Нидерландыдағы буржуазиялық революция және оның тарихи маңызы
І. Кіріспе
І.тарау. Буржуазиялық революция қарсаңындағы Нидерланды.
1.1. XVI ғ. Нидерландыдағы әлеуметтік. экономикалық жағдай.
1.2. Нидерландияда испан абсолюттік монархиясына қарсылықтың пісіп.жетілуі.
ІІ.тарау. Нидерландиядағы буржуазиялық революцияның сипаты.
2.1. Революцияның басталуы.
2.2. Буржуазиялық революцияның жеңісі, нәтижесі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
І.тарау. Буржуазиялық революция қарсаңындағы Нидерланды.
1.1. XVI ғ. Нидерландыдағы әлеуметтік. экономикалық жағдай.
1.2. Нидерландияда испан абсолюттік монархиясына қарсылықтың пісіп.жетілуі.
ІІ.тарау. Нидерландиядағы буржуазиялық революцияның сипаты.
2.1. Революцияның басталуы.
2.2. Буржуазиялық революцияның жеңісі, нәтижесі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
ХVІ ғ. Басында Европада ең қуатты мемлекет - Испания болаты. Бірақ оның қуаты біртіндеп әлсіреді, испандықарда екі қуатты жауы әлсіретті. Құрлықта Франция, теңізде Англия, Испанияның ең қуатты императоры болған Карл (1500-1558 жж.) мұрагері Филипп ІІ (1556-1598 жж.) Испанияның күйреуін бастан кешірді. Қасиетті Рим империясының тағынан айрылған, құрлықта Француздардан, теңізде ағылшындардан жеңілген Испания ең басты соқынны ойламаған жерден Нидерланды алды.
Дүние жүзіндегі ең алғашқы буржуазиялық революция Нидерландыда орын алды. ХVІ ғ. Нидерланды территориясы қазіргі Белгиямен Францияның солтүстік шығыс аудандары енді. ХV ғ. соңынан Нидерланды испан Гобсбургтерінің қолында еді. Бірақ феодалдық Испанияға қарағанда Нидерланды да буржуазиялық қатынастар тез қарқынмен дамыды. ХVІ-ХVІІ ғ.ғ. Атлантикаға негізгі сауда жолдарының ауысуы Нидерландының портты қалаларын ірі сауда орталықтарына айналдырды. Орасан үлкен сауда табыстауының басым бөлігі монархиялық Испанияға кетіп, онда мақсатсыз жұмсалды. Антвергенде Европадағы ең ірі сауда және қорнтылық орталық қалыптасты. Онда аса үлкен сауда биржасы пайда болды, осы биржада ірі Европалық сауда компаниялары мен фирмаларының агенттері кездесіп келісімдерге қол қоятын. Антивергенге товар көп алып келінбейтін, оларға қарап көпестер немесе агенттер ұнаған товарлардың партияларына заказ беретін.
Дүние жүзіндегі ең алғашқы буржуазиялық революция Нидерландыда орын алды. ХVІ ғ. Нидерланды территориясы қазіргі Белгиямен Францияның солтүстік шығыс аудандары енді. ХV ғ. соңынан Нидерланды испан Гобсбургтерінің қолында еді. Бірақ феодалдық Испанияға қарағанда Нидерланды да буржуазиялық қатынастар тез қарқынмен дамыды. ХVІ-ХVІІ ғ.ғ. Атлантикаға негізгі сауда жолдарының ауысуы Нидерландының портты қалаларын ірі сауда орталықтарына айналдырды. Орасан үлкен сауда табыстауының басым бөлігі монархиялық Испанияға кетіп, онда мақсатсыз жұмсалды. Антвергенде Европадағы ең ірі сауда және қорнтылық орталық қалыптасты. Онда аса үлкен сауда биржасы пайда болды, осы биржада ірі Европалық сауда компаниялары мен фирмаларының агенттері кездесіп келісімдерге қол қоятын. Антивергенге товар көп алып келінбейтін, оларға қарап көпестер немесе агенттер ұнаған товарлардың партияларына заказ беретін.
1. Реформационное движение классовая борба Нидерландах в первой половине XVI в. Москва 1964 г.
2. С.Д.Сказкин «Орта ғасырлар тарихы» Мектеп 1979 ж.
3.Пирень А «Нидерландская революция». Москва 1967
4. Чистозвонов А.Н. «Бюргерство и буржуазия Нидерландах (XV- XVIІІ в.в.)» Москва 1984 г.
5. Чистозвонов А.Н. «Нидерландская буржуазная революция XVI в.» Москва 1984г.
6. Чистозвонов А.Н. «Становление государственного строя республики Соединненних провинций средние века» Москва 1987г.
7. Никулин Н.Н. «Искусство Нидерландов XV- XVI в.в. Л..1987
8. Всемирная история. М..1980. 8 т.
9. История стран Азии и Африки в средние века. М., 1970.
10.Семенов В.Ф. История средних веков. М., 1975.
11.Колесницкий Н.Ф. История средних веков. М., 1985.
12.История стран Европы в средние века. М., 1975.
13.Косминский Е.А. Историография средних веков Х в. – середина ХІХ в. М., 1963.
2. С.Д.Сказкин «Орта ғасырлар тарихы» Мектеп 1979 ж.
3.Пирень А «Нидерландская революция». Москва 1967
4. Чистозвонов А.Н. «Бюргерство и буржуазия Нидерландах (XV- XVIІІ в.в.)» Москва 1984 г.
5. Чистозвонов А.Н. «Нидерландская буржуазная революция XVI в.» Москва 1984г.
6. Чистозвонов А.Н. «Становление государственного строя республики Соединненних провинций средние века» Москва 1987г.
7. Никулин Н.Н. «Искусство Нидерландов XV- XVI в.в. Л..1987
8. Всемирная история. М..1980. 8 т.
9. История стран Азии и Африки в средние века. М., 1970.
10.Семенов В.Ф. История средних веков. М., 1975.
11.Колесницкий Н.Ф. История средних веков. М., 1985.
12.История стран Европы в средние века. М., 1975.
13.Косминский Е.А. Историография средних веков Х в. – середина ХІХ в. М., 1963.
Нидерландыдағы буржуазиялық революция және оның тарихи маңызы.
Жоспар:
І. Кіріспе
І-тарау. Буржуазиялық революция қарсаңындағы Нидерланды.
1.1. XVI ғ. Нидерландыдағы әлеуметтік- экономикалық жағдай.
1.2. Нидерландияда испан абсолюттік монархиясына қарсылықтың пісіп-жетілуі.
ІІ-тарау. Нидерландиядағы буржуазиялық революцияның сипаты.
2.1. Революцияның басталуы.
2.2. Буржуазиялық революцияның жеңісі, нәтижесі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
ХVІ ғ. Басында Европада ең қуатты мемлекет - Испания болаты. Бірақ
оның қуаты біртіндеп әлсіреді, испандықарда екі қуатты жауы әлсіретті.
Құрлықта Франция, теңізде Англия, Испанияның ең қуатты императоры болған
Карл (1500-1558 жж.) мұрагері Филипп ІІ (1556-1598 жж.) Испанияның күйреуін
бастан кешірді. Қасиетті Рим империясының тағынан айрылған, құрлықта
Француздардан, теңізде ағылшындардан жеңілген Испания ең басты соқынны
ойламаған жерден Нидерланды алды.
Дүние жүзіндегі ең алғашқы буржуазиялық революция Нидерландыда орын
алды. ХVІ ғ. Нидерланды территориясы қазіргі Белгиямен Францияның солтүстік
шығыс аудандары енді. ХV ғ. соңынан Нидерланды испан Гобсбургтерінің
қолында еді. Бірақ феодалдық Испанияға қарағанда Нидерланды да буржуазиялық
қатынастар тез қарқынмен дамыды. ХVІ-ХVІІ ғ.ғ. Атлантикаға негізгі сауда
жолдарының ауысуы Нидерландының портты қалаларын ірі сауда орталықтарына
айналдырды. Орасан үлкен сауда табыстауының басым бөлігі монархиялық
Испанияға кетіп, онда мақсатсыз жұмсалды. Антвергенде Европадағы ең ірі
сауда және қорнтылық орталық қалыптасты. Онда аса үлкен сауда биржасы пайда
болды, осы биржада ірі Европалық сауда компаниялары мен фирмаларының
агенттері кездесіп келісімдерге қол қоятын. Антивергенге товар көп алып
келінбейтін, оларға қарап көпестер немесе агенттер ұнаған товарлардың
партияларына заказ беретін.
Нидерландыдағы феодалдық аристократия қуатынан айырылмаса да жағалау
бойындағы қалалардың көпестері мен қаржы адамдарының оларға бәсекелесі
күшейе түсті. Буржуазиялық жолмен интенсивті түрде дамып келе жатқан шағын
Нидерланды ХVІ ғ. Испан қазынасына негізгі табыстарды құйды. Испанияның
алып Америка отарларының түсетін табыстан, Нидерландағы буржуазиялық табыс
8 – 9 есе асып түсті. Карл V тұсында нығайған Герман – Нидерланды сауда
легионистары Испан Гобсбургтері герман тағынан айырылған соң да үзілген
жоқ.
ХV ғ. ортасында Испан Нидерландысы іс-жүзінде капиталистік белгілері
қалыптасқан экономикасы интенсивті жолмен өрлеп келе жатқан мемлекет
болатын. Нидерландының толық көлемде дамып, күшеюіне Испан билігі кедергі
болды. Нидерландылық кәсіпкерлер өздерінің тынымсыз еңбегімен табатын
табысының үлкен бөлігін Испан қазынасына беруге мәжбүр болды. Нидерландыдан
жиналатын орасан зор қаржы Испанияның феодалдарына бітпейтін ойындарына,
тойларына кетті.
І–тарау. Буржуазиялық революция қарсаңындағы Нидерланды.
Нидерланд – Маас, Рейн және Шельд өзендерінің сағаларында Солтүстік
теңіздің жағалауын қуалай орналасқан аймақ. ХІV- ХV ғасырларда осы
территорияда орналасқан графтықтар, герцогтықтар және сеньорийлердің
көпшіліг, әдетте қасиетті Рим империясына немесе Францияға лендық
тәуелдікке болды және олар Бурдунг герцогтықтарының қол астына
біріктірілді. 1477 жылы Франциямен және Швецария кантондарымен соғысқан
герцог Карл Смелый Нанси түбіндегі ұрыста қаза тапты, ал оның әскері
талқандалды. Франциямен жүріп жатқан күресте көмек алу үшін тақтың мұрагері
Мария Бургундская Максимилиан Габсбургский некелесті және ол кейіннен
Германияні императоры болды. Сөйтіп, Нидерланды осылайша Австрия
Габсбургтерінің қол астына қарады. Бұдан былайға жерде Габсбургтер
Нидерландыны империяның ішінде ерекше жағдайға қойып, оларды шын мәнінде
мұралы иеліктеріне айналдыру мақсатында өз биліктерін жаңа облыстарға
барған сайын көптеп тарата бастады. Ол 1523 жылы – Фрисландияны, 1528 жылы
– Утрехт пен Оверэйсселді, 1536 жылы Хронинген мен Дрентунды, 1543 жылы –
Гельдернді қосып алды. Бұларды 1548 жылғы Аугсбургтік бітім заңды түрде
бекітті. Осы бітім бойынша империя жалпы империялық алым-салықтардың іс
жүзінде символикалық бір бөлігін төлеп тұруға міндеттеп Нидерландыны өз
қамқорлығына алды. Империямен лендық байланыстарды онда да нашарлау
формада, тек Гульдерн Утрек және Оверэйссел ғана сақтап қалды. 1549 жылдың
Прагматикалық санкциясы Нидерландының он жеті провинциясының оларға
келешектегі суверендердің мұрагерлік етуі кезінде бөлінуге жатпайтындығын
белгілеп берді. Бұл провинциялар: Артуа, Эно, Люксембург, Намюр, Фландрия,
Брабант, Лимбург, Турне, Мекельон, Француз Фладриясы, Зеландия, Голландия,
Утрект, Фрисландия, Гельдерн, Хронинген, Оверэйссел еді. Шіркеулік Льепс
аймағы ерекше правалоқ статуспен пайдаланды.
Нидерландының саяси құрылысындағы күрес екі бағытта жүргізілді. Бір
жағынан, император, ал кейінірек Испанияның коралы және оның жанынан арнайы
құрылған Фландр советі басқарған үкіметтік аппарат болған. Нидерландыны
әдетте наместик басқарып отырды. Наместниктің жанында басқарып отырды.
Наместниктің жанында кеңесші правалары бар үш совет – ірі шонжарлардан
құрылды, барлық маңызды мәселелерді талқылап шешетін мемлекеттік совет;
алым-салық мәселелерін басқаратын финанстық совет және заң жобаларын,
маңызды әкімшілік жарлықтарды дайындайтын; сондай-ақ наместниктің атын
жалданған шағымдарды қарайтын жасырын совет құрылды. Соңғы екі советтегі
лауазымдарды қарайтын негізінен корольдық юристер мен әскери міндеттерін
атқарған дворяндардың арасынан шыққан білімділер алып отырды. Орталық сот
органы Мехальна қаласында мәжіліс құратын бас совет болды. Жергілікті
жерлерде әжептеуір әскери-әкімшілік билігі бар провинциялардың
статкаудерлері де наместникке бағынды. Осы орталықтандырылған аппарат
барған сайын күш жинап, заң, алым-салық және сот әкімшілік жүйелерін бір
ізге түсірді, монарх пен оның наместнигінің әмірін жүзеге асыра отырып,
жергілікті өзін-өзі басқару ісіне де араласты. Елдің саяси және
династиялардың Нидерландыны құлдыққа салудың реакциялық мақсатына қызмет
етті.
Екінші жағынан, Нидерландыда сославиелік манархия кезінен мұраға
қалған уәкілділік мекемелері – Бас және жер штаттары өмір сүрді және
бұлар өкіметтердің сұраған алым-салықтарын дауысқа салып шешіп отыруға
шексіз праволы болды. Оның үстіне қалалар мен селолардың өзін-өзі
басқаратын органдары болды, олардапатрицийлер мен бюргерлер, бай купецтер
үстемдік етті. Ал әрбір правинция мен қаланың өз алдына артықшылықтары мен
еркіндіктері және автономиялы болды. Ол өздерінің бұл праволарын
өкіметтердің қол сұғуларынан табандылықпен қорғап отырды. Сондықтан да
монарх Нидерландыда өзінің іс-әрекет қимылдарын біршама тежеп отырды.
Карл V үшін Нидерланды ерекше маңызды аймақ болып саналды. ХVІ
ғасырдың орта шенінде ол қазынаға гульден есебімен 2 миллион қарапайым алым-
салық төлеп қойғанда, Италия 1 млн. Ал Испания мен оның отарлары 0,5
мллионнан алым-салық төлеп тұрды. Нидерланды сонымен қатар Францияға және
кейбір неміс княздықтарына қарсы операциялар жүргізу үшін ең маңызды соғыс
плацтармы болып табылады. Нидерланды да – V Карлдың қол астына қарауынан
белгілі бір дәреже пайда тапты; олардың купецтері мен мануфактурашылары V
Карлдың қол астындағы территориялардан өздерінің товарларын өткізуді
қамтамасыз ететін рыноктар тапты, отарларға баруға бөтен елдерде де
өздерінің сауда-саттық мүдделерін қорғауға мүмкіндік алды.
Алайда V Карлдың патшалық құру кезеңінің екінші жартысы үздіксіз алым-
салықтар төлетуге, күйзеліске ұшыратқан әулеттрік соғыстар, елдің
шаруашылық мүдделеріне ат үсті қарап Нидерландының экономикасы мен финанс
жағдайын мүлдем әлсіретуге әкеп соқтырып, қатты назарлық туғызды. Толғағы
жетіп келе жатқан жалпы шиеленістің V Карлдың жүргізген саясатының қалың
бұқара тарапынан қолдау таппағынан да гөрі терең себептері болды; олар
Нидерландының әлеуметтік-экономикалық дамуы сипатына негізделді.
Нидерландының ХVІ ғасырдағы экономикалық дамуы. ХVІ ғасырдың ортасына
таман Нидерландыда феодалдық қатынастардың ыдырауы жедел жүріп алғашқы
қорланудың процесі кең өрістелді және шаруашылықтың капиталистік формалары
пайда бола бастады. Елдің шағындау территориясында сол кезде шамамен 3
миллиондай халқы бар 300-ге жуық қала мен 6500-ден астам деревня болды.
Галландия провинциясында тұратын халықтың тығыздығы бір шаршы киламетрге 50
адамнан келді және оның тұрғындарының тең жартысы қалалардың үлесіне тиді.
Фландрияда да жағдай осы шамалас болды. Нидерланды көбінесе қалалар елі
деп аталды.
Нидерландының 17 провинциясының барлығы бірдей экономикалық жағынан
біркелкі дамыған жоқ. Олардың дамуы дәрежелерін шартты түрде шамамен үш
топқа бөлуге болады: орталық өнеркәсіпті аудан-Фландрия мен Брабант;
негізінде Галландия мен Зеландиядан құрылған солтүстік-батыс өнеркәсіп
тобы; шеткері, артта қалған, көбінесе ауыл шаруашылықты провинциялар –
Артуа, Люксембург, Намюр, Гелдерн, Оверэйссел. Фрисландия мен Утрит сияқты
провинциялар аралық жағдайда ғана қалды.
Фландрия мен Брабанттегі товар өндіріс және товар-ақша қатынастары,
сондай-ақ ХІV ғасырдан-ақ басталып, ХVІ ғасырда тамырын терең жайған
купецтік капитал капиталистік қатынастарды өркендету үшін құнарлы орта
балуға айналды. Бұл кезде цехтық қолөнер кәсібі қалаларда едәуір ыдырады.
Көптеген, әсіресе өткенде аса қорлы болған шұға тоқитын цехтардың ісі кері
кетті. Мысалы, 1517 жылы Ипрде 600 тоқыма станогы жұмыс істесе, енді 1545
жылы олардың тек 100-і ғана қалды. Дәулетті шеберлер барған сайын
оқшауланған қоғамдық топқа айнала берді де, ал көмекші шеберлер дербес
шебер болып шығамыз деген үміттерінен айрылды.
Нидерландының ең ірі порты – Антверпен қалыптасып келе жатқан
дүниежүзілік капиталистік рыноктың орталығына айналды. Нидерланды
экспортының көлемі 1560 жылы 16 миллион, ал импортының көлемі 20-22 миллион
гульден болды. Атверценнің гавандарында кейде тіпті екі мыңнан астам
кемелер бір мезгілде жиналып қалушы еді. Товар және фонд биржаларына жыл
сайын әр түрлі ұлттардың мыңдаған купецтері мен финансистері және ақша
уақтауды кәсіп еткендер жиналатын-ды. Мұнымен қатар қалада бүкіл Европаның
ірі банкир үйлерінің: Фуггерлердің, Вельзерлердің, Шетцтердің,
Гримальдилердің, де Гаропың және басқаларының арнаулы конторлары болды.
Антверпенде тек Фландрия мен Брабанттың мануфактурашылары мен
қолөнершілерінің өндірген товарлары жиналып қана қоймайды. Мұндағы
мануфактураларды ағылшын шуғалары өңделді, шыны бұйымдары мен тағы басқа
жұмыстар жүргізілді.
Өзгерістер жер жөніндегі қатынастарды да қозғады. Фландрия мен
Брабанттың жаңа экономикалық жағдайларға бейімделе алмаған феодалдық
дворяндары әбден кедейленіп, борышқа батты. Ал олардың жерлері бірте-бірте
өсімқорлардың, бюргерлердің, монастырьлардың қолдарына көшті. Монастырьлар
Фландриядағы барлық жердің жартысына жуығын иемденді. Феодалдық қатынастар
ыдырауға айналды. Фландрия мен брабанттағы шаруалардың көпшілігі бас
бостандықтарына ие болып, феодалдық типтегі ерікті арендаторлар болды. Олар
енді рентаны договорлардың шарттарына сәйкес ақшалай және заттай өтеп
отырды. Жұмыспен өтеу және жеке міндеткерлікті атқару сирек ұщырасты.
Шаруалардың әртүрлі категориялары шаруашылықты түрліше жүргізді.
Фермерлер мен дәулетті шаруалар батырақ жалдады, агротехниканы жетілдірді,
өсімдік тұқымдарын алмастыра отырып ауыспалы егісті енгізу, өнімді мол
беретін техникалық дақылдарды егу, малды қорада ұстап күту шараларын іске
асырды. Ауыл шаруашылығы өнімдерінің қымбаттылығын тудырған бағалар
революциясы фермерлер мен дәулетті шаруалардың пайдасына қызмет етті. Бірақ
оның есесіне кедейлерөсімқорлардың қолдарына түсіп, жедел күйзеліске
ұшырады. Ал қала адамдарын – патрициат пен бюргерлерді алар болсақ, олар
өздерінің жерлерін жарма-жаршылық түрінде арендаға берді, тіпті болмаған
жағдайда сол жерлерге орналасқан ұстаушыларды феодалдық формадағы
қанаушылыққа сақтап қалды. Сонымен Фландрия мен Брабанттың деревняларындағы
буржуазиялық бағыттар өздеріне үлкен қиыншылықпен жол ашты.
Голландия мен Зеландия да үлкен экономикалық өзгерістер байқалды.
Қолөнер кәсібінің цехтық салалары, әсіресе, шұға тоқу саласы ауыр
уақыттарда басынан кешірді. Голландияның шұға тоқитын ірі орталығы –
Лейденде - өнімнің жылдық көлемі 1530 жылға 24017 жарты тай шұғадан 1563
жылы 5035 жарты тайға шейін келіп қалды. Сонымен бірге ірі қалалардың
төңіректерінде ерікті қолөнер кәсібі дамытылды, зығыр және жүн тоқу мен
кеме жасауда мануфактуралардың әр түрлі формалары пайда болды. Осындай
формалар сыра қайнату менкірпіш және ізбес өндіруде, балық аулау және
теңізде жүзуде де қалыптасты. Балық аулау маусымы кезінде май шабақ ұстауға
бір мезгілде жүздеген болық кемелері – бойстар шықты. XVІ ғасырдың 60
жылдары солтүстік провинциялардың май шабақ пен балықтың басқа сорттарынан
түсетін кірісті Фландрияның үлесіне келетін 400 мың гульдендермен
салыстырғанда шамамен 6-7 миллион гульден болып бағаланды. Бұл кезде
Голландияның қарамағында жүк көтерімділіг 200-ден 700 тоннаға дейін жететін
800 кеме және онан да көбірек ұсақ кемелері болды. Матростар мен портта
жұмыс істейтіндердің саны он мыңдаған адамдарға жетті.
Солтүстік провинциялардың саудасы да өсуге бет алды. Ол Амстердам,
Энкхезен, Мидделбюрх, Флиссинге, Девентер, Кампен және осы сияқты басқа
қалаларда шоғырланды. Бұлар көбінесе ганзейлік қалалармен, Англиямен, орыс
қалаларымен сауда жұмыстарын жүргізді. Олар сыр, сарымай, мал, балық және
шұға жеткізсе, олардан астық, зығыр, ағаш, темір және шарап әкеліп тұрды.
Амстердамның купецтері сонымен қатар едәуір делдалдық саудамен және фрахт
операцияларымен айналысты.
Солтүстік Правинциялардың аграрлық құрылысының белгілі бір өзіне тән
ерекшелігі болды. Голландия, Фрисландия және Дреттегі феодалдық қатынастар
фдандрия мен брабанттағы сияқты тиянақты формаларға жете алмады. Соңғы екі
провинцияда ертеден еріктілікте келе жатқан шаруалардың едәуір қоғамдық
тобы сақталып қалды. Солтүстік Голландиядағы шаруалардың көпшілігі графтық
даленге тіркеліп қойып, дворяндық шаруаларға қарағанда көптеген
артықшылықтармен пайдаланды. Көпшілігінің жеке бастары бос арендалар немесе
жердің мұрагер иелері болған кеннемерландық шаруалары да артықшылықтармен
пайдаланды. Көпшілігінің жеке басы бос арендаторлар немесе жердің мұрагер
иелері болған Кеннемерлантың шаруалары да артықшылықтармен пайдаланды.
Бұлар қауымдық жерледі өздерінің иелігіне заңсыз қаратып алған
деревнялардың ауқатты билеуші топтарын құрады. Дворяндар мен клириктер
Голландияның барлық жақсы жерлерінің шамамен жартысына жуығына ие болды.
Фрисландиядағы дворяндар жердің тек 10 процентке жуығына ие болса, ал
монастырьдікі – 40 %-ке дейін жетті. Бұл провинциялардағы шаруалардың жер
иеленуші мен товар өндірісі берік болды, ал Дрентедегі шаруалардың жер
иеленушілігі бұдан да басым түсті.
Солтүстік провинциялардың көпшілігіндегі гидротехникалық құрылыстың
маңызы үлкен болды: бұл аудандарда плотиналар мен шлюздерсіз және
бөгеттерсіз егінщілікпен айналысу мүмкін еместігі былай турсын, тіпті
олардағы ойпақ жерлерге мекендей тұруға да болмайтын еді. Бөгеттер салу,
оларды күту көптеген жалдамалы жұмыс күштері мен материалдарды және қаражат
талап етті. Бұл шығындар шаруалардан ерекше бөгет салығы ретінде жиналды.
Су басып жатқан жерлерді – пальдерлерді құрғату да көптеген қаржыны
қажетсінді. Нидерландыда бұл жұмыстарға керекті озат техникада жетіліп
қалыптасты. Осыларға жұмсалаған көп шығынның орны табысты техникалық, бау-
бақша және жоғары өнімді дақылдар егу немесе етті-сүтті мал шаруашылығын
интенсивті жүргізу барысында ғана өтілетін еді. Сондықтан қала байларының
жаңадан құрғатқан жерлерінде фермерлік шаруашылықтар қалыптасты. Тұтас
алқаптарды жекелеген дақылдар егуге немесе салалық мал шаруашылығын
жүргізуге мамандандыру сауда егіншілігі аудандарының қалыптасуына, мұнда
да фермерлік шаруашылықтың пайда болуына әкеп соқтырды.
Көптеген селолар жерлерінің аздығынан кәсіпкершілікке көшті. Олардағы
халықтың едәуір бөлігі Прибалтикадан әкелінетін астықпен ғана күнелтті.
Голландия мен Прибалтикадан әкелінетін астықпен ғана күнелтті. Голандия мен
Фрисландияның дворяндары ерекше ықпалмен пайдаланбады. Сондықтан XVІ
ғасырда олардың материалдық жағдайы мүлдем нашарлап кетті.
Провинциялардың орталық және солтүстік сауда-өнеркәсіп топтарының
экономикалық дамуының сырттай біркелкі көрінуіне қарамастан, олардың
арасында елеулі айырмашылықтар да болды. Фландрия мен Брабанттың
капиталистік мануфактуралары өздерінің шығарған өнімдерінің басым бөлігін
Испаниямен және Англиямен байланысты рыноктарға апарып өткізіп турды.
Олардың жүн тоқитын өндіріс Испаниядан және Англиядан әкелінген жүннен өнім
жасады. Сондықтан олардың үлкен табысқа жетуі Нидерландының осы елдермен
өзара қарым-қатынастарының қалайша құрылуларына едәуір дәрежеде байланысты
да болды. Антверпеннің сауда-саттығы негізінен делдалдық болып, мұндағы
үлкен рольді басқа елдердің купецтері атқарды. Ал жергілікті купецтер
көбінесе сауда-саттыққа қызмет етумен: транспорт, қойма, делдалдық және
басқаларымен айналысты. Антверпеннің өзіндік айта қаларлықтай флоты
болмады. Фландрия мен Брабанттың ескі ірі қалаларында орта ғасырлық
бюргерлік пен цехтық корпорациялар өздерінің әлсіреуіне қарамастан, әлі де
болса экономика мен саяси жағынан берік позиция ұстанды. Солтүстікке
қарағанда, әсіресе, валлон провинцияларын (эно, Аруа, т.б.) есепке ала
отырып қарастырғанда мұнда дворяндар мен дін иелері анағұрлым ықпалдылау
болады.
Провициялардың солтүстік тобы экономикалық байланыстары бола
тұрғанымен де Антверпен мен Фландрия емес, Амстердам, Энккейзен,
Флиссинген, Мидделбюрх, Девентер сияқты қалаларға қарай бейімделе берді,
олардың өнім мен шикізат өткізетін негізгі рыноктары Прибалтикада болды
және олар Испаниядан тәуелсіз еді. Оның үстіне, бұл провинциялардың өз
алдына қуатты теңіз флоты да бар. 1500 жылы Балтық теңізіндегі Зунд
бұғазынан өткен 1400 нидерландық кемелердің 1040 голландықтардікі болатын.
Голландия, Зеландия және Фрисландияның ішкі рыногы аумақты еді және ал
сыртқы саудамен қатар жергілікті қолөнеркәсібі және мануфактуралармен
байланысты болды.
Цехтар, феодалдық жер иеленушілер, дворяндар және шіркеу Солтүстіктің
экономикалық жағынан дамыған аудандарында орталық және солтүстік
провинциялардағыдай ықпалмен пайдалана алмады. Сондықтан, Фландрия,
Брабант, Турне мен Валансьеннің мануфактуралары өнімдерінің көлемі жағынан
солтүстік ауданның мануфактурасынан әлдеқайда артып түсе тұрғанымен де,
Голландия, Зеландия және Фрисландияның мануфактуралық өндірісі, фермерлігі,
ерікті шаруалардың жер иеленушілігі, саудасы мен теңізде жүзушіліг
анағұрлым берік негізге сүйенді.
Экономикалық өзгерістердің әлеуметік зардаптары
Алғашқы қорлану процесі Нидерландылардың экономикасында капиталистік
укладтың пайда болуын терең тамырлы әлеуметтік өзгерістермен қоса
жүргізілді. Дворяндардың экономикалық және саяси жағынан арқа сүйер тірегі
жойыла бастады. Орта ғасырлық бюргерлік пен феодалдық шаруалар ыдырай
түсті, қала мен деревняның тікелей өнім өндірушілері – цехтық және ерікті
қолөнершілер, шаруалар - қайшыланып, жаппай көлемде экспроприацияланды және
тобынан айырылған кезбелерге айналды. Ал жұмыс тапқандарының өздері қатты
қанауға тап болды. Олардың жұмыс күндері 12-14 сағатқа созылды, ал алатын
ақылары мардымсыз, тұрмыс жағдайлары адам төзгісіз нашар болды.
Бүкіл семьяның, соның ішінде жас балалардың шамадан тыс ауыр еңбегі әр
түрлі қосалқы кәсіпшіліктердегі алыпсатарларға жұмыс істеу, үздіксіз борыш,
кіріптарлық, аштық олардың күн көрістерін тым ауырлатып жіберді. Олардың
көпшілігін аштық өлімнен жұрттың жәрдемі мен қайыр, садақасы құтқарды.
Бұл ауыртпалықты шетел монахтарының жүргізген жыртқыштық саясаты онан
сайын үдете түсті. Олар ел ішінде өз биліктерін жүргізіп қалың бұқараның
көзін алым-салықтардан аштырмады, әлеуметтік соғыстар жүргізумен халықты
күйзеліске ұшыратты. Феодалдық аристократияны, католиктік шіркеуді,
патрицат пен реакцияшыл цехтың топтарды қолдау арқылы ел ішіндегі ішкі
реакцияны күшейтті. Жаңадан туып кем жатқан топтар – буржуазия мен
предпролитариат Нидерландының сауда-саттық жұмыстары мен өнеркәсібін
талқандап бұзған шетел абсолютизмінің жүргізген реакцияшыл саясатының
әсалдарын ауыр күйзеліспен бастарынан кешірді. Шиеленіскен әлеуметтік
жанжалдар талассыз болып тұрды.
Бұл жанжалдар көптеген көтерілістерге ұласты. Олардың ішіндегі ең
ірілері – 1534-1535 жылдары Солтүстік провинцияларда революциялық
анабаптистердің басшылығымен өткізілген халықтық қозғалыс және 1539-1540
жылдарда болған Гент көтерілісі болды. Бұлардың екеуі де әлеуметтік
қайшылықтың барынша шиеленісуімен және күрделілігімен ерекшеленді,
кейінірек айқын көрінді.
Феодалдық – капиталистік реакцияның күшеюі
ІІ Филипп
V Карлдың жүргізген саясатының өзі-ақ үдей түскен реакцияшылдықпен
болған-ды. 1521 жылдан бастап еретиктерге қарсы ерекше заңдар – Плакаттар
басылып шығарылды, инквизицияның трибуналы құрылды. Ал революцияшыл
анабаптистердің басшылығымен 1534-1535 жылдарда өткізілген жаппай халықтық
қозғалыстардан кейін еретиктерді қудалау тіптен күшейе түсті. Үздіксіз
жүргізілген әулеттік соғыстар Нидерландының финанс жағдайын мүлдем
әлсіретті. Франциямен болған төртінші және бесінші соғыстың өзіне ғана 7
миллион гульден жұмсалды. Императорлық қазынаның алтын қапшығынан
Нидерланды енді борым басқан елге айналды. Олардың мемлекеттік борышы
1555 жылдың қарсаңында 8 миллион гульденге жетті.
1555 жылы V Карл тақтан өзі түсті. Өзінің үлкен ұлы ІІ Филиппке
Испанияны отарларымен қоса, Нидерландыны, Испаниялық иеліктерін және Франис
– Контәні берді. Егер V Карл үшін Испания оның құрамдас иеліктерінің
маңызды бөлігі болса, ал ІІ Филипп үшін ол ең басты бөлік болып саналды.
Оның жүргізген барлық саясаты реакцияшыл испан дворяндарының мүдделеріне
қызмет етті. Олар Испаниядағы капитализмнің енді-енді ғана шығып келе
жатқан әлсіз өскіндерін жойып, қол астарындағы елдерді мейрімсіз қанады.
Феодалдық – католиктік реакцияны бүкіл Европа елдеріне таратуға тырысты.
Өзінің көздеген мақсаттарына жету үшін ІІ Филипп мынадай шаралар
белгіледі. Франциямен соғыс кезінде әкелінген испан әскерлерін Нидерландыда
сақтап қалу , елдегі өкімет билігінің бәрін де Мемлекетік советтің,
монархқа құлшына бас шұлғыған шағын топтың қолдарына шоғырлау;
епископтардың санын 4-тен 18-ге дейін көбейтіп, ересьтердің түбіне жету
үшін оларға инквизиторлық өкілдіктер беру. Монарх мұнымен де шектелмеді,
борыштарынан құтылу үшін, ол 1557 жылы мемлекетті банкрот болды деп
жариялады, одан нидерланды банклері өлшеусіз зиян шекті.
ІІ Филипттің енгізген жаңалықтары Нидерланды халқының әр түрлі
топтарының мүдделеріне кереғар болды. Жаңа епископтықтарды құру туралы 1559
жылғы заң, еретиктерге қарсы плакаттардың мейлінше қатал
қолданылатындығын көрсетті. Епископтарды тек университеттік білімі бар дін
иесі адамдардан тағайындау туралы ескерту. Епископтарды монастырьлардың
есебінен жалақы төлеп ұқстау ниетінің өзі ата тегі дворяндардан шыққан
аббаттардың құдайға құлшылық ету қызметінен түсетін тиісті ақыларына зиян
келтіру қаупін туғызды. 1560 жылы Испанияда шетке шығарылатын жүнге баж
салығы жоғарылатылды. Осыған байланысты Нидерландыға әкелінетін жүннің
бумасы жылына 40 мыңнан 25 мыңға дейін азайды. Сонымен қатар Нидерландының
купецтеріне Испанияның отарларына баруға тыйым салынды. Англия мен
Испанияның арасындағы жанжал Нидерланды мен Англияның арасындағы сауда-
саттық жұмыстарының берекесін кетіріп, мыңдаған адамдарды жұмыссыз
қалдырды.
Осы істердің барлығы да шетел билеушілері тарапынан жүргізілгендіктен
ұлттық езгінің сипатына ие бола бастады. Сондықтан оларды Нидерландыда
жүзеге асырушыларды – наместница Маргарита Нармская мен оның қол шоқпары
кардинал Гранвелланы бұл елдегілер мейлінше жек көрді.
Революциялық ситуацияның пісіп-жетілуі
Үкіметке қарсы оппазияның қатарына нидерландық дворяндардың едәуір
бөлігі де кірді. Мұның негізгі тобы әуелі үш оппазицияның үш шонжары,
Мемлекеттік советтің мүшелері – принц Оранский және графтар Эгмонт пен
Горнның төңіректеріне топтасты. Дворяндар өздерінің артықшылықтарын
корольдың бұзуына наразылық жасады және шіркеуді өздеріне қолайлы рухта
реформалап барып, монастырьлардың жерлерін мемлекетке өткізу есебінен
өздерінің финанс жағдайларын түзеп алмақ болды. Осыған байланысты олардың
арасында лютерандық пен кальвинизм тарала да бастады. Халықтық қозғалыстың
өрлеуге айналғанын көрген дворяндар бір жағынан, оны өздерінің мүдделеріне
пайдаланудан қашқылары да келмеді, екінші жағынан, олар бұл қозғалыс
өздерін де ойрандатып кетпес пе екен деп қауіптенді. Дворяндардың еркін
орындай отырып, оппазициялық ақсүйектер Мемлекеттік советте үкіметті
сынады, елдің еркіндігін қалпына келтіруді, еректирге қарсы плакаттарды
жаюды немесе жұмсартуда, испан әскерлерін әкетуді және Гранваланың
отставкаға кетуін талап етті.
Маргарита Прамская дворяндардың өтінішін тек корольға жеткізіп, оның
шешімі қабылданғанша еретиктерді қудалауға шек қоюға уәде берді.
Осы екі арада ел ішіндегі жағдай да шиеленісе түсті, 1566 жылы
дворяндардың одағы консисторийлермен шарт жасап, олардан Германиядан
салдаттар жинау үшін ақша алды.
Испан өкіметтері саяси жағынан мүлдем оқшауланып қалды. Тіпті билеп-
төстеуші топтардың өздері де енді ескі әдістермен басқарудың мүмкін
еместігін көрді. Ел ішінде революциялық ситуация туды.
Революция қарсаңындағы тап күштерінің орналасуы. Дворяндық
оппазициялардың басым көпшілігі шын революциялық пиғылда болмады. Тек
олардың кейбір бөлігі ғана оқиғалардың өріс алуына қарай революциялық пен
азаматтық соғыстың лагеріне көшті. Олар испандықтармен бар ынтасын сала
адал соғысты, бірақ саяси жағынан енжар элементтермен одақтас болды. Ірі
купестерді оппазициясы Испания оппазицизмінің асыра сілтеушілігіне қарсы
шығып, саяси ұмыраға келуді дұрыс деп тапты. Өздерінің радикалды
діндестерінің асыра сілтеушілігі мен сабырсыздығын құптамай колвинистік
енжар дворяндармен одақтасты.
Нидерландияның буржуазиясы орта ғасырлық Бюргерлікпен әліде бөлініп
кете алмады, оның феодализмге және Испан абсалютизміне деген антагонизмі
біржола пісіп жетілмеді. Оның мануфактуристер жаңа формаиядағы купестер,
енді-енді пайда бола бастаған буржуазиялық интелегенция сияқты алдыңғы
қатарлы бөлігі ғана өзінің таптық мүдделерін ұғына бастады. Ол кальвинизмді
қабылдап, консисторияларды басқаруды қолына алды. Өзінің объективтік
міндеттерді буржуазиялық болып табылатын төніп келе жатқан революцияның
гегомондық ролінде осылар атқаруға тиісті болды.
1566 жылғы иконға қарсы көтеріліс.
Нидерланды буржуазиялық революциясы мен азаттық соғысының ең алғашқы
актісі иконға қарсы көтеріліс болды. 1566 жылы 11 августта
консисториялардың айдап салуымен халықтың қарулы отрядтары Кондахот,
Арментьер және Кассель маңында шіркеуді қиратып, икондар мен әулиелердің
статуяларын және котоликтік ғибадаттың басқа да заттарын талқандады.
Шіркеулердің қымбат асыл заттарын кейбір жерлерде жойып жіберді, бірақ
көбінесе оларды жетім жесірлерге берілетін көмек ретінде пайдаланды.
Көтерілістің барлық күш жігері Испан билеп – төстеушілерінің қорғанышы
– католиктік шіркеуді талқандауға жұмсалды. Тек бір ғана Фландрияда 400
шіркеу ал бүкіл Нидерландыда – 5500 шіркеу талқандалды. Көтеріліс
оңтүстікте солтүстікке қарай ойысты. Оларды барлық жерде де кальвинистік
консисторийлердің өздері, ал кейір жерлерде – жеке дворяндар –
кальвинистер, одақтың мүшелері басқарды. Көтерілістің базасы Фландрия,
Брабант, Турне, Голландия, Зеландия және Утрехт болды. Көтеріліс шеткергі
арграрлық провицияларда кең қанат жая алмады, ал кейбір ірі қалаларды ғана
қамтыды. Өкіметтер дәрменсіз болып шықты. 1566 жылы 23 августта наместница
инквизицияны жоюға, плакаттарды жұмсартуға, кальвинистік уағыздың бұрын
таралған жерлеріне жүргізіле беруіне рұқсат берді. Дворяндар одағының
мүшелеріне кешірім бергендігін мәлімдеуге мәжбүр болды. Бұл мәселелерді ІІ
Филипп біржолата шешуге тиісті еді.
Герцог Альбаның Нидерландыда жүргізген террористік тәртібі. 1567
жылдың жазында сұрыпталған испан әскерін басқарған герцог Альба
Нидерландыға келіп кірді. Ол бұл елдегі болған оқиғалардың мәнісін
түсінбеді. Испандық тәртіпті орнату басталды. Елді билеп-төтеуші қожалар
инквизиторлар мен испан чиновниктері және жүгенсіз кеткен салдаттар болды.
Бас штаттардың маңызын әлсірету және үздіксіз ақша алуды қамтамасыз ету
үшін, Альба тұрақты алым-салық енгізуді ұйғарды. Бұл жүйе бойынша барлық
дүние-мүліктерден біржолғы 1 проценттік салық, ал дүние-мүлікті сатудан 5
проценттік және барлық басқа товарларды сатудан 10 проценттік салық алынды.
Товар ең аз дегенде оншақты делдалдар арқылы тұтынушыларға жеткізілетін
Нидерландының экономикалық жағдайларында 10 проценттік салық енгізу елдің
шаруашылығын апатқа ұшырату болды. Бірақ Альба өзінің ерсі шешімін жою
туралы, тіпті Испанияға адал қызметкерлердің берген ақылына да құлақ
аспады.
Испанияның абсалютизміне қарсы халықтың партизандық күресі. Герцог
Альбаның жұртты қаңсыратқан терроры күйрек адамдардың үрейін ұшырды, ал ер
жүрек патриоттардың зығырдандарын кек алу ниетін арттыра түсті. Фландрия
мен Эноның орман-тоғайлары қаруланған жұмысшылар мен қолөнершілерге және
шаруаларға пана болды. Олардың отрядтары испан салдаттарының кіші-гірім
топтары мен монахтарды, сот чиновниктерінің көздерін беріп,
жәрдемдесушілерді өлім жазасына дейін тарту астыртын қимылдаған
консисториялардың шығарған үкімдері бойынша жүзеге асырылды. Осы орман
гездерін бұқара халық түгел қолдап, азық-түлікпен қамтамасыз етті.
Өкіметтің және әскердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар:
І. Кіріспе
І-тарау. Буржуазиялық революция қарсаңындағы Нидерланды.
1.1. XVI ғ. Нидерландыдағы әлеуметтік- экономикалық жағдай.
1.2. Нидерландияда испан абсолюттік монархиясына қарсылықтың пісіп-жетілуі.
ІІ-тарау. Нидерландиядағы буржуазиялық революцияның сипаты.
2.1. Революцияның басталуы.
2.2. Буржуазиялық революцияның жеңісі, нәтижесі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
ХVІ ғ. Басында Европада ең қуатты мемлекет - Испания болаты. Бірақ
оның қуаты біртіндеп әлсіреді, испандықарда екі қуатты жауы әлсіретті.
Құрлықта Франция, теңізде Англия, Испанияның ең қуатты императоры болған
Карл (1500-1558 жж.) мұрагері Филипп ІІ (1556-1598 жж.) Испанияның күйреуін
бастан кешірді. Қасиетті Рим империясының тағынан айрылған, құрлықта
Француздардан, теңізде ағылшындардан жеңілген Испания ең басты соқынны
ойламаған жерден Нидерланды алды.
Дүние жүзіндегі ең алғашқы буржуазиялық революция Нидерландыда орын
алды. ХVІ ғ. Нидерланды территориясы қазіргі Белгиямен Францияның солтүстік
шығыс аудандары енді. ХV ғ. соңынан Нидерланды испан Гобсбургтерінің
қолында еді. Бірақ феодалдық Испанияға қарағанда Нидерланды да буржуазиялық
қатынастар тез қарқынмен дамыды. ХVІ-ХVІІ ғ.ғ. Атлантикаға негізгі сауда
жолдарының ауысуы Нидерландының портты қалаларын ірі сауда орталықтарына
айналдырды. Орасан үлкен сауда табыстауының басым бөлігі монархиялық
Испанияға кетіп, онда мақсатсыз жұмсалды. Антвергенде Европадағы ең ірі
сауда және қорнтылық орталық қалыптасты. Онда аса үлкен сауда биржасы пайда
болды, осы биржада ірі Европалық сауда компаниялары мен фирмаларының
агенттері кездесіп келісімдерге қол қоятын. Антивергенге товар көп алып
келінбейтін, оларға қарап көпестер немесе агенттер ұнаған товарлардың
партияларына заказ беретін.
Нидерландыдағы феодалдық аристократия қуатынан айырылмаса да жағалау
бойындағы қалалардың көпестері мен қаржы адамдарының оларға бәсекелесі
күшейе түсті. Буржуазиялық жолмен интенсивті түрде дамып келе жатқан шағын
Нидерланды ХVІ ғ. Испан қазынасына негізгі табыстарды құйды. Испанияның
алып Америка отарларының түсетін табыстан, Нидерландағы буржуазиялық табыс
8 – 9 есе асып түсті. Карл V тұсында нығайған Герман – Нидерланды сауда
легионистары Испан Гобсбургтері герман тағынан айырылған соң да үзілген
жоқ.
ХV ғ. ортасында Испан Нидерландысы іс-жүзінде капиталистік белгілері
қалыптасқан экономикасы интенсивті жолмен өрлеп келе жатқан мемлекет
болатын. Нидерландының толық көлемде дамып, күшеюіне Испан билігі кедергі
болды. Нидерландылық кәсіпкерлер өздерінің тынымсыз еңбегімен табатын
табысының үлкен бөлігін Испан қазынасына беруге мәжбүр болды. Нидерландыдан
жиналатын орасан зор қаржы Испанияның феодалдарына бітпейтін ойындарына,
тойларына кетті.
І–тарау. Буржуазиялық революция қарсаңындағы Нидерланды.
Нидерланд – Маас, Рейн және Шельд өзендерінің сағаларында Солтүстік
теңіздің жағалауын қуалай орналасқан аймақ. ХІV- ХV ғасырларда осы
территорияда орналасқан графтықтар, герцогтықтар және сеньорийлердің
көпшіліг, әдетте қасиетті Рим империясына немесе Францияға лендық
тәуелдікке болды және олар Бурдунг герцогтықтарының қол астына
біріктірілді. 1477 жылы Франциямен және Швецария кантондарымен соғысқан
герцог Карл Смелый Нанси түбіндегі ұрыста қаза тапты, ал оның әскері
талқандалды. Франциямен жүріп жатқан күресте көмек алу үшін тақтың мұрагері
Мария Бургундская Максимилиан Габсбургский некелесті және ол кейіннен
Германияні императоры болды. Сөйтіп, Нидерланды осылайша Австрия
Габсбургтерінің қол астына қарады. Бұдан былайға жерде Габсбургтер
Нидерландыны империяның ішінде ерекше жағдайға қойып, оларды шын мәнінде
мұралы иеліктеріне айналдыру мақсатында өз биліктерін жаңа облыстарға
барған сайын көптеп тарата бастады. Ол 1523 жылы – Фрисландияны, 1528 жылы
– Утрехт пен Оверэйсселді, 1536 жылы Хронинген мен Дрентунды, 1543 жылы –
Гельдернді қосып алды. Бұларды 1548 жылғы Аугсбургтік бітім заңды түрде
бекітті. Осы бітім бойынша империя жалпы империялық алым-салықтардың іс
жүзінде символикалық бір бөлігін төлеп тұруға міндеттеп Нидерландыны өз
қамқорлығына алды. Империямен лендық байланыстарды онда да нашарлау
формада, тек Гульдерн Утрек және Оверэйссел ғана сақтап қалды. 1549 жылдың
Прагматикалық санкциясы Нидерландының он жеті провинциясының оларға
келешектегі суверендердің мұрагерлік етуі кезінде бөлінуге жатпайтындығын
белгілеп берді. Бұл провинциялар: Артуа, Эно, Люксембург, Намюр, Фландрия,
Брабант, Лимбург, Турне, Мекельон, Француз Фладриясы, Зеландия, Голландия,
Утрект, Фрисландия, Гельдерн, Хронинген, Оверэйссел еді. Шіркеулік Льепс
аймағы ерекше правалоқ статуспен пайдаланды.
Нидерландының саяси құрылысындағы күрес екі бағытта жүргізілді. Бір
жағынан, император, ал кейінірек Испанияның коралы және оның жанынан арнайы
құрылған Фландр советі басқарған үкіметтік аппарат болған. Нидерландыны
әдетте наместик басқарып отырды. Наместниктің жанында басқарып отырды.
Наместниктің жанында кеңесші правалары бар үш совет – ірі шонжарлардан
құрылды, барлық маңызды мәселелерді талқылап шешетін мемлекеттік совет;
алым-салық мәселелерін басқаратын финанстық совет және заң жобаларын,
маңызды әкімшілік жарлықтарды дайындайтын; сондай-ақ наместниктің атын
жалданған шағымдарды қарайтын жасырын совет құрылды. Соңғы екі советтегі
лауазымдарды қарайтын негізінен корольдық юристер мен әскери міндеттерін
атқарған дворяндардың арасынан шыққан білімділер алып отырды. Орталық сот
органы Мехальна қаласында мәжіліс құратын бас совет болды. Жергілікті
жерлерде әжептеуір әскери-әкімшілік билігі бар провинциялардың
статкаудерлері де наместникке бағынды. Осы орталықтандырылған аппарат
барған сайын күш жинап, заң, алым-салық және сот әкімшілік жүйелерін бір
ізге түсірді, монарх пен оның наместнигінің әмірін жүзеге асыра отырып,
жергілікті өзін-өзі басқару ісіне де араласты. Елдің саяси және
династиялардың Нидерландыны құлдыққа салудың реакциялық мақсатына қызмет
етті.
Екінші жағынан, Нидерландыда сославиелік манархия кезінен мұраға
қалған уәкілділік мекемелері – Бас және жер штаттары өмір сүрді және
бұлар өкіметтердің сұраған алым-салықтарын дауысқа салып шешіп отыруға
шексіз праволы болды. Оның үстіне қалалар мен селолардың өзін-өзі
басқаратын органдары болды, олардапатрицийлер мен бюргерлер, бай купецтер
үстемдік етті. Ал әрбір правинция мен қаланың өз алдына артықшылықтары мен
еркіндіктері және автономиялы болды. Ол өздерінің бұл праволарын
өкіметтердің қол сұғуларынан табандылықпен қорғап отырды. Сондықтан да
монарх Нидерландыда өзінің іс-әрекет қимылдарын біршама тежеп отырды.
Карл V үшін Нидерланды ерекше маңызды аймақ болып саналды. ХVІ
ғасырдың орта шенінде ол қазынаға гульден есебімен 2 миллион қарапайым алым-
салық төлеп қойғанда, Италия 1 млн. Ал Испания мен оның отарлары 0,5
мллионнан алым-салық төлеп тұрды. Нидерланды сонымен қатар Францияға және
кейбір неміс княздықтарына қарсы операциялар жүргізу үшін ең маңызды соғыс
плацтармы болып табылады. Нидерланды да – V Карлдың қол астына қарауынан
белгілі бір дәреже пайда тапты; олардың купецтері мен мануфактурашылары V
Карлдың қол астындағы территориялардан өздерінің товарларын өткізуді
қамтамасыз ететін рыноктар тапты, отарларға баруға бөтен елдерде де
өздерінің сауда-саттық мүдделерін қорғауға мүмкіндік алды.
Алайда V Карлдың патшалық құру кезеңінің екінші жартысы үздіксіз алым-
салықтар төлетуге, күйзеліске ұшыратқан әулеттрік соғыстар, елдің
шаруашылық мүдделеріне ат үсті қарап Нидерландының экономикасы мен финанс
жағдайын мүлдем әлсіретуге әкеп соқтырып, қатты назарлық туғызды. Толғағы
жетіп келе жатқан жалпы шиеленістің V Карлдың жүргізген саясатының қалың
бұқара тарапынан қолдау таппағынан да гөрі терең себептері болды; олар
Нидерландының әлеуметтік-экономикалық дамуы сипатына негізделді.
Нидерландының ХVІ ғасырдағы экономикалық дамуы. ХVІ ғасырдың ортасына
таман Нидерландыда феодалдық қатынастардың ыдырауы жедел жүріп алғашқы
қорланудың процесі кең өрістелді және шаруашылықтың капиталистік формалары
пайда бола бастады. Елдің шағындау территориясында сол кезде шамамен 3
миллиондай халқы бар 300-ге жуық қала мен 6500-ден астам деревня болды.
Галландия провинциясында тұратын халықтың тығыздығы бір шаршы киламетрге 50
адамнан келді және оның тұрғындарының тең жартысы қалалардың үлесіне тиді.
Фландрияда да жағдай осы шамалас болды. Нидерланды көбінесе қалалар елі
деп аталды.
Нидерландының 17 провинциясының барлығы бірдей экономикалық жағынан
біркелкі дамыған жоқ. Олардың дамуы дәрежелерін шартты түрде шамамен үш
топқа бөлуге болады: орталық өнеркәсіпті аудан-Фландрия мен Брабант;
негізінде Галландия мен Зеландиядан құрылған солтүстік-батыс өнеркәсіп
тобы; шеткері, артта қалған, көбінесе ауыл шаруашылықты провинциялар –
Артуа, Люксембург, Намюр, Гелдерн, Оверэйссел. Фрисландия мен Утрит сияқты
провинциялар аралық жағдайда ғана қалды.
Фландрия мен Брабанттегі товар өндіріс және товар-ақша қатынастары,
сондай-ақ ХІV ғасырдан-ақ басталып, ХVІ ғасырда тамырын терең жайған
купецтік капитал капиталистік қатынастарды өркендету үшін құнарлы орта
балуға айналды. Бұл кезде цехтық қолөнер кәсібі қалаларда едәуір ыдырады.
Көптеген, әсіресе өткенде аса қорлы болған шұға тоқитын цехтардың ісі кері
кетті. Мысалы, 1517 жылы Ипрде 600 тоқыма станогы жұмыс істесе, енді 1545
жылы олардың тек 100-і ғана қалды. Дәулетті шеберлер барған сайын
оқшауланған қоғамдық топқа айнала берді де, ал көмекші шеберлер дербес
шебер болып шығамыз деген үміттерінен айрылды.
Нидерландының ең ірі порты – Антверпен қалыптасып келе жатқан
дүниежүзілік капиталистік рыноктың орталығына айналды. Нидерланды
экспортының көлемі 1560 жылы 16 миллион, ал импортының көлемі 20-22 миллион
гульден болды. Атверценнің гавандарында кейде тіпті екі мыңнан астам
кемелер бір мезгілде жиналып қалушы еді. Товар және фонд биржаларына жыл
сайын әр түрлі ұлттардың мыңдаған купецтері мен финансистері және ақша
уақтауды кәсіп еткендер жиналатын-ды. Мұнымен қатар қалада бүкіл Европаның
ірі банкир үйлерінің: Фуггерлердің, Вельзерлердің, Шетцтердің,
Гримальдилердің, де Гаропың және басқаларының арнаулы конторлары болды.
Антверпенде тек Фландрия мен Брабанттың мануфактурашылары мен
қолөнершілерінің өндірген товарлары жиналып қана қоймайды. Мұндағы
мануфактураларды ағылшын шуғалары өңделді, шыны бұйымдары мен тағы басқа
жұмыстар жүргізілді.
Өзгерістер жер жөніндегі қатынастарды да қозғады. Фландрия мен
Брабанттың жаңа экономикалық жағдайларға бейімделе алмаған феодалдық
дворяндары әбден кедейленіп, борышқа батты. Ал олардың жерлері бірте-бірте
өсімқорлардың, бюргерлердің, монастырьлардың қолдарына көшті. Монастырьлар
Фландриядағы барлық жердің жартысына жуығын иемденді. Феодалдық қатынастар
ыдырауға айналды. Фландрия мен брабанттағы шаруалардың көпшілігі бас
бостандықтарына ие болып, феодалдық типтегі ерікті арендаторлар болды. Олар
енді рентаны договорлардың шарттарына сәйкес ақшалай және заттай өтеп
отырды. Жұмыспен өтеу және жеке міндеткерлікті атқару сирек ұщырасты.
Шаруалардың әртүрлі категориялары шаруашылықты түрліше жүргізді.
Фермерлер мен дәулетті шаруалар батырақ жалдады, агротехниканы жетілдірді,
өсімдік тұқымдарын алмастыра отырып ауыспалы егісті енгізу, өнімді мол
беретін техникалық дақылдарды егу, малды қорада ұстап күту шараларын іске
асырды. Ауыл шаруашылығы өнімдерінің қымбаттылығын тудырған бағалар
революциясы фермерлер мен дәулетті шаруалардың пайдасына қызмет етті. Бірақ
оның есесіне кедейлерөсімқорлардың қолдарына түсіп, жедел күйзеліске
ұшырады. Ал қала адамдарын – патрициат пен бюргерлерді алар болсақ, олар
өздерінің жерлерін жарма-жаршылық түрінде арендаға берді, тіпті болмаған
жағдайда сол жерлерге орналасқан ұстаушыларды феодалдық формадағы
қанаушылыққа сақтап қалды. Сонымен Фландрия мен Брабанттың деревняларындағы
буржуазиялық бағыттар өздеріне үлкен қиыншылықпен жол ашты.
Голландия мен Зеландия да үлкен экономикалық өзгерістер байқалды.
Қолөнер кәсібінің цехтық салалары, әсіресе, шұға тоқу саласы ауыр
уақыттарда басынан кешірді. Голландияның шұға тоқитын ірі орталығы –
Лейденде - өнімнің жылдық көлемі 1530 жылға 24017 жарты тай шұғадан 1563
жылы 5035 жарты тайға шейін келіп қалды. Сонымен бірге ірі қалалардың
төңіректерінде ерікті қолөнер кәсібі дамытылды, зығыр және жүн тоқу мен
кеме жасауда мануфактуралардың әр түрлі формалары пайда болды. Осындай
формалар сыра қайнату менкірпіш және ізбес өндіруде, балық аулау және
теңізде жүзуде де қалыптасты. Балық аулау маусымы кезінде май шабақ ұстауға
бір мезгілде жүздеген болық кемелері – бойстар шықты. XVІ ғасырдың 60
жылдары солтүстік провинциялардың май шабақ пен балықтың басқа сорттарынан
түсетін кірісті Фландрияның үлесіне келетін 400 мың гульдендермен
салыстырғанда шамамен 6-7 миллион гульден болып бағаланды. Бұл кезде
Голландияның қарамағында жүк көтерімділіг 200-ден 700 тоннаға дейін жететін
800 кеме және онан да көбірек ұсақ кемелері болды. Матростар мен портта
жұмыс істейтіндердің саны он мыңдаған адамдарға жетті.
Солтүстік провинциялардың саудасы да өсуге бет алды. Ол Амстердам,
Энкхезен, Мидделбюрх, Флиссинге, Девентер, Кампен және осы сияқты басқа
қалаларда шоғырланды. Бұлар көбінесе ганзейлік қалалармен, Англиямен, орыс
қалаларымен сауда жұмыстарын жүргізді. Олар сыр, сарымай, мал, балық және
шұға жеткізсе, олардан астық, зығыр, ағаш, темір және шарап әкеліп тұрды.
Амстердамның купецтері сонымен қатар едәуір делдалдық саудамен және фрахт
операцияларымен айналысты.
Солтүстік Правинциялардың аграрлық құрылысының белгілі бір өзіне тән
ерекшелігі болды. Голландия, Фрисландия және Дреттегі феодалдық қатынастар
фдандрия мен брабанттағы сияқты тиянақты формаларға жете алмады. Соңғы екі
провинцияда ертеден еріктілікте келе жатқан шаруалардың едәуір қоғамдық
тобы сақталып қалды. Солтүстік Голландиядағы шаруалардың көпшілігі графтық
даленге тіркеліп қойып, дворяндық шаруаларға қарағанда көптеген
артықшылықтармен пайдаланды. Көпшілігінің жеке бастары бос арендалар немесе
жердің мұрагер иелері болған кеннемерландық шаруалары да артықшылықтармен
пайдаланды. Көпшілігінің жеке басы бос арендаторлар немесе жердің мұрагер
иелері болған Кеннемерлантың шаруалары да артықшылықтармен пайдаланды.
Бұлар қауымдық жерледі өздерінің иелігіне заңсыз қаратып алған
деревнялардың ауқатты билеуші топтарын құрады. Дворяндар мен клириктер
Голландияның барлық жақсы жерлерінің шамамен жартысына жуығына ие болды.
Фрисландиядағы дворяндар жердің тек 10 процентке жуығына ие болса, ал
монастырьдікі – 40 %-ке дейін жетті. Бұл провинциялардағы шаруалардың жер
иеленуші мен товар өндірісі берік болды, ал Дрентедегі шаруалардың жер
иеленушілігі бұдан да басым түсті.
Солтүстік провинциялардың көпшілігіндегі гидротехникалық құрылыстың
маңызы үлкен болды: бұл аудандарда плотиналар мен шлюздерсіз және
бөгеттерсіз егінщілікпен айналысу мүмкін еместігі былай турсын, тіпті
олардағы ойпақ жерлерге мекендей тұруға да болмайтын еді. Бөгеттер салу,
оларды күту көптеген жалдамалы жұмыс күштері мен материалдарды және қаражат
талап етті. Бұл шығындар шаруалардан ерекше бөгет салығы ретінде жиналды.
Су басып жатқан жерлерді – пальдерлерді құрғату да көптеген қаржыны
қажетсінді. Нидерландыда бұл жұмыстарға керекті озат техникада жетіліп
қалыптасты. Осыларға жұмсалаған көп шығынның орны табысты техникалық, бау-
бақша және жоғары өнімді дақылдар егу немесе етті-сүтті мал шаруашылығын
интенсивті жүргізу барысында ғана өтілетін еді. Сондықтан қала байларының
жаңадан құрғатқан жерлерінде фермерлік шаруашылықтар қалыптасты. Тұтас
алқаптарды жекелеген дақылдар егуге немесе салалық мал шаруашылығын
жүргізуге мамандандыру сауда егіншілігі аудандарының қалыптасуына, мұнда
да фермерлік шаруашылықтың пайда болуына әкеп соқтырды.
Көптеген селолар жерлерінің аздығынан кәсіпкершілікке көшті. Олардағы
халықтың едәуір бөлігі Прибалтикадан әкелінетін астықпен ғана күнелтті.
Голландия мен Прибалтикадан әкелінетін астықпен ғана күнелтті. Голандия мен
Фрисландияның дворяндары ерекше ықпалмен пайдаланбады. Сондықтан XVІ
ғасырда олардың материалдық жағдайы мүлдем нашарлап кетті.
Провинциялардың орталық және солтүстік сауда-өнеркәсіп топтарының
экономикалық дамуының сырттай біркелкі көрінуіне қарамастан, олардың
арасында елеулі айырмашылықтар да болды. Фландрия мен Брабанттың
капиталистік мануфактуралары өздерінің шығарған өнімдерінің басым бөлігін
Испаниямен және Англиямен байланысты рыноктарға апарып өткізіп турды.
Олардың жүн тоқитын өндіріс Испаниядан және Англиядан әкелінген жүннен өнім
жасады. Сондықтан олардың үлкен табысқа жетуі Нидерландының осы елдермен
өзара қарым-қатынастарының қалайша құрылуларына едәуір дәрежеде байланысты
да болды. Антверпеннің сауда-саттығы негізінен делдалдық болып, мұндағы
үлкен рольді басқа елдердің купецтері атқарды. Ал жергілікті купецтер
көбінесе сауда-саттыққа қызмет етумен: транспорт, қойма, делдалдық және
басқаларымен айналысты. Антверпеннің өзіндік айта қаларлықтай флоты
болмады. Фландрия мен Брабанттың ескі ірі қалаларында орта ғасырлық
бюргерлік пен цехтық корпорациялар өздерінің әлсіреуіне қарамастан, әлі де
болса экономика мен саяси жағынан берік позиция ұстанды. Солтүстікке
қарағанда, әсіресе, валлон провинцияларын (эно, Аруа, т.б.) есепке ала
отырып қарастырғанда мұнда дворяндар мен дін иелері анағұрлым ықпалдылау
болады.
Провициялардың солтүстік тобы экономикалық байланыстары бола
тұрғанымен де Антверпен мен Фландрия емес, Амстердам, Энккейзен,
Флиссинген, Мидделбюрх, Девентер сияқты қалаларға қарай бейімделе берді,
олардың өнім мен шикізат өткізетін негізгі рыноктары Прибалтикада болды
және олар Испаниядан тәуелсіз еді. Оның үстіне, бұл провинциялардың өз
алдына қуатты теңіз флоты да бар. 1500 жылы Балтық теңізіндегі Зунд
бұғазынан өткен 1400 нидерландық кемелердің 1040 голландықтардікі болатын.
Голландия, Зеландия және Фрисландияның ішкі рыногы аумақты еді және ал
сыртқы саудамен қатар жергілікті қолөнеркәсібі және мануфактуралармен
байланысты болды.
Цехтар, феодалдық жер иеленушілер, дворяндар және шіркеу Солтүстіктің
экономикалық жағынан дамыған аудандарында орталық және солтүстік
провинциялардағыдай ықпалмен пайдалана алмады. Сондықтан, Фландрия,
Брабант, Турне мен Валансьеннің мануфактуралары өнімдерінің көлемі жағынан
солтүстік ауданның мануфактурасынан әлдеқайда артып түсе тұрғанымен де,
Голландия, Зеландия және Фрисландияның мануфактуралық өндірісі, фермерлігі,
ерікті шаруалардың жер иеленушілігі, саудасы мен теңізде жүзушіліг
анағұрлым берік негізге сүйенді.
Экономикалық өзгерістердің әлеуметік зардаптары
Алғашқы қорлану процесі Нидерландылардың экономикасында капиталистік
укладтың пайда болуын терең тамырлы әлеуметтік өзгерістермен қоса
жүргізілді. Дворяндардың экономикалық және саяси жағынан арқа сүйер тірегі
жойыла бастады. Орта ғасырлық бюргерлік пен феодалдық шаруалар ыдырай
түсті, қала мен деревняның тікелей өнім өндірушілері – цехтық және ерікті
қолөнершілер, шаруалар - қайшыланып, жаппай көлемде экспроприацияланды және
тобынан айырылған кезбелерге айналды. Ал жұмыс тапқандарының өздері қатты
қанауға тап болды. Олардың жұмыс күндері 12-14 сағатқа созылды, ал алатын
ақылары мардымсыз, тұрмыс жағдайлары адам төзгісіз нашар болды.
Бүкіл семьяның, соның ішінде жас балалардың шамадан тыс ауыр еңбегі әр
түрлі қосалқы кәсіпшіліктердегі алыпсатарларға жұмыс істеу, үздіксіз борыш,
кіріптарлық, аштық олардың күн көрістерін тым ауырлатып жіберді. Олардың
көпшілігін аштық өлімнен жұрттың жәрдемі мен қайыр, садақасы құтқарды.
Бұл ауыртпалықты шетел монахтарының жүргізген жыртқыштық саясаты онан
сайын үдете түсті. Олар ел ішінде өз биліктерін жүргізіп қалың бұқараның
көзін алым-салықтардан аштырмады, әлеуметтік соғыстар жүргізумен халықты
күйзеліске ұшыратты. Феодалдық аристократияны, католиктік шіркеуді,
патрицат пен реакцияшыл цехтың топтарды қолдау арқылы ел ішіндегі ішкі
реакцияны күшейтті. Жаңадан туып кем жатқан топтар – буржуазия мен
предпролитариат Нидерландының сауда-саттық жұмыстары мен өнеркәсібін
талқандап бұзған шетел абсолютизмінің жүргізген реакцияшыл саясатының
әсалдарын ауыр күйзеліспен бастарынан кешірді. Шиеленіскен әлеуметтік
жанжалдар талассыз болып тұрды.
Бұл жанжалдар көптеген көтерілістерге ұласты. Олардың ішіндегі ең
ірілері – 1534-1535 жылдары Солтүстік провинцияларда революциялық
анабаптистердің басшылығымен өткізілген халықтық қозғалыс және 1539-1540
жылдарда болған Гент көтерілісі болды. Бұлардың екеуі де әлеуметтік
қайшылықтың барынша шиеленісуімен және күрделілігімен ерекшеленді,
кейінірек айқын көрінді.
Феодалдық – капиталистік реакцияның күшеюі
ІІ Филипп
V Карлдың жүргізген саясатының өзі-ақ үдей түскен реакцияшылдықпен
болған-ды. 1521 жылдан бастап еретиктерге қарсы ерекше заңдар – Плакаттар
басылып шығарылды, инквизицияның трибуналы құрылды. Ал революцияшыл
анабаптистердің басшылығымен 1534-1535 жылдарда өткізілген жаппай халықтық
қозғалыстардан кейін еретиктерді қудалау тіптен күшейе түсті. Үздіксіз
жүргізілген әулеттік соғыстар Нидерландының финанс жағдайын мүлдем
әлсіретті. Франциямен болған төртінші және бесінші соғыстың өзіне ғана 7
миллион гульден жұмсалды. Императорлық қазынаның алтын қапшығынан
Нидерланды енді борым басқан елге айналды. Олардың мемлекеттік борышы
1555 жылдың қарсаңында 8 миллион гульденге жетті.
1555 жылы V Карл тақтан өзі түсті. Өзінің үлкен ұлы ІІ Филиппке
Испанияны отарларымен қоса, Нидерландыны, Испаниялық иеліктерін және Франис
– Контәні берді. Егер V Карл үшін Испания оның құрамдас иеліктерінің
маңызды бөлігі болса, ал ІІ Филипп үшін ол ең басты бөлік болып саналды.
Оның жүргізген барлық саясаты реакцияшыл испан дворяндарының мүдделеріне
қызмет етті. Олар Испаниядағы капитализмнің енді-енді ғана шығып келе
жатқан әлсіз өскіндерін жойып, қол астарындағы елдерді мейрімсіз қанады.
Феодалдық – католиктік реакцияны бүкіл Европа елдеріне таратуға тырысты.
Өзінің көздеген мақсаттарына жету үшін ІІ Филипп мынадай шаралар
белгіледі. Франциямен соғыс кезінде әкелінген испан әскерлерін Нидерландыда
сақтап қалу , елдегі өкімет билігінің бәрін де Мемлекетік советтің,
монархқа құлшына бас шұлғыған шағын топтың қолдарына шоғырлау;
епископтардың санын 4-тен 18-ге дейін көбейтіп, ересьтердің түбіне жету
үшін оларға инквизиторлық өкілдіктер беру. Монарх мұнымен де шектелмеді,
борыштарынан құтылу үшін, ол 1557 жылы мемлекетті банкрот болды деп
жариялады, одан нидерланды банклері өлшеусіз зиян шекті.
ІІ Филипттің енгізген жаңалықтары Нидерланды халқының әр түрлі
топтарының мүдделеріне кереғар болды. Жаңа епископтықтарды құру туралы 1559
жылғы заң, еретиктерге қарсы плакаттардың мейлінше қатал
қолданылатындығын көрсетті. Епископтарды тек университеттік білімі бар дін
иесі адамдардан тағайындау туралы ескерту. Епископтарды монастырьлардың
есебінен жалақы төлеп ұқстау ниетінің өзі ата тегі дворяндардан шыққан
аббаттардың құдайға құлшылық ету қызметінен түсетін тиісті ақыларына зиян
келтіру қаупін туғызды. 1560 жылы Испанияда шетке шығарылатын жүнге баж
салығы жоғарылатылды. Осыған байланысты Нидерландыға әкелінетін жүннің
бумасы жылына 40 мыңнан 25 мыңға дейін азайды. Сонымен қатар Нидерландының
купецтеріне Испанияның отарларына баруға тыйым салынды. Англия мен
Испанияның арасындағы жанжал Нидерланды мен Англияның арасындағы сауда-
саттық жұмыстарының берекесін кетіріп, мыңдаған адамдарды жұмыссыз
қалдырды.
Осы істердің барлығы да шетел билеушілері тарапынан жүргізілгендіктен
ұлттық езгінің сипатына ие бола бастады. Сондықтан оларды Нидерландыда
жүзеге асырушыларды – наместница Маргарита Нармская мен оның қол шоқпары
кардинал Гранвелланы бұл елдегілер мейлінше жек көрді.
Революциялық ситуацияның пісіп-жетілуі
Үкіметке қарсы оппазияның қатарына нидерландық дворяндардың едәуір
бөлігі де кірді. Мұның негізгі тобы әуелі үш оппазицияның үш шонжары,
Мемлекеттік советтің мүшелері – принц Оранский және графтар Эгмонт пен
Горнның төңіректеріне топтасты. Дворяндар өздерінің артықшылықтарын
корольдың бұзуына наразылық жасады және шіркеуді өздеріне қолайлы рухта
реформалап барып, монастырьлардың жерлерін мемлекетке өткізу есебінен
өздерінің финанс жағдайларын түзеп алмақ болды. Осыған байланысты олардың
арасында лютерандық пен кальвинизм тарала да бастады. Халықтық қозғалыстың
өрлеуге айналғанын көрген дворяндар бір жағынан, оны өздерінің мүдделеріне
пайдаланудан қашқылары да келмеді, екінші жағынан, олар бұл қозғалыс
өздерін де ойрандатып кетпес пе екен деп қауіптенді. Дворяндардың еркін
орындай отырып, оппазициялық ақсүйектер Мемлекеттік советте үкіметті
сынады, елдің еркіндігін қалпына келтіруді, еректирге қарсы плакаттарды
жаюды немесе жұмсартуда, испан әскерлерін әкетуді және Гранваланың
отставкаға кетуін талап етті.
Маргарита Прамская дворяндардың өтінішін тек корольға жеткізіп, оның
шешімі қабылданғанша еретиктерді қудалауға шек қоюға уәде берді.
Осы екі арада ел ішіндегі жағдай да шиеленісе түсті, 1566 жылы
дворяндардың одағы консисторийлермен шарт жасап, олардан Германиядан
салдаттар жинау үшін ақша алды.
Испан өкіметтері саяси жағынан мүлдем оқшауланып қалды. Тіпті билеп-
төстеуші топтардың өздері де енді ескі әдістермен басқарудың мүмкін
еместігін көрді. Ел ішінде революциялық ситуация туды.
Революция қарсаңындағы тап күштерінің орналасуы. Дворяндық
оппазициялардың басым көпшілігі шын революциялық пиғылда болмады. Тек
олардың кейбір бөлігі ғана оқиғалардың өріс алуына қарай революциялық пен
азаматтық соғыстың лагеріне көшті. Олар испандықтармен бар ынтасын сала
адал соғысты, бірақ саяси жағынан енжар элементтермен одақтас болды. Ірі
купестерді оппазициясы Испания оппазицизмінің асыра сілтеушілігіне қарсы
шығып, саяси ұмыраға келуді дұрыс деп тапты. Өздерінің радикалды
діндестерінің асыра сілтеушілігі мен сабырсыздығын құптамай колвинистік
енжар дворяндармен одақтасты.
Нидерландияның буржуазиясы орта ғасырлық Бюргерлікпен әліде бөлініп
кете алмады, оның феодализмге және Испан абсалютизміне деген антагонизмі
біржола пісіп жетілмеді. Оның мануфактуристер жаңа формаиядағы купестер,
енді-енді пайда бола бастаған буржуазиялық интелегенция сияқты алдыңғы
қатарлы бөлігі ғана өзінің таптық мүдделерін ұғына бастады. Ол кальвинизмді
қабылдап, консисторияларды басқаруды қолына алды. Өзінің объективтік
міндеттерді буржуазиялық болып табылатын төніп келе жатқан революцияның
гегомондық ролінде осылар атқаруға тиісті болды.
1566 жылғы иконға қарсы көтеріліс.
Нидерланды буржуазиялық революциясы мен азаттық соғысының ең алғашқы
актісі иконға қарсы көтеріліс болды. 1566 жылы 11 августта
консисториялардың айдап салуымен халықтың қарулы отрядтары Кондахот,
Арментьер және Кассель маңында шіркеуді қиратып, икондар мен әулиелердің
статуяларын және котоликтік ғибадаттың басқа да заттарын талқандады.
Шіркеулердің қымбат асыл заттарын кейбір жерлерде жойып жіберді, бірақ
көбінесе оларды жетім жесірлерге берілетін көмек ретінде пайдаланды.
Көтерілістің барлық күш жігері Испан билеп – төстеушілерінің қорғанышы
– католиктік шіркеуді талқандауға жұмсалды. Тек бір ғана Фландрияда 400
шіркеу ал бүкіл Нидерландыда – 5500 шіркеу талқандалды. Көтеріліс
оңтүстікте солтүстікке қарай ойысты. Оларды барлық жерде де кальвинистік
консисторийлердің өздері, ал кейір жерлерде – жеке дворяндар –
кальвинистер, одақтың мүшелері басқарды. Көтерілістің базасы Фландрия,
Брабант, Турне, Голландия, Зеландия және Утрехт болды. Көтеріліс шеткергі
арграрлық провицияларда кең қанат жая алмады, ал кейбір ірі қалаларды ғана
қамтыды. Өкіметтер дәрменсіз болып шықты. 1566 жылы 23 августта наместница
инквизицияны жоюға, плакаттарды жұмсартуға, кальвинистік уағыздың бұрын
таралған жерлеріне жүргізіле беруіне рұқсат берді. Дворяндар одағының
мүшелеріне кешірім бергендігін мәлімдеуге мәжбүр болды. Бұл мәселелерді ІІ
Филипп біржолата шешуге тиісті еді.
Герцог Альбаның Нидерландыда жүргізген террористік тәртібі. 1567
жылдың жазында сұрыпталған испан әскерін басқарған герцог Альба
Нидерландыға келіп кірді. Ол бұл елдегі болған оқиғалардың мәнісін
түсінбеді. Испандық тәртіпті орнату басталды. Елді билеп-төтеуші қожалар
инквизиторлар мен испан чиновниктері және жүгенсіз кеткен салдаттар болды.
Бас штаттардың маңызын әлсірету және үздіксіз ақша алуды қамтамасыз ету
үшін, Альба тұрақты алым-салық енгізуді ұйғарды. Бұл жүйе бойынша барлық
дүние-мүліктерден біржолғы 1 проценттік салық, ал дүние-мүлікті сатудан 5
проценттік және барлық басқа товарларды сатудан 10 проценттік салық алынды.
Товар ең аз дегенде оншақты делдалдар арқылы тұтынушыларға жеткізілетін
Нидерландының экономикалық жағдайларында 10 проценттік салық енгізу елдің
шаруашылығын апатқа ұшырату болды. Бірақ Альба өзінің ерсі шешімін жою
туралы, тіпті Испанияға адал қызметкерлердің берген ақылына да құлақ
аспады.
Испанияның абсалютизміне қарсы халықтың партизандық күресі. Герцог
Альбаның жұртты қаңсыратқан терроры күйрек адамдардың үрейін ұшырды, ал ер
жүрек патриоттардың зығырдандарын кек алу ниетін арттыра түсті. Фландрия
мен Эноның орман-тоғайлары қаруланған жұмысшылар мен қолөнершілерге және
шаруаларға пана болды. Олардың отрядтары испан салдаттарының кіші-гірім
топтары мен монахтарды, сот чиновниктерінің көздерін беріп,
жәрдемдесушілерді өлім жазасына дейін тарту астыртын қимылдаған
консисториялардың шығарған үкімдері бойынша жүзеге асырылды. Осы орман
гездерін бұқара халық түгел қолдап, азық-түлікпен қамтамасыз етті.
Өкіметтің және әскердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz