Қазақстан Республикасындағы тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының дағдарысқа қарсы басқару жүйесін қалыптастыру жолдары
"Алматы кілем", "Алматы мақта" ЖШС, дағдарысқа қарсы басқару механизмінің стратегиясын жасау үшін біз экстрополяция, бюджеттеу әдістерін пайдаландық. "Алматы кілем" кәсіпорынында дағдарысқа қарсы басқару механизмінің стратегиясын жасау үшін дамудың келесі вариантын ұсынамыз: импортты алмастыру бағдарламасы бойынша кілемдер өндірісін модернизациялау үшін несие алу ұсынылады. Жобаның мақсаттық бағыты тарау, тоқу құрал-жабдығын алу және орнату. Несие көлемі 1 млн. АҚШ доллары көлемінде, несиелеу мерзімі 7 жылға бекітіледі. Пайыздық ставка мөлшері 11%. Несиені игеру транштар бойынша алдыңғы 6 айда өтеді, жеңілдік кезеңі алғашқы 15 ай, негізгі қарызды қайтару әр алты жүргізіледі. Несиені уақытынан бұрын қайтаруға болады.
Жоба жоғары технологиялы, қазіргі заманға сай электрондық жаккардтық машиналары және басқармалы компьютері бар кілем тоқитын станоктарды алуды қарастырады. Осы станоктардың өнімділігі жылына 90000 кв.м бола отырып, фабрика бұрын шығармаған тығыздығы жоғары кілемдерді шығаруға мүмкіндік береді. Кілемнің осы түрін шығару арқылы нарықтың жаңа сегменттерін игеруге,импортты алмастыратын және экспорт бағытты өнім шығаруға және шетелдерден келген импортты кілемдер жаулап алған нарық бөлігін қайтадан қайтып алуға болады. Тығыздығы әдеттегідей кілемдерді шығару бұрынғы көлемде қала бермек. Өнім сапасының жоспарлап отырған деңгейіне шығу, тоқыма станогын, тарау құралын сатып алу үшін инвестициялық көмек керек. Жаңа құрал-жабдықтың әсерінен өнімнің өзіндік құны азаяды, бәсеке қабілеттілігі артады, жаңа жұмыс орындары ашылады. "Алматы кілем" экономикалық қауіпсіздік стратегиясының жобасына қажетті капиталдың қалыптасуы 34 кестеде көрсетілген (1 АҚШ доллары 155 теңгеге тең деп алдық).
Жобаның қалыптасуына 1844503 АҚШ доллары қажет, өндірістік емес шығындар 1935 доллар, өндірістік шығындар 117000 доллар шамасында болмақ. 1 млн теңге жаңа құрал-жабдықты алуға жұмсалса, персоналды оқыту үшін 20000 доллар, суретті дайындайтын станция 97000 доллар болмақ. Жоба капиталының қалыптасуына қажетті жетіспеген қаржыны
Жоба жоғары технологиялы, қазіргі заманға сай электрондық жаккардтық машиналары және басқармалы компьютері бар кілем тоқитын станоктарды алуды қарастырады. Осы станоктардың өнімділігі жылына 90000 кв.м бола отырып, фабрика бұрын шығармаған тығыздығы жоғары кілемдерді шығаруға мүмкіндік береді. Кілемнің осы түрін шығару арқылы нарықтың жаңа сегменттерін игеруге,импортты алмастыратын және экспорт бағытты өнім шығаруға және шетелдерден келген импортты кілемдер жаулап алған нарық бөлігін қайтадан қайтып алуға болады. Тығыздығы әдеттегідей кілемдерді шығару бұрынғы көлемде қала бермек. Өнім сапасының жоспарлап отырған деңгейіне шығу, тоқыма станогын, тарау құралын сатып алу үшін инвестициялық көмек керек. Жаңа құрал-жабдықтың әсерінен өнімнің өзіндік құны азаяды, бәсеке қабілеттілігі артады, жаңа жұмыс орындары ашылады. "Алматы кілем" экономикалық қауіпсіздік стратегиясының жобасына қажетті капиталдың қалыптасуы 34 кестеде көрсетілген (1 АҚШ доллары 155 теңгеге тең деп алдық).
Жобаның қалыптасуына 1844503 АҚШ доллары қажет, өндірістік емес шығындар 1935 доллар, өндірістік шығындар 117000 доллар шамасында болмақ. 1 млн теңге жаңа құрал-жабдықты алуға жұмсалса, персоналды оқыту үшін 20000 доллар, суретті дайындайтын станция 97000 доллар болмақ. Жоба капиталының қалыптасуына қажетті жетіспеген қаржыны
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Халқына Жолдауы Алматы 2005 ж.
2 Назарбаев Н. Ә. Қазақстан - 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі қауіпсіздігі және әл - ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы, Білім, 1997.
3 Қазақстан Республикасының "Ұлттық қауіпсіздік туралы" Заңы. 26. 06. 1998 // Егемен Қазақстан, 28. 06. 1998.
4 Антикризисное управление. Учебник под ред. Короткова Э.М.М.: ИНФРА-М, 2001, 128-6.
5 Антикризисный менеджмент Под ред. Грязновой А.Г.М:Экмос,1999, 7-6
6 Теория и практика антикризисного управления. Учебник под ред. Беляева С.Г. М.:ЮНИТИ, 1996,57-6.
7 Мухамбетов Т.И., Нукушев А.Г. Банкротство и антикризисное управление предприятием (учебное пособие). Алматы, 2000, 226-228-6.
8 Нуров С. Законодательство о банкротстве: актуальные вопросы // Фемида, №5-6, 2000, 54-58-а.
9 Мухамбетов Т. Банкротство - единственный путь спасения экономики // Экспресс К, 24.11.2000.
10 Справочник кризисного управляющего. Под ред. Уткина ЭА. М.: Экмос, 1999, 45-47-6.
11 Управление развитием организации: модульная программа для менеджеров. Модуль "Антикризисное управление", М.,2000, 11-17-6
12 Клейнер Г.Б., Качалов Р.М. Предприятие в нестабильной
экономической среде: риски, стратегии, безопасность. М.:Экономика, 1997, 93-95-6.
13 Экономическая стратегия фирмы. Под ред, Градова А.П. СПб.: специальная литература, 1995, 55-59-6.
14 Базаров Т.З., Беляев С.Г. Теория и практика антикризисного управления. Учебник для вузов. Москва.: ЮНИТИ, 1996, 35-6.
15 Гришаев С.П., Аленичева Т.Д. Банкротство и практика применения в России и за рубежом. М.: ЮРИС, 1993, 116-6.
16 Востриков П. О банкротстве предприятий заемщиков и банков за рубежом // Хозяйство и право, №3,1995, 102-103-6.
17 Марьина О. Банкротство — это серъезно: анализ законодательства о несостоятельности (банкротство предприятий в странах Содружества) // Профсоюзы, №1,1994, 36-38-6.
18 Монич Ю. Банкротство предприятий в странах Центральной и Восточной Европы: цели, проблемы, результаты //Проблемы прогнозирования, №5, 1995, 37-6.
19 8.01.1998 №-6-ФЗ "О несостоятельности (банкротстве)" РФ
Федералдық Заңы//Экономика и жизнь: ваш партнер консультант, 1998, ақпан, 5-8-6.
20 Хоа Л. Новый закон РФ о несостоятельности (банкротстве): взгляд зарубежного экономиста // Экономика и жизнь, 1998, №11,28-6.
21 ҚР-ның 21.01.1997 жылғы "Банкроттық туралы" Заңы 2003
жылдың 1 қыркүйегіне өзгертулермен және толықтырулармен.
Алматы.: Юрист, 2003.
22 Лобков А. Законодательство о банкротстве кардинально изменилось // Азия-ЭЖ, 1998, №27, 5-6.
23 Радостовец В.В. Банкротство юридического лица и связанные с ним процедуры // Бюллетень бухгалтера, 2000, №35, 4-7-6. Информация. Анализ. // Текстильная промышленность, 2001, №1,32-33-6.
24 Нукушев А. Анализ вероятности банкротства // Транзитная экономика, 2000, №3,23-43-6.
25 Ковалев В.В. В ведение в финансовый менеджмент..: Финансы и статистика, 2000, 98-6.
26 Антикризисное управление. Учебное пособие для технических вузов. Под ред. Минаева Е.С. М.: Приор, 1999, 123-6.
27 Федотова М.А. Как оценить финансовую устойчивость предприятия // Финансы, 1995, №6,15-19-6.
28 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Минск, 2000, 670-671-6.
29 Крюков А.Ф., Егорычев И.Г. Анализ методик прогнозирования кризисной ситуации коммерческой организации с использованием финансовых индикаторов // Менеджмент в России и за рубежом, 2001, № 2, 94-6.
30 Зайцева О.П. Антикризисный менеджмент в российской фирме // Аваль,1998,№11-12, 45-47-6. Ковалев В.Н., Волкова О.Н. анализ хозяйственной деятельности предприятия. М.: ПБОЮЛ, 2000, 385-395-6.
31 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Алматы, экономика, 1999, 125-129-6.
32 Дюсембаев К.Ш. Анализ вероятности банкротства предприятия // Сб. научных трудов, Алматы, Экономика, 1999, Ч 1, 170-186-6. '
33 ҚР Үкіметінің "Жеңіл және тамақ өнеркәсібі салаларында импорт алмастырудың 2001-2003 жъшдарға арналған бағдарламасы" // ҚР Президенті мен ҚР Үкіметінің актілер жинағы, 2001, №30,10-49-6.
34 Мамыров Н.К. Развитие экономики РК в условиях глобализации мирохозяйственных связей. Материалы международной научно практической конференции "Национальная экономика РК в условиях глобализации". Алматы, 2002, З-10-б.
35 Сейфуллина Т.А. Импортозамещение как фактор экономической безопасности РК // www.kisi.kz
36 Концепция развития текстильной и легкой промышленности РК. Проект. Алматы, 2002.
37 2001-2003 жж. ҚР-сы кедендік декларациялар ақпараттары
38 Социально-экономическое положение г.Алматы за 2000-2003гг. Алматинское городское статистическое управление. Алматы, 2003.
39 Основные показатели работы промышленности г.Алматы январь-декабрь 2003г. Алматы, Алматинское городское статистическое управление, 2003.
40 Цены и тарифы на непродовольственные товары, платные
услуги. Алматинское городское статистическое управление.
Алматы, 2003, январь.
41 ҚР жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары Қауымдастығының мәліметтері.
42 Алматы қаласы кәсіпорындарының 2003 жылдың қаңтар-
желтоқсанындағы өндірістік-қаржылық қызметі туралы ақпарат
43 "Алматы кілем" АҚ-ң 2003-2004 жылғы есептік -қаржылық
мәліметтері.
44 «Алматы Мақта» ЖШС 2003-2004 жылғы есептік -қаржылық
мәліметтері.
45 Герчикова И.Н. Менеджмент. Учебник. Москва.: ЮНИТИ,2001, 47-353-6.
46 Донских А. Рыночный урок текстилыциков//Казахстанская правда от2б.11.2002, №254-255.
47 Губенко А. Своя рубашка ближе к телу//Новое поколение ОТ22. П.2002, №47.
48 Ибраев К. Отечественные финансовые группы скупают базовые предприятия легкой промышленности//Панорама от 01.11.2002, №42.
49 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия 2-е изд., перераб. и доп. — Мн.: "Экоперспектива", 1998, 272-279-6.
50 Киричевский Г.Е. Текстильная химия: эволюционные и революционные процессы сегодняшнего дня и ближайшего
будущего // Текстильная промышленность, 2001, №3, 20-22-6.
