Жапониядағы демократиялық қозғалыстың өрлеуі (1917-1930 ж.ж.)
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.10
I . Т А Р А У. Жапония еңбекшілерінің демократиялық өзгерістер үшін күресі
§ 1. Қазан революциясының Жапония демократиялық қозғалысына тигізген ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11.18
§2. Жапония коммунистік партиясының құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...19.29
II . Т А Р А У. Демократияшыл күрестің одан әрі қарай өрлеуі
§ 1. Алғашқы репрессия кезіндегі ЖКП.ның жағдайы, солшыл оппортунизммен күрес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30.39
§2. 1927 жылы Коминтерннің /Тезистері/ қарарлары революциялық қозғалыстың қайта өрлеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40.48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49.52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53.54
I . Т А Р А У. Жапония еңбекшілерінің демократиялық өзгерістер үшін күресі
§ 1. Қазан революциясының Жапония демократиялық қозғалысына тигізген ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11.18
§2. Жапония коммунистік партиясының құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...19.29
II . Т А Р А У. Демократияшыл күрестің одан әрі қарай өрлеуі
§ 1. Алғашқы репрессия кезіндегі ЖКП.ның жағдайы, солшыл оппортунизммен күрес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30.39
§2. 1927 жылы Коминтерннің /Тезистері/ қарарлары революциялық қозғалыстың қайта өрлеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40.48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49.52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53.54
ТАҚЫРЫПТЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ. Бүгінгі тандағы Кеңес одағындағы демократиялық өзгерістер мен қайта құрулар басқа елдердегідей демократиялық және революциялық қозғалыстар тарихын оқып үйренуді қажет етеді. Мәселенің осы аспектіде Жапония тарихы мысалы негізінде қарастырылуы, оның бүгінгі тандағы алдың қатардағы дамыған мемлекет дәрежесіне жету себептерін түсінугедеген ұмтылысын да туындады. Ресейдегі социалистік революция, басқа да көптеген елдердегі сияқты Жапонияда да үлкен демократияшыл өзгерістер жасауға деген белсенділікті күшейтті. Қазан революциясы жер шарында социализм идеясының кең тарап, коммунистер беделінің зор қарқында артуына әсер етті. Нәтижесінде Жапониядағы революцияшыл және демократиялық қозғалыстың жетекші күші еңбекшілер бұқарасына сүйенген коммунистер болып шықты. Бірақ олардың қимыл әрекеті мен күрес тактикасы көптеген елдердегіден өзгеше болды. Мұның өзі демократиялық өзгерістердің барысы мен дәрежесіне ықпал етті. Аталған әселелер тақырыптың маңызды екенін айқындайды деп түсінемін.
ТАҚЫРЫПТЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ДӘРЕЖЕСІ. Осы уақытқа шейін тарих ғылымының шығыстану бөлімдерінің тарихшылары Жапония коммунистік қозғалысы туралы проблемаларды Ұлы Отан соғысына дейінгі кезеңнің өзінде біршеме зерттеп, монографиялық еңбектер жазды. Мұнымен қатар сол кездегі партияның да документтері де /Жапонияға байланысты/ жарияланды. Жапония коммунистік партиясының сәселесі туралы 1927 жылғы 15 шілдедегі Коминтерннің Атқару Коммитетінің қабылдаған қарарлары мен тезистері./1/.
ТАҚЫРЫПТЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ДӘРЕЖЕСІ. Осы уақытқа шейін тарих ғылымының шығыстану бөлімдерінің тарихшылары Жапония коммунистік қозғалысы туралы проблемаларды Ұлы Отан соғысына дейінгі кезеңнің өзінде біршеме зерттеп, монографиялық еңбектер жазды. Мұнымен қатар сол кездегі партияның да документтері де /Жапонияға байланысты/ жарияланды. Жапония коммунистік партиясының сәселесі туралы 1927 жылғы 15 шілдедегі Коминтерннің Атқару Коммитетінің қабылдаған қарарлары мен тезистері./1/.
1. 1927 жыл 15 шілде. Коммунистік Интернационал тезистері. 1928. №2
2. Из истории коммунистической партии Японии «Тихий океан», 1934, №1,с. 8.
3. Сэн Катаяма. Статьей и мемуары. М., 1959. Воспоминания. М., 1964.
4. Энгельс. Ф. Эдуарду Бернштейну. т. 35. с. 305.
5. Ленин В.И. Мемлекет туралы. т. 39. 67 бет.
6. Итикава Сейти Тесакусю. т. 1. с. 30.
7. Сонда,С. 39.
8. Пятый всемирный конгресс. Ком. Интернационала. ч.2. С.8.
9. И. Сенатров. Сэн Катаяма. М., 1988, С. 35.
I - Т А Р А У. Жапония еңбекшілерінің демократиялық өзгерістер
үшін күресі
1. Горбачев М.С. Қазан және қайта құру: Революция жалғасуда. «Қазақстан», 1987, 3-бет.
2. Петров П.С. Возникновение коммунистический партии США. С. 88.
3. Коваленко И.И. Очерки истории коммунистической движения
в Японии. с. 56.
4. Катаяма Сэн. К вопросу о зарождении и развитии марксизма и Японии. С. 25.
5. Черных А.Е. Хруслов Г.В. Ленин и Япония. с. 108.
6. Сенатров А.И. Сэн Катаяма. С. 171.
7. Катаяма С. Статьи и мемуары. 1959. с. 121.
8. Хэймин, 1918. С. 18. қараңыз: Коволенко И.И. Очерки истории коммунистического движения в Японии. С. 67.
9. Правда, 1918, 23 VIII, Сонда.
10. Тани Гомэй. Крестьянство и аграрный вопрос в Японии. с. 60.
11. Первый Конгресс Коминтерна. Март. 1919. М., 1933. С.165- 166.
12. Коммунистический Интернационал. 1920. №14.
13. Қараңыз: Цветов В. Наш корреспондент сообщает из России. С. 98.
14. Акихата, 18 VI, 1972. №16.
15. Ленин В.И. Т. 41. С. 77-78.
16. Қараңыз: Будкевич С.Д. Из истории пронникновение идеи октября в Японии. С. 28.
17.Коволенко И.И. Очерки истории коммунистического движения в Японии. С. 82. Нихон Кесанто - годзюнен. С. 25. Мұны қараңыз:
II - Т А Р А У. Демократияшыл күрестің одан әрі қарай өрлеуі
1. Коваленко И.И. Очерки истории коммунистикеского движения в Японии. С. 86.
2. Сонда. С. 86.
3. Сенаторов А.И. Сэн Катаяма. С. 247.
4. Коваленко И.И. Очерки истории коммунистичкеского движения в Японии. С. 94.
2. Из истории коммунистической партии Японии «Тихий океан», 1934, №1,с. 8.
3. Сэн Катаяма. Статьей и мемуары. М., 1959. Воспоминания. М., 1964.
4. Энгельс. Ф. Эдуарду Бернштейну. т. 35. с. 305.
5. Ленин В.И. Мемлекет туралы. т. 39. 67 бет.
6. Итикава Сейти Тесакусю. т. 1. с. 30.
7. Сонда,С. 39.
8. Пятый всемирный конгресс. Ком. Интернационала. ч.2. С.8.
9. И. Сенатров. Сэн Катаяма. М., 1988, С. 35.
I - Т А Р А У. Жапония еңбекшілерінің демократиялық өзгерістер
үшін күресі
1. Горбачев М.С. Қазан және қайта құру: Революция жалғасуда. «Қазақстан», 1987, 3-бет.
2. Петров П.С. Возникновение коммунистический партии США. С. 88.
3. Коваленко И.И. Очерки истории коммунистической движения
в Японии. с. 56.
4. Катаяма Сэн. К вопросу о зарождении и развитии марксизма и Японии. С. 25.
5. Черных А.Е. Хруслов Г.В. Ленин и Япония. с. 108.
6. Сенатров А.И. Сэн Катаяма. С. 171.
7. Катаяма С. Статьи и мемуары. 1959. с. 121.
8. Хэймин, 1918. С. 18. қараңыз: Коволенко И.И. Очерки истории коммунистического движения в Японии. С. 67.
9. Правда, 1918, 23 VIII, Сонда.
10. Тани Гомэй. Крестьянство и аграрный вопрос в Японии. с. 60.
11. Первый Конгресс Коминтерна. Март. 1919. М., 1933. С.165- 166.
12. Коммунистический Интернационал. 1920. №14.
13. Қараңыз: Цветов В. Наш корреспондент сообщает из России. С. 98.
14. Акихата, 18 VI, 1972. №16.
15. Ленин В.И. Т. 41. С. 77-78.
16. Қараңыз: Будкевич С.Д. Из истории пронникновение идеи октября в Японии. С. 28.
17.Коволенко И.И. Очерки истории коммунистического движения в Японии. С. 82. Нихон Кесанто - годзюнен. С. 25. Мұны қараңыз:
II - Т А Р А У. Демократияшыл күрестің одан әрі қарай өрлеуі
1. Коваленко И.И. Очерки истории коммунистикеского движения в Японии. С. 86.
2. Сонда. С. 86.
3. Сенаторов А.И. Сэн Катаяма. С. 247.
4. Коваленко И.И. Очерки истории коммунистичкеского движения в Японии. С. 94.
КАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Жапониядағы демократиялық қозғалыстың өрлеуі (1917-1930 ж.ж.)
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .3-10
I - Т А Р А У. Жапония еңбекшілерінің демократиялық өзгерістер үшін
күресі
§ 1. Қазан революциясының Жапония демократиялық қозғалысына тигізген
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .11-18
§2. Жапония коммунистік партиясының
құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...19-29
II - Т А Р А У. Демократияшыл күрестің одан әрі қарай өрлеуі
§ 1. Алғашқы репрессия кезіндегі ЖКП-ның жағдайы, солшыл оппортунизммен
күрес ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .. 30-39
§2. 1927 жылы Коминтерннің Тезистері қарарлары революциялық қозғалыстың
қайта
өрлеуі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...40-48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49-52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..53-54
КІРІСПЕ
ТАҚЫРЫПТЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ. Бүгінгі тандағы Кеңес одағындағы демократиялық
өзгерістер мен қайта құрулар басқа елдердегідей демократиялық және
революциялық қозғалыстар тарихын оқып үйренуді қажет етеді. Мәселенің осы
аспектіде Жапония тарихы мысалы негізінде қарастырылуы, оның бүгінгі
тандағы алдың қатардағы дамыған мемлекет дәрежесіне жету себептерін
түсінугедеген ұмтылысын да туындады. Ресейдегі социалистік революция, басқа
да көптеген елдердегі сияқты Жапонияда да үлкен демократияшыл өзгерістер
жасауға деген белсенділікті күшейтті. Қазан революциясы жер шарында
социализм идеясының кең тарап, коммунистер беделінің зор қарқында артуына
әсер етті. Нәтижесінде Жапониядағы революцияшыл және демократиялық
қозғалыстың жетекші күші еңбекшілер бұқарасына сүйенген коммунистер болып
шықты. Бірақ олардың қимыл әрекеті мен күрес тактикасы көптеген
елдердегіден өзгеше болды. Мұның өзі демократиялық өзгерістердің барысы мен
дәрежесіне ықпал етті. Аталған әселелер тақырыптың маңызды екенін
айқындайды деп түсінемін.
ТАҚЫРЫПТЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ДӘРЕЖЕСІ. Осы уақытқа шейін тарих ғылымының
шығыстану бөлімдерінің тарихшылары Жапония коммунистік қозғалысы туралы
проблемаларды Ұлы Отан соғысына дейінгі кезеңнің өзінде біршеме зерттеп,
монографиялық еңбектер жазды. Мұнымен қатар сол кездегі партияның да
документтері де Жапонияға байланысты жарияланды. Жапония коммунистік
партиясының сәселесі туралы 1927 жылғы 15 шілдедегі Коминтерннің Атқару
Коммитетінің қабылдаған қарарлары мен тезистері.1.
Тағы да Жапония коммунистік партиясының бірқатар документтерімен ЖКП-
ның көрнекті жетекші қайраткері Сейти Итикаванның 1931 жылғы соттағы сөзі
Жапония коммунистік қозғалысының пайда болуымен дамуы туралы ең алғашқы
тарихи документ болып қалды.2.
Жапония коммунитік партиясының тарихын жасаған және қүнды бай материал
қалдырған ЖКП-ның ең алғашқы негізін қалаушы, 20-шы, 30-шы жылдардың
аралығындағы шығыс елдерінің ұлт-азаттық қозғалысындағы халықаралық
коммунистік қозғалысының ұлы қайраткері Коммунистік Интерноционалдың
жетекшілерінің бірі болған Сэн Катаяманың еңбегі зор орын алады. Ол
еңбектердің жинағы үзінді ретінде Сэн Катаяманың естелік шығармаларына
жинақталған. Өзінің еңбектерінде Жапония жұмысшы қозғалысының практикасы
мен теорияларының және коммунистік қозғалыстың проблемаларын көтерумен
қатар көп мәселелерге жауап берген.3.
Кеңес және шетел ғалымдарының Жапония тарихы жөніндегі еңбектерінде,
соның ішінде жұмысшылар социолистік қозғалысы мен ЖКП-ның құрылуы мен
қызметі жайында әр түрлі еңбектер жазды. Кеңес тарихшыларының ішінде
К.А.Гамосковтың Марксизм-ленинизмнің Жапонияға таралу тарихы,
Д.И.Гольберг Жапония жұмысшы және социалистік қозғалыстың тарихы жөніндегі
очеркі, Г.Д.Иванова Дело об оскарблении торна, А.Б.Козоровидцкая Борьба
за единства рабочего класса Японии, Очеріси истории коммунистического
движения в Японии еңбегінің маңызы зор. Бұл кезеңнің яғни екінші
дүниежүзілік соғысқа дейінгі уақыттағы Жапония Коммунистік партиясының
тарихын терең зерттеуде Коваленко максистік-лениндік методологиясына сүйене
отырып, Жапония, Америка тарихшыларының және басқа да шетел тарихшыларның
еңбектерінің бүрмаламау, тарихи фактілерді мойындамауын дәлелдеген, Жапония
коммунистерінің шынайы күресінің шындығын қалпына келтірді. Бұл кезеңнің
тарихын зерттеуде Коваленко қолданған көптеген жаңа заман тарихындағы
доукменттер мен материалдардың бірі ЖКП-ның орталық комитетінің 1972 жылғы
жарияланған 50 лет Коммунистической партии Японии деген документ. Автор
бұл еңбегінде Жапония коммунистік партиясының жаңа документтерімен, оның
жетістіктерімен ең соңғы мәліметтермен байланыс жасаған. Сол елдің
демократиялық күшінің күресінің жаңа этапын таныстырды. Марксизм-
ленинизмнің негізін қалаушылардың көрсеткеніндей: Без такого понимания
необходимой исторической связи и тем самым вероятного хода развитие событии
не возможно никакая успешная партийная политика.4.
В.И.Ленин осы мәселеге байланысты жазғанындай Ең негізгі мәселе
тарихи байланысты үмытуға болмайды, әр мәселені талдағанда, сол құбылыстың
белгілі бір тарихи кезеңнің, белгілі бір этапында пайда болғаны туралы
көзқараспен және ол құбылыстың қазіргі жағдайда қандай жағдайда тұрғанына
мән беру керек.5.
Автор осындай диалектикалық методологияға сүйене отырып, бұл
проблеманы алдымен Жапонияның әлеуметтік-экономикалық дамуын және жұмысшы
табының саяси идеялық жағынан пісіп жетілуінің арқасында оның қоғамның
революция арқылы өзгертудегі қозғаушы күшке айналуын көрсете білді.
Жапония империализміне тән спецификалық құбылыстарды баса көрсете
отырып, жұмысшы табының қалыптасуына, оның таптық сана-сезімінің дамуына
кедергі болғанын айқын көрсетеді. Жұмысшы және социалистік қозғалыстармен
алғашқы марксистік топтардың құрылуы жөнінде, ал негізінен Жапония
коммунистік партиясының құрылу тарихын зерттеген.
Көптеген буржуазиялық тарихшылар Жапонияда Коммунистік партия пайда
болуға елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайында туындауы мүмкін емес, осы
күштердің қысымымен құрылды деген.
ТАҚЫРЫПТЫҢ ДЕРЕКТЕРІ. Диплом жұмысын жазу үшін біз сол кездегі
жапондық коммунистердің еңбектері мен мерзімді басылымдар -Правда,
Хикари, Тихий океан - материалдары деректік мәліметтер ретінде
пайдаланылды. Жапония Коммунистік партиясының документтеріне, яғни
фактілерге сүйене отырып таптық күрестің дамуы арқылы өмірдің өзі жұмысшы
табын марксизм-ленинизм теориясымен қаруланған жеке партиясын құруға жағдай
туғызады және тағы бір факті болатын жағдай, партияның аз уақыт ішінде
құрылуына үлкен әсерін тигізген Қазан революциясының тәжрибесі мен
халықаралық жұмысшы табының алдындағы интернационалдық міндетін атқаратын
Комитетінің қолдауы болып табылады. ЖКП-ның қайраткері С.Итикава революция
жолында Қазан революциясының ықпалымен коммунистік қозғалысқа белсене
қатысып, кейіннен былай деп жазған: Жапония Коммунистік партиясы 1922
жылдың шілде айында Интернационалдың жапон-секциясы ретінде құрылды.
Сонымен қатар оның пайда болуына Жапония капитализмінің дамуы әсерін
тигізбейді деп айтуға болмайды. ЖКП-ның құрылуына негіз болған Жапония
капитализмі.
ЖКП - Жапония пролетариатының саяси партиясы.6.
Жапония жұмысшыларының талабының орындалуын тездеткен жағдай, орыс
пролетариатының революциясының жеңісі.7.
Итикава коминтерннің көп көмегін ашып айтты. Жапония жұмысшы және
коммунистік қозғалысының тарихы ең қиын кезеңде помещиктік езгі мен
реакциялы-монархиялық құрылыстағы капиталистерге қарсы күресті. ЖКП-нің
соғысқа дейінгі кезеңінде партияның бостандық пен бейбітшілік туына адал,
ұлт-азаттық және халықаралық пролетарлық ынтымақтық үшін, қиын кезеңдерді
басынан кешірді.
Импереалистік Жапония әскери-полицейлік аппараты ЖКП-ның легальді,
яғни ашық түрде қызметіне жол бермеу үшін жанталасты, социализм идеясын
бұқараға таратпауына бөгет жасаумен болды. Жапония пролетариатының
коммунистік партия қатарына кіруі өте қауіпті еді, оларды заңсыз сот, қатаң
жаза, күтіп түрды. Коммунистерді халық жауы ретінде көрсетті. ЖКП-ның
қатарын репрессия әлсіретіп, дүниеге көзқарасын, күрес мақсатын ашық түрде
айта алмады. ЖКП-ның қалыптасуына субъективтік және объективтік
қиыншылықтары болды. Алғашқы кезеңде партияға әр түрлі социалистік
группалар мен кружоктардан кірген мүшелердің басымы әлі де анархизм,
синдикализм идеяларынан түгел арылмаған, сондықтан жұмысшы табының арасында
бір тұтас, тиянақты үгіт жүргізе алмады. Жағдайдың ауырлануына тағы да
себеп партия Жапонияның жұмысшыларының реформистік үгіттің үстем болып
тұрған жағдайында әбден бытырап кеткен жұмысшы қозғалысымен бетпе-бет
келуі. 1923 жылы Жапония Коммунистік партиясы жаппай репрессияға үшырауы,
партия мүшелерінің арасында жіктелу және тарату сияқты ойлар туғызды.
1924 жылғы ақпан айының аяғы мен наурыз айының аралығында ЖКП-ның
социал-реформистік тобының кездесуінде партияны тарату туралы басым
көпшілік дауыспен шешім қабылдады. Бұл кездесудің формасы не конференция,
не съезге келмейтін еді. Бұл істе белсенділік көрсеткен партия теоретигі
Хитосия Ямакава мен кәсіподақтар ісімен айналысушы Кацумара Акамацу және
т.б.
Коминтерн және Сэн Катаяма бұл хабарды естіп үзілді-кесілді қарсы
шықты. Комитерн ЖКП-ның қайта қалпына келтіруде көп көмек көрсетті. Бұл
кезең туралы 60 лет коммунистической партий Японий деген еңбекте кеңінен
жазылды. Бюро мүшесі Кюити Токуда Мәскеуге өкіл ретінде келіп, жағдайды
мәлімдегенде дереу арада көмек көрсету керектігі туралы Коминтерн шешім
қабылдады. 1924 жылғы шілдеде Коминтерннің V конгресі шақырылып, Жапония
проблемасына арнайы комиссия құрды.8.
Бұл талқылауларға Катаяма, бюро мүшелері К.Токуда, Манабу Сано
Коминтерндегі щығыс бөлімінің қызметкері Эйдзо Кондо Профинтерннің
Жапония қызметкері қызмет атқарды.9.
Шынайы коммунистердің еңбегінің нәтижесінде 1926 жылы Госики қаласында
ЖКП-ның тарихындағы қалпына ел келтіру болып саналатын III съезд ашылды.
ЖКП-ның Орталық Комитетінің құрамына Ватанабэ, Сеити Итикава, Садатика
Набэяма, Манабу Сано, Фумио Сано, Кюити Токуда, Кадзуо Фукумото кірді.
Осы кезеңде әлі де болса ЖКП-ның ішінде қызу күрес жүріп жатты. Оңшыл-
оппортунистер мен күресу процесінде жеңіске жеткен ЖКП-ның басшылығын
қолына алған солшыл топтың Фукумото группасы болды. Оңшыл-оппортунистерді
сынай отырып, Фукумутистер де сектанттық жолға түсті. Олар ЖКП-ның құрамын
азайту керек деп партияның ісін тек аз ғана профессионалды революционерлер
басқару туралы теоретикалық күребті ұсынды. Бұл линия да партияны
таратуға дейін барды. Бұл кезеңде Коминтерн Жапония Коммунистік партиясына
дүрыс жол көрсетіп отырды. Жапония мәселесі туралы Коминтерннің Атқару
Комитетінің тезистері 1927 жылғы тезис ЖКП-ның мүшелері Сэн Катаяма,
Масоноскэ Ватанабэ, Киюто Токуда және т.б. қатысты партияның
ревизионистерге, анархистерге қарсы күресіне көмек тигізді. Оппортунизмді
жеңіп шығуы ЖКП-ның күшін қалпына келтіріп қана қоймай, оның құрамын
біршама көбейтті. 1927 жылы желтоқсанда, 1928 жылғы наурыз айларының
аралығында ЖКП-ның қатары үш есеге артты. 1928 жылы ЖКП сайлау
компанияларына белсенді түрде араласып, ашық түрде қызмет атқарып тұрған
жұмысшы шаруа партиясы роното арқылы парламенттік сайлауға өз
кандидаттарын ұсынды. Сол жылы партия ұйымының баспасы Қызыл Ту Сэкки
газеті шыға бастады. Жапония Коммунистік партиясы жұмысшы табымен бұқара
халықты күреске шақырды. Демократиялық қозғалыстардың өршуінен қауіптенген
үкімет ЖКП-ның және жұмысшы табын репрессияға ұшыратты. Өлім жазасы мен
мезгілі белгіленбейтін каторгаға айдалу көбейіп кетті. 1928 жылы мамырда
жаппай коммунистерді қамауға алу басталды. Ол 1929 жылдың 1 мамырында
қайталанды. 1932 жылдың өзінде Токиода 2 мың коммунисті қамалды. Жалпы 1928-
1933 жылдар аралығында 62 мың адам қамалды. Террорға қарамастан Жапония
демократиялық күші күрестен тайынбады.
І-ТАРАУ
ЖАПОНИЯ ЕҢБЕКШІЛЕРІНІҢ ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕР ҮШІН КҮРЕС
§ 1. Қазан революциясының Жапония демократилық қозғалысына тигізген
ықпалы
1917 жылғы Қазанның естен кетпес күндерінен, қоғамдық прогрестің,
шынайы адамдық тарихтың жаңа дәуірінің өз есебін жүргізе бастаған сол бір
аңызға айналған күндерден бізді 70 жыл бөліп тұр.
Қазан - азаматтың шын мәніндегі Жұлдызды сағаты, оның нұрлы таңы.
Қазан революциясы - халықтың революциясы және халық үшін, адам үшін, оны
азат етіп, дамыту үшін жасалған революция.1.
Ресейде жұмысшы-шаруа үкіметінің құрылуы, оның Бейбітшілік және Жер
туралы тарихи декреттері мен Ресейдің халқының құқығы туралы декларациясы,
бүкіл елдің жұмысшы халқына, социализм идеясының өміршең екендігін
дәлелдеп, әлеуметтік және ұлт-азаттық күреске жаңа күш пен жігер берді.
Бірақ, шындығында қазан оқиғалары туралы шетел жұмысшыларына үлкен
қиыншылықтар арқылы жетті. Буржуазия Ресей революциясын әр түрлі тәсілдер
арқылы бұрмалап, Кеңес үкіметінің жұмысшы шаруаға жасаған тарихи шешшдерш
жасырып қалуға тырысты.2.
Қазан социалистік революциясы, Жапония революциялық қозғалысына қатты
әсер етті. Ресейдегі революция жеңісінен кейін басқа да елдерде партияның
жаңа типі - коммунистік партияның құрылып жатқан кезде Жапония шет қалған
жоқ.
Жапония коммунистік партиясының құрылуы Қазан жеңісімен тікелей
байланысты. Қазан социалистік революциясы Жапония жұмысшы-шаруа
қозғалысының саяси күресін жандандырды. Бұл таң қаларлық жағдай емес еді,
өйткені бұл кезде Жапония жұмысшы табы, капиталға қарсы күресте тәуір
тәжірибе жинақтаған болатын.
Сол кездегі Қазан туралы алғашқы хабар жеткен кезде, Жапония бұқара
халқының саяси жағдайына дәлел болатын жағдай бүкіл баспа бетінде Қазан
оқиғалары туралы күнделікті жарияланып тұрды. Жапон журналисі Огура,
Ресейден жеткен хабарларды жапон халқы, көздеріне жас алып шын көңілімен
қабылдады. Социалистік революция үшін, өмірлерін құрбан еткен С. Котоку
және тағы басқа әріптестерінің өмірлері босқа кеткен жоқ деп жазды.
1918 жылы тамызда Қиыр Шығыс Кеңесінің V съезіне Жапон социалистері
өздерінің қүттықтау хатын жіберді. Бұл хатта былай деп жазылды:
Орыс жолдастарына.
Орыс революциясының алғашқы күнінен бастап, біз, Сіздердің жалынды
қызметтеріңізді шын көңілмен қадағалаудамыз. Сіздердің қызметтеріңіз,
біздің халқымыздың шамасына үлкен әсерін тигізді. Қазір біздің
үкіметіміздің Сібірге жіберген әскерінің, сіздердің революцияларыңыздың
тағдырына қауіп төндіріп тұрғанын білеміз. Оған қарсы қоятын біздің
күшіміздің жоқ екеніне қынжылудамыз. Бірақ біз, жарқын болашақта бүкіл
Жапонияда революция Қызыл туының желбірейтініне сенімдіміз.
Революциялық сәлеммен:
Токио және Иокагама социалистік
тобының Атқару комитеті.3.
Имиграцияда Нью-Йоркте жүрген Сэн Катаяма және жұмысшы қоғалысының
солшыл қанатының қайраткерлері Дж.Рид, Ч.Рутенберг Юдебс, Ч.Байкер және
т.б. Қазан социалистік революциясының алғашқы қорғаушылары болды. Нью-
Йоркте Сэн Катамаяның редакциясының шығарылып тұрған Хэмин газеті Қазан
социалистік революциясы туралы Жапон жұмысшы халқы Ресей революциясының
жеңісін - зор қуанышпен қарсы алуда. Самодержавиенің құлап, еркін
республикасының құрылуы, Жапония халқына бюрократтық қатаң режимге қарсы
күресте қуатты қолдау мен жігер берді.4.
Қазан әсерімен, Жапонияда ғылыми социализм жасауға жағдайлар туды.
Монархияны құлату, капиталистік-помещиктік қанауға қарсы күрес жолындағы
жұмысшы табы мен шаруаларды ойландырған көптеген проблемалық сұрақтарына
дүниежүзілік пролетариатының көсемі В.И. Лениннің еңбектерінен жауапты
Жапонияның алдыңғы қатарлы күштері іздестірді. Тек социалистер ғана емес,
прогрессивтік ойдағы интеллегенция Ленин еңбектеріне назар аудара бастады.
В.И.Ленин еңбектерін Жапония прогрессивті баспалар басып шығара бастады.
1932 жылы В.И. Лениннің еңбектерінің негізгі бөлігін басып болды В.И.
Лениннің шығармалары Жапония еңбекшілері және революционерлеріне
коммунистік партиясын құруына сабақ болды. Хакуесея баспасы В.И.
Лениннің 10 томдық еңбегін басып шығарып, оған хабарландыру жасаған кезде,
былай деп жазды: Лениннің түлғасы тарихтың көк жиегінде, әлемдегі жаңа
құрылыстың жеңімпазының хабаршысы ретінде көрінеді. Ленин ойын түсіну, яғни
адамзат тарихының бетбұрысының мағынасын және маңызын түсіну. Жұмысшы-шаруа
азаттық жолындағы күресінің түп-нұсқасын зерттеудегі ғылыми негіз болып
табылады. Бұл еңбектер әлеуметтік мәселені зеттеушілер мен саяси
қызметкерлер жаңа экономистерге қажет.5.
Аз уақыт ішінде В.И. Лениннің Мемлекет және революция,
Империализм капитализмнің ең жоғарғы сатысы, Ресейде капитализмнің
дамуы, Жаңа экономикалық саясат, Империализм және ұлттар туралы,
Социализм және соғыс, Пролетарлық революция, Пролетариаттың саяси
жағдайы, Не істеу керек?, Материализм және империякритизм деген
еңбектері Жапонияда кең тарады.
Жапонияның алдыңғы қатарлы прогрессивтік халқы Қазан революциясын
құшақ жая қарсы алып, қолдаса, билеуші топ - Қазан идеясын Жапония халқының
арасында тез таралуынан қауіптеніп, премьер-министр Тэраути кабинеті бірден
қатаң шаралар қолдануды талап етті.
Репрессиялық шаруларға қарамастан, елде жұмысшы қозғалысы күннен-күнге
өсіп келе жатты. 1917 жылдың наурызында металлургия заводының 4 мың
жұмысшысы қатысқан ереуіл, Мораран қаласында болып өтті, маусымда
Нагасакидегі кеме жасаушылардың 10 мың жұмысшысы қатысқан көтерілісі болды.
Жалпы осы жылы 398 ереуіл болып, оған 57,3 мың адам қатысты. Бұл 1916 жылға
қарағанда қақтығысулар төрт есе, ал қақтығысушылардың саны жеті есеге
артты.6.
Жапония еңбекші халқыньщ күнделікті тағамы - күріш. Күріштің бағасының
күрт өсіп кетуінен наразы болып, күннен-күнге жағдай шиеленісе түсті. 1918
жылдың ортасында Кеңестік Қиыр Шығысқа интервенцияға әскер жіберуіне
байланысты, саудагерлер бүкіл күрішті жоғары бағамен сату үшін қолдарына
жинады. 1914 жылы бір есе 1,8 литр күріштің бағасы 12 сэн болса, 1918
жылы 25 сэннен 37 сянге өсті. 1918 жылы 3 тамыз күні Тояма
профиктурасындағы шағын портты поселкада балықшылар жиналып, жергілікті
үкіметке күрішті сыртқа шығаруды тоқтату туралы шағым айтты. Күрішпен сауда
жасайтын саудагерлердің үйін қоршап, арзан бағамен сатуларын талап етті.
Бірақ бұл оқиғаға полиция араласып, қақтығыста көптеген әйелдер жараланады.
Бұл оқиғаны естіген басқа поселкалар да көтеріліп кетті. Киюто Осаку,
Ногая, Кобэ сиқты қалаларды орман өрті секілді көтеріліс буы шарпыды.
Барлық жерде полицейлермен қақтығысып, император армиясының гарнизондарының
көмегімен жауыздықпен басып отырды. 1918 жылы 3 тамыздан 17 қыркүйекке
дейін 36 профектурасын, яғни Жапония территориясының 33 қамтыды. Күріш
бүлігін шахтерлар мен басқа да еңбекші бұқара қолдап, көтеріліске шыға
бастады. Күріш бүлігіне барлығы 10 мың адам қатысқан. Үкімет билікті басу
үшін бүкіл репрессиялық аппаратқа, тұрақты әскерді қоса аяусыз қан төгіспен
басып тастады. Нәтижесінде 7813 адам қамауға алында. Баспаға Күрішбүлігі
туралы жариялауды қатаң тиым салды.7.
Нью-Иоркте жүріп Катаяма күріш бүлігін естіп үлкен үмітпен қарсы
алып, келіп жатқан хабарларды тиянақты жинап, талдады. 25 тамыз күні күріш
бүлігінің нағыз қызған уақытында ең алғашқы материалын жариялайды.
Хэймин газетінің қарашасындағы бүкіл нөмірлерінде күріш бүлігін
хабарлады.
Мұнда негізінен 4 қазандағы хаты жарияланды.
Жұмысшылар мен кедейлер арзан күріш алғанымен, ешқандай заң өзгеріп
немесе жойылған жоқ. Күріш бүлігінің салдарынан министрлер кабинеті
қүлағанмен Тэраути кабинеті оның орнына басқа кабинет келеді, оның
жақсырақ болатыны күмән тудырады - Бірақ бір нәрсе ғана сенімді. Ол - күріш
бүлігінің болашақтағы Жапониядағы әлеуметтік революциясының бастамасы
екендігін дәлелдейді.8.
Күріш бүлігінің стихиалық жағдайда өткені жұмысшы табының авангарды
болатындай партияның болмау әсер етті, бірақ, бұл оқиғадан кейін Жапония
жұмысшы табы өзінің күшіне классикалық организацияның қажет екенін
дәлелдеп, революциялық қозғалыстағы алға жасаған үлкен бір қадам болды.
Правда газөеті күріш бүлігі туралы былай деп хабарлайды: Қазір Жапония
еңбекші бұқарасы соқыр әлсіздікпен астананың үйлерін, редакцияларын, күріш
қоймаларын қиратып жатқанымен, ертеңгі күнде әсіресе орыс революциясының
қаруымен нәтижелі күреске шығады деп жазды.9.
Жапонияның жұмысшы және социалистік қозғалысының өрлеуіне себебін
тигізген жағдай - бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі елдегі экономикалық
кризистің басталуы. Соғыс аяқталған соң, соғыс жүргізіп жатқан
мемлекеттерге шығаратын соғыс тапсырыстарының тоқтап халуы Жапония
буржуазия капиталына соққы болып тиді. Сыртқы рыноктың тарылуына
байланысты, Жапония экспорты 40 пайызға қысқарды. Көптеген өндіріс
салаларының қысқарылуы, бірқатар компаниялардың банкрот болуына әкеп
соқтыз, ал бұл жағдай жұмыссыздықтың санын өсіріп, еңбекші бұқараның
жағдайын нашарлатты. Жұмысшы қозғалыстары өршіп, кейбір жетістіктерге жете
бастады. 1918-1922 жылдары көтеріліс 1910-1916 жылға қарағанда бес есе
артты, қатысушы саны сегіз есе.
1921 жыл, жапон еңбекші федерациясы Родо Содомэй құрылды. Жапония
шаруаларының жағдайы да төмендеп кетті. Бірінші дүниежүзілік соғыстан
кейін Арендалық төлем дүниежүзіндегі ең жоғары салықтың бірі болып
саналады. Ол өнімнің 60 пайызын алды. Деревняларда арендалық қақтығыстар
жиіледі. Егер 1917 жылы 35 қақтығыс болса, 1918 жылы 256 қақтығыс болды,
1919 жылы - 376,1920 жылы-408, 1921 жылы- 1680, 1922 жылы- 1578, 1923 жылы
-1917.10.
Жерсіз және арендаға жер алып отырған шаруалар жер реформасы мен
арендалық төлемді қысқартуды талап ете бастады. Осы кезеңде көптеген
қоғамдар құрыла бастады. Көптеген жұмысшы және социалистік қозғалыстың
барысында біріккен күш қажет екенін түсінген социалистер Т. Сакай және т.б.
1920 жылы желтоқсанда саяси ұйым құруға дайындалды. Желтоқсанда Жапония
социалистік лигасын Нихон Сякайсюги Домэй құрып, қатарына үш мың мүше
кірді. Бірақ бұл лига жұмысшы табының бұқарасын біріктіре алмады және
олардың күресін бастай алмады. Мұндай құрамында әртүрлі көзқарастағы
адамдарды жинақтаған лига, тек қана социалистік идеяларды таратумен
шектеліп, жұмысшы табының саяси жетекшісінің ролін атқара алмады. Бір
жағынан 1921 жылы мамырдағы Қоғамдық тәртіппен тыныштық сақтау заңы
бойынша лиганы тарату туралы бұйрық берілді.
ЖКП-ның Орталық Комитетінің - Компартияның құрылуының 50 жылдығына
арналған қаулысына бұл туралы былай деп жазды: Жапония социалистік
лигасының құрылуы және таратылуының тәжірибесі - Жапония халқының күрес
жолында басқаратын араласқан отряд емес, революциялық саяси марксизм-
ленинизм позициясында тұрған партия керек екендігін көрсетті деп жазды.
С. Катаяма, Т.Сакай, Х.Ямакава және т.б. социалистік қайраткерлер
ғылыми социализмнің негізін жасап, үгіт жүргізіп, жұмысшы қозғалысын
біріктіру жолында, жұмысшы табының авангарттық партиясы, яғни Коммунистік
партиясыз нәтижелі болмайтынын түсінді.
§2. ЖАПОНИЯ КОММУНИСТІК ПАРТИЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ
Жапония коммунистік партиясының құрылуы, Қазан социалистік
революциясының жеңісімен және дүниежүзінің пролетариатының көсемі В.И.
Лениннің саяси қызметі және Коминтернмен тікелей байланысты.
В.И. Ленин және Коминтерн, Жапония коммунистік қозғалысы үнемі
қадағалап, үлкен мән беріп отырды.
1918 жылдың қараша айында Шығыс халықтарының коммунистік
организацияларын I съезінің барысында Жапония революциялық қозғалысына
арнайы пропагандалық сексия құру қажеттігі жөнінде мәселе қойылды.
Жапониядағы социалистік ұйымдарын полицейлік қатаң бақылаудан, съезге өз
представительдерін жібере алмай, голландық революционер С. Рутгерс
жолдастан Мәскеуге арнайы революциямен қатар, т.б. документтерді беріп
жіберді. Бұл революцияны 1919 жылдың наурызда болған Коминтерннің бірінші
конгресінде жариялады.11.
Жапония социалистері 1919 жылдың қарашасында өткен Шығыс халықтарының
коммунистік ұйымдарының II съезіне де қатыса алмады, бірақ бұл жолы съезге
социалистік қозғалыстың көрнекті жетекшісінің бірі Ф. Хитосия Ямакаваны
жіберіп, оған елдегі жағдай туралы жазылған баяндаманы беріп жіберді. Бұл
баяндамада Жапония еңбекшілері мен бұқара халықтың арасында революциялық
үгіт жүргізіліп тұрғаны жайында және кейбір көмектер алып түру үшін III
коммунистік Интернационалмен тығыз байланыс жасау қажеттігі туралы айтылды.
1920 жылы Коминтерн Жапониядағы жұмысшы және социалистік қозғалыстың
қарқынын бақылап отырып, былай деп жазды: Феодалдық шырмаудан айырылып
жатқан Жапония капитализмі, терең революциялық кризис қарсаңында түр, бірақ
бұл қозғалысты империализм күші тежеуде.12.
Коминтерннің Атқару Комитетінің инициативасының 1920 жылы қазан айында
Шығыс халқының I съезі шақырылып, Азия және Африка халықтарының ұлт-азаттық
қозғалысындағы коммунистік және жұмысшы пролетарымен байланыс жасау
мәселелері талқыланды. Съезде Шығыс халықтарына деген арнайы манифест
қабылданып, Европа, Америка және Жаиония жұмысшыларына деген үндеу
тастады. 37 елден келген 2 мың делегаттың ішінен АҚШ-тағы Жапония
социалистік партиясының мүшелері - Таро Есихаро қатысты. Осы Съездің
шешімдерін іске асыру жөнінде Қытайда Қиыр Шығыс социалистерінің біріккен
конференциясы болып өтті. Оған Тосихико Сакай бастаған Жапония делегациясы
қатысты. Жапония коммунистік партиясының құру жолындағы маңызды оқиғаның
бірі - 1921 жылы шілдеде Коминтерннің III конгресіндегі АҚШ-тағы Жапония
социалистерінің представительдері Сэн Катаяманың әріптестері - Таро Есихаро
мен Ундзо Тагутидің конгрестегі қызметі. Тагути В.И. Ленинмен және
кездесіп, съезге Сэн Катаяманың келе алмайтындығын хабарлап, Жапония
делегаттарының әкелген революцияларымен Жапония коммунистік партиясының
уставы мен манифесін әкелгені туралы хабарлады.
В.И. Ленин, Жапония революциялық қозғалысы жайында көп сұрастырып,
олардың жетістіктерін естіп құттықтап, Тагутиге Мәскеуде Шығыс
еңбекшілеріне арналған университет құрылғаны туралы хабарлады. Кейіннен осы
университетті Жапония коммунистік партиясын көптеген көрнекті қызметкерлері
бітірді. В.И. Лениннің және Коминтерннің тиянақты шешімдері көптеген
елдердің партияларына сабақ болды. Жапония Коммунистік партиясын құруда Сэн
Катаяманың еңбегіне қызметі ерекше орын алады.
Жапония пролетарлық қозғалысының әкесі деген атқа ие болған Сэн
Катаяма Жапонияда ленинизм және Қазан социалистік революция идеяларын
таратуда баға жетпес еңбегі бар. АҚШ-та имиграцияда жүрген кезде
интернационлдағы қызметі мен АҚШ коммунистік партиясын құрудағы еңбегігің
нәтижесінде; аса бай тәжірибе жинап, В.И. Ленин идеяларының позициясында
Жапония коммунистік партисын құру жолына түсті. 1921 жылдың аяғында
Мәскеуге келе сала коммунистік қозғалыстың халықаралық штабының - ИККИ
қызметіне араласып кетті.
1921 жылдың 18 желтоқсанында Катаяма Коминтерннің Атқару Комитетінің
мәжілісіне шақырылып, оның мүшесі болып қабылданды. Осы аралықта Қиыр Шығыс
елдерінің коммунистік партиясын құру жолында көп қызмет көрсетті.
Коммунистік партиясын құру жолында ең маңызды кезең болып саналатын 1922
жылы қаңтарда Қиыр Шығыс коммунистік және революциялық ұйымдарының бірінші
Съезінің шешімдері. Съезде Жапония делегациясына Сэн Катаяманың басқаруымен
қатар, Жапония социалистік қозғалысының көрнекті қайраткерлері Общество
среды қоғамының преседателі Кюити Токуда, Коммунистік группа қоғамының,
баспа комитетінің предцедателі Киеси Такасэ және кәсіподақ лидері Хадзинэ
Есида, Кинтаро Вада және т.б. қатысты. Осы съезде В.И. Ленин Жапония
делегацияларымен кездесіп, көптеген маңызды кеңестер берді.13.
Жапония делегациялары арасынан съезде Сэн Катаяма Жапониядағы саяси
және экономикалық жағдай деген докладпен сөз сөйлеп, стихиалы түрде дамып
келе жатқан жұмысшы және социалистік қозғалысты біріктіру үшін Жапония
Коммунистік партиясын құру қажет деді.
Бұл съезде Жапония делегацияларының елге жетулері аса қауіпті, Сібір,
Монголия, Қытай арқылы ақтар мен Жапония полицияларының агенттерінің қауіп
төндіруімен жетті. Елге келісімен коммунистік партия құру ісіне кірісті.
1922 жылы 15 шілде күні Токио қаласында жасырын түрде Жапония
коммунистік партисының құрылтай съезі ашылды. Съезд уақытша партияның
уставын қабылдап, Орталық Атқару Комитетін сайлады. ЖКП-ның Орталық
Комитетінің бас секретары етіп Тосихико Сакайды сайлады. Жапония
социалистік қозғалысының қайраткерлерінің пионерлерінің бірі ЖКП-ның
алғашқы мүшелерінің бірі болып, елдегі социалистік қозғалыстың ардагерлері
Хитоси Ямакава, Хансон Арахата, Мирокуни Есикава, Токио Касиура, Сейти
Итикава, Сигэки Уэде, Гиотора Кокуре, Санзо Насако, Киюти Токуда, Кендзо
Ямакава, Масаноскэ Ватанабэ, Кэнзи Каваде, т.б. съезде Коминтернге кіру
революциясын бір ауыздан мақұлдап, 1922 жылдың қарашасындағы Коминтерінің
IV Конгресіне ЖКП-ның Орталық Комитеті Киеси Такасэ және Тадахико Каватиді
өкіл ретінде Жапония коммунистік партиясының құрылғанын мәлімдеуге жіберді.
Саяси аренадағы ЖКП-ның құрылуы Жапония халқының тарихындағы аса үлкен
оқиғаның бірі болды. ЖКП-ның арқасында жұмысшы тап өзіне саяси жетекшісіне
ие болып, марксизм-ленинизм туының астында Жапония революциялық қоғамы
күреске шықты. ЖКП-ның баспа органы коммунистік партиясының құрылранына 50
жылдығына байланысты Жапония коммунистік партиясының құрылуы, қазігі
заманға Жапония тарихындағы азаттық күрес жолындағы ең маңызды оқиғаның
бірі болды. Жапония еңбекші халқының жұмысшы табының күрес жолындағы
авангарды ЖКП болды деп жазды.14.
Коминтерннің IV конгресінде қараша, 1922 жыл ЖКП -Коминтерннің
құрамына қабылданып, оңшыл секциясына кірді. Сэн Катаяма Коминтерннің
Атқару Комитетінің мүшесі ретінде ИККИ президиумының мүшесі болып сайланды.
Бүкіл дүниежүзілік революциялық қозғалыстың штабында осындай қызметте
отырып, Сэн Катаяма Жапония коммунистік қозғалысын қадағалап, оның теріс
істеріне үнемі жол көрсетіп отырды.
Осы кезеңде Сэн Катаяма өзінің, жас компартияға бұқара арасында қиын
жағдайға дүрыс бағдар беруге көмектескен маңызды еңбектерін жазды. Сол
еңбектерінің қатарына Жапониядағы революциялық үгіт, Капиталистік шабул
және Жапония пролетариатының күресі, Қозғалыс - бұл Жапония
пролетариатының революциялық күресіндегі жігерлі фактор, Жапониядағы
аграрлық мәселе, Мировой фашизм және т.б.
Бірақ ЖКП-ның I съезі Коммунистік партиясының негізін қалағанмен,
бірден беріккен күшті ұйымдастырылған партия идеясын іске асыруға шамасы
жетіңкіремейді. Себебі, алғашқы құрылтай съезі әр түрлі социалистік топта,
қоғамдар мен группалар қатысып, әрқайсысы революциялық қозғалыс мәселесінде
әр түрлі көзқараста тұрды. Жапония коммунистерінің алдында ЖКП-ның ішіндегі
алауыздықты жеңіп, шынайы марксистік-лениндік партия құру үшін, қыруар
жұмыстар түрды. Жапония коммунистік партиясының жетекшілерінің тобы әлі,
анархизм және оңшыл социал-демократизм идеологиясынан арылып болмаған еді.
Партия халық арасында жұмысты нәтижелі жүргізе алмады. ЖКП-ның тактикасы
мен стратегия мәселесіне қызу сөзталастар жүріп жатты. Революцияның түрі,
сайлау правосы, пролетариат пен одақ мәселесінде.
Бұл мәселелерге тиянақты жауап беру үшін партия Жапония капитализмін
марксистік тұрғыдан толық анализ жасап, Жапония монархиясымен бүкіл Жапония
таптық қоғамдық құрылысын талдап, нақты күресу программасын жасау керек
болды. Басқаша айтқанда, Жапония коммунистік партиясы өзінің қатарларын
еңбекші бұқара есебімен толықтырып, жұмысшы табының авангарды болатындай
дәрежеге көтеруге тиіс еді.
1923 жылы ақпан айында Итикава қаласында Тибо профек. ЖКП-ның II
съезі шақырылды. Бұл съезде атқару комиссиясы исполком құрылып,
председателі Тосихико Сакай сайланып, құрамына Сингеку Уэда саяси бөлімнің
меңгерушісі, Такауэ Урата шаруалар бөлімінің меңгерушісі, Манабу Сано
халықаралық бөлімінің меңгерушісі, Морикуни Есикаво финанос бөлімінің
меңгерушісі, Сэйдзо Койво Осака өкілі және тағы басқалар кірді. Съезде
партияның Уставы мен Программасын қабылдауға ұсыныс жасалды. Бірақ,
программа мәселесінде алауыздық туған соң, қабылданбай, тек Уставы
бекітілді, соның өзі фракцияны жоюға әсерін тигізді. Съезде партияның саяси
линиясы белгіленіп, Ресейдегі интервенция саясатына қарсы күрес жүргізу
үшін ұрандар жазылып, бұл мәселені Жапония коммунистік партисының негізгі
мақсаты етіп қойды.
1923 жылдың наурыз айында Токио қаласында ЖКП-ның кезектен тыс
шақырылған конференциясы болып өтті. Онда партияның программасының жобасын
талқылау керек болды. Бірақ конференция-, жаппай қүғындалуға ұшырағандықтан
аяқталмай қалды. Бұл конференияның барысында Коммунистік партисының алғашқы
программасының жобасы талқыланып, тарихи маңызға ие болды.
Жобада 22 пункттен тұратын талап қойылды. Бірінші, саяси талап:
монархиялық системаны жою, 2. пэрлер палатасын тарату, 3. 18-ге толған
азаматтардың бәріне бүкіл халықтық сайлау қүқығын беру; 4. жұмысшы
организацияларына толық бостандық кәсіподақ, саяси партиялар, топтар 5 .
баспа бостандығы, сөз бостандығы, 6. шерулер өткізуге бостандық, 7. полйция
жандармерия армияны жою.
Екінші экономикалық талаптар: 1. 8 сағаттық жұмыс күні, 2.
жұмысшылардың әлеуметтік сақтану құқығы. 3. жұмысшы бақылауын орнату, т.б.
Үшіншіден, ауыл шаруашылығындағы талаптар: 1. император жерін
конфискациялау, национализациялау, мемелекет тарапынан кейдейлерге жер
беру, 3. салық түрлерін өзгерту тағы басқа.
Төртіншіден, халықаралық жағдайдағы талаптар: 1. интервенциядан бас
тарту, араласудан бас тарту, 2. Кореядан, Фармозадан, Сахалиннен әскерлерді
алып кету, 3. Кеңес үкіметін тану. Бұл талаптардың бәрі Жапониядыға 20-шы
жылдардағы жағдайдан туған реалистік шешімдер еді. Программаның кейбір
әлсіз жақтарына қарамастан ЖКП-ның ең алғашқы документі ретінде Жапонияның
революциялық қозғалысына жол ашып берген. Коммунистік партия құрылғаннан
кейін 1923 жылы сәуірде Жапония Коммунисиік жастар одағы құрылды. Орталық
Комитетінің председателі болып, жас жұмысшы коммунист Есутора Кавай
сайланды. Бұл одақ коммунистік партиямен бірге Жапония жастарының арасында
үлкен беделге ие болды. ЖКП алғашқы күннен бастап лениндік жолмен, яғни
бұқара халықты коммунистік партия ісіне сенетіндей жолымен, өз жағына
қарата білді. В.И. Ленин Пролетарлық авангарт идеясы жағынан жеңіске
жеткенімен, бұл жеңіске апару жолынан алшақ, бір авангардпен жеңілу мүмкін
емес, шешуші күресте тек авангардтықпен кірісу, егер пролетариат және
бұқара халық авангардтың позициясын түсінбей немесе нейтролитет
позициясында түрып, жауынды қолдап тұрса, бұл санасыздық қана емес, қылмыс
болар еді деп жазды.15.
ЖКП-ның негігі үраны Саяси күреске бетбұрыс деген атпен Жапония
жұмысшы қозғалысы экономикалық күрестен, саяси күреске бастап шықты. ЖКП -
идеологиялық жұмыстар жүргізуде теоретикалық журналдар шығара бастады.
Дзеньэй, Родо синбум Жұмысшы газеті Родо кумиай Жұмысшы
кәсіподақтары және Номин ундо шаруалар қозғалысыт.б.
1922 жылы Компартияның қызметінің нәтижесінде Жапония жұмысшылар
фелерациясының Содомэй - нихоно родо содомэй өз ықпалын тигізіп,
коммунистік партияның позициясына қарата алды. Соның негізінде жаңа типтегі
кәсіподақтар құрылды. 1922 жылдың өзінде кәсіподақтың саны 300-ден 389-ға
өсті. ЖКП-ның алдында кәсіподақтардың қимылын бір орталықтан басқару туралы
ұсыныстар жасалып, жұмысқа кірісу міндеті түрды. Кәсіподақ орталығын құруға
анархо - синдекалистердің жетекшілері С.Осуги, С.Иваса және К.Конда сияқты
федералистік принципте тұрғандар қарсы шықты. Қарсыаластарды жеңе отырып,
1922 жылы 30 қыркүйекте 60 әр түрлі одақтың жиналған съезі шақырылды. Бүкіл
жапондық жұмысшы одақтарының федерациясын құруға кірісті. Бірақ съезді
полиция таратып жіберді. ЖКП-ның өзінің алғашқы күеінен бастап, жастар
арасында үлкен жұмыс жүргізілді. Коммунистік Жастар Одағы арқылы, компартия
жұмысшы-шаруа жастары мен студенттер арасындағы революциялық қозғалыспен
байланыс жасап түрды. Токио қаласындағы прогресивті студенттер лигасындағы
ЖКП-ның ықпалы зор болды. Марксистік ядросы Лига мен Жастар Одағы
анархистік элементтерге қарсы шешуші күрес жүргізді. Анархистер қүрған
одағын Кэнснцу Домэй қүрып, студенттер арасында экспремистік үгіт
жүргізіліп, өздерінің позицияларына тартты.
Қызу күрестің нәтижесінде социалистік агетацияны бетке ұстап отырған
анархистердің беделі көп үзамай студенттер қауымы алдында төмендеп кетті.
Жапонияның коммунистік партиясы өзінің интернационалистік партия екенін -
Жапония әскерлерінің Сібірдегі интервенциясына қарсы күрес кезінде
дәлелдеді.
Сэн Катаяма өзі 1922 жылы мамыр-маусым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Жапониядағы демократиялық қозғалыстың өрлеуі (1917-1930 ж.ж.)
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .3-10
I - Т А Р А У. Жапония еңбекшілерінің демократиялық өзгерістер үшін
күресі
§ 1. Қазан революциясының Жапония демократиялық қозғалысына тигізген
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .11-18
§2. Жапония коммунистік партиясының
құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...19-29
II - Т А Р А У. Демократияшыл күрестің одан әрі қарай өрлеуі
§ 1. Алғашқы репрессия кезіндегі ЖКП-ның жағдайы, солшыл оппортунизммен
күрес ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .. 30-39
§2. 1927 жылы Коминтерннің Тезистері қарарлары революциялық қозғалыстың
қайта
өрлеуі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...40-48
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49-52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..53-54
КІРІСПЕ
ТАҚЫРЫПТЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ. Бүгінгі тандағы Кеңес одағындағы демократиялық
өзгерістер мен қайта құрулар басқа елдердегідей демократиялық және
революциялық қозғалыстар тарихын оқып үйренуді қажет етеді. Мәселенің осы
аспектіде Жапония тарихы мысалы негізінде қарастырылуы, оның бүгінгі
тандағы алдың қатардағы дамыған мемлекет дәрежесіне жету себептерін
түсінугедеген ұмтылысын да туындады. Ресейдегі социалистік революция, басқа
да көптеген елдердегі сияқты Жапонияда да үлкен демократияшыл өзгерістер
жасауға деген белсенділікті күшейтті. Қазан революциясы жер шарында
социализм идеясының кең тарап, коммунистер беделінің зор қарқында артуына
әсер етті. Нәтижесінде Жапониядағы революцияшыл және демократиялық
қозғалыстың жетекші күші еңбекшілер бұқарасына сүйенген коммунистер болып
шықты. Бірақ олардың қимыл әрекеті мен күрес тактикасы көптеген
елдердегіден өзгеше болды. Мұның өзі демократиялық өзгерістердің барысы мен
дәрежесіне ықпал етті. Аталған әселелер тақырыптың маңызды екенін
айқындайды деп түсінемін.
ТАҚЫРЫПТЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ДӘРЕЖЕСІ. Осы уақытқа шейін тарих ғылымының
шығыстану бөлімдерінің тарихшылары Жапония коммунистік қозғалысы туралы
проблемаларды Ұлы Отан соғысына дейінгі кезеңнің өзінде біршеме зерттеп,
монографиялық еңбектер жазды. Мұнымен қатар сол кездегі партияның да
документтері де Жапонияға байланысты жарияланды. Жапония коммунистік
партиясының сәселесі туралы 1927 жылғы 15 шілдедегі Коминтерннің Атқару
Коммитетінің қабылдаған қарарлары мен тезистері.1.
Тағы да Жапония коммунистік партиясының бірқатар документтерімен ЖКП-
ның көрнекті жетекші қайраткері Сейти Итикаванның 1931 жылғы соттағы сөзі
Жапония коммунистік қозғалысының пайда болуымен дамуы туралы ең алғашқы
тарихи документ болып қалды.2.
Жапония коммунитік партиясының тарихын жасаған және қүнды бай материал
қалдырған ЖКП-ның ең алғашқы негізін қалаушы, 20-шы, 30-шы жылдардың
аралығындағы шығыс елдерінің ұлт-азаттық қозғалысындағы халықаралық
коммунистік қозғалысының ұлы қайраткері Коммунистік Интерноционалдың
жетекшілерінің бірі болған Сэн Катаяманың еңбегі зор орын алады. Ол
еңбектердің жинағы үзінді ретінде Сэн Катаяманың естелік шығармаларына
жинақталған. Өзінің еңбектерінде Жапония жұмысшы қозғалысының практикасы
мен теорияларының және коммунистік қозғалыстың проблемаларын көтерумен
қатар көп мәселелерге жауап берген.3.
Кеңес және шетел ғалымдарының Жапония тарихы жөніндегі еңбектерінде,
соның ішінде жұмысшылар социолистік қозғалысы мен ЖКП-ның құрылуы мен
қызметі жайында әр түрлі еңбектер жазды. Кеңес тарихшыларының ішінде
К.А.Гамосковтың Марксизм-ленинизмнің Жапонияға таралу тарихы,
Д.И.Гольберг Жапония жұмысшы және социалистік қозғалыстың тарихы жөніндегі
очеркі, Г.Д.Иванова Дело об оскарблении торна, А.Б.Козоровидцкая Борьба
за единства рабочего класса Японии, Очеріси истории коммунистического
движения в Японии еңбегінің маңызы зор. Бұл кезеңнің яғни екінші
дүниежүзілік соғысқа дейінгі уақыттағы Жапония Коммунистік партиясының
тарихын терең зерттеуде Коваленко максистік-лениндік методологиясына сүйене
отырып, Жапония, Америка тарихшыларының және басқа да шетел тарихшыларның
еңбектерінің бүрмаламау, тарихи фактілерді мойындамауын дәлелдеген, Жапония
коммунистерінің шынайы күресінің шындығын қалпына келтірді. Бұл кезеңнің
тарихын зерттеуде Коваленко қолданған көптеген жаңа заман тарихындағы
доукменттер мен материалдардың бірі ЖКП-ның орталық комитетінің 1972 жылғы
жарияланған 50 лет Коммунистической партии Японии деген документ. Автор
бұл еңбегінде Жапония коммунистік партиясының жаңа документтерімен, оның
жетістіктерімен ең соңғы мәліметтермен байланыс жасаған. Сол елдің
демократиялық күшінің күресінің жаңа этапын таныстырды. Марксизм-
ленинизмнің негізін қалаушылардың көрсеткеніндей: Без такого понимания
необходимой исторической связи и тем самым вероятного хода развитие событии
не возможно никакая успешная партийная политика.4.
В.И.Ленин осы мәселеге байланысты жазғанындай Ең негізгі мәселе
тарихи байланысты үмытуға болмайды, әр мәселені талдағанда, сол құбылыстың
белгілі бір тарихи кезеңнің, белгілі бір этапында пайда болғаны туралы
көзқараспен және ол құбылыстың қазіргі жағдайда қандай жағдайда тұрғанына
мән беру керек.5.
Автор осындай диалектикалық методологияға сүйене отырып, бұл
проблеманы алдымен Жапонияның әлеуметтік-экономикалық дамуын және жұмысшы
табының саяси идеялық жағынан пісіп жетілуінің арқасында оның қоғамның
революция арқылы өзгертудегі қозғаушы күшке айналуын көрсете білді.
Жапония империализміне тән спецификалық құбылыстарды баса көрсете
отырып, жұмысшы табының қалыптасуына, оның таптық сана-сезімінің дамуына
кедергі болғанын айқын көрсетеді. Жұмысшы және социалистік қозғалыстармен
алғашқы марксистік топтардың құрылуы жөнінде, ал негізінен Жапония
коммунистік партиясының құрылу тарихын зерттеген.
Көптеген буржуазиялық тарихшылар Жапонияда Коммунистік партия пайда
болуға елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайында туындауы мүмкін емес, осы
күштердің қысымымен құрылды деген.
ТАҚЫРЫПТЫҢ ДЕРЕКТЕРІ. Диплом жұмысын жазу үшін біз сол кездегі
жапондық коммунистердің еңбектері мен мерзімді басылымдар -Правда,
Хикари, Тихий океан - материалдары деректік мәліметтер ретінде
пайдаланылды. Жапония Коммунистік партиясының документтеріне, яғни
фактілерге сүйене отырып таптық күрестің дамуы арқылы өмірдің өзі жұмысшы
табын марксизм-ленинизм теориясымен қаруланған жеке партиясын құруға жағдай
туғызады және тағы бір факті болатын жағдай, партияның аз уақыт ішінде
құрылуына үлкен әсерін тигізген Қазан революциясының тәжрибесі мен
халықаралық жұмысшы табының алдындағы интернационалдық міндетін атқаратын
Комитетінің қолдауы болып табылады. ЖКП-ның қайраткері С.Итикава революция
жолында Қазан революциясының ықпалымен коммунистік қозғалысқа белсене
қатысып, кейіннен былай деп жазған: Жапония Коммунистік партиясы 1922
жылдың шілде айында Интернационалдың жапон-секциясы ретінде құрылды.
Сонымен қатар оның пайда болуына Жапония капитализмінің дамуы әсерін
тигізбейді деп айтуға болмайды. ЖКП-ның құрылуына негіз болған Жапония
капитализмі.
ЖКП - Жапония пролетариатының саяси партиясы.6.
Жапония жұмысшыларының талабының орындалуын тездеткен жағдай, орыс
пролетариатының революциясының жеңісі.7.
Итикава коминтерннің көп көмегін ашып айтты. Жапония жұмысшы және
коммунистік қозғалысының тарихы ең қиын кезеңде помещиктік езгі мен
реакциялы-монархиялық құрылыстағы капиталистерге қарсы күресті. ЖКП-нің
соғысқа дейінгі кезеңінде партияның бостандық пен бейбітшілік туына адал,
ұлт-азаттық және халықаралық пролетарлық ынтымақтық үшін, қиын кезеңдерді
басынан кешірді.
Импереалистік Жапония әскери-полицейлік аппараты ЖКП-ның легальді,
яғни ашық түрде қызметіне жол бермеу үшін жанталасты, социализм идеясын
бұқараға таратпауына бөгет жасаумен болды. Жапония пролетариатының
коммунистік партия қатарына кіруі өте қауіпті еді, оларды заңсыз сот, қатаң
жаза, күтіп түрды. Коммунистерді халық жауы ретінде көрсетті. ЖКП-ның
қатарын репрессия әлсіретіп, дүниеге көзқарасын, күрес мақсатын ашық түрде
айта алмады. ЖКП-ның қалыптасуына субъективтік және объективтік
қиыншылықтары болды. Алғашқы кезеңде партияға әр түрлі социалистік
группалар мен кружоктардан кірген мүшелердің басымы әлі де анархизм,
синдикализм идеяларынан түгел арылмаған, сондықтан жұмысшы табының арасында
бір тұтас, тиянақты үгіт жүргізе алмады. Жағдайдың ауырлануына тағы да
себеп партия Жапонияның жұмысшыларының реформистік үгіттің үстем болып
тұрған жағдайында әбден бытырап кеткен жұмысшы қозғалысымен бетпе-бет
келуі. 1923 жылы Жапония Коммунистік партиясы жаппай репрессияға үшырауы,
партия мүшелерінің арасында жіктелу және тарату сияқты ойлар туғызды.
1924 жылғы ақпан айының аяғы мен наурыз айының аралығында ЖКП-ның
социал-реформистік тобының кездесуінде партияны тарату туралы басым
көпшілік дауыспен шешім қабылдады. Бұл кездесудің формасы не конференция,
не съезге келмейтін еді. Бұл істе белсенділік көрсеткен партия теоретигі
Хитосия Ямакава мен кәсіподақтар ісімен айналысушы Кацумара Акамацу және
т.б.
Коминтерн және Сэн Катаяма бұл хабарды естіп үзілді-кесілді қарсы
шықты. Комитерн ЖКП-ның қайта қалпына келтіруде көп көмек көрсетті. Бұл
кезең туралы 60 лет коммунистической партий Японий деген еңбекте кеңінен
жазылды. Бюро мүшесі Кюити Токуда Мәскеуге өкіл ретінде келіп, жағдайды
мәлімдегенде дереу арада көмек көрсету керектігі туралы Коминтерн шешім
қабылдады. 1924 жылғы шілдеде Коминтерннің V конгресі шақырылып, Жапония
проблемасына арнайы комиссия құрды.8.
Бұл талқылауларға Катаяма, бюро мүшелері К.Токуда, Манабу Сано
Коминтерндегі щығыс бөлімінің қызметкері Эйдзо Кондо Профинтерннің
Жапония қызметкері қызмет атқарды.9.
Шынайы коммунистердің еңбегінің нәтижесінде 1926 жылы Госики қаласында
ЖКП-ның тарихындағы қалпына ел келтіру болып саналатын III съезд ашылды.
ЖКП-ның Орталық Комитетінің құрамына Ватанабэ, Сеити Итикава, Садатика
Набэяма, Манабу Сано, Фумио Сано, Кюити Токуда, Кадзуо Фукумото кірді.
Осы кезеңде әлі де болса ЖКП-ның ішінде қызу күрес жүріп жатты. Оңшыл-
оппортунистер мен күресу процесінде жеңіске жеткен ЖКП-ның басшылығын
қолына алған солшыл топтың Фукумото группасы болды. Оңшыл-оппортунистерді
сынай отырып, Фукумутистер де сектанттық жолға түсті. Олар ЖКП-ның құрамын
азайту керек деп партияның ісін тек аз ғана профессионалды революционерлер
басқару туралы теоретикалық күребті ұсынды. Бұл линия да партияны
таратуға дейін барды. Бұл кезеңде Коминтерн Жапония Коммунистік партиясына
дүрыс жол көрсетіп отырды. Жапония мәселесі туралы Коминтерннің Атқару
Комитетінің тезистері 1927 жылғы тезис ЖКП-ның мүшелері Сэн Катаяма,
Масоноскэ Ватанабэ, Киюто Токуда және т.б. қатысты партияның
ревизионистерге, анархистерге қарсы күресіне көмек тигізді. Оппортунизмді
жеңіп шығуы ЖКП-ның күшін қалпына келтіріп қана қоймай, оның құрамын
біршама көбейтті. 1927 жылы желтоқсанда, 1928 жылғы наурыз айларының
аралығында ЖКП-ның қатары үш есеге артты. 1928 жылы ЖКП сайлау
компанияларына белсенді түрде араласып, ашық түрде қызмет атқарып тұрған
жұмысшы шаруа партиясы роното арқылы парламенттік сайлауға өз
кандидаттарын ұсынды. Сол жылы партия ұйымының баспасы Қызыл Ту Сэкки
газеті шыға бастады. Жапония Коммунистік партиясы жұмысшы табымен бұқара
халықты күреске шақырды. Демократиялық қозғалыстардың өршуінен қауіптенген
үкімет ЖКП-ның және жұмысшы табын репрессияға ұшыратты. Өлім жазасы мен
мезгілі белгіленбейтін каторгаға айдалу көбейіп кетті. 1928 жылы мамырда
жаппай коммунистерді қамауға алу басталды. Ол 1929 жылдың 1 мамырында
қайталанды. 1932 жылдың өзінде Токиода 2 мың коммунисті қамалды. Жалпы 1928-
1933 жылдар аралығында 62 мың адам қамалды. Террорға қарамастан Жапония
демократиялық күші күрестен тайынбады.
І-ТАРАУ
ЖАПОНИЯ ЕҢБЕКШІЛЕРІНІҢ ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕР ҮШІН КҮРЕС
§ 1. Қазан революциясының Жапония демократилық қозғалысына тигізген
ықпалы
1917 жылғы Қазанның естен кетпес күндерінен, қоғамдық прогрестің,
шынайы адамдық тарихтың жаңа дәуірінің өз есебін жүргізе бастаған сол бір
аңызға айналған күндерден бізді 70 жыл бөліп тұр.
Қазан - азаматтың шын мәніндегі Жұлдызды сағаты, оның нұрлы таңы.
Қазан революциясы - халықтың революциясы және халық үшін, адам үшін, оны
азат етіп, дамыту үшін жасалған революция.1.
Ресейде жұмысшы-шаруа үкіметінің құрылуы, оның Бейбітшілік және Жер
туралы тарихи декреттері мен Ресейдің халқының құқығы туралы декларациясы,
бүкіл елдің жұмысшы халқына, социализм идеясының өміршең екендігін
дәлелдеп, әлеуметтік және ұлт-азаттық күреске жаңа күш пен жігер берді.
Бірақ, шындығында қазан оқиғалары туралы шетел жұмысшыларына үлкен
қиыншылықтар арқылы жетті. Буржуазия Ресей революциясын әр түрлі тәсілдер
арқылы бұрмалап, Кеңес үкіметінің жұмысшы шаруаға жасаған тарихи шешшдерш
жасырып қалуға тырысты.2.
Қазан социалистік революциясы, Жапония революциялық қозғалысына қатты
әсер етті. Ресейдегі революция жеңісінен кейін басқа да елдерде партияның
жаңа типі - коммунистік партияның құрылып жатқан кезде Жапония шет қалған
жоқ.
Жапония коммунистік партиясының құрылуы Қазан жеңісімен тікелей
байланысты. Қазан социалистік революциясы Жапония жұмысшы-шаруа
қозғалысының саяси күресін жандандырды. Бұл таң қаларлық жағдай емес еді,
өйткені бұл кезде Жапония жұмысшы табы, капиталға қарсы күресте тәуір
тәжірибе жинақтаған болатын.
Сол кездегі Қазан туралы алғашқы хабар жеткен кезде, Жапония бұқара
халқының саяси жағдайына дәлел болатын жағдай бүкіл баспа бетінде Қазан
оқиғалары туралы күнделікті жарияланып тұрды. Жапон журналисі Огура,
Ресейден жеткен хабарларды жапон халқы, көздеріне жас алып шын көңілімен
қабылдады. Социалистік революция үшін, өмірлерін құрбан еткен С. Котоку
және тағы басқа әріптестерінің өмірлері босқа кеткен жоқ деп жазды.
1918 жылы тамызда Қиыр Шығыс Кеңесінің V съезіне Жапон социалистері
өздерінің қүттықтау хатын жіберді. Бұл хатта былай деп жазылды:
Орыс жолдастарына.
Орыс революциясының алғашқы күнінен бастап, біз, Сіздердің жалынды
қызметтеріңізді шын көңілмен қадағалаудамыз. Сіздердің қызметтеріңіз,
біздің халқымыздың шамасына үлкен әсерін тигізді. Қазір біздің
үкіметіміздің Сібірге жіберген әскерінің, сіздердің революцияларыңыздың
тағдырына қауіп төндіріп тұрғанын білеміз. Оған қарсы қоятын біздің
күшіміздің жоқ екеніне қынжылудамыз. Бірақ біз, жарқын болашақта бүкіл
Жапонияда революция Қызыл туының желбірейтініне сенімдіміз.
Революциялық сәлеммен:
Токио және Иокагама социалистік
тобының Атқару комитеті.3.
Имиграцияда Нью-Йоркте жүрген Сэн Катаяма және жұмысшы қоғалысының
солшыл қанатының қайраткерлері Дж.Рид, Ч.Рутенберг Юдебс, Ч.Байкер және
т.б. Қазан социалистік революциясының алғашқы қорғаушылары болды. Нью-
Йоркте Сэн Катамаяның редакциясының шығарылып тұрған Хэмин газеті Қазан
социалистік революциясы туралы Жапон жұмысшы халқы Ресей революциясының
жеңісін - зор қуанышпен қарсы алуда. Самодержавиенің құлап, еркін
республикасының құрылуы, Жапония халқына бюрократтық қатаң режимге қарсы
күресте қуатты қолдау мен жігер берді.4.
Қазан әсерімен, Жапонияда ғылыми социализм жасауға жағдайлар туды.
Монархияны құлату, капиталистік-помещиктік қанауға қарсы күрес жолындағы
жұмысшы табы мен шаруаларды ойландырған көптеген проблемалық сұрақтарына
дүниежүзілік пролетариатының көсемі В.И. Лениннің еңбектерінен жауапты
Жапонияның алдыңғы қатарлы күштері іздестірді. Тек социалистер ғана емес,
прогрессивтік ойдағы интеллегенция Ленин еңбектеріне назар аудара бастады.
В.И.Ленин еңбектерін Жапония прогрессивті баспалар басып шығара бастады.
1932 жылы В.И. Лениннің еңбектерінің негізгі бөлігін басып болды В.И.
Лениннің шығармалары Жапония еңбекшілері және революционерлеріне
коммунистік партиясын құруына сабақ болды. Хакуесея баспасы В.И.
Лениннің 10 томдық еңбегін басып шығарып, оған хабарландыру жасаған кезде,
былай деп жазды: Лениннің түлғасы тарихтың көк жиегінде, әлемдегі жаңа
құрылыстың жеңімпазының хабаршысы ретінде көрінеді. Ленин ойын түсіну, яғни
адамзат тарихының бетбұрысының мағынасын және маңызын түсіну. Жұмысшы-шаруа
азаттық жолындағы күресінің түп-нұсқасын зерттеудегі ғылыми негіз болып
табылады. Бұл еңбектер әлеуметтік мәселені зеттеушілер мен саяси
қызметкерлер жаңа экономистерге қажет.5.
Аз уақыт ішінде В.И. Лениннің Мемлекет және революция,
Империализм капитализмнің ең жоғарғы сатысы, Ресейде капитализмнің
дамуы, Жаңа экономикалық саясат, Империализм және ұлттар туралы,
Социализм және соғыс, Пролетарлық революция, Пролетариаттың саяси
жағдайы, Не істеу керек?, Материализм және империякритизм деген
еңбектері Жапонияда кең тарады.
Жапонияның алдыңғы қатарлы прогрессивтік халқы Қазан революциясын
құшақ жая қарсы алып, қолдаса, билеуші топ - Қазан идеясын Жапония халқының
арасында тез таралуынан қауіптеніп, премьер-министр Тэраути кабинеті бірден
қатаң шаралар қолдануды талап етті.
Репрессиялық шаруларға қарамастан, елде жұмысшы қозғалысы күннен-күнге
өсіп келе жатты. 1917 жылдың наурызында металлургия заводының 4 мың
жұмысшысы қатысқан ереуіл, Мораран қаласында болып өтті, маусымда
Нагасакидегі кеме жасаушылардың 10 мың жұмысшысы қатысқан көтерілісі болды.
Жалпы осы жылы 398 ереуіл болып, оған 57,3 мың адам қатысты. Бұл 1916 жылға
қарағанда қақтығысулар төрт есе, ал қақтығысушылардың саны жеті есеге
артты.6.
Жапония еңбекші халқыньщ күнделікті тағамы - күріш. Күріштің бағасының
күрт өсіп кетуінен наразы болып, күннен-күнге жағдай шиеленісе түсті. 1918
жылдың ортасында Кеңестік Қиыр Шығысқа интервенцияға әскер жіберуіне
байланысты, саудагерлер бүкіл күрішті жоғары бағамен сату үшін қолдарына
жинады. 1914 жылы бір есе 1,8 литр күріштің бағасы 12 сэн болса, 1918
жылы 25 сэннен 37 сянге өсті. 1918 жылы 3 тамыз күні Тояма
профиктурасындағы шағын портты поселкада балықшылар жиналып, жергілікті
үкіметке күрішті сыртқа шығаруды тоқтату туралы шағым айтты. Күрішпен сауда
жасайтын саудагерлердің үйін қоршап, арзан бағамен сатуларын талап етті.
Бірақ бұл оқиғаға полиция араласып, қақтығыста көптеген әйелдер жараланады.
Бұл оқиғаны естіген басқа поселкалар да көтеріліп кетті. Киюто Осаку,
Ногая, Кобэ сиқты қалаларды орман өрті секілді көтеріліс буы шарпыды.
Барлық жерде полицейлермен қақтығысып, император армиясының гарнизондарының
көмегімен жауыздықпен басып отырды. 1918 жылы 3 тамыздан 17 қыркүйекке
дейін 36 профектурасын, яғни Жапония территориясының 33 қамтыды. Күріш
бүлігін шахтерлар мен басқа да еңбекші бұқара қолдап, көтеріліске шыға
бастады. Күріш бүлігіне барлығы 10 мың адам қатысқан. Үкімет билікті басу
үшін бүкіл репрессиялық аппаратқа, тұрақты әскерді қоса аяусыз қан төгіспен
басып тастады. Нәтижесінде 7813 адам қамауға алында. Баспаға Күрішбүлігі
туралы жариялауды қатаң тиым салды.7.
Нью-Иоркте жүріп Катаяма күріш бүлігін естіп үлкен үмітпен қарсы
алып, келіп жатқан хабарларды тиянақты жинап, талдады. 25 тамыз күні күріш
бүлігінің нағыз қызған уақытында ең алғашқы материалын жариялайды.
Хэймин газетінің қарашасындағы бүкіл нөмірлерінде күріш бүлігін
хабарлады.
Мұнда негізінен 4 қазандағы хаты жарияланды.
Жұмысшылар мен кедейлер арзан күріш алғанымен, ешқандай заң өзгеріп
немесе жойылған жоқ. Күріш бүлігінің салдарынан министрлер кабинеті
қүлағанмен Тэраути кабинеті оның орнына басқа кабинет келеді, оның
жақсырақ болатыны күмән тудырады - Бірақ бір нәрсе ғана сенімді. Ол - күріш
бүлігінің болашақтағы Жапониядағы әлеуметтік революциясының бастамасы
екендігін дәлелдейді.8.
Күріш бүлігінің стихиалық жағдайда өткені жұмысшы табының авангарды
болатындай партияның болмау әсер етті, бірақ, бұл оқиғадан кейін Жапония
жұмысшы табы өзінің күшіне классикалық организацияның қажет екенін
дәлелдеп, революциялық қозғалыстағы алға жасаған үлкен бір қадам болды.
Правда газөеті күріш бүлігі туралы былай деп хабарлайды: Қазір Жапония
еңбекші бұқарасы соқыр әлсіздікпен астананың үйлерін, редакцияларын, күріш
қоймаларын қиратып жатқанымен, ертеңгі күнде әсіресе орыс революциясының
қаруымен нәтижелі күреске шығады деп жазды.9.
Жапонияның жұмысшы және социалистік қозғалысының өрлеуіне себебін
тигізген жағдай - бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі елдегі экономикалық
кризистің басталуы. Соғыс аяқталған соң, соғыс жүргізіп жатқан
мемлекеттерге шығаратын соғыс тапсырыстарының тоқтап халуы Жапония
буржуазия капиталына соққы болып тиді. Сыртқы рыноктың тарылуына
байланысты, Жапония экспорты 40 пайызға қысқарды. Көптеген өндіріс
салаларының қысқарылуы, бірқатар компаниялардың банкрот болуына әкеп
соқтыз, ал бұл жағдай жұмыссыздықтың санын өсіріп, еңбекші бұқараның
жағдайын нашарлатты. Жұмысшы қозғалыстары өршіп, кейбір жетістіктерге жете
бастады. 1918-1922 жылдары көтеріліс 1910-1916 жылға қарағанда бес есе
артты, қатысушы саны сегіз есе.
1921 жыл, жапон еңбекші федерациясы Родо Содомэй құрылды. Жапония
шаруаларының жағдайы да төмендеп кетті. Бірінші дүниежүзілік соғыстан
кейін Арендалық төлем дүниежүзіндегі ең жоғары салықтың бірі болып
саналады. Ол өнімнің 60 пайызын алды. Деревняларда арендалық қақтығыстар
жиіледі. Егер 1917 жылы 35 қақтығыс болса, 1918 жылы 256 қақтығыс болды,
1919 жылы - 376,1920 жылы-408, 1921 жылы- 1680, 1922 жылы- 1578, 1923 жылы
-1917.10.
Жерсіз және арендаға жер алып отырған шаруалар жер реформасы мен
арендалық төлемді қысқартуды талап ете бастады. Осы кезеңде көптеген
қоғамдар құрыла бастады. Көптеген жұмысшы және социалистік қозғалыстың
барысында біріккен күш қажет екенін түсінген социалистер Т. Сакай және т.б.
1920 жылы желтоқсанда саяси ұйым құруға дайындалды. Желтоқсанда Жапония
социалистік лигасын Нихон Сякайсюги Домэй құрып, қатарына үш мың мүше
кірді. Бірақ бұл лига жұмысшы табының бұқарасын біріктіре алмады және
олардың күресін бастай алмады. Мұндай құрамында әртүрлі көзқарастағы
адамдарды жинақтаған лига, тек қана социалистік идеяларды таратумен
шектеліп, жұмысшы табының саяси жетекшісінің ролін атқара алмады. Бір
жағынан 1921 жылы мамырдағы Қоғамдық тәртіппен тыныштық сақтау заңы
бойынша лиганы тарату туралы бұйрық берілді.
ЖКП-ның Орталық Комитетінің - Компартияның құрылуының 50 жылдығына
арналған қаулысына бұл туралы былай деп жазды: Жапония социалистік
лигасының құрылуы және таратылуының тәжірибесі - Жапония халқының күрес
жолында басқаратын араласқан отряд емес, революциялық саяси марксизм-
ленинизм позициясында тұрған партия керек екендігін көрсетті деп жазды.
С. Катаяма, Т.Сакай, Х.Ямакава және т.б. социалистік қайраткерлер
ғылыми социализмнің негізін жасап, үгіт жүргізіп, жұмысшы қозғалысын
біріктіру жолында, жұмысшы табының авангарттық партиясы, яғни Коммунистік
партиясыз нәтижелі болмайтынын түсінді.
§2. ЖАПОНИЯ КОММУНИСТІК ПАРТИЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ
Жапония коммунистік партиясының құрылуы, Қазан социалистік
революциясының жеңісімен және дүниежүзінің пролетариатының көсемі В.И.
Лениннің саяси қызметі және Коминтернмен тікелей байланысты.
В.И. Ленин және Коминтерн, Жапония коммунистік қозғалысы үнемі
қадағалап, үлкен мән беріп отырды.
1918 жылдың қараша айында Шығыс халықтарының коммунистік
организацияларын I съезінің барысында Жапония революциялық қозғалысына
арнайы пропагандалық сексия құру қажеттігі жөнінде мәселе қойылды.
Жапониядағы социалистік ұйымдарын полицейлік қатаң бақылаудан, съезге өз
представительдерін жібере алмай, голландық революционер С. Рутгерс
жолдастан Мәскеуге арнайы революциямен қатар, т.б. документтерді беріп
жіберді. Бұл революцияны 1919 жылдың наурызда болған Коминтерннің бірінші
конгресінде жариялады.11.
Жапония социалистері 1919 жылдың қарашасында өткен Шығыс халықтарының
коммунистік ұйымдарының II съезіне де қатыса алмады, бірақ бұл жолы съезге
социалистік қозғалыстың көрнекті жетекшісінің бірі Ф. Хитосия Ямакаваны
жіберіп, оған елдегі жағдай туралы жазылған баяндаманы беріп жіберді. Бұл
баяндамада Жапония еңбекшілері мен бұқара халықтың арасында революциялық
үгіт жүргізіліп тұрғаны жайында және кейбір көмектер алып түру үшін III
коммунистік Интернационалмен тығыз байланыс жасау қажеттігі туралы айтылды.
1920 жылы Коминтерн Жапониядағы жұмысшы және социалистік қозғалыстың
қарқынын бақылап отырып, былай деп жазды: Феодалдық шырмаудан айырылып
жатқан Жапония капитализмі, терең революциялық кризис қарсаңында түр, бірақ
бұл қозғалысты империализм күші тежеуде.12.
Коминтерннің Атқару Комитетінің инициативасының 1920 жылы қазан айында
Шығыс халқының I съезі шақырылып, Азия және Африка халықтарының ұлт-азаттық
қозғалысындағы коммунистік және жұмысшы пролетарымен байланыс жасау
мәселелері талқыланды. Съезде Шығыс халықтарына деген арнайы манифест
қабылданып, Европа, Америка және Жаиония жұмысшыларына деген үндеу
тастады. 37 елден келген 2 мың делегаттың ішінен АҚШ-тағы Жапония
социалистік партиясының мүшелері - Таро Есихаро қатысты. Осы Съездің
шешімдерін іске асыру жөнінде Қытайда Қиыр Шығыс социалистерінің біріккен
конференциясы болып өтті. Оған Тосихико Сакай бастаған Жапония делегациясы
қатысты. Жапония коммунистік партиясының құру жолындағы маңызды оқиғаның
бірі - 1921 жылы шілдеде Коминтерннің III конгресіндегі АҚШ-тағы Жапония
социалистерінің представительдері Сэн Катаяманың әріптестері - Таро Есихаро
мен Ундзо Тагутидің конгрестегі қызметі. Тагути В.И. Ленинмен және
кездесіп, съезге Сэн Катаяманың келе алмайтындығын хабарлап, Жапония
делегаттарының әкелген революцияларымен Жапония коммунистік партиясының
уставы мен манифесін әкелгені туралы хабарлады.
В.И. Ленин, Жапония революциялық қозғалысы жайында көп сұрастырып,
олардың жетістіктерін естіп құттықтап, Тагутиге Мәскеуде Шығыс
еңбекшілеріне арналған университет құрылғаны туралы хабарлады. Кейіннен осы
университетті Жапония коммунистік партиясын көптеген көрнекті қызметкерлері
бітірді. В.И. Лениннің және Коминтерннің тиянақты шешімдері көптеген
елдердің партияларына сабақ болды. Жапония Коммунистік партиясын құруда Сэн
Катаяманың еңбегіне қызметі ерекше орын алады.
Жапония пролетарлық қозғалысының әкесі деген атқа ие болған Сэн
Катаяма Жапонияда ленинизм және Қазан социалистік революция идеяларын
таратуда баға жетпес еңбегі бар. АҚШ-та имиграцияда жүрген кезде
интернационлдағы қызметі мен АҚШ коммунистік партиясын құрудағы еңбегігің
нәтижесінде; аса бай тәжірибе жинап, В.И. Ленин идеяларының позициясында
Жапония коммунистік партисын құру жолына түсті. 1921 жылдың аяғында
Мәскеуге келе сала коммунистік қозғалыстың халықаралық штабының - ИККИ
қызметіне араласып кетті.
1921 жылдың 18 желтоқсанында Катаяма Коминтерннің Атқару Комитетінің
мәжілісіне шақырылып, оның мүшесі болып қабылданды. Осы аралықта Қиыр Шығыс
елдерінің коммунистік партиясын құру жолында көп қызмет көрсетті.
Коммунистік партиясын құру жолында ең маңызды кезең болып саналатын 1922
жылы қаңтарда Қиыр Шығыс коммунистік және революциялық ұйымдарының бірінші
Съезінің шешімдері. Съезде Жапония делегациясына Сэн Катаяманың басқаруымен
қатар, Жапония социалистік қозғалысының көрнекті қайраткерлері Общество
среды қоғамының преседателі Кюити Токуда, Коммунистік группа қоғамының,
баспа комитетінің предцедателі Киеси Такасэ және кәсіподақ лидері Хадзинэ
Есида, Кинтаро Вада және т.б. қатысты. Осы съезде В.И. Ленин Жапония
делегацияларымен кездесіп, көптеген маңызды кеңестер берді.13.
Жапония делегациялары арасынан съезде Сэн Катаяма Жапониядағы саяси
және экономикалық жағдай деген докладпен сөз сөйлеп, стихиалы түрде дамып
келе жатқан жұмысшы және социалистік қозғалысты біріктіру үшін Жапония
Коммунистік партиясын құру қажет деді.
Бұл съезде Жапония делегацияларының елге жетулері аса қауіпті, Сібір,
Монголия, Қытай арқылы ақтар мен Жапония полицияларының агенттерінің қауіп
төндіруімен жетті. Елге келісімен коммунистік партия құру ісіне кірісті.
1922 жылы 15 шілде күні Токио қаласында жасырын түрде Жапония
коммунистік партисының құрылтай съезі ашылды. Съезд уақытша партияның
уставын қабылдап, Орталық Атқару Комитетін сайлады. ЖКП-ның Орталық
Комитетінің бас секретары етіп Тосихико Сакайды сайлады. Жапония
социалистік қозғалысының қайраткерлерінің пионерлерінің бірі ЖКП-ның
алғашқы мүшелерінің бірі болып, елдегі социалистік қозғалыстың ардагерлері
Хитоси Ямакава, Хансон Арахата, Мирокуни Есикава, Токио Касиура, Сейти
Итикава, Сигэки Уэде, Гиотора Кокуре, Санзо Насако, Киюти Токуда, Кендзо
Ямакава, Масаноскэ Ватанабэ, Кэнзи Каваде, т.б. съезде Коминтернге кіру
революциясын бір ауыздан мақұлдап, 1922 жылдың қарашасындағы Коминтерінің
IV Конгресіне ЖКП-ның Орталық Комитеті Киеси Такасэ және Тадахико Каватиді
өкіл ретінде Жапония коммунистік партиясының құрылғанын мәлімдеуге жіберді.
Саяси аренадағы ЖКП-ның құрылуы Жапония халқының тарихындағы аса үлкен
оқиғаның бірі болды. ЖКП-ның арқасында жұмысшы тап өзіне саяси жетекшісіне
ие болып, марксизм-ленинизм туының астында Жапония революциялық қоғамы
күреске шықты. ЖКП-ның баспа органы коммунистік партиясының құрылранына 50
жылдығына байланысты Жапония коммунистік партиясының құрылуы, қазігі
заманға Жапония тарихындағы азаттық күрес жолындағы ең маңызды оқиғаның
бірі болды. Жапония еңбекші халқының жұмысшы табының күрес жолындағы
авангарды ЖКП болды деп жазды.14.
Коминтерннің IV конгресінде қараша, 1922 жыл ЖКП -Коминтерннің
құрамына қабылданып, оңшыл секциясына кірді. Сэн Катаяма Коминтерннің
Атқару Комитетінің мүшесі ретінде ИККИ президиумының мүшесі болып сайланды.
Бүкіл дүниежүзілік революциялық қозғалыстың штабында осындай қызметте
отырып, Сэн Катаяма Жапония коммунистік қозғалысын қадағалап, оның теріс
істеріне үнемі жол көрсетіп отырды.
Осы кезеңде Сэн Катаяма өзінің, жас компартияға бұқара арасында қиын
жағдайға дүрыс бағдар беруге көмектескен маңызды еңбектерін жазды. Сол
еңбектерінің қатарына Жапониядағы революциялық үгіт, Капиталистік шабул
және Жапония пролетариатының күресі, Қозғалыс - бұл Жапония
пролетариатының революциялық күресіндегі жігерлі фактор, Жапониядағы
аграрлық мәселе, Мировой фашизм және т.б.
Бірақ ЖКП-ның I съезі Коммунистік партиясының негізін қалағанмен,
бірден беріккен күшті ұйымдастырылған партия идеясын іске асыруға шамасы
жетіңкіремейді. Себебі, алғашқы құрылтай съезі әр түрлі социалистік топта,
қоғамдар мен группалар қатысып, әрқайсысы революциялық қозғалыс мәселесінде
әр түрлі көзқараста тұрды. Жапония коммунистерінің алдында ЖКП-ның ішіндегі
алауыздықты жеңіп, шынайы марксистік-лениндік партия құру үшін, қыруар
жұмыстар түрды. Жапония коммунистік партиясының жетекшілерінің тобы әлі,
анархизм және оңшыл социал-демократизм идеологиясынан арылып болмаған еді.
Партия халық арасында жұмысты нәтижелі жүргізе алмады. ЖКП-ның тактикасы
мен стратегия мәселесіне қызу сөзталастар жүріп жатты. Революцияның түрі,
сайлау правосы, пролетариат пен одақ мәселесінде.
Бұл мәселелерге тиянақты жауап беру үшін партия Жапония капитализмін
марксистік тұрғыдан толық анализ жасап, Жапония монархиясымен бүкіл Жапония
таптық қоғамдық құрылысын талдап, нақты күресу программасын жасау керек
болды. Басқаша айтқанда, Жапония коммунистік партиясы өзінің қатарларын
еңбекші бұқара есебімен толықтырып, жұмысшы табының авангарды болатындай
дәрежеге көтеруге тиіс еді.
1923 жылы ақпан айында Итикава қаласында Тибо профек. ЖКП-ның II
съезі шақырылды. Бұл съезде атқару комиссиясы исполком құрылып,
председателі Тосихико Сакай сайланып, құрамына Сингеку Уэда саяси бөлімнің
меңгерушісі, Такауэ Урата шаруалар бөлімінің меңгерушісі, Манабу Сано
халықаралық бөлімінің меңгерушісі, Морикуни Есикаво финанос бөлімінің
меңгерушісі, Сэйдзо Койво Осака өкілі және тағы басқалар кірді. Съезде
партияның Уставы мен Программасын қабылдауға ұсыныс жасалды. Бірақ,
программа мәселесінде алауыздық туған соң, қабылданбай, тек Уставы
бекітілді, соның өзі фракцияны жоюға әсерін тигізді. Съезде партияның саяси
линиясы белгіленіп, Ресейдегі интервенция саясатына қарсы күрес жүргізу
үшін ұрандар жазылып, бұл мәселені Жапония коммунистік партисының негізгі
мақсаты етіп қойды.
1923 жылдың наурыз айында Токио қаласында ЖКП-ның кезектен тыс
шақырылған конференциясы болып өтті. Онда партияның программасының жобасын
талқылау керек болды. Бірақ конференция-, жаппай қүғындалуға ұшырағандықтан
аяқталмай қалды. Бұл конференияның барысында Коммунистік партисының алғашқы
программасының жобасы талқыланып, тарихи маңызға ие болды.
Жобада 22 пункттен тұратын талап қойылды. Бірінші, саяси талап:
монархиялық системаны жою, 2. пэрлер палатасын тарату, 3. 18-ге толған
азаматтардың бәріне бүкіл халықтық сайлау қүқығын беру; 4. жұмысшы
организацияларына толық бостандық кәсіподақ, саяси партиялар, топтар 5 .
баспа бостандығы, сөз бостандығы, 6. шерулер өткізуге бостандық, 7. полйция
жандармерия армияны жою.
Екінші экономикалық талаптар: 1. 8 сағаттық жұмыс күні, 2.
жұмысшылардың әлеуметтік сақтану құқығы. 3. жұмысшы бақылауын орнату, т.б.
Үшіншіден, ауыл шаруашылығындағы талаптар: 1. император жерін
конфискациялау, национализациялау, мемелекет тарапынан кейдейлерге жер
беру, 3. салық түрлерін өзгерту тағы басқа.
Төртіншіден, халықаралық жағдайдағы талаптар: 1. интервенциядан бас
тарту, араласудан бас тарту, 2. Кореядан, Фармозадан, Сахалиннен әскерлерді
алып кету, 3. Кеңес үкіметін тану. Бұл талаптардың бәрі Жапониядыға 20-шы
жылдардағы жағдайдан туған реалистік шешімдер еді. Программаның кейбір
әлсіз жақтарына қарамастан ЖКП-ның ең алғашқы документі ретінде Жапонияның
революциялық қозғалысына жол ашып берген. Коммунистік партия құрылғаннан
кейін 1923 жылы сәуірде Жапония Коммунисиік жастар одағы құрылды. Орталық
Комитетінің председателі болып, жас жұмысшы коммунист Есутора Кавай
сайланды. Бұл одақ коммунистік партиямен бірге Жапония жастарының арасында
үлкен беделге ие болды. ЖКП алғашқы күннен бастап лениндік жолмен, яғни
бұқара халықты коммунистік партия ісіне сенетіндей жолымен, өз жағына
қарата білді. В.И. Ленин Пролетарлық авангарт идеясы жағынан жеңіске
жеткенімен, бұл жеңіске апару жолынан алшақ, бір авангардпен жеңілу мүмкін
емес, шешуші күресте тек авангардтықпен кірісу, егер пролетариат және
бұқара халық авангардтың позициясын түсінбей немесе нейтролитет
позициясында түрып, жауынды қолдап тұрса, бұл санасыздық қана емес, қылмыс
болар еді деп жазды.15.
ЖКП-ның негігі үраны Саяси күреске бетбұрыс деген атпен Жапония
жұмысшы қозғалысы экономикалық күрестен, саяси күреске бастап шықты. ЖКП -
идеологиялық жұмыстар жүргізуде теоретикалық журналдар шығара бастады.
Дзеньэй, Родо синбум Жұмысшы газеті Родо кумиай Жұмысшы
кәсіподақтары және Номин ундо шаруалар қозғалысыт.б.
1922 жылы Компартияның қызметінің нәтижесінде Жапония жұмысшылар
фелерациясының Содомэй - нихоно родо содомэй өз ықпалын тигізіп,
коммунистік партияның позициясына қарата алды. Соның негізінде жаңа типтегі
кәсіподақтар құрылды. 1922 жылдың өзінде кәсіподақтың саны 300-ден 389-ға
өсті. ЖКП-ның алдында кәсіподақтардың қимылын бір орталықтан басқару туралы
ұсыныстар жасалып, жұмысқа кірісу міндеті түрды. Кәсіподақ орталығын құруға
анархо - синдекалистердің жетекшілері С.Осуги, С.Иваса және К.Конда сияқты
федералистік принципте тұрғандар қарсы шықты. Қарсыаластарды жеңе отырып,
1922 жылы 30 қыркүйекте 60 әр түрлі одақтың жиналған съезі шақырылды. Бүкіл
жапондық жұмысшы одақтарының федерациясын құруға кірісті. Бірақ съезді
полиция таратып жіберді. ЖКП-ның өзінің алғашқы күеінен бастап, жастар
арасында үлкен жұмыс жүргізілді. Коммунистік Жастар Одағы арқылы, компартия
жұмысшы-шаруа жастары мен студенттер арасындағы революциялық қозғалыспен
байланыс жасап түрды. Токио қаласындағы прогресивті студенттер лигасындағы
ЖКП-ның ықпалы зор болды. Марксистік ядросы Лига мен Жастар Одағы
анархистік элементтерге қарсы шешуші күрес жүргізді. Анархистер қүрған
одағын Кэнснцу Домэй қүрып, студенттер арасында экспремистік үгіт
жүргізіліп, өздерінің позицияларына тартты.
Қызу күрестің нәтижесінде социалистік агетацияны бетке ұстап отырған
анархистердің беделі көп үзамай студенттер қауымы алдында төмендеп кетті.
Жапонияның коммунистік партиясы өзінің интернационалистік партия екенін -
Жапония әскерлерінің Сібірдегі интервенциясына қарсы күрес кезінде
дәлелдеді.
Сэн Катаяма өзі 1922 жылы мамыр-маусым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz