Қола дәуiрі ескерткіштері

Пән: География
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ . . . 3

I. ОРТАЛЫҚ КАЗАҚСТАННЫҢ ҚОЛА ДӘУIРІ ЕСКЕРТКІШТЕРНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ДЕҢГЕЙІ

Патшалық Ресей кезіндегі зерттеулер . . . 9
Кеңес дәуіріндегі археологиялық зерттеулер . . . 9
Қазіргі кездегі археологиялық зерттеулер . . . 13

II. ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚОЛА ДӘУIРІ ЕСКЕРТКІШТЕРІНІҢ ЗЕРТТЕЛУI

Патшалық Ресей кезіндегі зерттеулер . . . 14
Кеңес дәуіріндегі археологиялық зерттеулер . . . 15
Қазіргі кездегі археологиялық зерттеулер . . . 17

ІІІ. ЖЕТІСУ МЕН ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚОЛА ДӘУIРІНІҢ ЗЕРТТЕУЛЕРІ

Патшалық Ресей кезіндегі зерттеулер . . . 19
Кеңес дәуіріндегі археологиялық зерттеулер . . . 20
Қазіргі кездегі археологиялық зерттеулер . . . 27

ІҮ. СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ЕСКЕРТКІШТЕРІНЕ ЖҮРГІЗІЛГЕН ЗЕРТТЕУЛЕР

Патшалық Ресей кезіндегі зерттеулер . . . 29
Кеңес дәуіріндегі археологиялық зерттеулер . . . 29
Қазіргі кездегі археологиялық зерттеулер . . . 33

V. БАТЫС ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚОЛА ДӘУIРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Патшалық Ресей кезіндегі зерттеулер . . . 34
Кеңес дәуіріндегі археологиялық зерттеулер . . . 35
Қазіргі кездегі археологиялық зерттеулер . . . 36

ҚОРЫТЫНДЫ. . 38

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 41

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР 50

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан мен Орталық Азияның территориясында біздің заманымыздан бұрынғы II мың жылдықта және егіншілік шаруашылығымен қоса металл өңдеу кәсібі дами бастады. Оның өзі Қазақстан жеріндегі әлеуметтік - экономикалық жағдайларды өзгертуге жол ашты. Мал өсіруші тайпалар ірі және тұрақты бірлестіктер құрды.

Б. з. б 2 жылдықтың ортасына қарай Қазақстанды мекендеген тайпалар қола заттарды жасауды меңгерді. Қола бұл әртүрлі көлемдегі мыс пен қалайының кейде қорғасынның қорытпасы болып табылады. Мыспен салыстырғанда қола өте қатты және балқыту температурасы төмен, түсі әдемі болып келді. Қазақстан жеріндегі металлдардың әсіресе қалайы мен мыс рудаларының көп кездесуі металл өңдеу кәсібін кеңінен пайдалануға негіз болды.

Қола дәуіріндегі қоныстар мен молаларды қатар зерттеу қоғамның дамуындағы негізгі мәселелерді шешуге, осы кезеңдегі өндіргіш күштермен өндірістік қатынастардың даму тарихындағы алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырау, жойылу себебін ашып көрсете алады.

Археологиялық түсінік тарихи сияқты, басқа ғылымдардың ерекшеліктерінен айырмашылығы жалпыланған сипатқа ие және кейде жанама немесе тікелей өтіп жатқан процесстердің уақыты мен орнын көрсетеді.

Қазақстандағы қола дәуірінің айшықты мәдениеттері Андрон Беғазы - Дәндібай екендігі тарихымыздан белгілі. Кешегі Кеңестік елдерде және патшалық билік кезеңінде қазақ халқында мәдениет болған жоқ, қазақ сахарасына өркениетті біз әкелдік деген саяси ой мен тұжырым қалыптастырып оқу еңбектеріне осы жаңсақ пікірлерді кіргізуге тырысқан болатын.

Ал бүгінгі таңдағы тәуелсіз еліміздің көне мәдениетімен байланысын танытуда археология ғылымының қосар үлесі де мол. Сондықтан да біздің диплом жұмысымыздың маңыздылығы тарих ғылымы үшін өте қажет екендігі анық.

Мәселенің зерттелу деңгейі. Қазақстандағы археологиялық ескерткіштердің зерттелу тарихы қазақ даласын орыс отарлауымен тікелей байланысты болды. Қазақстан археологиялық ескерткіштері арқылы мәләметтерді XVIII ғасырдың көрнекті ғалымдары Ф. Страленберг, Миллер, Гмелин, Фальк, Рычков және т. б. жазбаларында сипатталған / 1/.

XVIII ғасырдың бірінші жартысындағы Ресейді орталық пен Шығыс Қазақстанның табиғи байлықтары қызықтыра түсті. Сондықтан да бұл өлкелерге геолог, тау - кен инженерлері табиғи қазба байлықтарды зерттеу үшін көптеп келе бастады.

Ал XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап енді Қазақстан территориясына археологиялық ескерткіштерді зерттеу үшін ғалымдар келді. Алғаш рет ғылыми мақсатта болған орыс ғалымы В. В. Радлов 1862 жылы Семей маңында археологиялық зерттеулер жүргізіп қола ескерткіштеріне жататын қорымдарды қазды /2/.

1866 жылы ол Павлодар қаласының маңайында қазба жұмыстарын жүргізсе, 1869 жылы Жетісудағы Түрген ауылының маңайында қазба жұмыстарын жүргізді. В. В. Радлов қазба жұмыстарының нәтижесінде ескерткіштерді алғаш рет кезеңдерге бөлді. Осы аудандардың тарихи мәдениетіне қарап: мыс және қола дәуірі, ерте темір дәуірі, жаңа темір дәуірі және ерте орта ғасырлар деп бөлген болатын. В. В. Радловтың бұл еңбектері Қазақстандағы археология ғылымының дамуындағы алғашқы қадам еді.

1867 жылы Археологиялық комиссияның тапсырмасымен белгілі орыс шығыстанушысы П. И. Лерх Түркістан өлкесін зерттеуге кірісті. Ол Сырдария бойындағы ортағасырлық қалаларды зерттеген еді.

1884 жылы Археологиялық комиссияның шешімімен Торғай облысына Ф. Д. Нефедров қазба жұмыстарын жүргізсе, 1889 жылы Оңтүстік Қазақстанда А. Н. Хараузин, Жетісуда Н. Н. Пантусов, Талас аумағында Е. Ф. Коль зерттеу жұмыстарын жүргізді /4/.

1893-1894 жылдары іссапармен белгілі шығыстанушы ғалым Бартольдтың Түркістан өлкесіне келуі археология ғылымының алға қарай дамуына зор септігін тигізді.

1895 жылы Ташкентте В. В. Бартольдтың ұйымдастырумен Түркістан археологиялық үйірмесі құрылады. Үйірмеге жергілікті тарихшылар, әскерилер, өлке тарихына қызығушылар қатысты /5/.

XIX және XX ғасыр басында Орталық және Солтүстік, Шығыс Қазақстанның археологиялық ескерткіштерін зерттеуде орыс географиялық қоғамының Батыс Сібір, Орынбор және Семей бөлімдерінің атқарған қызметтері зор болды. Оның құрамында Словцов, Ф. Н. Усов, А. Н. Седельников, А. Белослюдовтар белсенді қызмет атқарды /6/.

Қазан төңкерісінен кейін Қазақстандағы археологиялық ескерткіштерді зерттеу жаңа тұрғыдан қолға алынды. Сонымен қатар мықты мәдениет «Андрон» мәдениеті табылған болатын. Қазақстан территориясындағы қола дәуірінің ескерткіштері көпшілігімен, көне зираттар, кен өндіру орындарымен және т. б. ерекшеленеді.

Қола дәуірінің Андрон мәдениеті табылған жердің атауымен солай аталған болатын. Андрон мәдениеті үлкен аумақты алып жатқан, яғни Сібір, Орал және Орта Азияның көп бөлігін қамтыды. Қола дәуірінің «Андрон мәдениеті» терминін ұсынған және Андрон ескерткіштерін б. з. д II мың жылдықтың бірінші жартысы- I мың жылдықтың басы деп кезеңдеген археолог С. А. Теплоухов болды /7/.

Ол ғылыми айналымға енгізген «Андрон мәдениеті» термині алғашында Минусинск қазаншұңқыры ескерткіштеріне жатқызылса, кейінірек батыста Орал өзенінен шығыста Енесай өзеніне дейінгі ескерткіштерді қамтыды.

М. П. Грязнов қола дәуірі ескерткіштерне жіктелісті бастап, Андрон қатарынан батыс нұсқасын бөліп көрсетті. Андрон мәдениетін ол б. з. д. 1400-1100 жылдармен кезеңдеді. Сонымен бірге Андрон және Қарасұқ мәдениетінің ескерткіштерін өз деңгейіне қарай үш кезеңге: ерте, орта және соңғы деп бөлді /8/. Қазақстан территориясындағы қола дәуіріндегі ескерткіштерді жіктеу нәтижелеріне қорытынды жасай отырып, 1930 жылы Греков былай деп жазды: «Осылайша, қола дәуірінің барлық кезеңінде біз Қазақстан территориясында анықталған Кеспелі-хвалын Андрон мәдениетіне иеміз, алғашқысы Қаратеңіз бен Поволжьеден; ол екіншісі-қуатты жергілікті мәдениет. Бірқатар өлкеде екі мәдениеттің территориялық шекаралары белгіленді» /9/.

1948 жылы белгілі археолог К. В. Сальников Оралдың арғы жағындағы Андрон мәдениетін 3 кезеңге: Феодоровтық (б. з. д. II мың жылдықтың ортасы), Алакөл (б. з. б. XI-IX ғасырлар) және замаоайлық (VIII-VII ғасырларда) деп бөлді /10/.

Оралдың арғы жағындағы Андрон мәдениетін кезеңдеудің соңғысын К. В. Сальников 1951 жылы жариялады. Онда Феодоровты (II мың жылдықтың ортасы мен екінші жартысы), Алакөлді (б. з. д. XIV-XI ғасырларға), ал Замарай кезеңін (б. з. д. X-VIII ғасырларға) жатқызды.

Елуінші жылдардың аяғында қола дәуірінің ескерткіштерін Оңтүстік Қазақстан материалдары бойынша зерттеген Ә. М. Оразбаев қола дәуірінің ескерткіштерін 3 кезеңге бөлді: Феодоровтық, Алакөл, Замарайлық деді. Оның көзқарасы бойынша замарай кезеңі жеке мәдениет деп оны Енесайдағы Қарасұқ және Орталық Қазақстандағы Беғазы-Дәндібай мәдениетімен қатар дамыған деген қорытындыға негізделген /11/.

Шығыс Қазақстан археологиялық ескерткіштерді кешенді зерттеген ғалым С. С. Черников Андрон мәдениетінің ескерткіштерін 4 кезеңге бөліп қарастырады:1) Өс-Бөкен (XVIII-XVI ғасырлар), 2) Қанай (XVI-XIV ғасырлар), 3) Кіші-Краснояр (XIV-IX ғасырлар), 4) Трушник (IX-VIII ғасырлар) /12/.

Ал Шығыс Қазақстанда археологиялық зерттеулер жүргізген Максимова қола дәуірін екі кезеңге бөледі: ерте (Феодоров) және кейінгі (Қарасұқ мәдениетімен бірге) /13/.

Тастыбұтақ I моласын зерттеп, оның хронологиясын анықтауға байланысты В. С. Сорокин Андрон мәдениетінің кезеңдеуін қарастырып, оның дамуындағы үш кезеңді көреді: Феодоровтық, Алакөлдік, Замарайлық. Андронның қалыптасуының басталуын Кисилев б. з. д. XVII-XVI ғ. ғ., Алакөл кезеңін XIV-XI ғ. ғ., Андронның аяқталуы-замарай кезеңін б. з. д. VIII-VII ғасырларға жатқызады /14/.

Орталық Қазақстанда қола дәуірінің ескерткіштерін кезеңдеуді 70 жылдары К. А. Ақышев қолға алды. Ескерткіштердің өзгешелігін ескере отырып, ол Андрон мәдениетінің Феодоров және Алакөл кезеңдерін бөліп көрсетті. Ал қола дәуірінің кейінгі кезеңіндегі тұрақ ескерткіштерін Дәндібай мәдениетіне жатқызады /15/. Бұл кезеңдеу жыл бойы ешқандай өзгеріске түскен жоқ.

70 жылдары К. Ф. Смирнов пен Е. Е. Кузьмина «жаңақушық» кезеңін бөліп көрсетіп оны Андрон мәдениетінің дамуының ерте кезеңі ретінде қарастырып, ескерткіштерді б. з. д. жатқызды /16/.

П. В. Агапов пен М. К. Қадырбаев Андрон мәдениетінің археологиялық шеңберін б. з. д. XVIII-X ғ. ғ. ұсынып, ерте (б. з. д. XVIII-XIV ғ. ғ. ) және екінші (б. з. д. XIV-Xғ. ғ. ) кезеңді бөліп көрсетті / 17/.

Н. А. Аванесов кезеңдеудің келесі схемасын ұсынады:

Алакөлге дейінгі кезең б. з. д. XVII-XVI ғ. ғ.

Андрондық мәдениет б. з. д. XVI-XII ғ. ғ.

Алакөл кезеңі б. з. д. XV-XIV ғ. ғ.

Қожамберді кезеңі б. з. д. XIV ғ. ғ.

Феодоровтық кезең б. з. д XIV-XIII ғ. ғ.

Замарай-Беғазы мәдениеті б. з. д. XII-IX ғ. ғ. /18/.

Сексенінші жылдыңбасында Г. Б. Зданович Қостанайдың маңындағы ескерткіштердің кезеңдемесін жасады, қола дәуірі Алакөл мәдениетінің Петров (б. з. д. XVI-XVғ. ғ) пен Алакөл (б. з. д. II мың жылдықтың үшінші ширегі) ескерткіштерімен көрсетіледі. Кейінгі қола дәуірі Алексеевск(б. з. д. II мың жылдықтың соңғы кезеңіндегі) мен Загоринск ескерткіштерімен, Алексеевск мәдениетінің кезеңдерімен көрсетілген /19/.

Қола дәуірінің ескерткіштерін кезеңдеуде Е. Е. Кузьмина да ерекше көңіл бөлді. Бір мезгілде ол «Андрон мәдениеті» түсінігін қолданып, оның дамуындағы 3 кезеңді бөліп көрсетеді: ертедегі-б. з. д. XIV ғасырлар; дамыған-б. з. д. XV-XIII ғасырлар; кейінгі XII-X ғасырлар /20/.

Тоқсаныншы жылдың басында М. К. Қадырбаев пен Құрманқұловтың монографиясы шықты, онда тұрақтар мен қалалардың мәліметтерінің жүйеленуі Солтүстік Бетпақ даладағы дәуіріндегі ескерткіштерінің хронологиясын жаңаша қарастыруға мүмкіндік берді және екі хронологиялық кезең бөліп көрсетілді: ерте және кейінгі (б. з. б XII-VIII ғ. ғ. ) /21/.

Тоқсаныншы жылдың басында Қарағандылық археологтар Орталық Қазақстанның локальдық-хронологиялық ескерткіштердің кезеңдеуін жасады.

Аймақтың дамыған қола бойынша (б. з. д. XVII-XIII ғ. ғ. ) Ткачевтің кезеңдеуі Алакөл (б. з. д. XVII-IX ғ. ғ. ) мен Феодоровтың (б. з. д. XVI-XIII ғ. ғ. ) мәдениет ескерткіштерін қамтыды.

Мәдениеттердің араласуы кезінде Алакөл мәдениетінің өзінше халықаралық нұсқасы қалыптасады /22/.

Кейінгі қола дәуірінің ескерткіштерін кезеңдеуді Варфоломеев жүргізді. Б. з. д. XIII-IX ғасырлардағы Дәндібай-Сарғары мәдениетінің 3 кезеңін бөліп көрсетті.

Бірінші ерте кезең-б. з. д. XIII ғ. Алакөл мен Феодоров түрлерінің араласуының нәтижесінде Бишіқұлмен өзара байланысты валиктік комплекстің қалыптасуымен байланысты. Соның негізінде «Дәндібай-Сарғары» мәдениетінің қалыптасуының Андрондық негізі жайлы шешім жасалынады.

Екінші Кенттік кезең-б. з. д. XII-X ғ. ғ. «Алексеевск-Сарғары» керамика комплексімен өмір сүрумен байланысты. Мәдениеттің шарықтануы мен гүлденуінің фазасы.

Үшінші «Доңғалдық кезең»-б. з. д. IX ғ. аймақтағы қола дәуірінің кезеңі /23/.

А. А. Ткачев пен В. В. Ворфоломеевтің кезеңдеуі Орталық Қазақстанның қола дәуірін қамтиды және Сарыарқаның ежелгі далаларын тануда сапалы жаңа қадам болып табылады.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері:

Қазақстандағы қола дәуірінің зерттелу тарихын біртұтас жүйелі тұрғыдан қарастыру зерттеу жұмысының басты мақсаты болып табылады.

Аталған мақсатқа жету үшін зерттеуші алдына мынандай міндеттер қойды:

Қазақстанның қола дәуірінің зерттелу тарихына тоқтала отырып, Қазақстанның басқа аймақтарында жүргізілген қола дәуірі ескерткіштерін салыстыру;
Орталық Қазақстанның қола дәуірі ескерткіштерін қарастыру;
Солтүстік Қазақстанның қола дәуірі ескерткіштеріне жүргізілген зерттеулерді талдау;
Шығыс Қазақстанның қола дәуірі ескерткіштерін жүйелеу;
Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанның қола дәуірі ескерткіштерін аттау;
Батыс Қазақстандағы қола дәуірі ескерткіштерінің зерттелуін қарастыру.

Зерттеудің методологиялық негізіне: шынайы объективтік, танымдағы тарихи заңдылықтар және салыстырмалық, жүйелік кезеңдерге сондай-ақ эмпирикалық деңгейде археологиялық зерттеу адамның объектісі болып археологиялық ескерткіштердің өзі табылады.

Жұмыстың хронологиялық шеңбері. XIX ғасырдың екінші жартысынан - бүгінгі күнге дейінгі аралықты қамтиды. Сондықтан да аймақтың зерттелуін төмендегідей хронологиялық шеңберде қарастырдық: XIX ғасырдың екінші жартысынан - 1917 жылға дейін; 1917 жылдан - 1990 ж; 1991-2002 ж. ж;

Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы алға қойылған міндеттің өзектілігінен, тарихнамалық зерттеуден, яғни Қазақстан ғының осы кезге дейінгі қола дәуірінің тарихы жүйелізерттелмеуінен туындайды. Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы - мәселенің кешенді түрде алынып зерттелуі.

Жұмыстың қолданбалық маңызы. Негізгі қорытындылары Қазақстан археологиясының көптеген мәселелерін анықтауда, жоғарғы оқу орындарының арнайы курстарында кеңінен қолдануға болады.

Диплом құрылымы. Алға қойған мақсаты мен міндеттерге байланысты зерттеу жұмысы кіріспеден, бес тараудан, қорытындыдан, қосымшалардан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

1. ОРТАЛЫҚ КАЗАҚСТАННЫҢ ҚОЛА ДӘУIРІ

ЕСКЕРТКІШТЕРНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ДЕҢГЕЙІ

Патшалық Ресей кезіндегі зерттеулер

Орталық Қазақстан археологиялық ескерткіштерінің көптігімен зерттеушілерге ертеден-ақ белгілі болған өңір. Алғашқы археоло-гиялық ескерткіштер туралы мәліметтерді швед ғалымы Г. Ф. Старленберг береді. Орталық Қазақстанның ескерткіштері туралы қызықты мәліметтерді Г. Ф. Миллер жазбаларында айтылған.

XVIII ғ. екінші жартысында И. П. Фальк, Х. Барденас, И. Г. Георги,

П. С. Паллас, Г. И. Рычков және т. б. бұл аймақтағы археологиялық ескерткіштер туралы өз еңбектерінде құнды мәліметтер қалдырды. XIX ғасырдың бірінші жартысында Орталық Қазақстанның

көптеген қорғандары мен ескерткіштері тоналған еді. Олардың қатарында патша шенеуніктері мен офицерлері өнеркәсіп иелері мен көпестер болды. Бұлар алтын мен күміс іздеудің нәтижесінде осындай тонаушылыққа барған еді. Сол уақытта С. Б. Броневский, А. И. Бахирев пен Дарто осындай мақсатта қазба жұмысын жүргізіп табылған материалдарды Румянцев музейіне өткізді. Чиновник Дарто Карқаралыдағы корғандарды қазады. Нәтижесінде қола дәуірінің көптеген еңбек құралдары мен қаруларын табады. Қола дәуірінің қаруларына үлкен қызығушылық туады, олар Беғазы-Дәндібай уақытына жататын еді /24/.

Өлкеде үш жыл саяхатта болған А. И. Шренк Орталық Казақстанның қола дәуірі мен ерте көшпенділеріне жататын құнды материалдар жинайды /25/.

XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасы басында белгілі ғалымдар Н. М. Ядринцев, Г. Н. Потанин, С. Н. Гуляев, В. В. Радлов, Н. Я. Коншин және басқа да зерттеушілер археологиялық ескерткіштерді зерттеуге кіріскен еді.

Кешенді түрде зерттеу жүргізу Қазан төңкерісінен кейінгі уақытта іске асырылды.

Кеңес дәуіріндегі археологиялық зерттеулер

Казан төңкерісінен кейін Қазақстан жеріндегі көне дәуір ескерткіштерін зерттеу мен қорғауды, оларды есепке алу үшін, КСРО ҒА тарихи материалдық мәдениетінің ұйымдастыруымен бірнеше ірі экспедициялар ұйымдастырды.

Казақстанның қола дәуірін зерттеудің бастауы зерттеуші М. П. Грязнов, Б. Н. Грековтың ізденістерінен басталады.

1930 жылы П. С. Рыковтың басшылығымен Нұра экспедициясы орталық Қазақстанның Нұра, Шерубай-Нұра, Жақсы және Жаман, Сарысу өзендерінің аңғарларында археологиялық барлау және ескерткіштерді зерттеу жұмыстары жүргізілді. Зерттеу нәтижесінде П. С. Рыков экспедициясы қола дәуіріне жататын 32 мола мен 43 қабірді казды. Осының нәтижесінде Андронов ескерткіштері бір жүйеге топтастырылды. Экспедиция Дәндібай ауылының маңынан қазылған қорғандардан табылған керамикалық ыдыстардың жасалу уақыты қола дәуірінің Қарасу кезеңіне жататындығын көрсетті.

Өлкетанушы Л. Ф. Семенов Целиноград пен Қарағанды

облыстарының ескерткіштерін тіркеу мен мәліметтер жинауда үлкен қызмет атқарды /26/.

1935 жылы Орта Азия Мемлекеттік университетіндегі Б. А. Селевинаның жетекшілігімен Бетпақ даланың оңтүстігінен бірнеше қола дәуірінің тұрақтарын тауып Андрон мәдениетіне жататынын анықтады /27/.

Қазақстандағы көне ескерткіштерді зерттеуде геолгтар үлкен көмек көрсетті. Академик Қ. И. Сәтбаев Жезқазған мен Ұлытау аудан-арындағы көне тұрақтарды, мыс өндіру орталықтарын, архитектуралық құрлыстарды зерттеді/28/.

1940 жыл Қарағанды облыстық өлкетану музейімен ММУ-нің профессоры С. В Кисилев Нұра өзенінің сол жағалауына барлау жүргізп, Қарағанды -Кентау, Бесоба - Жаңа ауыл- Қызылту бағытымен жүрді. Экспедиция әр дәуірдің ескерткіштерін тауып, Бесоба жазығында бірнеше қоршау мен қорғанға қазу жүмыстарын жүргізді. Қоршаудан қола дәуіріне жататын керамика мен тас плиталар табылды. /29/.

1933-1938 жылдары КСРО ҒА тарихи материалдық мәдениет институты С. С. Черниковтың басшылығымен Шығыс Қазақстан мен Степняк қаласының аудандарына экспедицияға шығып, қола дәуірінің көптеген кен өндіру орындарын зерттеді /30/.

1930 жылы М. П. Грязнов Казақстан территориясынан табылған Андрон ескерткіштерін хронологиялық тұрғыдан жүйеледі. Ол қола дәуірінің мәдениетін үш кезеңге бөлді: ерте, орта және кейінгі /31/. Оның пікірі бойынша Минусин жазығындағы қола дәуірінің ерте кезеңі үлкен мәдени ауқымды алып, Шығыс Сібір, Батыс Сібірмен қатар Казақстанның далалы аймақтарын да қамтиды деп көрсетті.

1931-1939 жылдары Қостанай облысында О. А. Кривцова-Граковала дәуірінің ескерткіштерін Алексеевка селосының маңынан тауып, зерттеу жұмыстарын жүргізді. Зерттеу нәтижесінде автор Алексеевкадағы табылған материалдарға қарай отырып Андрон мәдениетінің далалы аймақтағы 2 кезеңнің дамығандығын айтады.

Барлық Алексеевка кешенін б. з. д. Х-VIІІғ. ғ. жатқызылды және Андрон мәдениетінің кейінгі кезеңіне енгізілді. Әртүрлі комплекстерді синхрондандырды. Осыған байланысты автор былай деді: “Егер Алексеевск селосы маңындағы қазба материалдары бір мола мен құрбандық төбемен шектелсе, бұл ескерткіштерді Андрон мөдениетінің дамуының орта кезеңіне жатқызуға тура келетін еді".

Алғашында О. А. Кривцова-Гракова Андрон мәдениетінің дамуында 3 кезеңін болжаған еді, бірақ Садчиков қонысына байланысты шыққан жұмысында “Андрон мәдениеті өзінің дамуында Поволжьенің Кеспелі-хвалын мәдениеті секілді тек 2 негізгі кезеңнен өтті. Олардың алғашқысында барлық керамика ешқандай жапсырмасыз орындалған уақытқа жатқызылды". Біріншісін Федоров типтегі керамикасы бар қоныстар, ал екіншісіне Садчиков мен Алексеевск ауылындағы керамикаға ұқсас керамикалы қоныстар /32/.

1948 жылы К. В. Сальников Оралдың Оңтүстігіндегі зерттеу

істері нәтижесінде Андрон мәдениетін үш сатылы кезеңдеді:

1) ерте-Федоровтық (II мың жылдықтың ортасы мен екінші жартысы)

2) орта-Алакөл (б. з. д. ХІ-ІХ ғ. ғ. )

3) соңғы - замарайлық кезең (б. з. д. VIІІ-VIІғ. ) .

Соғыстан кейін Казақ КСР Ғылым Акдемиясы Орталық Қақстанды зерттеу үшін арнайы экспедиция аттандырды. Бұл экспедицияны белгілі ғалым Ә. Х. Марғұлан басқарды. Бұл экспедиция Сары-Арқада ұзақ жылдар бойы жүйелі түрде зерттеу жұмыстарын жүргізді. Экспедиция неолит дәуірінің тұрақтарын, Андрон және Беғазы-Дәндібай мәдениетінің молалары мен қабірлерін, ерте дәуірдегі көшпелілер ескерткіштерін кешенді түрде зерттеді. Нәтижесінде Айшырақ, Дорат, Саңғыру, Үйтас, Атасу, Жаңаайдар, Абас дарасы қорғандары, Атасу, Бұғылы I, II, III және т. б. қабірлер зерттелінді. Нұра өзенінің бассейнімен оның салаларынан қола дәуірінің көптеген ескерткіштері қазылды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.