51 Юхина Е.А.; Юхина О.С. Отступить, чтобы наступать? //
Текстильная промышленность, 2003, №10, 66-68-6.
52 Айзенштейн Э.М. Производство и потребление полиэфирных волокон. Сегодня и завтра //Текстильная промышленность, 2003, №9,28-31-6.
53 Тимофеев Д. К борьбе за долю рынка//Текстильная
промышленность, 2003, №9,44-47-6.
Артемьев А.В. полимерные отходы-сырье будущего для химических
1 Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Халқына Жолдауы Алматы 2005 ж.
2 Назарбаев Н. Ә. Қазақстан - 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі қауіпсіздігі және әл - ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы, Білім, 1997.
3 Қазақстан Республикасының "Ұлттық қауіпсіздік туралы" Заңы. 26. 06. 1998 // Егемен Қазақстан, 28. 06. 1998.
4 Антикризисное управление. Учебник под ред. Короткова Э.М.М.: ИНФРА-М, 2001, 128-6.
5 Антикризисный менеджмент Под ред. Грязновой А.Г.М:Экмос,1999, 7-6
6 Теория и практика антикризисного управления. Учебник под ред. Беляева С.Г. М.:ЮНИТИ, 1996,57-6.
7 Мухамбетов Т.И., Нукушев А.Г. Банкротство и антикризисное управление предприятием (учебное пособие). Алматы, 2000, 226-228-6.
8 Нуров С. Законодательство о банкротстве: актуальные вопросы // Фемида, №5-6, 2000, 54-58-а.
9 Мухамбетов Т. Банкротство - единственный путь спасения экономики // Экспресс К, 24.11.2000.
10 Справочник кризисного управляющего. Под ред. Уткина ЭА. М.: Экмос, 1999, 45-47-6.
11 Управление развитием организации: модульная программа для менеджеров. Модуль "Антикризисное управление", М.,2000, 11-17-6
12 Клейнер Г.Б., Качалов Р.М. Предприятие в нестабильной
экономической среде: риски, стратегии, безопасность. М.:Экономика, 1997, 93-95-6.
13 Экономическая стратегия фирмы. Под ред, Градова А.П. СПб.: специальная литература, 1995, 55-59-6.
14 Базаров Т.З., Беляев С.Г. Теория и практика антикризисного управления. Учебник для вузов. Москва.: ЮНИТИ, 1996, 35-6.
15 Гришаев С.П., Аленичева Т.Д. Банкротство и практика применения в России и за рубежом. М.: ЮРИС, 1993, 116-6.
16 Востриков П. О банкротстве предприятий заемщиков и банков за рубежом // Хозяйство и право, №3,1995, 102-103-6.
17 Марьина О. Банкротство — это серъезно: анализ законодательства о несостоятельности (банкротство предприятий в странах Содружества) // Профсоюзы, №1,1994, 36-38-6.
18 Монич Ю. Банкротство предприятий в странах Центральной и Восточной Европы: цели, проблемы, результаты //Проблемы прогнозирования, №5, 1995, 37-6.
19 8.01.1998 №-6-ФЗ "О несостоятельности (банкротстве)" РФ
Федералдық Заңы//Экономика и жизнь: ваш партнер консультант, 1998, ақпан, 5-8-6.
20 Хоа Л. Новый закон РФ о несостоятельности (банкротстве): взгляд зарубежного экономиста // Экономика и жизнь, 1998, №11,28-6.
21 ҚР-ның 21.01.1997 жылғы "Банкроттық туралы" Заңы 2003
жылдың 1 қыркүйегіне өзгертулермен және толықтырулармен.
Алматы.: Юрист, 2003.
22 Лобков А. Законодательство о банкротстве кардинально изменилось // Азия-ЭЖ, 1998, №27, 5-6.
23 Радостовец В.В. Банкротство юридического лица и связанные с ним процедуры // Бюллетень бухгалтера, 2000, №35, 4-7-6. Информация. Анализ. // Текстильная промышленность, 2001, №1,32-33-6.
24 Нукушев А. Анализ вероятности банкротства // Транзитная экономика, 2000, №3,23-43-6.
25 Ковалев В.В. В ведение в финансовый менеджмент..: Финансы и статистика, 2000, 98-6.
26 Антикризисное управление. Учебное пособие для технических вузов. Под ред. Минаева Е.С. М.: Приор, 1999, 123-6.
27 Федотова М.А. Как оценить финансовую устойчивость предприятия // Финансы, 1995, №6,15-19-6.
28 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Минск, 2000, 670-671-6.
29 Крюков А.Ф., Егорычев И.Г. Анализ методик прогнозирования кризисной ситуации коммерческой организации с использованием финансовых индикаторов // Менеджмент в России и за рубежом, 2001, № 2, 94-6.
30 Зайцева О.П. Антикризисный менеджмент в российской фирме // Аваль,1998,№11-12, 45-47-6. Ковалев В.Н., Волкова О.Н. анализ хозяйственной деятельности предприятия. М.: ПБОЮЛ, 2000, 385-395-6.
31 Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Алматы, экономика, 1999, 125-129-6.
32 Дюсембаев К.Ш. Анализ вероятности банкротства предприятия // Сб. научных трудов, Алматы, Экономика, 1999, Ч 1, 170-186-6. '
33 ҚР Үкіметінің "Жеңіл және тамақ өнеркәсібі салаларында импорт алмастырудың 2001-2003 жъшдарға арналған бағдарламасы" // ҚР Президенті мен ҚР Үкіметінің актілер жинағы, 2001, №30,10-49-6.
34 Мамыров Н.К. Развитие экономики РК в условиях глобализации мирохозяйственных связей. Материалы международной научно практической конференции "Национальная экономика РК в условиях глобализации". Алматы, 2002, З-10-б.
35 Сейфуллина Т.А. Импортозамещение как фактор экономической безопасности РК // www.kisi.kz
36 Концепция развития текстильной и легкой промышленности РК. Проект. Алматы, 2002.
37 2001-2003 жж. ҚР-сы кедендік декларациялар ақпараттары
38 Социально-экономическое положение г.Алматы за 2000-2003гг. Алматинское городское статистическое управление. Алматы, 2003.
39 Основные показатели работы промышленности г.Алматы январь-декабрь 2003г. Алматы, Алматинское городское статистическое управление, 2003.
40 Цены и тарифы на непродовольственные товары, платные
услуги. Алматинское городское статистическое управление.
Алматы, 2003, январь.
41 ҚР жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары Қауымдастығының мәліметтері.
42 Алматы қаласы кәсіпорындарының 2003 жылдың қаңтар-
желтоқсанындағы өндірістік-қаржылық қызметі туралы ақпарат
43 "Алматы кілем" АҚ-ң 2003-2004 жылғы есептік -қаржылық
мәліметтері.
44 «Алматы Мақта» ЖШС 2003-2004 жылғы есептік -қаржылық
мәліметтері.
45 Герчикова И.Н. Менеджмент. Учебник. Москва.: ЮНИТИ,2001, 47-353-6.
46 Донских А. Рыночный урок текстилыциков//Казахстанская правда от2б.11.2002, №254-255.
47 Губенко А. Своя рубашка ближе к телу//Новое поколение ОТ22. П.2002, №47.
48 Ибраев К. Отечественные финансовые группы скупают базовые предприятия легкой промышленности//Панорама от 01.11.2002, №42.
49 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия 2-е изд., перераб. и доп. — Мн.: "Экоперспектива", 1998, 272-279-6.
50 Киричевский Г.Е. Текстильная химия: эволюционные и революционные процессы сегодняшнего дня и ближайшего
будущего // Текстильная промышленность, 2001, №3, 20-22-6.
51 Юхина Е.А.; Юхина О.С. Отступить, чтобы наступать? //
Текстильная промышленность, 2003, №10, 66-68-6.
52 Айзенштейн Э.М. Производство и потребление полиэфирных волокон. Сегодня и завтра //Текстильная промышленность, 2003, №9,28-31-6.
53 Тимофеев Д. К борьбе за долю рынка//Текстильная
промышленность, 2003, №9,44-47-6.
Артемьев А.В. полимерные отходы-сырье будущего для химических
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТОҚЫМА ЖӘНЕ КІЛЕМ ӨНЕРКӘСІБІ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ
ДАҒДАРЫСҚА ҚАРСЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
1 Тоқыма және кілем өнеркәсібінің дағдарысқа қарсы басқару
механизмінің стратегиясы .
"Алматы кілем", "Алматы мақта" ЖШС, дағдарысқа қарсы басқару
механизмінің стратегиясын жасау үшін біз экстрополяция, бюджеттеу әдістерін
пайдаландық. "Алматы кілем" кәсіпорынында дағдарысқа қарсы басқару
механизмінің стратегиясын жасау үшін дамудың келесі вариантын ұсынамыз:
импортты алмастыру бағдарламасы бойынша кілемдер өндірісін модернизациялау
үшін несие алу ұсынылады. Жобаның мақсаттық бағыты тарау, тоқу құрал-
жабдығын алу және орнату. Несие көлемі 1 млн. АҚШ доллары көлемінде,
несиелеу мерзімі 7 жылға бекітіледі. Пайыздық ставка мөлшері 11%. Несиені
игеру транштар бойынша алдыңғы 6 айда өтеді, жеңілдік кезеңі алғашқы 15 ай,
негізгі қарызды қайтару әр алты жүргізіледі. Несиені уақытынан бұрын
қайтаруға болады.
Жоба жоғары технологиялы, қазіргі заманға сай электрондық жаккардтық
машиналары және басқармалы компьютері бар кілем тоқитын станоктарды алуды
қарастырады. Осы станоктардың өнімділігі жылына 90000 кв.м бола отырып,
фабрика бұрын шығармаған тығыздығы жоғары кілемдерді шығаруға мүмкіндік
береді. Кілемнің осы түрін шығару арқылы нарықтың жаңа сегменттерін
игеруге,импортты алмастыратын және экспорт бағытты өнім шығаруға және
шетелдерден келген импортты кілемдер жаулап алған нарық бөлігін қайтадан
қайтып алуға болады. Тығыздығы әдеттегідей кілемдерді шығару бұрынғы
көлемде қала бермек. Өнім сапасының жоспарлап отырған деңгейіне шығу,
тоқыма станогын, тарау құралын сатып алу үшін инвестициялық көмек керек.
Жаңа құрал-жабдықтың әсерінен өнімнің өзіндік құны азаяды, бәсеке
қабілеттілігі артады, жаңа жұмыс орындары ашылады. "Алматы кілем"
экономикалық қауіпсіздік стратегиясының жобасына қажетті капиталдың
қалыптасуы 34 кестеде көрсетілген (1 АҚШ доллары 155 теңгеге тең деп
алдық).
Жобаның қалыптасуына 1844503 АҚШ доллары қажет, өндірістік емес
шығындар 1935 доллар, өндірістік шығындар 117000 доллар шамасында болмақ. 1
млн теңге жаңа құрал-жабдықты алуға жұмсалса, персоналды оқыту үшін 20000
доллар, суретті дайындайтын станция 97000 доллар болмақ. Жоба капиталының
қалыптасуына қажетті жетіспеген қаржыны меншік қаржыларынан төле
қарастырылып отыр.
34 кесте - "Алматы кілем" АҚ-ының инвестициялық жобасы капиталының
қалыптасуы
1 доллар=155 теңге
№ Көрсеткіштер Меншікті қаржы салымдарыАлынатын Барлығы
инвестици
я
теңге доллар доллар
1. Негізгі капитал
2 Ғимараттар, үйлер және жер934000000 602581
3. Компанияның қолда бар 55333000 356987
құралы
4 Сатып алынатын 883000 883000
құрал-жабдық
5. Айналым қаржылары
6. Қоймадағы дайын өнім, 50200000 323871
шикізат және материалдар
7. Барлығы 2166438
8. Өндірістік емес шығындар
9. Кедендік баж салықтары 300000 1935
10 Барлығы 300000 1935
11 Өндіріс алдындағы шығындар
12 Персоналды оқыту 20000 20000
13 Суретті дайындау станциясы 97000 97000
14 Оқыс шығындар 2200000 14194
15 Барлығы 201432288 1000000 2299567
Кілем тоқитын жаңа станокта жұмыс орындары ашылатын болғандықтан, біз
ары қарай қанша персоналдың қажет екенін,орташа айлық еңбек ақы мөлшерін
жоспарлап, келесі 34 кестеде көрсеттік.
35 кесте -"Алматы кілем" АҚ-да жаңа кілем тоқу станогы үшін қажетті
персонал
№ Персонал лауазымы Персонал саны, адам Айлық Еңбек ақы
еңбекақықоры,теңг
, теңге е
1 смета үшін
теңге доллар
1.Жай кілемдерді сатудан түсетін3528000000 2276129
табыс
2 Тығыз кілемдерді сатудан түсетін 237384000 1531510
табыс
3.Басқа тауарлар мен қызметтерді 10080000 65032
сатудан түсетін табыс
4 Ғимаратты жалға беруден табыс 3780000 24387
5.Басқа да табыстар 3780000 24387
6.Барлығы 607824000 3921445
7 Дайын өнімнің өзіндік құны (жай 278600000 1797419
кілемдер)
8 Дайын өнімнің өзіндік құны (тығыз 187470000 1209484
кілемдер)
9.Барлығы 466070000 3006903
10Салық салынатын табыс 141800000 914542
11Корпоративті табыс салығы 42540000 274362
12Таза ақша тасқынының дисконты 17% 43780100 282452
Н Әкімшілік шығыңдар 20000000 129032
14Таза табыс 160271000 1034006
Жоба бойынша таза табыс көлемі 1034006 долларды құрауы керек. Біз
жобаның қай кезден басталатыны көрсетпей отырмыз, себебі қазір кәсіпорында
инвесторды іздеу процесі жүруде, ал қайтарып беру мерзімі 7 жыл екенін
көрсеттік. Несиені алу кәсіпорынның тозған негізгі капиталын жаңартады,
нарыққа бәсеке қабілетті өнім шығарылады, қосымша жұмыс орындары ашылады,
кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етеді.
2006-2008 жылдарға "АММК ТК" АҚ-ның экономикалық тиімділігін
бағалайық. Ол үшін көрсеткіштердің өзара пропорционалды тәуелділік әдісін
қолдандық. Бұл әдістің негізін кәсіпорын қызметінің маңызды бір
көрсеткішін идентификациялап, базалық көрсеткіш ретінде алып, қалған
көрсеткіштерді соған пропорционалды "байлап" өсіріп отырамыз деген тезис
құрайды. Базалық көрсеткіш ретінде, әдетте өнім өткізуден түскен табыс
немесе өнімнің өзіндік құны алынады. Бұл әдісті таңдауымыз логика
тұрғысынан дұрыс және өзара байланысты көрсеткіштер серпінін зерттеу
барысында қуатталады. Болжау нәтижелері 38 кестеде көрсетіледі.
38 кесте - "Алматы мақта" ЖШС қызметінің 2006-2008 жылдарға болжамды
көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер өлшем 2006 ж. 2007ж. 2008ж.
бірлігі
1.Өнім өткізуден мың теңге 776123 963550 1150977
түскен табыс
2 Өткізілген өнімнің мың теңге 572261 686713 824056
өзіндік құны
3.Жиынтық табыс Мың теңге203862 276837 326921
4.Кезең шығындары Мың теңге112797 124077 136485
5.Негізгі қызметтен Мың теңге91065 152760 190437
түскен табыс
6 Салық салуға дейінгі Мың теңге91065 152760 190437
кәдімгі қызметтен түскен
табыс
7.Таза табыс Мың теңге 63746 106932 133306
8.Персоналдың саны адам 1100 1100 1100
9 Еңбек ақы қоры Мың теңге 175888 204762 233636
101 жұмыскердің орташа айлықтеңге 13325 15512 17699
еңбек ақысы
111 теңгеге шаққандағы теңге 0,88 0,84 0,83
шығындар
Кәсіпорында 2004-2006 жылдары негізгі кызметтен түскен табыс болмайды
деп есептедік. "Алматы мақта" ЖШС біз жұмыскерлер саны 2006 -2008 жылдар
аралығында өзгермейді деп жобалаймыз, тоқыма және кілем өнеркәсібінде шағын
кәсіпкерліктің дамуы қолдау көрсететін басыңқы бағдар болғанымен, Қазақстан
бойынша мақта маталарын шығаратын кәсіпорын біреу болғандықтан, кәсіпорынды
төлем қабілетсіз, экономикалық қауіпті жағдайда екен деп жауып тастау
шешілген сұрақ болмайды. Сондықтан, кәсіпорындағы экономикалық дағдарысқа
қарсы басқаруды қалпына келтіруді бірте-бірте өткізу керек. Осы тұрғыдан
несие немесе инвестиция тартудың біз көзін көріп отырғанымыз жоқ. "Темір
банк" АҚ-мен болған тартыстан кейін, кәсіпорынның жақын болашақта өз күшіне
сүйенгені дұрыс болар деп ойлаймыз. Бірақ, бұл пікір кәсіпорынның "қол
қусырып, қарап отырсын" деген түсінік емес, даму бағдарларын маркетингті
жақсарту, өнімнің өзіндік құнын азайтудан, реинжиниринг үрдістерін
өткізуден іздеу керек деп ойлаймыз. Қарастырылып отырған жылдары кәсіпорын
қызметінен оң нәтиже алады деп болжап отырғандықтан, таза табыстан түскен
қаржы көлемін негізгі капиталды модернизациялауға бағыттаған ұтымды шешім
болар еді.
"Алматы кілем" АҚ-ның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды
қамтамасыз ету үшін басты назарды келесі бағыттарға аудару керек:
1. негізгі капиталды жаңарту, мүмкіндігінше жоғары технологиялық
станоктарды өндіріске енгізуге ұмтылу;
2. кәсіпорындағы жоспарлау деңгейіне көңіл аудару, жоспарлардың орындалуына
тырысу;
3. әкімшілік шығындарын төмендету;
4. өнімнің сапасын арттыру;
5. маркетингтік қызметті жандандыру;
6. өнім өткізудің дилерлік желісін бекіту.
"Алматы мақта" ЖШС экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз
ету үшін кәсіпорында реинжиниринг үрдісін өткізу керек. Реинжинирнгтің
объектісі болып, кәсіпорын емес, өндірістік процестер табылғандықтан,
маркетинг немесе өндірістік бөлімшелер емес, олардың жұмысы қайта
бағдарланады. Кәсіпорындағы реинжинирингке жататын үрдістерді анықтау үшін
ІSO 9001 сапа жүйесін жалпы бағдар ретінде қабылдауға болады. Осы
стандартта кәсіпорынның барлық бизнес-функцияларының сапасы қамтылған:
1. Басшылықтың жауапкершілігі;
2. Сапа жүйесі;
3. Мәмілелереді талдау;
4. Жобалауды басқару;
5. Құжаттарды басқару;
6. Шикізаттарды сатып алу;
7.Тұтынушыларға ұсынылатын өнім;
8. Өнімді идентификациялау;
9. Үрдістерді басқару;
10. Сынақтарды бақылау және өткізу;
11.Бақылау, өлшеу қүрал-жабдығы;
12. Бақылау және сынаудың мәртебесі;
13. Сәйкес емес өнімді басқару;
14. Алдын-алу және түзеу іс-шаралары;
15.Тиеу-түсіру жұмыстары, сақтау, жеткізу;
16. Сапа туралы мәліметтерді тіркеу;
17. Сапаны ішкі тексеру;
18. Кадрларды дайындау;
19.Техникалық қызмет көрсету;
20. Статистикалық әдістер
"Алматы мақта" ЖШС бизнес реинжинирингті төрт кезеңде өткізуге болады:
болашақ компанияның бейнесін жасау; компанияның қазіргі моделін құру; жаңа
бизнесті жасау; қайта жобаланған үрдістерді енгізу.
Бизнес-инжинирингті өткізу барысында бірнеше шешімді рольдерді
бекітуге болады:
1. үрдістердің иесі;
2. топтың лидері;
3. байланысшы (коммутатор);
4. топқа қатысушы;
5. сыртқы кеңесші;
6. үйлестіруші (координатор).
"Алматы мақта" ЖШС бизнес-реинжинирг үрдістерін басау ғана,
кәсіпорынның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді деп күтілуде.
Зерттеу жұмыстарының нәтижелері тоқыма және кілем өнеркәсібі
кәсіпорындарының дамуы, олардың экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды
қамтамасыз ету шешуі күтетін маңызды мәселелердің бірі екенін көрсетті. Осы
тұрғыда кәсіпорын тұрғысынын, мемлекет тұрғысынын, зерттеушілер тұрғысынан
жүргізілетін жұмыс бір арнада жүргізілсе, сала кәсіпорындары әлі де әлемге
аты шыққан компаниялармен бәсекелес болатынына сеніміміз мол.
2 Ғалам даму жағдайындағы тоқыма және кілем өнкеркәсібі кәсіпорындарының
дағдарысқа қарсы қамтамасыз ету бағыттары
Қазақстан Республикасы тоқыма және кілем өнеркәсібінің экономикалық
дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету бағыттарын ұсыну үшін, бұл
саладағы қатерлердің себептері мен салларларына тоқтала кеткен жөн. Осы
жерде себептерді өзара байланысты екі топқа бөліп көрсеттік.
Бірінші топтың себептері - қазақстандық тоқыма және кілем өнеркәсібі
кәсіпорындарының технологиялық деңгейі. Осы топта шетел тоқыма және кілем
өнеркәсібі кәсіпорындарының деңгейіне сәйкестендіре отырып, жеті
көрсеткішті анықтадық.
Кәсіпорындардың мамандануы. Шетелдің көптеген тоқыма
және кілем өнеркәсібінің кәсіпорындары өнім түрлері бойынша
әмбебептылығымен ерекшеленіп, әртүрлі талшықтар мен жіптерден
маталар, тоқыма бұйымдарын, маталық емес өнімдер өндіріп, осы
арқылы сұраныс пен сән беталысына оңтайлы бейімделе біледі.
Біздегі тоқыма өнеркәсібіндегі фабрикалар талшықтар және
маталар түрлері бойынша қатаң бөлінді (мысалы: Қарғалы шүға,
Алматы мақта-мата комбинаттары). Қазір кәсіпорындардың
талшықтар мен маталар топтары бойынша мамандануы бәсеңдеп,
кәсіпорындар нарық талаптарына жақсы бейімделе бастады.
Өндірілетін өнім құрылымы. Шетелдік тоқыма және кілем
өнеркәсібінің өнімдерінде тоқыма және маталық емес өнімдер
үлесі көбірек, олардың өндірісі маталармен салыстырғанда аз еңбек
сыйымды. Қазақстанның тоқыма және кілем өнеркәсібінде бұл
өнімдердің үлес салмағы аз. Қазір шығарылатын өнім құрылымы
жақсара бастады. тоқыма және тоқыма-галантереялық өнімдер
үлесі жыл сайын артып келеді.
З.Тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының көлемі. Шетелдік
тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының көбісіндегі адамдар саны 300-
ге дейін, нарық талаптарына жедел икемделетін шағын фабрикалар саны басым.
Адамдар саны 1000-ға дейін жететін қазақстандық кәсіпорындардың нарықтық
талаптарға сай келмеуі экономикалық қатердің бір себебі болды. Қазақстан
Республикасындағы тоқыма және кілем өнеркәсібінің алып кәсіпорындарының
құрылымын өзгерту, ұсақтандыру өндіріс шығындарын төмендетуге, нарық
талаптарына жедел бейімделуге мүмкіндік туғызады.
Технологиялық өндірісті басқаруды компьютерлеу.
Шетелдік тоқыма және кілем кәсіпорындарындағы ақпараттарды
жинау, жоспарлау, өндірісті және технологиялық үрдісті басқаруды
кеңінен компьютерлеу, өндірісті басқару тиімділігін және құрал-
жабдық жұмысының көрсеткіштерін біршама арттыруға мүмкіндік
береді. Қазақстандық кәсіпорындарда бұл элементтерді саусақпен
санарлықтай ғана кәсіпорындарда байқауға болады. Қазір
кәсіпорындарда өндірісті және технологиялық үрдісті басқаруды
компьютерлеу жақсаруда. Бірақ, станоктарды компьютерлеу,
олардың жұмыс параметрлерін оңтайлау, тек қана жаңа заманғы
құрал-жабдық алынған соң жүзеге асырылады.
Синтетикалық талшықтарды пайдалану. Шет елдердегі кілем және тоқыма
өнеркәсібінің кәсіпорындары синтетикалык
талшықтар мен жіптерді, әсіресе, тоқыманың тұтыну қасиеттерін
арттырып және өзіндік құнын төмендететін, полиэфирлі
талшықтарды өте кең қолданады. Дамыған елдерде оларды
пайдалану 50%-дан асып кетті. Қазір синтетикалық жіптер мен
талшықтарды пайдалану мүмкіндігі мен қажеттілігі де артып отыр,
енді олардың еркін нарығы пайда болғандықтан, фабрикалардың
оларды оңай сатып алуға мүмкіндігі бар.
Маталардың ассортименті мен сапасы. Шет елдік
кәсіпорындар шығаратын ені кең маталардың көп экономикалық
артықшылықтары бар, өндірісте ені 140 сантиметрден асатын
маталар үлесі басым. Бұл маталардың ассортименті нарық
конъюктурасымен қалыптасып және оның әсерінен жедел өзгеріп
отырады. Қазақстан кәсіпорындарындағы дайын маталардың ені
103 см-ге тең болды. Бұрыннан, негізінен, көлемді арттыруға
бағытталған Қазақстан Республикасының тоқыма өнеркәсібінде
технологиясы жеңіл, қарапайым маталар өндірісі басым болды.
Қазіргі кезде маталардың ені ұлғайтылды, себебі кәсіпорындар
бірте-бірте ескі пневморапирлі станоктарды өндірістен алып
тастауда. Нарықта импорттық маталармен бәсекелесіп, сауда-
саттық жүргізуге тура келгендіктен, маталардың сапасы мен
ассортименті жақсарып келеді. Дегенмен, құрал-жабддықтардың
жағдайы және деңгейімен тежелетін маталардың сапасы мен
ассортиментін ары қарай жақсарту қажеттілігі де бар.
Құрал-жабдықтардың деңгейі мен жағдайы. Шетелдік
тоқыма кәсіпорындары үнемі бәсеке жағдайында болғандықтан,
жұмыс параметрлері компьютерлендірілген жоғары өнімді, жетілген
құрал-жабдықтармен өздерін қамтамасыз етуі қажет. Бұл өз
кезегінде еңбек өнімділігін, өнім сапасын арттырады, өнімнің
өзіндік кұнын төмендетеді. Қазақстандық тоқыма кәсіпорындары
жетілдірілмеген отандық құрал-жабдықтармен жабдықталған
болатын. Тек қана жіп иіру өнеркәсібіндегі машиналар мен
станоктар шет елдерден сатып алынатын еді. Соның өзінде де, сатып алынатын
машиналар амортизация кезеңінен шығып кеткен болуы мүмкін. Қазіргі кезде
құрал-жабдықтардың деңгейі мен жағдайы одан да нашарлана түсті. Себебі,
өткен жылдарда біз айтқан машиналар мен станоктар одан ары моральдық және
физикалық түрде тозды. Бұл жағдайдан кәсіпорындарды қазіргі заман талабына
сай құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету арқылы шығуға болады.
Екінші топтың себептері — кәсіпорындарды басқару деңгейі. Көптеген
фабрикалардың басшыларында шикізаттарды сатып алу, маталарды өткізу, қаржы
ресурстарын басқару сияқты сұрақтарды шешуде жеткілікті тәжірибелері болған
жоқ. Жақсы жүмыс істеп отырған фабрикалар басшылары нарық жағдайларына тез
бейімделді, даму стратегаясын бекіту және менеджерлер тобын қалыптастыру
арқылы табысқа жетіп отыр.
Бірінші топтың факторларын жақсарту көп қаржы салымдарын қажет етеді
және бір күннің немесе бір сағаттың ішінде шеше салатын мәселе емес.
Сондықтан олар "инерциялық" факторларға жатады. Екінші топтың факторлары —
кәсіпорындарды басқару деңгейін де аз уақыт ішінде түбегейлі өзгертуге
болмайды. Осы екі топтың факторларын қазірден бастап, біртіндеп дұрыс жолға
қойса, уақыт өте келе жемісін жейтініміз анық [74].
Нарықтық экономика зандары бойынша, бәсеке қабілетсіз кәсіпорындар
дағдарысқа ұшырып, бәсеке қабілетті кәсіпорындар қызметін жалғастыруы керек
екенін білеміз. Тоқыма және кілем өнеркәсібіндегі жағдайды талдау, осы
саладағы көп кәсіпорындардың дағдарыс жағдайында екенін, бір тобының
дәрменсіздік жағдайында екенін көрсетті.
Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі Индустриалдық-
инновациялық даму стратегиясына сәйкес тоқыма және кілем өнеркәсібі ішкі
бағдардағы тоқырау блогына жатады. Осы стратегияда тоқыма және тігін
өнеркәсібін қолдау шараларына мемлекеттік сатылымдар жүйесін ұйымдастыру
және нарықты теріс пиғылды бәсекеден қорғау жатады.
Алматы қаласының 2010 жылға дейінгі индустриалдық дамуы саясатының
регионалдық бағдарламасы бойынша жеңіл өнеркәсіптің дамуының негізгі
бағыттары болып:
7. кәсіпорындарды қаржылық сауықтыру;
8. жаңа технологияларды игеру арқылы бәсекеқабілеттілікті
арттыру;
9. ішкі тұтыну нарығында отандық өндіріс тауарларының үлесін
арттыру табылады.
Саланың дамуы ең алдымен отандық ауыл шаруашылық шикізатты өңдеуге
бағытталған қолда бар өндірістік әлеует базасында өткізіледі.
Саладағы маңызды міндеттер болып, тиімділігі аз өндірістерді
сегментациялау, бейінін өзгерту, солардың базасында шағын және икемді
бәсекелесті өндірістер құру табылады.
Селективті қолдаудың негізгі нысандары болып, жеңіл өнеркәсіптің дайын
тауарларын конкурстық негізде әскери және соларға теңестірілетін
тұтынушыларға мемлекеттік сатып алуларды орналастыру және ұзақ, орта
мерзімге несиелеу жатады.
Алматы қаласы жеңіл өнеркәсібін дамытудың мақсатты кешенді
бағдарламасын және өткізу концепциясын өткізу жоспарлануда. Маталар, тоқыма
полотнолар және жоғары сапалы тігін өнімдерінің өндірісі үшін құрал-
жабдықтарды модернизациялау, қаланың жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарында:
"Алматы мақта" ЖШС, "Алматы тоқыма комбинаты" ЖШС-де жаңа технологиялык
циклдар құру керек. Қажетті инвестициялар көлемі 20 млн. АҚШ доллары
көлемінде бағаланады [75].
Кілем және тоқыма өнеркәсібінің өз артықшылықтары бар, олардың
ішіндегі ең елеулісі: жоғары капитал айналымдылығы. Қазіргі экономикалық
жағдайда тоқыма және кілем өнеркәсібіне инвестициялар және инновацияларды
салу инвесторлар үшін тартымды болмақ-тоқыма және кілем өнеркәсібіне
салынған инвестициялар басқа салаларға қарағанда аз болуы мүмкін және істі
білікті түрде жүргізе білсе, аз уақыттың ішінде қайтарып алуға болады.
Айналым қаржыларын ұсыну да тиімді, себебі бір жылдың ішінде қаржылардың 4-
6 рет айналысы болуы мүмкін.
Тоқыма жөне кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының экономикалық дағдарысқа
қарсы басқаруды қамтамасыз ету экономикалық, әлеуметтік тұрғыдан қажет.
Тұрғылықты жерлерінде жұмыстан босаған әйелдерді жұмыспен қамтамасыз ету
шешуін таппаған сұрақтардың бірі. Оның үстіне,. токыма және тігін
өнеркәсібінің құлдырауы ауыл шаруашылық кешенінің, химия өнеркәсібінің және
машина жасау саласының өніміне деген сұранысты төмендетті.
Тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының экономикалық дағдарысқа
қарсы басқаруды қамтамасыз ету төмендегідей салалық және салааралық
мәселерді шешумен байланысты:
1. Мақтаны, зығырды (оның котонизациясы жоғары сапалы аралас
маталарды алуға мүмкіндік береді), химиялық шикізатты, жүнді
өңдеудің жаңа технологияларын, былғары-тері шикізатын (оның
ішінде тігін, автомобиль, жиһаз, тері-галантерея өнеркәсібі үшін)
кеңірек пайдалану негізінде саланың шикізат базасын дамыту;
2. Маркетингтік, ақпараттық, жарнамалық қызметтерді, дилерлік
желілерді, өткізуді, бағаларды, қаржылар мен инвестицияларды
басқару бойынша ассоциацияларды дамыту;
Салада ұлттық киімдер, қолөнер бұйымдары, киіз, текемет,
алашалар бойынша шағын кәсіпкерлікті дамыту;
Мақта-мата және жүн өнімдерінің, өңделген тері, шетелдік
үдемелі құрал-жабдықпен материалдарды пайдаланған тігін
өнімдерінің экспортын дамыту;
Тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарындағы әлеуметтік
сфераның обьектілерін жергілікті бюджеттің балансына беру;
Қазақстан Республикасында шығарылмайтын құрал-жабдықтар
мен материалдар үшін баж салықтарын төмендету немесе алып
тастау;
Әскери құрылымдардың, балалар үйлерінің, көмір, мүнай өндіру-
өңдеу өнеркәсіптерінің үдемелі сұраныстарын қанағаттандыру үшін
тендерлер ұйымдастыру;
Спорт және басқа да мәдени шараларды өткізу үшін түрлі
ассортименті киімдерге сұранысты қанағатгандыру үшін жеңіл
және тоқыма өнеркәсібінің кәсіпорындарын тарту.
Тоқыма және кілем өнеркәсібінің экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды
қамтамасыз ету жүйесі мемлекет түрғысында келесідей бағыттарды қамтуы
мүмкін:
Теріс пиғылды бәсекені жою.Қазақстандық нарыққа тоқыма және кілем
бұйымдарының кедендік баж төлемдерінсіз және жеңілдікті салық
төлеу арқылы түсетін каналдарын жою. Қазақстанның кедендік
территориясына импортты тауарды енгізгенде оның құнын
төмендетуді жою үшін өнім топтары бойынша ең төменгі бағалар
каталогын жасау.
Салалық лизингтік компанияны құру және сала
кәсіпорындарының техникалық қайта жарақтану мәселесін шешуге
мүмкіндік беретін лизингтік операцияларды жүргізуге қажетті қаражаттармен
қамтамасыз ету.
Жоғары сапалы, экологиялық таза және қауіпсіз өнім шығару
үшін мемлекеттік стандарттарға жаңа техникалық регламенттер, стандарттар,
өзгерістер мен толықтырулар, метрологиялық және талдау құралдарын,
әдістерін енгізу. Бұл шараны орындау халықаралық стандарттарға сай
жүргізілуі керек. Жоғары сапаны анықтайтын сертификациялық орталықтар
желісі болуы тиіс.
Елдің барлық территориясында аймақ аралық көтерме-жеке тауар өткізу желісін
құру.
Кәсіпорындардың қаржылық мүмкіндіктері шектеулі екенін ескере отырып,
мемлекеттік деңгейде қосымша құн салығына, Қазақстанда шығарылмайтын
технологиялық жабдықты және оның қосалқы бөлшектерін ел территориясына
енгізгенде кедендік төлемдерге жеңілдіктерді қайта қалпына келтіру.
Тоқыма және кілем өнеркәсібі ғылыми-зерттеу секторын қайта
қалыптастыруды өткізу.
Тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының деңгейінде экономикалық
дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етуді біз келесі бағыттардан
көреміз:
15. Химиялық талшықтар қосылған, ені 150 сантиметрден асатын
маталар өндірісін ұлғайту.
16. Жіп иіру өндірісіне талшықтарды тұту, араластыру үшін
кардотарайтын, ленталық машиналарды енгізу.
17. Өндеу (отделка) өндірісіне таза мақта және химиялық талшықтар
мен жіптер қосылған маталарды өңдеу үшін мерзімді және үздіксіз
жұмыс істейтін құрал-жабдықтарды енгізу.
18. Жуылған, жуылмаған және карбондалған жүнге және солардан
жасалатын өнімдерге нормативті-техникалық құжаттаманы халықаралық
стандарттарға сайлау.
19. Сәнді көркем-колористік, жеңілдетілген ерлерге және әйелдерге
арналған пальто, костюмдік маталарды өндіруді игеру және өндіру.
20. Түйенің жүнінен жасалатын маталар өндірісін игеру.
21. Сән әлемінде тақымал дизайнерлердің лицензиялары бойынша
киім өндірісін ұлғайту [76].
Әлемдік тоқыма және кілем өнеркәсібінің дамуын жасалған талдау,
синтетикалық талшықтардың, маталардың үлес салмағының артқанын көрсетті.
Жасанды талшықтардан жасалған тоқыма және кілем өнімдерінің әлі де арта
түсетінін мамандар болжап отыр [77] (38 кесте).
38 кесте — 2040 жылға тоқыма талшықтарын әлемдік тұтынудың болжамы
№ Талшықтардың түрлері Өлшем жылдар
бірлігі
1960 1970 1980 1990 2000 2040(болжам) 1 Жүн млн. т 1,5 1,6
1,6 1,7 1,5 2,0 2 Мақта млн. т 9,4 12,3 14,2 18,2 20,2 33,0
3. (нарықтық үлесі) % 64,5 53,3 46,6 45,8 37,3 21,0 4
Химиялық талшықтар млн. т 1,8 4,8 8,2 10,4 16,2 38,0 5.
(нарықтық үлесі) % 12,0 20,5 27,1 26,2 30,0 24,0 6. Химиялық
жіптер млн. т 1,5 4,0 5,9 8,9 15,5 85,0 7 (нарықтық үлесі) %
10,1 17,1 19,4 22,4 28,7 53,0 8. Барлығы млн. т 14,6 23,2
30,3 39,8 54,1 160,0 9. Өсу қарқыны (алдыңғы кезеңге шаққанда) % -
4,7 2,7 2,8 зд 2,2 10 Жер шарының тұрғындары Млр адам 3,0 3,6
4,4 5,3 6,1 9,2 11 1адамға шаққандағы талшықтарды тұтыну кгадам
4,7 6,2 6,7 7,5 8,8 17,3 Ескертпе: Мәліметтер [78] дерек көзі
бойынша есептелген.
Кесте мәліметтері химиялық талшықтарды тұтыну жылдан-жылға артқанын,
2040 жылға дейін барлық талшықтар мен жіптердің 50%-ын қамтитын көрсетеді.
Тұрғын халықтың санының артуы талшықтарды пайдаланудан аз болуы мүмкін.
Демек, Қазақстан Республикасы тоқыма және тігін өнеркәсібінің осы үрдістен
өз орнын табуға ұмтылуы қажет.
Тоқыма және тігін өнеркәсібі дамуының негізі болып, фундаментальды
және қолданбалы зерттеулердің нәтижелері, тауардың тұтынушылық қасиеттерін
арттыратын жаңа материалдарды, өнімнің жаңа үлгілерін, жаңа технологияларды
жасау жатады. Қазақстан Республикасында жібек, астарлық маталарды, тігін
жіптерін, қосымша материалдарды, молния-замоктарды, синтетикалық және
жасанды талшықтарды шығаратын бір де бір кәсіпорынның жоқ екенін айта кету
керек.
Ауыл шаруашылық кешенін басқару сұрақтары байсалды
ойлануды талап етеді. Мамандану есебімен құрылған, міндетті
түрде сервисті бөлімшелері бар ауыл шаруашылық
кооперацияларын қолдау керек. Сол жағдайда "Өндіріс - өндеу - сақтау —
тасымалдау - өткізу" циклы аяқталған тізбек болады.
Ғылыми және инновациялық зерттеулердің басыңқы бағдарлары болып:
22. тоқыма өнеркәсібіне ресурс үнемдейтін, экологиялық таза
технологияларды жасау;
23. сорбциялық сиымдылығы және селективтілігі жоғары тоқыма
материалдарын және технологияларын ойластыру;
24. аз сызықтық тығыздықты жеңілдетілген жартылай жүн
маталарын табу жатады.
Өнеркәсіпте ғылым мен техниканың жетістіктерін пайдалану "ғылым -
өндіріс" тізбегінің қай кезде де осал тұсы болғаны анық. Нарықтық
қатынастар кәсіпорындарды ғылыми-техникалық ізденістерді қолдануға
мәжбүрлейді деу артық айтқандық болар еді. Бұл мәселе кәсіпорындардың төмен
қаржылық жағдайымен, ғылыми жетістіктерді өндіріске енгізуді ынталандыратын
заңдылықтың жоқтығынан ушыға түседі.
Нарықтың дамуы, бәсеке, тұтынушылар талаптары сапа түсінігін кеңейте
түсіп, кәсіпорындардың бәсекеқабілеттілік және сенімділік факторы ретінде
қарастырылатын болды. Тауар өндірушілер және тұтынушылар арасындағы
қатынастар қазіргі кезде тиімді сапаны басқару жүйесін қажет етеді.
Қазір тоқыма және тігін өнеркәсібінің өнімдерінің сапасы ҚР-ның
"Стандарттау туралы", "Сертификаттау туралы" заңдарына және "Сапа"
бағдарламасына сәйкес жүргізіледі [79, 80, 81]. Аталған зандар мен
бағдарламаның басты мақсаттары адам өміріне, қоршаған ортаға қауіпсіз және
бәскекеқабілетті өнім өндіру болып есептеледі.
Қазақстан экономикасының түрлі салаларындағы ұйымдар мен
кәсіпорындарда халықаралық сапа стандарттары талаптарына көшу әлуеті бар.
Қазір көптеген кәсіпорындарды менеджмент жүйесі жұмысының дұрыстығы және
ақырғы өнімнің сапасы толғандырады. Сондықтан сапа менеджменті жүйесін
енгізу процессі өзекті болып отыр. Халықаралық деңгейде сапа менеджменті
деген атауға ие болған жүйенің негізіне халықаралық сапа стандарттары,
менеджменттің өзары байланысқан жүйесі және сапаны жалпы басқару жүйесі
жатады [82]. ISO халықаралық стандарттары жалпы сипатта болады және
өнеркәсіптің немесе экономиканың нақты саласынан тәуелді болмайды. Ұйым
қажеттіліктерінің әртүрлілігіне байланысты халықаралық стандарттар мақсаты
сапа жүйелерінің біртүрлілігін қалыптастыруда емес.
Сапа жүйесін тұрғызу және тәжірибеде қолдану нақты ұйымның
міндеттерімен, өнімімен, процестерімен және жеке тәсілдемесімен анықталады.
ISO халықаралық стандарттары сапа жүйесі қандай элементтерден тұратынын
көрсеткенмен, нақты кәсіпорын қалай өткізетінін көрсетпейді. Тұтынушының
қажеттіліктерін қанағаттандыру және тиімділікті барынша қамтамасыз ету үшін
сапа жүйесінің қызметтің немесе ұсынылатын өнімнің нақты түріне сай келуі
керек [83].
Бұл жүйе тек кәсіпорынның ішкі құрылымын жақсартып және тиімділігін
арттырып қоймай, әлемге танымал ISO халықаралық стандартын алуға да
мүмкіндік береді. Мысалы: ISO 9000 стандарты бойынша сертификацияланатын
компаниялар мемлекеттік жәке жеке тендерлердің тұрақты қатысушы болып
қалады. ISO 9000:2001 стандартының мәні өндірістік процестерді үнемі
жақсартуды білдірсе, ISO 14001 сертификациялық жүйесі бар компанияның үшін
тұтынушыларға, жергілікті халыққа, үкіметке және қоғамға жолы ашық [84].
Осы ISO жүйесін енгізу процесіне кәсіпорындардың көп санын тартып қана
қоймай, оларда болатын қайта құрылымдаудан қорықпау қажеттігін айту орынды.
Қазақстандағы бірлескен немесе шетел ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДАҒДАРЫСҚА ҚАРСЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
1 Тоқыма және кілем өнеркәсібінің дағдарысқа қарсы басқару
механизмінің стратегиясы .
"Алматы кілем", "Алматы мақта" ЖШС, дағдарысқа қарсы басқару
механизмінің стратегиясын жасау үшін біз экстрополяция, бюджеттеу әдістерін
пайдаландық. "Алматы кілем" кәсіпорынында дағдарысқа қарсы басқару
механизмінің стратегиясын жасау үшін дамудың келесі вариантын ұсынамыз:
импортты алмастыру бағдарламасы бойынша кілемдер өндірісін модернизациялау
үшін несие алу ұсынылады. Жобаның мақсаттық бағыты тарау, тоқу құрал-
жабдығын алу және орнату. Несие көлемі 1 млн. АҚШ доллары көлемінде,
несиелеу мерзімі 7 жылға бекітіледі. Пайыздық ставка мөлшері 11%. Несиені
игеру транштар бойынша алдыңғы 6 айда өтеді, жеңілдік кезеңі алғашқы 15 ай,
негізгі қарызды қайтару әр алты жүргізіледі. Несиені уақытынан бұрын
қайтаруға болады.
Жоба жоғары технологиялы, қазіргі заманға сай электрондық жаккардтық
машиналары және басқармалы компьютері бар кілем тоқитын станоктарды алуды
қарастырады. Осы станоктардың өнімділігі жылына 90000 кв.м бола отырып,
фабрика бұрын шығармаған тығыздығы жоғары кілемдерді шығаруға мүмкіндік
береді. Кілемнің осы түрін шығару арқылы нарықтың жаңа сегменттерін
игеруге,импортты алмастыратын және экспорт бағытты өнім шығаруға және
шетелдерден келген импортты кілемдер жаулап алған нарық бөлігін қайтадан
қайтып алуға болады. Тығыздығы әдеттегідей кілемдерді шығару бұрынғы
көлемде қала бермек. Өнім сапасының жоспарлап отырған деңгейіне шығу,
тоқыма станогын, тарау құралын сатып алу үшін инвестициялық көмек керек.
Жаңа құрал-жабдықтың әсерінен өнімнің өзіндік құны азаяды, бәсеке
қабілеттілігі артады, жаңа жұмыс орындары ашылады. "Алматы кілем"
экономикалық қауіпсіздік стратегиясының жобасына қажетті капиталдың
қалыптасуы 34 кестеде көрсетілген (1 АҚШ доллары 155 теңгеге тең деп
алдық).
Жобаның қалыптасуына 1844503 АҚШ доллары қажет, өндірістік емес
шығындар 1935 доллар, өндірістік шығындар 117000 доллар шамасында болмақ. 1
млн теңге жаңа құрал-жабдықты алуға жұмсалса, персоналды оқыту үшін 20000
доллар, суретті дайындайтын станция 97000 доллар болмақ. Жоба капиталының
қалыптасуына қажетті жетіспеген қаржыны меншік қаржыларынан төле
қарастырылып отыр.
34 кесте - "Алматы кілем" АҚ-ының инвестициялық жобасы капиталының
қалыптасуы
1 доллар=155 теңге
№ Көрсеткіштер Меншікті қаржы салымдарыАлынатын Барлығы
инвестици
я
теңге доллар доллар
1. Негізгі капитал
2 Ғимараттар, үйлер және жер934000000 602581
3. Компанияның қолда бар 55333000 356987
құралы
4 Сатып алынатын 883000 883000
құрал-жабдық
5. Айналым қаржылары
6. Қоймадағы дайын өнім, 50200000 323871
шикізат және материалдар
7. Барлығы 2166438
8. Өндірістік емес шығындар
9. Кедендік баж салықтары 300000 1935
10 Барлығы 300000 1935
11 Өндіріс алдындағы шығындар
12 Персоналды оқыту 20000 20000
13 Суретті дайындау станциясы 97000 97000
14 Оқыс шығындар 2200000 14194
15 Барлығы 201432288 1000000 2299567
Кілем тоқитын жаңа станокта жұмыс орындары ашылатын болғандықтан, біз
ары қарай қанша персоналдың қажет екенін,орташа айлық еңбек ақы мөлшерін
жоспарлап, келесі 34 кестеде көрсеттік.
35 кесте -"Алматы кілем" АҚ-да жаңа кілем тоқу станогы үшін қажетті
персонал
№ Персонал лауазымы Персонал саны, адам Айлық Еңбек ақы
еңбекақықоры,теңг
, теңге е
1 смета үшін
теңге доллар
1.Жай кілемдерді сатудан түсетін3528000000 2276129
табыс
2 Тығыз кілемдерді сатудан түсетін 237384000 1531510
табыс
3.Басқа тауарлар мен қызметтерді 10080000 65032
сатудан түсетін табыс
4 Ғимаратты жалға беруден табыс 3780000 24387
5.Басқа да табыстар 3780000 24387
6.Барлығы 607824000 3921445
7 Дайын өнімнің өзіндік құны (жай 278600000 1797419
кілемдер)
8 Дайын өнімнің өзіндік құны (тығыз 187470000 1209484
кілемдер)
9.Барлығы 466070000 3006903
10Салық салынатын табыс 141800000 914542
11Корпоративті табыс салығы 42540000 274362
12Таза ақша тасқынының дисконты 17% 43780100 282452
Н Әкімшілік шығыңдар 20000000 129032
14Таза табыс 160271000 1034006
Жоба бойынша таза табыс көлемі 1034006 долларды құрауы керек. Біз
жобаның қай кезден басталатыны көрсетпей отырмыз, себебі қазір кәсіпорында
инвесторды іздеу процесі жүруде, ал қайтарып беру мерзімі 7 жыл екенін
көрсеттік. Несиені алу кәсіпорынның тозған негізгі капиталын жаңартады,
нарыққа бәсеке қабілетті өнім шығарылады, қосымша жұмыс орындары ашылады,
кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етеді.
2006-2008 жылдарға "АММК ТК" АҚ-ның экономикалық тиімділігін
бағалайық. Ол үшін көрсеткіштердің өзара пропорционалды тәуелділік әдісін
қолдандық. Бұл әдістің негізін кәсіпорын қызметінің маңызды бір
көрсеткішін идентификациялап, базалық көрсеткіш ретінде алып, қалған
көрсеткіштерді соған пропорционалды "байлап" өсіріп отырамыз деген тезис
құрайды. Базалық көрсеткіш ретінде, әдетте өнім өткізуден түскен табыс
немесе өнімнің өзіндік құны алынады. Бұл әдісті таңдауымыз логика
тұрғысынан дұрыс және өзара байланысты көрсеткіштер серпінін зерттеу
барысында қуатталады. Болжау нәтижелері 38 кестеде көрсетіледі.
38 кесте - "Алматы мақта" ЖШС қызметінің 2006-2008 жылдарға болжамды
көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер өлшем 2006 ж. 2007ж. 2008ж.
бірлігі
1.Өнім өткізуден мың теңге 776123 963550 1150977
түскен табыс
2 Өткізілген өнімнің мың теңге 572261 686713 824056
өзіндік құны
3.Жиынтық табыс Мың теңге203862 276837 326921
4.Кезең шығындары Мың теңге112797 124077 136485
5.Негізгі қызметтен Мың теңге91065 152760 190437
түскен табыс
6 Салық салуға дейінгі Мың теңге91065 152760 190437
кәдімгі қызметтен түскен
табыс
7.Таза табыс Мың теңге 63746 106932 133306
8.Персоналдың саны адам 1100 1100 1100
9 Еңбек ақы қоры Мың теңге 175888 204762 233636
101 жұмыскердің орташа айлықтеңге 13325 15512 17699
еңбек ақысы
111 теңгеге шаққандағы теңге 0,88 0,84 0,83
шығындар
Кәсіпорында 2004-2006 жылдары негізгі кызметтен түскен табыс болмайды
деп есептедік. "Алматы мақта" ЖШС біз жұмыскерлер саны 2006 -2008 жылдар
аралығында өзгермейді деп жобалаймыз, тоқыма және кілем өнеркәсібінде шағын
кәсіпкерліктің дамуы қолдау көрсететін басыңқы бағдар болғанымен, Қазақстан
бойынша мақта маталарын шығаратын кәсіпорын біреу болғандықтан, кәсіпорынды
төлем қабілетсіз, экономикалық қауіпті жағдайда екен деп жауып тастау
шешілген сұрақ болмайды. Сондықтан, кәсіпорындағы экономикалық дағдарысқа
қарсы басқаруды қалпына келтіруді бірте-бірте өткізу керек. Осы тұрғыдан
несие немесе инвестиция тартудың біз көзін көріп отырғанымыз жоқ. "Темір
банк" АҚ-мен болған тартыстан кейін, кәсіпорынның жақын болашақта өз күшіне
сүйенгені дұрыс болар деп ойлаймыз. Бірақ, бұл пікір кәсіпорынның "қол
қусырып, қарап отырсын" деген түсінік емес, даму бағдарларын маркетингті
жақсарту, өнімнің өзіндік құнын азайтудан, реинжиниринг үрдістерін
өткізуден іздеу керек деп ойлаймыз. Қарастырылып отырған жылдары кәсіпорын
қызметінен оң нәтиже алады деп болжап отырғандықтан, таза табыстан түскен
қаржы көлемін негізгі капиталды модернизациялауға бағыттаған ұтымды шешім
болар еді.
"Алматы кілем" АҚ-ның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды
қамтамасыз ету үшін басты назарды келесі бағыттарға аудару керек:
1. негізгі капиталды жаңарту, мүмкіндігінше жоғары технологиялық
станоктарды өндіріске енгізуге ұмтылу;
2. кәсіпорындағы жоспарлау деңгейіне көңіл аудару, жоспарлардың орындалуына
тырысу;
3. әкімшілік шығындарын төмендету;
4. өнімнің сапасын арттыру;
5. маркетингтік қызметті жандандыру;
6. өнім өткізудің дилерлік желісін бекіту.
"Алматы мақта" ЖШС экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз
ету үшін кәсіпорында реинжиниринг үрдісін өткізу керек. Реинжинирнгтің
объектісі болып, кәсіпорын емес, өндірістік процестер табылғандықтан,
маркетинг немесе өндірістік бөлімшелер емес, олардың жұмысы қайта
бағдарланады. Кәсіпорындағы реинжинирингке жататын үрдістерді анықтау үшін
ІSO 9001 сапа жүйесін жалпы бағдар ретінде қабылдауға болады. Осы
стандартта кәсіпорынның барлық бизнес-функцияларының сапасы қамтылған:
1. Басшылықтың жауапкершілігі;
2. Сапа жүйесі;
3. Мәмілелереді талдау;
4. Жобалауды басқару;
5. Құжаттарды басқару;
6. Шикізаттарды сатып алу;
7.Тұтынушыларға ұсынылатын өнім;
8. Өнімді идентификациялау;
9. Үрдістерді басқару;
10. Сынақтарды бақылау және өткізу;
11.Бақылау, өлшеу қүрал-жабдығы;
12. Бақылау және сынаудың мәртебесі;
13. Сәйкес емес өнімді басқару;
14. Алдын-алу және түзеу іс-шаралары;
15.Тиеу-түсіру жұмыстары, сақтау, жеткізу;
16. Сапа туралы мәліметтерді тіркеу;
17. Сапаны ішкі тексеру;
18. Кадрларды дайындау;
19.Техникалық қызмет көрсету;
20. Статистикалық әдістер
"Алматы мақта" ЖШС бизнес реинжинирингті төрт кезеңде өткізуге болады:
болашақ компанияның бейнесін жасау; компанияның қазіргі моделін құру; жаңа
бизнесті жасау; қайта жобаланған үрдістерді енгізу.
Бизнес-инжинирингті өткізу барысында бірнеше шешімді рольдерді
бекітуге болады:
1. үрдістердің иесі;
2. топтың лидері;
3. байланысшы (коммутатор);
4. топқа қатысушы;
5. сыртқы кеңесші;
6. үйлестіруші (координатор).
"Алматы мақта" ЖШС бизнес-реинжинирг үрдістерін басау ғана,
кәсіпорынның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді деп күтілуде.
Зерттеу жұмыстарының нәтижелері тоқыма және кілем өнеркәсібі
кәсіпорындарының дамуы, олардың экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды
қамтамасыз ету шешуі күтетін маңызды мәселелердің бірі екенін көрсетті. Осы
тұрғыда кәсіпорын тұрғысынын, мемлекет тұрғысынын, зерттеушілер тұрғысынан
жүргізілетін жұмыс бір арнада жүргізілсе, сала кәсіпорындары әлі де әлемге
аты шыққан компаниялармен бәсекелес болатынына сеніміміз мол.
2 Ғалам даму жағдайындағы тоқыма және кілем өнкеркәсібі кәсіпорындарының
дағдарысқа қарсы қамтамасыз ету бағыттары
Қазақстан Республикасы тоқыма және кілем өнеркәсібінің экономикалық
дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету бағыттарын ұсыну үшін, бұл
саладағы қатерлердің себептері мен салларларына тоқтала кеткен жөн. Осы
жерде себептерді өзара байланысты екі топқа бөліп көрсеттік.
Бірінші топтың себептері - қазақстандық тоқыма және кілем өнеркәсібі
кәсіпорындарының технологиялық деңгейі. Осы топта шетел тоқыма және кілем
өнеркәсібі кәсіпорындарының деңгейіне сәйкестендіре отырып, жеті
көрсеткішті анықтадық.
Кәсіпорындардың мамандануы. Шетелдің көптеген тоқыма
және кілем өнеркәсібінің кәсіпорындары өнім түрлері бойынша
әмбебептылығымен ерекшеленіп, әртүрлі талшықтар мен жіптерден
маталар, тоқыма бұйымдарын, маталық емес өнімдер өндіріп, осы
арқылы сұраныс пен сән беталысына оңтайлы бейімделе біледі.
Біздегі тоқыма өнеркәсібіндегі фабрикалар талшықтар және
маталар түрлері бойынша қатаң бөлінді (мысалы: Қарғалы шүға,
Алматы мақта-мата комбинаттары). Қазір кәсіпорындардың
талшықтар мен маталар топтары бойынша мамандануы бәсеңдеп,
кәсіпорындар нарық талаптарына жақсы бейімделе бастады.
Өндірілетін өнім құрылымы. Шетелдік тоқыма және кілем
өнеркәсібінің өнімдерінде тоқыма және маталық емес өнімдер
үлесі көбірек, олардың өндірісі маталармен салыстырғанда аз еңбек
сыйымды. Қазақстанның тоқыма және кілем өнеркәсібінде бұл
өнімдердің үлес салмағы аз. Қазір шығарылатын өнім құрылымы
жақсара бастады. тоқыма және тоқыма-галантереялық өнімдер
үлесі жыл сайын артып келеді.
З.Тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының көлемі. Шетелдік
тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының көбісіндегі адамдар саны 300-
ге дейін, нарық талаптарына жедел икемделетін шағын фабрикалар саны басым.
Адамдар саны 1000-ға дейін жететін қазақстандық кәсіпорындардың нарықтық
талаптарға сай келмеуі экономикалық қатердің бір себебі болды. Қазақстан
Республикасындағы тоқыма және кілем өнеркәсібінің алып кәсіпорындарының
құрылымын өзгерту, ұсақтандыру өндіріс шығындарын төмендетуге, нарық
талаптарына жедел бейімделуге мүмкіндік туғызады.
Технологиялық өндірісті басқаруды компьютерлеу.
Шетелдік тоқыма және кілем кәсіпорындарындағы ақпараттарды
жинау, жоспарлау, өндірісті және технологиялық үрдісті басқаруды
кеңінен компьютерлеу, өндірісті басқару тиімділігін және құрал-
жабдық жұмысының көрсеткіштерін біршама арттыруға мүмкіндік
береді. Қазақстандық кәсіпорындарда бұл элементтерді саусақпен
санарлықтай ғана кәсіпорындарда байқауға болады. Қазір
кәсіпорындарда өндірісті және технологиялық үрдісті басқаруды
компьютерлеу жақсаруда. Бірақ, станоктарды компьютерлеу,
олардың жұмыс параметрлерін оңтайлау, тек қана жаңа заманғы
құрал-жабдық алынған соң жүзеге асырылады.
Синтетикалық талшықтарды пайдалану. Шет елдердегі кілем және тоқыма
өнеркәсібінің кәсіпорындары синтетикалык
талшықтар мен жіптерді, әсіресе, тоқыманың тұтыну қасиеттерін
арттырып және өзіндік құнын төмендететін, полиэфирлі
талшықтарды өте кең қолданады. Дамыған елдерде оларды
пайдалану 50%-дан асып кетті. Қазір синтетикалық жіптер мен
талшықтарды пайдалану мүмкіндігі мен қажеттілігі де артып отыр,
енді олардың еркін нарығы пайда болғандықтан, фабрикалардың
оларды оңай сатып алуға мүмкіндігі бар.
Маталардың ассортименті мен сапасы. Шет елдік
кәсіпорындар шығаратын ені кең маталардың көп экономикалық
артықшылықтары бар, өндірісте ені 140 сантиметрден асатын
маталар үлесі басым. Бұл маталардың ассортименті нарық
конъюктурасымен қалыптасып және оның әсерінен жедел өзгеріп
отырады. Қазақстан кәсіпорындарындағы дайын маталардың ені
103 см-ге тең болды. Бұрыннан, негізінен, көлемді арттыруға
бағытталған Қазақстан Республикасының тоқыма өнеркәсібінде
технологиясы жеңіл, қарапайым маталар өндірісі басым болды.
Қазіргі кезде маталардың ені ұлғайтылды, себебі кәсіпорындар
бірте-бірте ескі пневморапирлі станоктарды өндірістен алып
тастауда. Нарықта импорттық маталармен бәсекелесіп, сауда-
саттық жүргізуге тура келгендіктен, маталардың сапасы мен
ассортименті жақсарып келеді. Дегенмен, құрал-жабддықтардың
жағдайы және деңгейімен тежелетін маталардың сапасы мен
ассортиментін ары қарай жақсарту қажеттілігі де бар.
Құрал-жабдықтардың деңгейі мен жағдайы. Шетелдік
тоқыма кәсіпорындары үнемі бәсеке жағдайында болғандықтан,
жұмыс параметрлері компьютерлендірілген жоғары өнімді, жетілген
құрал-жабдықтармен өздерін қамтамасыз етуі қажет. Бұл өз
кезегінде еңбек өнімділігін, өнім сапасын арттырады, өнімнің
өзіндік кұнын төмендетеді. Қазақстандық тоқыма кәсіпорындары
жетілдірілмеген отандық құрал-жабдықтармен жабдықталған
болатын. Тек қана жіп иіру өнеркәсібіндегі машиналар мен
станоктар шет елдерден сатып алынатын еді. Соның өзінде де, сатып алынатын
машиналар амортизация кезеңінен шығып кеткен болуы мүмкін. Қазіргі кезде
құрал-жабдықтардың деңгейі мен жағдайы одан да нашарлана түсті. Себебі,
өткен жылдарда біз айтқан машиналар мен станоктар одан ары моральдық және
физикалық түрде тозды. Бұл жағдайдан кәсіпорындарды қазіргі заман талабына
сай құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету арқылы шығуға болады.
Екінші топтың себептері — кәсіпорындарды басқару деңгейі. Көптеген
фабрикалардың басшыларында шикізаттарды сатып алу, маталарды өткізу, қаржы
ресурстарын басқару сияқты сұрақтарды шешуде жеткілікті тәжірибелері болған
жоқ. Жақсы жүмыс істеп отырған фабрикалар басшылары нарық жағдайларына тез
бейімделді, даму стратегаясын бекіту және менеджерлер тобын қалыптастыру
арқылы табысқа жетіп отыр.
Бірінші топтың факторларын жақсарту көп қаржы салымдарын қажет етеді
және бір күннің немесе бір сағаттың ішінде шеше салатын мәселе емес.
Сондықтан олар "инерциялық" факторларға жатады. Екінші топтың факторлары —
кәсіпорындарды басқару деңгейін де аз уақыт ішінде түбегейлі өзгертуге
болмайды. Осы екі топтың факторларын қазірден бастап, біртіндеп дұрыс жолға
қойса, уақыт өте келе жемісін жейтініміз анық [74].
Нарықтық экономика зандары бойынша, бәсеке қабілетсіз кәсіпорындар
дағдарысқа ұшырып, бәсеке қабілетті кәсіпорындар қызметін жалғастыруы керек
екенін білеміз. Тоқыма және кілем өнеркәсібіндегі жағдайды талдау, осы
саладағы көп кәсіпорындардың дағдарыс жағдайында екенін, бір тобының
дәрменсіздік жағдайында екенін көрсетті.
Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі Индустриалдық-
инновациялық даму стратегиясына сәйкес тоқыма және кілем өнеркәсібі ішкі
бағдардағы тоқырау блогына жатады. Осы стратегияда тоқыма және тігін
өнеркәсібін қолдау шараларына мемлекеттік сатылымдар жүйесін ұйымдастыру
және нарықты теріс пиғылды бәсекеден қорғау жатады.
Алматы қаласының 2010 жылға дейінгі индустриалдық дамуы саясатының
регионалдық бағдарламасы бойынша жеңіл өнеркәсіптің дамуының негізгі
бағыттары болып:
7. кәсіпорындарды қаржылық сауықтыру;
8. жаңа технологияларды игеру арқылы бәсекеқабілеттілікті
арттыру;
9. ішкі тұтыну нарығында отандық өндіріс тауарларының үлесін
арттыру табылады.
Саланың дамуы ең алдымен отандық ауыл шаруашылық шикізатты өңдеуге
бағытталған қолда бар өндірістік әлеует базасында өткізіледі.
Саладағы маңызды міндеттер болып, тиімділігі аз өндірістерді
сегментациялау, бейінін өзгерту, солардың базасында шағын және икемді
бәсекелесті өндірістер құру табылады.
Селективті қолдаудың негізгі нысандары болып, жеңіл өнеркәсіптің дайын
тауарларын конкурстық негізде әскери және соларға теңестірілетін
тұтынушыларға мемлекеттік сатып алуларды орналастыру және ұзақ, орта
мерзімге несиелеу жатады.
Алматы қаласы жеңіл өнеркәсібін дамытудың мақсатты кешенді
бағдарламасын және өткізу концепциясын өткізу жоспарлануда. Маталар, тоқыма
полотнолар және жоғары сапалы тігін өнімдерінің өндірісі үшін құрал-
жабдықтарды модернизациялау, қаланың жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарында:
"Алматы мақта" ЖШС, "Алматы тоқыма комбинаты" ЖШС-де жаңа технологиялык
циклдар құру керек. Қажетті инвестициялар көлемі 20 млн. АҚШ доллары
көлемінде бағаланады [75].
Кілем және тоқыма өнеркәсібінің өз артықшылықтары бар, олардың
ішіндегі ең елеулісі: жоғары капитал айналымдылығы. Қазіргі экономикалық
жағдайда тоқыма және кілем өнеркәсібіне инвестициялар және инновацияларды
салу инвесторлар үшін тартымды болмақ-тоқыма және кілем өнеркәсібіне
салынған инвестициялар басқа салаларға қарағанда аз болуы мүмкін және істі
білікті түрде жүргізе білсе, аз уақыттың ішінде қайтарып алуға болады.
Айналым қаржыларын ұсыну да тиімді, себебі бір жылдың ішінде қаржылардың 4-
6 рет айналысы болуы мүмкін.
Тоқыма жөне кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының экономикалық дағдарысқа
қарсы басқаруды қамтамасыз ету экономикалық, әлеуметтік тұрғыдан қажет.
Тұрғылықты жерлерінде жұмыстан босаған әйелдерді жұмыспен қамтамасыз ету
шешуін таппаған сұрақтардың бірі. Оның үстіне,. токыма және тігін
өнеркәсібінің құлдырауы ауыл шаруашылық кешенінің, химия өнеркәсібінің және
машина жасау саласының өніміне деген сұранысты төмендетті.
Тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының экономикалық дағдарысқа
қарсы басқаруды қамтамасыз ету төмендегідей салалық және салааралық
мәселерді шешумен байланысты:
1. Мақтаны, зығырды (оның котонизациясы жоғары сапалы аралас
маталарды алуға мүмкіндік береді), химиялық шикізатты, жүнді
өңдеудің жаңа технологияларын, былғары-тері шикізатын (оның
ішінде тігін, автомобиль, жиһаз, тері-галантерея өнеркәсібі үшін)
кеңірек пайдалану негізінде саланың шикізат базасын дамыту;
2. Маркетингтік, ақпараттық, жарнамалық қызметтерді, дилерлік
желілерді, өткізуді, бағаларды, қаржылар мен инвестицияларды
басқару бойынша ассоциацияларды дамыту;
Салада ұлттық киімдер, қолөнер бұйымдары, киіз, текемет,
алашалар бойынша шағын кәсіпкерлікті дамыту;
Мақта-мата және жүн өнімдерінің, өңделген тері, шетелдік
үдемелі құрал-жабдықпен материалдарды пайдаланған тігін
өнімдерінің экспортын дамыту;
Тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарындағы әлеуметтік
сфераның обьектілерін жергілікті бюджеттің балансына беру;
Қазақстан Республикасында шығарылмайтын құрал-жабдықтар
мен материалдар үшін баж салықтарын төмендету немесе алып
тастау;
Әскери құрылымдардың, балалар үйлерінің, көмір, мүнай өндіру-
өңдеу өнеркәсіптерінің үдемелі сұраныстарын қанағаттандыру үшін
тендерлер ұйымдастыру;
Спорт және басқа да мәдени шараларды өткізу үшін түрлі
ассортименті киімдерге сұранысты қанағатгандыру үшін жеңіл
және тоқыма өнеркәсібінің кәсіпорындарын тарту.
Тоқыма және кілем өнеркәсібінің экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды
қамтамасыз ету жүйесі мемлекет түрғысында келесідей бағыттарды қамтуы
мүмкін:
Теріс пиғылды бәсекені жою.Қазақстандық нарыққа тоқыма және кілем
бұйымдарының кедендік баж төлемдерінсіз және жеңілдікті салық
төлеу арқылы түсетін каналдарын жою. Қазақстанның кедендік
территориясына импортты тауарды енгізгенде оның құнын
төмендетуді жою үшін өнім топтары бойынша ең төменгі бағалар
каталогын жасау.
Салалық лизингтік компанияны құру және сала
кәсіпорындарының техникалық қайта жарақтану мәселесін шешуге
мүмкіндік беретін лизингтік операцияларды жүргізуге қажетті қаражаттармен
қамтамасыз ету.
Жоғары сапалы, экологиялық таза және қауіпсіз өнім шығару
үшін мемлекеттік стандарттарға жаңа техникалық регламенттер, стандарттар,
өзгерістер мен толықтырулар, метрологиялық және талдау құралдарын,
әдістерін енгізу. Бұл шараны орындау халықаралық стандарттарға сай
жүргізілуі керек. Жоғары сапаны анықтайтын сертификациялық орталықтар
желісі болуы тиіс.
Елдің барлық территориясында аймақ аралық көтерме-жеке тауар өткізу желісін
құру.
Кәсіпорындардың қаржылық мүмкіндіктері шектеулі екенін ескере отырып,
мемлекеттік деңгейде қосымша құн салығына, Қазақстанда шығарылмайтын
технологиялық жабдықты және оның қосалқы бөлшектерін ел территориясына
енгізгенде кедендік төлемдерге жеңілдіктерді қайта қалпына келтіру.
Тоқыма және кілем өнеркәсібі ғылыми-зерттеу секторын қайта
қалыптастыруды өткізу.
Тоқыма және кілем өнеркәсібі кәсіпорындарының деңгейінде экономикалық
дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етуді біз келесі бағыттардан
көреміз:
15. Химиялық талшықтар қосылған, ені 150 сантиметрден асатын
маталар өндірісін ұлғайту.
16. Жіп иіру өндірісіне талшықтарды тұту, араластыру үшін
кардотарайтын, ленталық машиналарды енгізу.
17. Өндеу (отделка) өндірісіне таза мақта және химиялық талшықтар
мен жіптер қосылған маталарды өңдеу үшін мерзімді және үздіксіз
жұмыс істейтін құрал-жабдықтарды енгізу.
18. Жуылған, жуылмаған және карбондалған жүнге және солардан
жасалатын өнімдерге нормативті-техникалық құжаттаманы халықаралық
стандарттарға сайлау.
19. Сәнді көркем-колористік, жеңілдетілген ерлерге және әйелдерге
арналған пальто, костюмдік маталарды өндіруді игеру және өндіру.
20. Түйенің жүнінен жасалатын маталар өндірісін игеру.
21. Сән әлемінде тақымал дизайнерлердің лицензиялары бойынша
киім өндірісін ұлғайту [76].
Әлемдік тоқыма және кілем өнеркәсібінің дамуын жасалған талдау,
синтетикалық талшықтардың, маталардың үлес салмағының артқанын көрсетті.
Жасанды талшықтардан жасалған тоқыма және кілем өнімдерінің әлі де арта
түсетінін мамандар болжап отыр [77] (38 кесте).
38 кесте — 2040 жылға тоқыма талшықтарын әлемдік тұтынудың болжамы
№ Талшықтардың түрлері Өлшем жылдар
бірлігі
1960 1970 1980 1990 2000 2040(болжам) 1 Жүн млн. т 1,5 1,6
1,6 1,7 1,5 2,0 2 Мақта млн. т 9,4 12,3 14,2 18,2 20,2 33,0
3. (нарықтық үлесі) % 64,5 53,3 46,6 45,8 37,3 21,0 4
Химиялық талшықтар млн. т 1,8 4,8 8,2 10,4 16,2 38,0 5.
(нарықтық үлесі) % 12,0 20,5 27,1 26,2 30,0 24,0 6. Химиялық
жіптер млн. т 1,5 4,0 5,9 8,9 15,5 85,0 7 (нарықтық үлесі) %
10,1 17,1 19,4 22,4 28,7 53,0 8. Барлығы млн. т 14,6 23,2
30,3 39,8 54,1 160,0 9. Өсу қарқыны (алдыңғы кезеңге шаққанда) % -
4,7 2,7 2,8 зд 2,2 10 Жер шарының тұрғындары Млр адам 3,0 3,6
4,4 5,3 6,1 9,2 11 1адамға шаққандағы талшықтарды тұтыну кгадам
4,7 6,2 6,7 7,5 8,8 17,3 Ескертпе: Мәліметтер [78] дерек көзі
бойынша есептелген.
Кесте мәліметтері химиялық талшықтарды тұтыну жылдан-жылға артқанын,
2040 жылға дейін барлық талшықтар мен жіптердің 50%-ын қамтитын көрсетеді.
Тұрғын халықтың санының артуы талшықтарды пайдаланудан аз болуы мүмкін.
Демек, Қазақстан Республикасы тоқыма және тігін өнеркәсібінің осы үрдістен
өз орнын табуға ұмтылуы қажет.
Тоқыма және тігін өнеркәсібі дамуының негізі болып, фундаментальды
және қолданбалы зерттеулердің нәтижелері, тауардың тұтынушылық қасиеттерін
арттыратын жаңа материалдарды, өнімнің жаңа үлгілерін, жаңа технологияларды
жасау жатады. Қазақстан Республикасында жібек, астарлық маталарды, тігін
жіптерін, қосымша материалдарды, молния-замоктарды, синтетикалық және
жасанды талшықтарды шығаратын бір де бір кәсіпорынның жоқ екенін айта кету
керек.
Ауыл шаруашылық кешенін басқару сұрақтары байсалды
ойлануды талап етеді. Мамандану есебімен құрылған, міндетті
түрде сервисті бөлімшелері бар ауыл шаруашылық
кооперацияларын қолдау керек. Сол жағдайда "Өндіріс - өндеу - сақтау —
тасымалдау - өткізу" циклы аяқталған тізбек болады.
Ғылыми және инновациялық зерттеулердің басыңқы бағдарлары болып:
22. тоқыма өнеркәсібіне ресурс үнемдейтін, экологиялық таза
технологияларды жасау;
23. сорбциялық сиымдылығы және селективтілігі жоғары тоқыма
материалдарын және технологияларын ойластыру;
24. аз сызықтық тығыздықты жеңілдетілген жартылай жүн
маталарын табу жатады.
Өнеркәсіпте ғылым мен техниканың жетістіктерін пайдалану "ғылым -
өндіріс" тізбегінің қай кезде де осал тұсы болғаны анық. Нарықтық
қатынастар кәсіпорындарды ғылыми-техникалық ізденістерді қолдануға
мәжбүрлейді деу артық айтқандық болар еді. Бұл мәселе кәсіпорындардың төмен
қаржылық жағдайымен, ғылыми жетістіктерді өндіріске енгізуді ынталандыратын
заңдылықтың жоқтығынан ушыға түседі.
Нарықтың дамуы, бәсеке, тұтынушылар талаптары сапа түсінігін кеңейте
түсіп, кәсіпорындардың бәсекеқабілеттілік және сенімділік факторы ретінде
қарастырылатын болды. Тауар өндірушілер және тұтынушылар арасындағы
қатынастар қазіргі кезде тиімді сапаны басқару жүйесін қажет етеді.
Қазір тоқыма және тігін өнеркәсібінің өнімдерінің сапасы ҚР-ның
"Стандарттау туралы", "Сертификаттау туралы" заңдарына және "Сапа"
бағдарламасына сәйкес жүргізіледі [79, 80, 81]. Аталған зандар мен
бағдарламаның басты мақсаттары адам өміріне, қоршаған ортаға қауіпсіз және
бәскекеқабілетті өнім өндіру болып есептеледі.
Қазақстан экономикасының түрлі салаларындағы ұйымдар мен
кәсіпорындарда халықаралық сапа стандарттары талаптарына көшу әлуеті бар.
Қазір көптеген кәсіпорындарды менеджмент жүйесі жұмысының дұрыстығы және
ақырғы өнімнің сапасы толғандырады. Сондықтан сапа менеджменті жүйесін
енгізу процессі өзекті болып отыр. Халықаралық деңгейде сапа менеджменті
деген атауға ие болған жүйенің негізіне халықаралық сапа стандарттары,
менеджменттің өзары байланысқан жүйесі және сапаны жалпы басқару жүйесі
жатады [82]. ISO халықаралық стандарттары жалпы сипатта болады және
өнеркәсіптің немесе экономиканың нақты саласынан тәуелді болмайды. Ұйым
қажеттіліктерінің әртүрлілігіне байланысты халықаралық стандарттар мақсаты
сапа жүйелерінің біртүрлілігін қалыптастыруда емес.
Сапа жүйесін тұрғызу және тәжірибеде қолдану нақты ұйымның
міндеттерімен, өнімімен, процестерімен және жеке тәсілдемесімен анықталады.
ISO халықаралық стандарттары сапа жүйесі қандай элементтерден тұратынын
көрсеткенмен, нақты кәсіпорын қалай өткізетінін көрсетпейді. Тұтынушының
қажеттіліктерін қанағаттандыру және тиімділікті барынша қамтамасыз ету үшін
сапа жүйесінің қызметтің немесе ұсынылатын өнімнің нақты түріне сай келуі
керек [83].
Бұл жүйе тек кәсіпорынның ішкі құрылымын жақсартып және тиімділігін
арттырып қоймай, әлемге танымал ISO халықаралық стандартын алуға да
мүмкіндік береді. Мысалы: ISO 9000 стандарты бойынша сертификацияланатын
компаниялар мемлекеттік жәке жеке тендерлердің тұрақты қатысушы болып
қалады. ISO 9000:2001 стандартының мәні өндірістік процестерді үнемі
жақсартуды білдірсе, ISO 14001 сертификациялық жүйесі бар компанияның үшін
тұтынушыларға, жергілікті халыққа, үкіметке және қоғамға жолы ашық [84].
Осы ISO жүйесін енгізу процесіне кәсіпорындардың көп санын тартып қана
қоймай, оларда болатын қайта құрылымдаудан қорықпау қажеттігін айту орынды.
Қазақстандағы бірлескен немесе шетел ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz