар мен бағдарларды талдап,
.оған кейінгі кезде өте кең түрде баға беріп, тұжырым жасап жүрген
Қ.К.Тоқаевтың еңбектері(З). Осы еңбектерінде қоғам қайраткері Қазақстан
Республикасы мен Египет Араб Республикасының арасындағы қарым-қатынасқа да
ерекше баға береді. Жалпы Қазақстан Республикасы батысшылдыққа ғана бара
бермей, сонымен қатар азиаттық бағытты басымырақ қарастыруы керке деген
пікірлерді де білдіреді(4), ол тәуелсіздік алған алғашқы күндерден бастап
Қазақстан Республикасының сыртқы саясатында тұрған басты мақсаттардың бірі
рл қандай бағытты алады, кімдермен байланыс орнатады. Батыс Еуропалық
дамыған мемлекеттермен қатар көрші орналасқан Араб елдерімен, туыстае,
қандас елдермен, рухани байлығымыз ортақ, салт-дәстүріміз ортақ елмен
байланыс орнату мәселелерін қойды. Қазақстан Республикасының Орталық Азия,
Таяу Шығыс аймағындағы геосаяси мәселелерді үнемі бақылай отырып, оған өз
көзқарастарьш білдіру және сонымен қатар жалпы көрші елдермен саяси,
экономикалы-әлеуметтік, мәдени-рухани байланыс орнату мәселеріне ерекше
баға бере отырып тоқталған. Жалпы Қ.К.Тоқаевтың еңбектерінің қүндылығы ол
мол деректермен, болған оқиғаларды кең түрде талдай отырып оған баға
беруімен ерекшеленеді жәнеде сол салада тікелей басшылықта істеп отырған
қоғам қайраткерінің елдің сыртқы саясатындағы негізгі табыстары мен ондағы
шешілген мәселелерді реттілікпен баяндауымен ерекшеленеді.
Египет пен Қазастан Республикасы арасындағы ынтымақтастық және өзара
байланыс туралы Қазақстанның Египет Араб Республикасындағы төтенше және
өкілетті елшісі Б.Тайжановтың кейінгі кезде баспасөз беттерінде жарық көріп
жүрген мақалалары жатады(5). Ол мақалаларында автор екі ел арасындағы
мәдени-рухани байланыстарға, әсіресе Қазақстан мен Египет білім ордаларында
білім алып жүрген студенттер туралы көп мәселелерге тоқталып өткен, сонымен
бірге екі ел арасындағы байланыстың толығымен жүзеге аспай отырғанының ел
ішіндегі жеке кәсіпкерлікке жол берілмеуі, олардың еркін дамуына
мүмкіндіктердің шектелуі және сыртқы инвестицияның. мемлекет тарапынан
толық қорғалмауы туралы мәселелерді атап көрсетеді. Сонымен қатар өзі
елшілікте болған кездегі қол жеткен табыстарды баяндайды.
Египет пен Қазақстан арасындағы қарым - қатынас тарихына тоқталып,
зерттеулер жазып жүрген А.Шоқыбаев(6). Ол әсіресе егемендікке қол жеткен
күннен бастап Қазахстан елін араб елдерінің тануы және батыстық емес
азиаттық бағыт туралы пікір айтушылар қатарына жатады. Келешекте Египет пен
Қазақстан арасындағы экономикалық, саяси және мәдени-рухани байланыстың
нығаю жолдарының екі ел үшін де тиімділігіне тоқтала отырып, оны жүзеге
асыру жолдары туралы пікірлер білдіреді. Келесі тарихнамалық деректер
қатарына жататын зерттеулерге баспасөз беттерінде жарық көрген мақалалар
жатады. Каз. Правда, Егемен Қазақстан, Алматы ақшамы, Түркістан, Панарама,
Деловой мир, Аналитическое обозрение газеттері мен журналдары бетінде жарық
көріп жүрген саяси тақырыптар мен экономикалық-мәдени байланыстарға
арналған ой толғаулар мен пікірлерді, тарихи деректер негізінде жазылған,
яғни Мысыр елінің өткен тарихы туралы құжаттарды, мақалаларды алуымызға
болады (7). Бірақта толығымен Египет Араб Республикасы мен Қазақстан
Республикасының арасындағы қарым-қатнас тарихын. барлық салада толығымен
қамтып зерттеген зерттеу жұмысы жоқтың қасы. Сондықтан да тарих ғылымы
саласында бұл әлі өз тарихы толығымен ашылмаған, енді зерттеуге бет алынған
кешенді зерттеуді талап ететін тақырыптардың қатарына жатады.
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты мен міндеттері: Египет пен Қазақстан
Республикасы арасындағы қарым-қатнас тарихын кешенді түрде алып зерттеу
негізгі мақсат болып табылады. Ол үшін төмендегідей міндеттерді жүзеге
асыру қажет:
1. Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы саяси
қарым - қатнасқа тоқтала отырып талдау жасау;
2. Екі ел арасындағы экономикалық қарым-қатнастарды талдау, оны баяндау
және қол жеткен жетістіктерге тоқталу;
3. Екі ел арасындағы рухани-мәдени байланыстарды баяндау, екі ел арасындағы
ғылым-білім саласында, мәдени байланыстар саласындағы жүргізіліп жатқан
шаралар, кездесулер мен конференциялар, ондағы қаралған мәледелерге
талдау бере отырып баяндау;
4. Екі ел арасындағы діни- рухани саладағы байланыстар, Египет діни-мәдени
.орталыгының ашылуы және ондағы бүгінгі күнгі жүргізіліп жатқан
шаралар мен алдағы бағдарламаға талдау жасау.
5. Екі ел арасындағы сауда байланысы: тасымалдау, транспорт түрлері, түсті
металдар және астық өнімдері мен шикізат алмасу және Египеттен
Қазақстанға қажетті тауарларды көптеп алу мәселелеріндегі басты жүзеге
асырылған салалар.
Хронологиялық шеңбері КСРО ыдырағаннан бастап тәуелсіздік ала бастаған
жас мемлекеттердің сыртқы саясатының жаңа белес алған кезі, яғни 1991
жылдан бастап бүгінгі күнге дейінгі аралықты қамтиды.
Зерттеу жұмысының методологиялық негізіне тарих, саясат тану,
философия, әлемтану, экономика, мәдениеттану, дін тану және басқа да
қоғамдық ғылымдардың негізгі заңдылықтары мен тұжырымдары және де осы сала
бойынша жарық көрген ғалым-зерттеушілердің ой пікірлері мен зерттеу
тұжырымдары алынады.
Практикалық қолданылымы Египет Араб Республикасы мен Қазақстан
Республикасы арасындағы қарым-қатнас тарихын кешенджі зерттеу жұмысын
арнайы курстарда, тілі оқытылатын елдер тарихы, тілі оқытылатын елдер
экономикасы, идеологиясы мен дін тану және мәдениеттану пәндерінде жалпы
қоғамдық ғылымдар саласында Египет мемлекетінің тарихына байланысты
пәндерде қосымша құжат ретінде қолдануға болады. Сонымен қатар келешекте
осы тақырып бойынша ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізген кездерде қолдану
мүмкіндігі бар. Тарихнама мен деректік көздерін тарих пәндері бойынша
қосымша құжаттар ретінде, тарихнамалық талдаулар кезінде қолдануға болады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы Египет пен Қазахстан Республикасы
арасындағы қарым-қатнас тарихының тың деректер мен құжаттар арқылы алғаш
рет кешенді түрде зерттелуі болып табылады.
Зерттеу жүмысының құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде негізінен тақырыптың өзектілігі, зерттеу жұмысының мақсаты
мен міндеті, тарихнамасы мен деректері және де хронологиялық шегі мен оның
методологиялық негізі алынған.
I тарауда Қазақстан Республикасының егемендік алғаннан бастап
сыртқы саясаты мен ондағы үстаған негізгі бағыттарына талдау жасалынды.
II тарауда Египет пен Қазақстан арасындағы қарым- қатынастың
қалыптасу тарихына тоқтала отырып оны негізінен 3 тармақшаға бөле отырып
Египеттің сыртқы саясаты, екі ел арасындағы саяси қарым-қатнас,
экономикалық байланыстар мен мәдени қарым-қатнас деп жеке-жеке
қарастырылды.
III Египет пен Қазақстан Республикасы арасындағы мәдени-рухани
байланыстар мен қарым-қатнастар және ондағы қол жетікізілген жетістіктер
мен жіберілген кемшіліктерге тоқталып өттік. Жалпы екі ел арасындағы
келешектегі қарым-қатнас бағдарламасы және оның негізгі бағыттары туралы
талданды.
Қорытынды бөлімде Египет Араб Республикасы мен Қазақстан Республиқасы
арасындағы саяси, экономикалық, мәдени-рухани байланыстардың жетістіктері
мен кемшіліктерін атай келіп негізгі қорытындылар берілді.
І-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫ
Қазақстан Республикасы өзінің егемендігін алған алғашқы күннен бастап
— ақ халықаралық аренада Қазақстан мемлекетінің алатын орнын белгілеу және
оның халықаралық саясаттағы беделін нығайтуда көптеген іс-шаралар
жүргізілді. Осы мақсатта көп еңбек сіңірген Ел басымыз Н.Назарбаев болды.
Президенттің жүргізген саясатының арқасында Қазақстан әлемдік,саяси және
экономикалық қоғамдастықта өзіінң орнына ие бола алды. Халықаралық
міндеттерді шешуде жауапкершілікпен қарап шеше алатын дербес мемлекет
ретінде танылды. Территориялық көлемі жағынан әлемде тоғызыншы орынға ие
болған Қазақстан Республикасы сияқты еуразиялық мемлекет сыртқы саясатына
ерекше мән берді. Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты Қазақстанның
егеменді ел ретінде қалыптасуының стратегиясы атты еңбегінде және
Қазақстан —2030 бағдарламасында анық көрініс тапты(8). Ол еңбектерінде Ел
басымыз Қазақстан Республикасының сыртқы саясаттағы негізгі бағыттарын
белгіледі. Олар: елімізді әлемдік қоғамдастыққа енгізу; елдің ұлттық
қауіпсіздігін қамтамасыз ету; Қазақстанның экономикалық дамуына жәрдемдесу,
шет елде жүрген қазақ азаматтарының құқықтары мен мүдцелерін қорғау, қарым-
қатнасқа мүделік білдірген барлық мемлекеттермен өзара тиімді қарым-
қатнастар орнату (9).
Қазақстан Республикасы үшін КСРО ыдырағаннан кейін өзінің
қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін сыртқы саясатта қандай бағытты ұстауымыз
керек деген мәселе ерекше орын алды. Ол жас тәуелсіз мемлекеттің өзінің
географиялық жағынан орналасуына да және де отаршылдық кезден қалған қиын
демографиялық жағдайына да тікелей байланысы болды. Қайта құру
бағдарламасын ұсынған бүрінғі КСРО-ның алғащқы және ақырғы Президенті
М.С.Горбачевтің өзі Қазақстанның жеке тәуелсіз мемлект ретінде өмір сүруі
туралы айтқанда сенімді болмады. Ол негізгі ұлт өкілі сан жағынан аз болып
отырған кезде ол мемлект ішкі саяси тұрақтылықты сақтап тұра алмайды
сондықтан да оның ішкі ісіне қуатты державалар қол сүғуы мүмкін деген. Міне
осындай ой айтылып отырған елдің сыртқы саясаттағы келешегі туралы көптеген
саясаткрлер өз пікірлерін айта бастады. Сондықтан да 90-жылдары басталған
сыртқы саясаттағы шиеленістер мен 1991 жылғы КСРО-ның ыдырап оның орнында
саяси аренада пайда болған жас тәуелсіз мемлекттер өз тәуелсіздіктерінің
алғашқы күнінен бастап- ақ қандай бағыт ұстау керек және қай елдермен қарым-
қатнастарды орнату қажет, қандай жолды тандау керек деген көптеген кезек
күттірмейтін сұрақтардың жауабын алу керек болды. Онда негізгісі батыс пн
шығыс елдерімен арадағы қарым-қатнас мәселесі. 90-жылдардың басында-ақ
Қазақстанда белгілі саясаткерлер М.Тэтчер, Дж.Бэйкрлер болды. Олар біздің
елдің саяси және экономикалық дамуына баға беріп өздерінің көзқарастарын
Батыс саясаткерлерінің , алдында ашық айтты. Қазақстанның келешегінің зор
екендігі және Батыс Орталық Азия аймағындағы Қазақстанның алатын орнына
ерекше баға беретіні белгілі болды. .
Қазақстан жеріне деген шет елдердің қызығушылығы оның тек табиғи
байлығына ғана емес біздің елдегі пайдалануға даяр тұрған ядролық қарудың
болғандығында еді. Біздің мемлектіміз өз Тәелсіздігін алған кзде ядролық
мемлекттер қатарында болды(10).
БҰҰ халықаралық қатынастар уставы негізіне алынған принциптеріне қатаң
үстай отырып сыртқы саясатта прагматикалық және конструктивтік, ал ішкі
саясатта азаматтық бейбіт саясат ұстап, тұрақтылықты сақтау, қоғамдық
құрылысты демократияландыру және адам құқықтарын сақтауды жүзеге асыру
қажет болды. Ол үшін әлемдік қоғамдастықта өзінің үстаған бағытынан
ауытқымай, бейбітшілік саясатты басшылыққа ала отырып барлық көрші
елдермен, жақын жіне алыс шет елдермен тең түрден келісімге келік, бейбіт
қарым-қатнас ұстауы қажет болды. Осыған қол жеткізуде жас егемен еліміздің
басшысы көп еңбек еткені барлығымызға да аян. Президент Н.Назарбаевтың
бірінші күннен бастап дүрыс шешім қабылдауы елімізді әлемдік қауымдастықта
өз орнын табуына мүмкіндік жасады. Қазақстан Республикасы бірінші болып
ядролық қарудан өз еркімен бас тартты. Ядролық қаруды тататпау және ядролық
қаруы жоқ мемлекет ретінде 1968 жылғы шартқа қосылып оған қол қойды (11).
Осылайша өз жерінде 1949 жылдан бастап ядролық қаруды жерасты және
жерүстінде жарық келген мемлекет өз еркімен ол қаруды к,олданудан бас
тартты. Осылайша Қазақстан Республикасы әлемдік қауіпсіздікті сақтаушы және
бейбітшілікті жақтаушы ел ретінде өз дамуының жоғары деңгейін көрсетті.
Ядролық аруды таратпау туралы келісімге қосылу тек Қазақстан Республикасы
үшін ғана емес бүкіл өркениет үшін тарихи маңызы зор болды.
Қазақстан Республикасының осы үстаған саясатын қолдай отырып Еуропалық
алдынғы қатарлы дамыған ядролық державалар оның қауіпсіздігін
қолдайтындықтарын білдіріп қауіпсіздік кепілдігінберді.
1994 жылы Будапеште СБСЕ (Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
жөніндегі кеңес) саммиті барысында Меморандумға қол қойды. Ол бойынша АҚШ,
Ұлыбритания және Ресей ДНЯО-ға (ядролық қаруды таратпау туралы шешеім)
қосылуы біздің еліміздің өзінің аумағынан барлық ядролық қару жарақтарды
шығару туралы міндеттемелірені ескере отырып өздерінің Қазақстан
Республикасының тәуелсіздігін, егемендігін және қазіргі бар шекараларын
құрмет тұтатындықтарын мәлімдеді (12). Сонымен қатар жоғарыдағы
мемлекеттер Қазақстан Республикасының тұтастығына және саяси
тәуелсіздігіне қарсы күш қолданудан немесе күш қолдану қаупін төндіруден
тартынатындарын атап көрсете отырып міндеттеме алды.
1995 жылы Қазақстан Қазақстан қауіпсіздігіне кепіл болуға Қытай
Халық Республикасы мен Франция мемлекеттері өз мәліметтерін білдірді. 1996
жылы Қазақстан барлық шет елдермен Халықаралық ұйымдармен байланыс орнатты
(13). ТМД-да Қазақстан мемлекеті шет елдік өкілдіктердің саны жөнінен Ресей
мен Украинадан кейнігі үшінші орында болды. Әлемдік қауіпсіздік пен
тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін БҰҰ Бас Ассамблеясының 47 сессиясының
барысында Н.Ә.Назарбаев бірінші болып Азиядағы қауіпсіздік құрылымын
(АӨСШК)құру туралы ұсыныс жасады (14). Бұл бастама осы кезеңде де
халықаралық қатнастарда елеулі рөл алатын барлық Азиялық елдер тарапынан
қолдау тапты. Иран, Египет және Израиль сияқты саяси жағынан көреғар
көзқарастағы мемлекеттер де АӨСШК процесіне бёлсене қатысты. Ислам
Конференциясы Ұйымы АӨСШК-ті қолдайтындықтарын білдірді. Бұл дипломатиылық
жұмысқа АҚШ пен Украина байқаушылар ретінде қатысты. БҰҰ-ы сарапшылары
қажетті құжаттарды дайындауда елеулі көмек көрсетті.
1999 жылы 14 қыркүйекте Алматыда кездесу болып, оның барысында
Азиядағы қауіпсіздік институтын құру үшін принципті маңызы бар АӨШК-ке
мүше. мемлекеттер арасьшдағы қарым-қатнасты реттейтін принциптер
декларациясына (15) тұңғыш рет қол қойылды. Бұл құжатта егеменді теңдік;
егемендікке тән құқықтарды құрмет түту; күш қолданбау; күш қолдану қаупін
болдырмау; мүше мемлекеттердің аумақтық тұтастығы; дауларды бейбіт жолмен
шешу; ішкі істерге араласпау; қарусыздану және қару жараққа бақылау жасау;
экономикалық, әлеуметтік және мәдени ынтымақтастық, адам құқығы және
негізгі бостандықтар секілді маңызды мәселелер кең ауқымда қаралып,
талқыланды.
Алматы қаласында 2002 жылы 3-4 маусым аралыгында өткен АӨСШК саммитін
Қазақстанның сыртқы саясаттағы жетістіктері ретінде атап өту керек.
Саммитте Азия құрылығындағы жетекші рөл атқарушы көптеген мемлекеттердің
басшылары бас қосты. Олардың қатарында Қытай Халық Республикасының төрағасы
Цзян Цземинь, Ресей Президенті В.В.Путин, Үндістан Премьер Министрі
А.Ваджпай, Пакистан Президенті П.Мушарраф және басқалар болды.
Қазақстанның сыртқы саясатындағы алдыға қойған мақсаты бұл араб
әлемімен қарым-қатнастарды қарқынды түрде жүргізу болып табылады. Араб
елдерімен өзара іс-қимылды қарқынды түрде жүргізу Қазақстан Республикасының
сыртқы саясатындағы осы аймақтағы жетекші мемлекеттермен қарым-қатнас
орнатуға бағытталған. Осы орайда Қазақстан мен араб елдерінің сырт
қарағанда біраз айырмашылығы болғанымен екі жақты байланыстыратын факторлар
бар.
Араб елдері үшін жаңа геосаяси жағдай Қазақстанда өз тауарларын
сататын рынок ретінде және бай қазба байлықтары барлығы біздің елге олардың
өз капиталдарын айналымға салуға мүмкіндік тудірады. Таяу Шығыс жерлерін,
араб елдерін Қазақстан территориясында дүние жүзіне, белгілі Байқоныр
қосмадромының болуы да қызықтырады, онда телекоммуникациялық, космостық
зерттеу жұмыстарын жүргізуге байланысты бағдарлама жүргізу үшін
қызықтырады.
Қазіргі араб дүниесіне құрамына 21 елемен мемлекет кіретін біртұтастық
саяси құрама болып табылады. Әр мемлекеттің саяси, экономикалық, әлеуметтік
даму деңгейі әртүрлі болғанымен олардың мөдени-рухани дамуы бірдей, яғни
негізгі мемлекеттік діні-ислам, тілдері араб тілдері. Салт-дәстүр, әдет-
ғұрыптары бірдей сатыда дамыған мемлекеттер. Олардың мәдени-рухани. дамуы
бірдей болғандықтан араб әлемінің бірлігі осы күнге дейін сақталып отыр.
Араб елдері еуропалық қазіргі дүниеге сай экономикасын құрумен қатар
ұлттық мемлекеттерін күшейтіп, тілдерін, мәдениетін, діндерін қатаң сақтап
келе жатқан елдер. Олардың дамуында да демографиялық, қоғамды
демократияландыруда, инфрақұрылымды дамыту, исламдық экстемизм сияқты
мәселелер өз шешімін табуды күнделікті қажет етеді.
Экономикалық саяси мәселелерді шешуде Араб мемлекеттерінің Лигасы
(АМЛ), ОПЕК, Парсы шығанағындағы араб елдерінің өзара қатнас Кеңесі, Араб
Магрибі Кеңесі (АМК) секілді ұйымдардың саяси аренада маңызы зор.
Қазақстан Республикасы мен Араб елдерінің арасындағы қарым-қатнас тез
арада қалыптасып, дамыды деп айта алмаймыз. Қазақстан мемлекеті өзінің
егемендігін алғаннан бастап оның орналасқан геосаяси орны мен ондағы жер
асты минералды байлықтары және шетелдік тауарларды өткізуге қолайлығы басқа
шетелдік мемлекеттер секілді араб елдерін де өзіне бірден қызықтырды. Ең
алдымен Қазақстан мен Араб елдері арасындағы қарым- қатнас ол мұнай- газ
өнеркәсіптері сапласында дамуға бағыт алды. Қазақстанның жер астындағы бай
мұнай қазба байлықтарын өңдіру және оны тиімді пайдалану жолдарын үйрену
үшін ол араб елдерімен тығыз қарым-қатнас орнатулары қажет болды. Оның
ішінде бай ел, орасан зор инвестициялық қоры бар, әлемдегі отын-
энергетикалық қоры жағынан саяси аренада ерекше орын алатын Сауд
Аравиясымен және Парсы шығанағындағы басқа да мұнай өндіруші
мемлекеттермен ынтымақтастықты дамыту Қазақстанның Таяу Шығыс аймағындағы
елдермен қарым-қатнасын нығайтудағы маңызды фактор болып табылады. Бұл
сауда- саттық, мұнай өндіру және өңдеу саласындағы тиімді байланысты
орнатуға Қазақстан мүдделі болып отыр.
Кейінгі жылдары Қазахстан Республикасы мен Сауд Арабиясы арасындағы
байланыс жақсарып келеді. Сауд Арабиясы елі тек араб елдері арасында ғана
емес ол бүкіл мұсылман елдеріне танымал мемлекет.
Қазақстан дипломатиясы Таяу Шығыстық және Солтүстік Африканың басқа
араб елдерімен саяси, экономикалық байланыстарды дамыта отырып кеңейтуге
ерекше мән беріп отыр.
Араб елдерінің арасындағы Египет Араб Республикасының маңызы мен орнын
ескере отырып Қазақстан Республикасы осы елмен жоғары деңгейдегі саяси,
экономикалық және мәдени-рухани байланысты нығайтуға үмтылуда. Сондықтан да
екі ел арасындағы байланыстарды дамытуға негіз болатындай тиімді жолдарды
екі ел арасындағы арнайы елшіліктер арқылы, мемлекет аралық келісімдер
арқылы қарастырып, оны біртіндеп жүзеге асыруда. Сондықтан да болашақтағы
екі ел арасындағы қарым-қатнас үшін екі жақты шарттардың нақты тиімді
жолдары жасалуда. Онда екі ел арасындағы кең түрде, тепе теңдікке
негізделген, мәдени және тарихи байланыстарға негізделген шаралар жүзеге
асырылуда. Бірақ қазір Парсы шығанағындағы елдер Қазақстанға тек
экономикалық партнер ел ретінде ғана қарап отыр. Қазақстан Республикасы
араб елдерімен байланысты жан-жақты нығайта отырып дүниежүзі мұсылмандар
қауымдастығына ену- интеграциялану процесін жүзеге асыруды басты мақсат
етіп отыр.
Қазақстан мен Египет арасындағы саяси қарым-қатнас тек ғана сыртқы
ведомствалық ұйымдар арқылы және елшіліктер арқылы ақыл-кеңес құру,
консультация беру жұмыстарын ғана іске асырып отыр. Осы салада екі ел
үкімет басшылары арасында, сыртқы істер министрліктері арасында халықаралық
проблемаларға байланысты пікір алмасу, ақылдасу шаралары жүзеге асты.
Египет мемлекеті Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың
Азиядағы бірлестік пен сенім білдіру Кеңесін шақыру идеясының маңыздылығын
қолдай отырып оған сенім артатындықтарын және қолдайтындықтарын білдірді.
Басында осы форумда Египет мемлекеті бақылаушы ретінде қатысса, ал 1996
жылдан бастап оның тұрақты мүшесі болды.
1996 жылдың ақпанында Египет Министрлер орынбасарларымен сыртқы істер
министрінің орынбасары бастаған делегациясы Н.А.Назарбаевтың Азия
аймағындағы тұрақтылық пен қауіпсіздігін қамтамасыз ету туралы бастамасын
қолдап Кеңеске қатысушылар санын кеңейтуді ұсынды.
Гвинеяның Конраки қаласында өткен Ислам конференциясы Ұйымына мүше
елдердің сыртқы істер министрлерінің 1996 жылы желтоқсандағы сессиясында
Қазақстан Республикасы осы ұйымға толық қанды мүше ретінде кірді. Осы
Қазақстанның мүше ретінде кіруіп Египет мемлекеті зор инетпен қолдады.
Қазақстан Египет арасындағы ынтымақтастықтың ұзақ уақытқа тұрақты дамуын
Орталық Азияда өзінің позициясының күшеюімен байланыстырады.
Қазақстан Республикасы мен Каир арасындағы екі жақты ресми қатнастарда
негізгі бағыт саяси және сауда-экономикалық қатнастарын дамытуды күшейтуге
бағытталып отыр. Египеттін араб әлеміндегі орны мен оның жетекші ролін
ескере отырып Қазақстан елінің сыртықы істер министрлігі Египетпен
дипломатиялық қатнасын СВМДА бастамасын жүзеге асыру арқылы дамытуды көздеп
отыр.
Екі ел басшыларының арасындағы ресми кездесу кезінде бірқатар
халықаралық және аймақтық маңызды мәселелер, оның ішінде бірінші кезеқте
ТМД-ның Азия республикаларындағы және Орта Азияға көршілес елдердің соңғы
халықаралық оқиғаларға қатысы мен көзқарастары туралы және оның келешектегі
дамуы туралы мәселелер талқыланды.
Екі ел Президенті сонымен қатар басып алынған араб жерлерінен өткен
жылы Израилдың Палестиналықтарды күштеп көшіруінен туындаған шиеленістерден
туындаған жағдайды Таяу Шығыстағы жағдайды бейбіт жолмен реттеу мәселелерін
де қарастырды. Екі ел арасындағы саяси, экономикалық және мәдени-рухани
қарым-қатнасқа ерекше көңіл аударды.
Кездесу кезінде екі ел Президенттері елдегі демократияны дамыту,
азаматтық бостандықтарды қамтамасыз ету мәселелері бойынша пікір алмасты
және демократиялық қоғамды орнатуда ерекше орын алатын баспасөз және
бұқаралық ақпарат құралдарының ролі туралы мәселелерді талқылады.
Хосни Мубарак және Н.Назарбаев ұлттық тұрақтылықты қамтамасыз ету,
экстемизмнің қандай да болмасын белгілеріне, көріністеріне жол бермеудің
маңыздылықтарын және гуманизмнің дамуында діннің қолайлы ықпалын атап
көрсетті(16).
Ресими кездесу кезінде Египет Араб Республикасының Президенті мен
халықаралық проблемалар тұтасымен алғанда Тәуелсіз Мемлекеттер
Достартығындағы жағдай және Таяу Шығыстағы жағдайларды реттеу мәселелері
қарастырылды. Талқыланған мәселелер бойынша екі ел басшыларының
көзқарастары сәйкес келетіндігі атап көрсетілді(17).
Қазақстан ТМД шеңберіңдегі бірігу жөніндегі инициативаны толығымен
жақтайтындығын, сонымен қатар "Египет Араб Республикасымен достықты нығайту
және Ресейдің өзіндегі жағдайды жақсарту реформа жолымен үдайы алға жылжуға
мүмкіндік беріп жәрдемдеседі" - деп осыны жақтайтындықтарын білдірді (18).
Н.Назарбаев өзінің Иран еліне барған сапарына тоқтала отырып
Қазақстанның Иранға кейбір ыдырайтын заттар бергендігі туралы сөзді жоққа
шығарды. Осы соңғы кезде шиеленісіп отырған Египет-Иран ара қатынастарында
Қазақстанның ағайындық ролін айтып, оны бейбіт жолмен реттеуге шақырды және
Каирдегі, Тегерандағы келіссөздерде де осы мәселелер бойынша әңгіме
көтерілді. Н.Назарбаев "Мен өз үлесімді қосуға даярмын және екі жақтың
ерікті күш-жігерінің арқасында бұл қолымнан келеді деп үміттенемін"-деді
(19).
Дүниежүзіндегі елдер сондықтан да тәуелсіздігін алған Қазақстанның
сыртқ^І саясатында қандай бағытты үстайтындығын қадағалап отырды, оған
ерекше көңіл қойды.
Египеттің өркениет жолындағы игі қадамдарының бірі- енді ғана
тәуелсіздік алған ТМД елдерімен достық қарым-қатнас орнатуы болды.
Қазақстан мен Египет Араб Республикасы арасындагы дипломатиялық қарым-
қатнас 1993 жылы орнатылды. Екі мемлекет басшылары арасында бірнеше рет
жоғары дәрежедегі кездесулер өткізілді. Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Назарбаевтың 1993 жылы Мысырға барған тұңғыш ресми сапары екі
ел арасында берік негіз қалады. Екі жақты ынтымақтастық, әсіресе, мәдени-
рухани, ғылыми-техникалық прогресс тұрғысында жемісті болып отыр. Соның бір
белгісі ретінде Қазақстан Республикасының 2001 жылғы инвестициялық
мүмкіндіктерімен таныстыру үшін Каир қаласында ақпан-наурыз айларында
халықаралық инвестициялық конференция өткізілді. Қазақстан елі бай кең
орындарымен белгілі, еңбек потенциалы зор, минералды ресустарға бай үлкен
мүмкіндіктері бар ел қатарына жатады. Қазақстанның қай салада болмасын
потенциалы зор. Қазақстан мен Египет арасындағы тікелей әуе қатнасының
орнауы, денсаулық, хат-хабар, байланыс ауқымы, мал дәрігерлік салалар
бойынша келісім шарттарға қол жеткізілді.
Екі елдің салт-дәстүрі, діни наным-сенімдері ұқсас. Мысыр халқы
адамзат дамуының алғашқы легімен дамып келе жатқан көне халыққа саналады.
Оның рухани бай тәжірибесі бар, мәдени, рухани қүндылықтарды сақтай отырып,
күнделікті өмір тұрғысында пайдалана отырып өз ерекшеліктерін сақтап
отырған халық. Египет ғылым мен мәдени дамуда алғашқылардың қатарында.
Нобель сыйлығының лауреаттары-Нагиб Махбуз, доктор Ахмет, доктор Альбез-
әлемдік өркениетттің дамуына үлес қосқан қайраткерлер. БҰҰ Бас Хатшысы
болған Бутрос Гали да әлемдік саясатта ерекше орында. Қазақстан мен Египет
мемлекеттерінің арасында білім беру саласында да байланыстар дами түсуде.
1993 жылы жасалған келісім шарттар бойынша Қазақстандық жастар Египет
университеттерінде, ал египетттіктер Қазақстанда аспирантурада оқып жатыр.
Қазақстан Республикасының Діни Басқармасы мен Египеттің Әл-Азхар
университеті арасында тығыз байланыс орнатылған. Жыл сайын Қазақстанның 20
студенті осы университте білім алады. Алматыда бой көтерген ислам орталығы
Нүр Мубарак атындағы Ислам мәдени университеті деп аталады. Бұл жоғары
рухани оқу орны- әділетті ислам бағытында көшелі білім беретін болады.
1992 жылы мамырда Лиссабондағы Қазақстан, Украина, Беларуссияның
ядролық қарудан бас тартатындығын білдіретін келісімге қол қойғаннан кейін
сыртқы саясатта Қазақстан мемлекетін шет елдегі көптеген дипломаттар,
саясаткерлер басқаша тани бастады. Содан бастап Қазақстан еліне сырттан
инвестициялық көмектер мен экономикалық қаржыландыру, кредиттер беру,
заемдар бөлу және өз елдерінің елшілерін жіберу сияқты сыртқы саяси қарым-
қатнастар мен экономикалық және мәдени байланыстар орнай бастады. Қазақстан
Республикасына көптеген шет елдер өздерінің сыртқы қарым-қатнастағы
ұсыныстарын білдіре бастады. Осындай қиын диштоматиялық жағдайда өзінің
ерекше ешкімге бағынышты емес сыртқы саясатын белгілеу қажеттілігі тұрды.
Қазақстан Республикасын 115 тен аса елдер таныды. Қазақстан
Республикасының 35 елде дипломатиялық елшіліктерімен 29 елде елшілері мен
өкілдері, ал 2 бас консульдық, 3 дипломатиялық миссиясы және 7 консульдық
пунктері жұмыс істейді. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасы өзіне байланыс
орнату үшін тілек білдірген мемлекеттердің барлығымен саяси, экономикалық
және мәдени байланыстар орнатуда.
Қазақстан дипломатиясы өмір талабына сай жұмыс істеуі қажет, ол
қолайлы және сан қырлы, бастысы ашылып отырған мүмкіндікті толығымен
пайдалана алуы қажет (20).
Сыртқы саясаттағы басты негізгі ұстап отырган бағыттар:
1. XXI ғасырда бейбітшілікті қамтамасыз ету;
2. Аймақтағы қауіпсіздікті сақтауды қамтамасыз ету;
3. Халықаралық экономикалық қарым-қатнастарды қалпына келтіру және соған
қол жеткізе отырып дамыту, дүниежүзілік экономикалық байланыс орнату.
Осы бағыттарды жүзеге асыра отырып жас тәуелсіз Қазақстан
Республикасының сыртқы саясатында бейбітшілік бағытты үстай отырып, сыртқы
қарым-қатнастарды дамыту үшін дипломатиялық байланыстарды жүзеге асыру
жолдарын көрсетіп берді. Ол бағыттар мен мақсаттар ел басымыз
Н.А.Назарбаевтың Стратегия становления и развития Казахстана как
суверенного государства және Қазақстан-2030 бағдарламаларында толығымен
көрініс тапқан. Сыртқы саясатта еуропалық бағыт және азиаттық бағыттар
ерекше атап көрсетілё отырып олардың арасындағы айырмашылықтар да көрініс
алды.
Халықаралық аренада Қазақстан мен шетелдер арасындағы қарым-қатнас
мәселесінде негізгі қойылатын басты талаптар мен міндеттер: Қазақстан
Республикасының тәуелсіздігіне қол сұқпай, оның геосаясиаренадағы
орналасқан территориясының бірлігін сақтай отырып әскри-саяси, саяси-
экономикалық байланыстар орнату; азаматтардың демокартиялық құқықтары мен
міндеттерін сақтай отырып Қазақстанның саяси аренадағы рөлін арттыру;
Қазақстанның геосаяси орналасу территориясының тишділігш пайдалана отырып
дүниежүзілік шаруашылық байланыстар орнату. Сонымен қатар Қазақстан
Республикасының өзінің саяси, экономикалық және әлеуметтік дамуындағы
ерекшеліктер мен оның демографиялық және саяси дамуындағы жағдайы оның өз
күшіне сенуіне, әскери емес, саяси күшіне сенуіне, барлығынан да бүрын
сыртқы дипломатиялық қарым-қатнастағы біліктілікке сенуіне байланысты
болады (21).
Сыртқы саясаттағы басты мақсат экономикалық және саяси қарым қатнастар
орната отырып ол елдермен тең құқықтық қарым-қатнасты ұстау, өз елінің
қауіпсіздігі мен тұтастығын сақтау және тәуелсіздікке, территориялық
бірлікке қол сұқтырмау басты міндет.
Шетелдермен байланыс орнатуда экономикалық және тілдік ерекшеліктер де
негізгі факторлардың қатарына жатады.
Мысыр елімен қазақ елінің тәуелсіздікке дейін жүріп өткен жолдары мн
бастарынан өткрген қиыншылықтары өте ұқсас. Осы ұқсастықтардың бір сыры
XIII ғасырда бүкіл Мысырды тегі қыпшақтан шыққан Сұлтан Бейбарстың
басқаруында. 1952 жылға дейін Мысыр елі мн көрші Судан елін король Фарух І-
ші басқарды.
Өздерінің тәуелсіздігін алу үшін үшінші әлемдегі дамушы елдер
әлеуметтік және отарлық езгіден қүтылу үшін тәуелсіздік үшін күреске
шықты. Мысырда 23-шілдеде 1952 жылы жас офицерлер ұйымының басшылығымен
болған революция жеңіск жете отырып ел тәуелсіздігін алып республика
орнайды. Ел Президенті болып әуелі Мүхаммед Нагиб, одан кейін Кемал Абділ
Насыр болды. Басында Мысыр Республикасы болып құрылды, кейіннен Египт Араб
Республикасы болып аталды.
2 -ТАРАУ: ЕГИПЕТ ПЕН ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АРАСЫНДАҒЫ ҚАРЫМ-ҚАТНАС
2.1 ЕГИПЕТ АРАБ РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТАРИХЫ МЕН САЯСИ ЖАҒДАЙЫ
Тарихы Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін жариялағаннан кейінгі
оны алғашқылардың бірі болып таныған -Египет Араб Республикасы. Халқымыз
ежелден бері Мысыр деп танитын бұл елмен сан ғасырлар бүрын-ақ керуен
жолдары арқылы жалғасқан алтын арқау барлығы баршамызға әйгілі. 5000 жылдық
көне тарихы бар Мысыр елінің тарихы да сан қырлы. Мысырлықтар тарих
жылнамасын б.э.ІҮ ғасырына дейін жалғасқан перғауындар дәуірінен бастайды.
Осы ғасырдың аяғына дейін созылған Грек-рим, екі жарым ғасырлық Византия
кезеңінде христан діні үстемдік етті. 641 жылы араб әскерінің басы Амра ибн
ал-Асанның Египеттегі билігі елге ислам діні мен араб тілін сіңірді. Араб
билеушілері Египетті ұзақ жылдар бойы мамлюктердің (ақ құлдар) күшімен
ұстап тұрды. Мамлюктер Египетте 1517 жылға дейін билік құрды. Одан Осман
империясы билікке келді. Сұлтан Бейбарыс 1260 жылы билікке келіп Египетті
17 жыл бойы биледі. Оның ел астанасы Каирде 1270 жылы салдырған мешіті осы
күнге дейін сақталыи көне ескерткіштердің бірі ретінде түр. Осман
империясының қол астында болған Египет елін 1898 жылы Наполеон жаулайды.
Осыдан бастап бұл ел ағылшындар мен француздардың екі жақты езгісіне
түседі.
1922 жылы 28 дқпанда Англия Египетке тәуелсіздік бергенмен ол іс
жүзінде нағыз тәуелсіздік емес еді. Елде ағылшын әскерлері қалғандықтан
отарлаушылардың қатаң тәртіптері сақтала берді. 1952 жылы 23 шілдеде Кемал
Әбділ Насер бастаған офицерлер көтерлісі болыпкороль Фаруктың билігін
құлатып, ағылшын әскерлерінің кетуіне мәжбүр етті. Суэц каналын мемлекет
қарамағына алып елде аграрлық реформа жүргізді. Кеңестер Одағының ықпалымен
Египет 60-жылдары социализм жолына түсті, 1970, жылы Кемал Әбділ Насыр
қайтыс болғаннан кейін билікке келген Әнуар Садат социализмнен бас тартып
нарықтық экономикалық жолға түсті. Елге шетелдік инвесторлар тартылып, жеке
меншік секторлар дами бастады. 1981 жылы билікке келген елдің қазіргі
Президенті Хосни Мубарак оның әлеуметтік- экономикалық саясатын
жалғастыруда. Бүгінгі Египет мемлекеті тәуелсіз, бейбітшілік сүйгіш, өзінің
дамыған экономикасының арқасында әлемдік қауымдастықта ерекше орын алады.
5000 жылдық тарихы бар Египеттің .бүкіл әлем жүртшылығын қызықтыратын
қүштарлығы жер-жихандағы жеті кереметтің бірі-оның Пирамидалары. Алып
Сфинкстің алып келбеті адамзат өркениетінің бастамасы болган, ең биік
мәдениеттің алып түғыры -дүниенің еш жерінде баламасы жоқ Мысыр
Пирамидалары көрген адамдарды 5 мың жылдық тарихтың қойнауына сүңгітеді.
Хеопс, Хефрен, Микери пирамидалары тас кесектер көлбей орналастырылып,
аралары цементпен жымдастырылып, геометриялық дәлдікпен құрастырылған. Алып
Африканың күре тамыры- 9 мемлекетті басып өтетін Ніл өзені де Египетті
кесіп өтеді. Осы өткен тарихты көзбен көруге жылына Египетке 10 миллиондай
туристер келеді екен. Мемлекет экономикасы қарататын табыстың тең жартысын
туризм құрайды.
Египет Араб Республикасы әлем картасында ерекше маңызды мекенді
қамтиды, ол Африка құрлығының шығысында орналасқан және бір бөлігі Синай
жарты аралында орын алған. Екі құрылықтың арасын Суэц каналы бөліп жатыр.
Бқл канал Жерорта теңізі мен Қызыл теңіздің аралығын қиып өтеді. Жерінің
жалпы аумағы 1001,4 мың шаршы шақырым. Египеттегі Жерорта теңізінің
жағалауы 1941 сың шақырымға созылып жатыр.
Египет Таяу және Орта Шығыстағы мемлекеттердің арасындағы ең ірісі.
Батысында Ливиямен, оңтүстігінде Суданмен, Шығысында Израил және
Палестинамен шекаралас. Елдің солтүстіктен Оңтүстікке дейінгі ұзындығы 1
мың шаршы шақырым, ал батыстан Шығысқа дейінгі ұзындығы 1200 шаршы шақырым.
Елдің негізгі территориясы шөл дала барлық аумағының 96 % (22).
Египетті ортасынан екі жарып өтетін Ніл 6671 мың шақырымдық өзені
әлемдегі ең ірі өзеннің бірі. Ауа райы бұл жерде Жерорта теңізі аймағындағы
секілді жазда құрғақ, қыста бірқалыпты орташажылы.
Тұрғын халқының саны жағынан Египет араб елдері ішіндегі халқы көп
мемлекеттің бірі. Бұл елде арабтардың үштен бір бөлігі тұрады. 1995 жылғы
санақ бойынша Мысырда 60 млн. тұрғын халық өмір сүреді. Араб тілі елдің
ресми тілі, тұрғындарының 99 процентіне араб тілі ана тілі болып саналады.
Мемлекеттің ресми діні ислам. Египет ақшасы жунеих.
Әкімшілік-аумақтық бөлініс бойынша Египетте 27 облыс бар. Египетте
дүние жүзіне танымал 13 университет жұмыс істейді.
Египет дүниежүзіндегі ең ежелгі мемлекеттердің бірі болып табылады.
Перғауындық Египет кезеңі- адамзат баласының ежелгі өркениет ошағы болып
есептеледі. Ғылыми зерттеулер нәтижесінде алғашқы адамдар негізін салған
ежелгі Мысыр елі Күнтізбесінің отаны деп саналады жәнеде ол Пирамидалар елі
деп аталады(23 ).
Мысыр елімен Қазақстан арасындағы қарым-қатнас орнату жолдарына өтпей
түрып оның өз ішіндегі дамуына сипаттама беріп кетейік. Египет Африка
жеріндегі дамыған, алдынғы қатарлы инвестициясы бар, бай елдер қатарына
жатады. Өз тәуелсіздігін алғаннан бастап елдің саяси, экономикалық дамуына
ерекше мән беріп келеді.
Египет Араб Республикасы Араб шығанағындағы халық саны жағынан да,
беделі жағынан да саяси аренада ерекше рөл алатын мемлекеттердің бірі. Оның
айтарлықтай әскери қуаты мен беделі бар мемлекет. Африкалық елдер арасында,
мүсулман елдері арасында саяси беделі үстем мемлекет.
Аумақтағы қайшылықтар мен шиеленістерді шешуде де ерекше орын алады.
Радикализмге, терроризмге қарсы шыға отырып бірқалыпты саясат жүргізіп
келеді. Бүгінгі күні Египет сыртқы саясатындағы басты бағыт Египет-Израиль
қарым-қатнасы. Ол Египет-Израиль бейбіт келісім шарттарын қатан ұстап отыр.
Аймақтағы толық ынтымақтастық үшін Таяу Шығыстағы бейбіт процесін
ілгерлетіп, басқа араб елдерін бейбітшілікке шақыруда.
Египет елінің экономикалық саласындағы қол жеткізілген табыстарын елді
Президент Хосни Мубарак басқарған кезеңмен байланыстырады. Ол басқарған 17
жыл ішінде елдің экономикалық дамуында көптеген жетістіктерге қол жетті.
Соынмен қатар көтпеген мәселелер де шешімін таппай қалды. Олар: Ніл
алқабында тұрғындар санынның күрт өсіп кетуі; жұмыссыздық; халықтың өмір
сүру жағдайының төмендеуі; тұрғындардың едәуір бөлігінің
сауатсыздығы; терроризм мен діни экстремизмнің күрт көтерілуі. Осыған
қарамастан елдегі жалпы жағдай тұрақты. Халықтың көпшілігі Президенттің
жүргізген экономикалық реформаларын қолдап отыр. Елдегі экономиканың
көтерілуі арқасында елдің халықаралық аренадағы беделі де жоғарлады.
1996 жылы ақпанда Египеттің Президенті Египет инвестициясы үшін еш
шектеусіз ашық ел болуы керек деп жариялады(24). Оның себебі елдің
экономикалық дамуын көтеру үшін сыртқы инвестицияны көптеп қолдануды мақсат
етуде еді.
Египеттің сыртқы саясаты бүгінгі күнгі дамуыга сәйкес араб
ынтымақтастығын нығайтуға бағытталып отыр. Таяу Шығыс жерлеріндегі бейбіт
процесті дамытуда Египет көп күш жүмсауда. Сонымен қатар аймақты ядролық
қарудан ада өңірге айналдыруды да мақсат етуде, үжымдық қауіпсіздіктің
Жерорта теңізі жүйесін құруды мақсат етуді. Африка территориясындағы
этникалық топтар арасындағы қақтығыстарды бейбіт жолмен реттеу мақсатын
көздейді.
Таяу Шырыстағы шешуші мемлекет бола түрып ол халықаралық қатнастардың
жаңа жүйесінде өзінің шешуші орнын ала отырып ерекше ролге ие болуда. Бүған
дәлел Египет Араб Республикасының БҰҰ-ның қауіпсіздік Кеңесіне тұрақсыз
мүшесі ретінде сайлануы.
Египет пен Сауд Аравиясы арасындағы қарым-қатнастар тұрақты даму
үстінде. Екі елдің басшыларының Таяу Шығыстағы шиеленістерді рёттеуге
ұсынған бағыттары сәйкес келеді. Екі жақты Палестина халқына көмек көрсету,
араб-израиль келісім бағытын жалғастыруды екі ел де қолдайды. Сонымен қатар
Израиль-Сирия және Израиль-Ливия келіспеушіліктерін бейбіт келісіммен
тездетіп шешуін қалап отыр. Екі ел басшылары да Израиль астанасын Тель-
Авивтен Ирусалимге көшіруге қарсы.
Египет пен Сирия қарым-қатнастары бірқалыпты және тұрақты дамуда.
Достастық негізіндегі жоғары дәрежелі кездесулер жиі өткізіліп отыр. Араб
Египет Республикасы мен Сирия Араб Республикасында сауда, экономикалық
қатнастар, сонымен қатар жұмыс беру, аймақтық энергия жүйесін, әу қатнасын
құру салаларында қарқынды қатнастар дамып келеді.
Египет-Судан дүрдараз қарым-қатнас жүргізуде. Египет елі Суданды
аймақтық және радикал ұйымдарға қолдау көрсетті деп айыптап отыр. Суданның
Египет провинциясын Колаибқа көз тігуіне байланысты шекаралық аудандарды
бірнеше рет қарулы қақтығыстар болды.
Египет және Ку,веит Дамаск Декларациясы бойынша, сонымен қатар сауда-
экономикалық қатнастарды кеңейте отырпы ары қарай қарым-қатнастарын кеңейту
үстінде. Екі елдің жер бетіндегі арабаралық мәселелерді шешудегі
көзқарастары бірдей, олар халықаралық қауымдастық талаптарын орындауды
қолдайды. Елдің экономикалық байланыстары жақсы дамыған. Осыған дәлел
болатын Египет экономикасына Кувеиттің салып отырған инвестициясының
көлемінен көруге болады. Ол қазіргі күні 400 миллион долларға
жеткен(25).
Египеттің Иракка байланысты ұстап отырған сыртқы саясаты ол көптеген
араб елдері секілді халықаралық қауымдастық талаптарын қолдауын талап етеді
және де Кувейт азаматтарын қайтарып, шығынынң өтеп беруді талап етуде.
Осыған қарамастан Египет Ирак территориясының тұтастығын сақтап оның ішкі
ісіне араласпау керек деген көзқарасты үстайды. Иракқа қарсы АҚШ үстаған
саясатына қарсы болып бірінші күні оған қарсы пікір білдірді.
Египет Ливия қарым-қатнасы көп жағдайда бұл елдің АҚШ пен ұзақ
уақыттан бері келіспеушілік жағдайына байланысты болып отыр. Өйткені АҚШ
Каирдің страегиялық партнері. Осыған қарамастан Ливиядан халықаралық
санкцияны алып тастауды жақтаушы көзқараста.
Египет дипломатиясы Араб елдері Лигасымен кейбір Еуропалық елдермен
тығыз байланыста және Ливия басшылығымен үнемі келісіп БҰҰ-ның тиісті
шешімін қайта қарауға қол жеткізу тырысуда. Бұл мәселеде Египет жағынан
үлкен қызығушылық, мүдделік басым, себебі, Ливия экономикалық блокадасы
Египеттің экономикасына да төтенше кері әсерін тигізеді. Сонымен қатар
Ливияда миллионнан аса египеттіктер жұмыс істейді және де Египеттің Ливияға
шығарып отырған экспортына қиындық әкелуде.
Египет пен Түркия басшыларының екі жақты сапарлары екі елдің қолда бар
экономикалық қатнастар потенциалын тиімді пайдалануға мүмкіндік тудырады.
1996 жылы қарашада Түркияға Египет сұлтанынан газын жыл сайын 10 миллиард
куб жеткізуге келісімге қол қойылды. Саяси қарым-қатнаста керісінше Каир
мен Анкара арасында келіспеушіліктер шиеленісіп кетті. Египет Түркия мен
Израильдың әскери саладағы қарым-қатнасын аймақтағы әскери альянс құру
ретінде қарап отыр.
Египет-Пакистан ынтымақтастығы соңғы кезде діни экстремизм және
терроризмге қарсы екі ел біріге белсенді шаралар жүргізіп отырғанынан
көрініс алуда. Екі мемлекет арасында сауда-экономикалық, әскери саладағы
қарым-қатнастар дами түсуде.
Египет — Иран қатынастарында келіспеушіліктер бар. Каир Тегеранның
Таяу Шығыс және Парсы шығанағы араб елдерінің ішкі істеріне араласпауын
экстремистік қозғалыстарға қолдау көрсетуін қолдамайды. Дамаск декларациясы
бойынша Парся шығанағы аймағында қауіпсіздік жұйесін құру процесіне араб
елдерінің қатысуын қолдап отыр. Тегеранның ойынша бұл жүйеде тек шығанақ
елдері ғана қатысуы шарт. Соңғы жылдары екі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz