Ұлы отан соғысына қазақстандықтардың қатысуы
Жоспар
1. Екінші дүниежүзілік соғыс және Ұлы Отан соғысының басталуы
2. Қазақстандықтардың майданға аттануы және олардың қахарман ерліктері
3. Соғыстан кейінгі жылдардағы Қазақстанда халық шаруашылығы мен мәдениеттің дамуы.
1. Екінші дүниежүзілік соғыс және Ұлы Отан соғысының басталуы
2. Қазақстандықтардың майданға аттануы және олардың қахарман ерліктері
3. Соғыстан кейінгі жылдардағы Қазақстанда халық шаруашылығы мен мәдениеттің дамуы.
Екінші дүниежүзілік соғыс және Ұлы Отан
соғысының басталуы
Адамзат тарихындағы қасіретті оқиғалардың бірі екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуына жол салған Ұлы Жеңіске 60 жылдай уақыт асты.Бірақ бұл соғыс бұнымен толастамаған болатын.1945 жылы мамырда фашистік Германия талқандалғаннан кейін Жапонияға қарсы күрес қимылдары басталып№екінші дүниежүзілік соғыс осы 2- қыркүегінде ған аяқталып,адамзат баласы сұрапыл соғыстан бір сәтке тыныстаған болатын.
Иә,бұл соғыс туралы аз айтылып,аз жазылған жоқ.Соғысқа қатысушылар мен оның тірі куәгерлері болған қарапайым адамдардан бастап,ғалымдар,тарихшылар,әдебииетшілер,әскері қолбасшылар және мемлект қайраткерлеріне дейін бұлтақырыпта сандаған естеліктер,зерттеулер,деректер ,тарихи құжаттар,прозалық шығармалар және т.б.жазды.Бұл үрдіс одан әрі де жалғасуда және жалғаса береді.Өйткені,бұл соғыстың адамзат тарихындағы алар орны да,ащы сабағы да жетерлік.
Адамзат баласы пайда болғанна бері адамдар арасында, мемле- кеттер арасында әртүрлі қақтығыстар, жанжалдар өрбіп,оның соңы үлкен соғыстарға ұласып жатты.Жаңа жерлер мен ықпал ету аймақтары үшін де басқыншылық соғыстар жүргізілді.Үрейлі де қорқынышты "соғыс" ұғымына сөздіктер мен энциклопедияларда мынадай анықтамалар берілген."Соғыс-иеилекеттің немесе басқада саяси құрылымдар (мысалы,көтерілісшілердің қарулы отрядттары)тарапынан болатын ащық та қарулы зорлықты іс-әрекеті. Соғыс көп жағдайда дәстүрлі бейбіт әдістермен шешуде тұйыққа тірелген немесе оған көнгісі келмеген ұзақ мерзімдік экономикалық, аумақтық,идеологиялық,әскері-стратегиялық,геосаяси,дипломатиялық және тағы басқа да қайшылықтардан пайда болады,яғни соғыс саясат пен оның мазмұнына тікелей байланыстан туындайды".
Соғыс әділетті,әділетсіз,мемлекетаралық,азаматтық,басқыншылық, қорғаныстық,дүниежүзілік,шектеулі (локаоды,аймақтық) және қару түрлерінің қолдануына қарай кәдімгі қару қолданған,жаппай қырып-жоятын қару қолданылған (ядролық,биологиялық және т.б.),әуе,теңіз, соғыстары болып та бөлінеді.Өзінің көлемі,уақыты және оған қатысушылар санына қарай кейбір соғыстар қарулы қақтығыстар деп те аталады.Жоғарыда аталған "соғыс" анықтамасы мен оның түрлерінің
соғысының басталуы
Адамзат тарихындағы қасіретті оқиғалардың бірі екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуына жол салған Ұлы Жеңіске 60 жылдай уақыт асты.Бірақ бұл соғыс бұнымен толастамаған болатын.1945 жылы мамырда фашистік Германия талқандалғаннан кейін Жапонияға қарсы күрес қимылдары басталып№екінші дүниежүзілік соғыс осы 2- қыркүегінде ған аяқталып,адамзат баласы сұрапыл соғыстан бір сәтке тыныстаған болатын.
Иә,бұл соғыс туралы аз айтылып,аз жазылған жоқ.Соғысқа қатысушылар мен оның тірі куәгерлері болған қарапайым адамдардан бастап,ғалымдар,тарихшылар,әдебииетшілер,әскері қолбасшылар және мемлект қайраткерлеріне дейін бұлтақырыпта сандаған естеліктер,зерттеулер,деректер ,тарихи құжаттар,прозалық шығармалар және т.б.жазды.Бұл үрдіс одан әрі де жалғасуда және жалғаса береді.Өйткені,бұл соғыстың адамзат тарихындағы алар орны да,ащы сабағы да жетерлік.
Адамзат баласы пайда болғанна бері адамдар арасында, мемле- кеттер арасында әртүрлі қақтығыстар, жанжалдар өрбіп,оның соңы үлкен соғыстарға ұласып жатты.Жаңа жерлер мен ықпал ету аймақтары үшін де басқыншылық соғыстар жүргізілді.Үрейлі де қорқынышты "соғыс" ұғымына сөздіктер мен энциклопедияларда мынадай анықтамалар берілген."Соғыс-иеилекеттің немесе басқада саяси құрылымдар (мысалы,көтерілісшілердің қарулы отрядттары)тарапынан болатын ащық та қарулы зорлықты іс-әрекеті. Соғыс көп жағдайда дәстүрлі бейбіт әдістермен шешуде тұйыққа тірелген немесе оған көнгісі келмеген ұзақ мерзімдік экономикалық, аумақтық,идеологиялық,әскері-стратегиялық,геосаяси,дипломатиялық және тағы басқа да қайшылықтардан пайда болады,яғни соғыс саясат пен оның мазмұнына тікелей байланыстан туындайды".
Соғыс әділетті,әділетсіз,мемлекетаралық,азаматтық,басқыншылық, қорғаныстық,дүниежүзілік,шектеулі (локаоды,аймақтық) және қару түрлерінің қолдануына қарай кәдімгі қару қолданған,жаппай қырып-жоятын қару қолданылған (ядролық,биологиялық және т.б.),әуе,теңіз, соғыстары болып та бөлінеді.Өзінің көлемі,уақыты және оған қатысушылар санына қарай кейбір соғыстар қарулы қақтығыстар деп те аталады.Жоғарыда аталған "соғыс" анықтамасы мен оның түрлерінің
Пайдаланған әдебиеттер:
1. Мұхамедов М.Б. (Оқу құралы)
Алматы "Қарасай" 2007ж.
2. Чапай Мусин II басылым
Алматы 2003ж.
3. Қазақстан тарихы.Очерктер.Алматы "Дәуір" баспасы 1994ж.
4. Қазақ ССР тарихы 5 томдық.4-том Алматы 1994ж.
1. Мұхамедов М.Б. (Оқу құралы)
Алматы "Қарасай" 2007ж.
2. Чапай Мусин II басылым
Алматы 2003ж.
3. Қазақстан тарихы.Очерктер.Алматы "Дәуір" баспасы 1994ж.
4. Қазақ ССР тарихы 5 томдық.4-том Алматы 1994ж.
Қ.Р. БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Ш.ЕСЕНОВ АТЫНДАҒЫ КАСПИЙ МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНОЛОГИЯЛАР
ЖӘНЕ ИНЖИНИРИНГ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ИНСТИТУТЫ
" Тарих
және Философия " кафедрасы
Пәні: Қазақстан тарихы
Тақырыбы: Ұлы Отан соғысына Қазақстандықтардың қатысуы.
Орындаған:
студенті:
Тексерген :
Ақтау – 2009ж.
Жоспар
1. Екінші дүниежүзілік соғыс және Ұлы Отан соғысының басталуы
2. Қазақстандықтардың майданға аттануы және олардың қахарман ерліктері
3. Соғыстан кейінгі жылдардағы Қазақстанда халық шаруашылығы мен
мәдениеттің дамуы.
Екінші дүниежүзілік соғыс және Ұлы Отан
соғысының басталуы
Адамзат тарихындағы қасіретті оқиғалардың бірі екінші
дүниежүзілік соғыстың аяқталуына жол салған Ұлы Жеңіске 60 жылдай уақыт
асты.Бірақ бұл соғыс бұнымен толастамаған болатын.1945 жылы мамырда
фашистік Германия талқандалғаннан кейін Жапонияға қарсы күрес қимылдары
басталып№екінші дүниежүзілік соғыс осы 2- қыркүегінде ған
аяқталып,адамзат баласы сұрапыл соғыстан бір сәтке тыныстаған болатын.
Иә,бұл соғыс туралы аз айтылып,аз жазылған жоқ.Соғысқа қатысушылар мен
оның тірі куәгерлері болған қарапайым адамдардан
бастап,ғалымдар,тарихшылар,әдебииет шілер,әскері қолбасшылар және мемлект
қайраткерлеріне дейін бұлтақырыпта сандаған естеліктер,зерттеулер,деректер
,тарихи құжаттар,прозалық шығармалар және т.б.жазды.Бұл үрдіс одан әрі де
жалғасуда және жалғаса береді.Өйткені,бұл соғыстың адамзат тарихындағы алар
орны да,ащы сабағы да жетерлік.
Адамзат баласы пайда болғанна бері адамдар арасында, мемле- кеттер
арасында әртүрлі қақтығыстар, жанжалдар өрбіп,оның соңы үлкен соғыстарға
ұласып жатты.Жаңа жерлер мен ықпал ету аймақтары үшін де басқыншылық
соғыстар жүргізілді.Үрейлі де қорқынышты "соғыс" ұғымына сөздіктер мен
энциклопедияларда мынадай анықтамалар берілген."Соғыс-иеилекеттің немесе
басқада саяси құрылымдар (мысалы,көтерілісшілердің қарулы
отрядттары)тарапынан болатын ащық та қарулы зорлықты іс-әрекеті. Соғыс көп
жағдайда дәстүрлі бейбіт әдістермен шешуде тұйыққа тірелген немесе оған
көнгісі келмеген ұзақ мерзімдік экономикалық, аумақтық,идеологиялық,әскері-
стратегиялық,геосаяси,дипломатиялық және тағы басқа да қайшылықтардан пайда
болады,яғни соғыс саясат пен оның мазмұнына тікелей байланыстан туындайды".
Соғыс әділетті,әділетсіз,мемлекетаралық,а заматтық,басқыншылық,
қорғаныстық,дүниежүзілік,шектеулі (локаоды,аймақтық) және қару түрлерінің
қолдануына қарай кәдімгі қару қолданған,жаппай қырып-жоятын қару
қолданылған (ядролық,биологиялық және т.б.),әуе,теңіз, соғыстары болып та
бөлінеді.Өзінің көлемі,уақыты және оған қатысушылар санына қарай кейбір
соғыстар қарулы қақтығыстар деп те аталады.Жоғарыда аталған "соғыс"
анықтамасы мен оның түрлерінің бәрін қосқандағыдан асып түскен әлемдік
тарихтағы ең сұрапыл соғыс,әрине екінші дүниежүзілік соғысекендігін бәріміз
жақсы білеміз.
Бұл соғыстың шығу себептері бертінде емес, 19 ғ-ң екінші жартысында-ақ
басталған болатын.Отарлар басып алу мен жаңа жерлерге ие болуға,дүниенің әр
түпкірінде өз үстемдіктерін күшейтуге ұмтылған сол кездегі ірі де күшті
елдер Ұлыбритания,Германия,АҚШ,Ресей және де басқа да мемлекеттер
арасындағы қайшылықбірінші дүниежүзілік соғыстың басталуына алып
келді.Соғыстан кейін жеңген елдер мен жеңілген елдеп арасындағы бітім
шарттары мен 1919 жылғы Париж бітім конференциясының қорытындылары да
аталған елдер арасындағы қайшылықтарды түпкілікті шеше алмады.Париж бітім
конференциясы шешімдері бойынша Еуропаның саяси картасында едәуір
өзгерістер болды.Германия барлық отарларынан айырылды,Эльзас пен Лотарангия
Францияға қайтарылды,Батыс Пруссиядан бас тартуға мәжбүр болды.Жаппай
әскери міндет жойылды.Ерікті түрде жалдану арқылы жасақталатын құрғақтағы
әскер саны 100 мың адаммен шектелді.Германияға ауыр артиллерия,әскери әуе
күштерін және оның одақтастарымен жасалған шарттар халықаралық қатынастарда
Версаль жүйесі деген атпен белгілі болды.Версаль жүйесі бойынша отарларды
қайта бөлісу жүргізілді,яғни ірі мемлекеттер арасында отарлардың бір
бөлігін қайта бөлу жүргізіліп,отаршылдықтың жаңа түрі пайда болды.
Еуропа елдерінде барлық күш-қуатын,экономикалық әлеуетін пайдаланған
Германия КСРО-ға қарсы "Барбаросса" соғыс жоспарын жасады.Бұл жоспар
бойынша Кеңес Одағын 8-10 апта аралығында талқандау жоспарланды.Гитлерлік
командованиенің КСРО-ға қарсы шабуыл жасау жоспары және оның дәл мерзімі
Сталинге мәлім болғанымен,ол қандайда бір жанжал және арандатушылық туып
кетпеу мақсатында шекара маңындағы әскерлерге немістердің арандатуына түсіп
қалмауға,қарсы оқ атпауға бұйрық берілді.Қару-жарақтар мен оқ-дәрілір
қоймада сақталды.1939 ж 23 тамызда КСРО мен Германия арасындағы бір-біріне
шабуыл жасаспау және өзара ықпал жасау аймағы туралы келісімге деген
сенімділік басым болды.Бұл туралы соғыс қарсаңында шекара қызметінде
қызмет еткен соғыс ардагері М.М.Марков былай деп емке алады: "Соғыстан екі
апта бұрын комсомол бөлмесінде "Германия-Кеңес Одағының сенімді досы"деген
тақырыпта лекция оқылды.Лекциядан кейін танкілер кансервацияға қойылды,қару-
жарақтар қоймаға тапсырылды.Екі аптадан кейін аспанда ұшақтар көрінді.Біз
өзіміздің әскерлердің жаттығуы басталған екен деп ойлап мән бермедік.Олар
екпіндете келіп,қоймаларға бомбалар тастай бастады."Бұл оқу-жаттығу
бомбалары"(цементтен жасалғалған) деген айқай естілді.Бірақ үлкен
жарылыстар болып,қоймалар өртене бастады.Осыдан кейін ғана біз соғыстың
басталғанын түсіндік".
Екінші дүниежүзілік соғыс адамзат баласына үлкен қасірет әкелді.Бұл
соғысқа 1,7 млрд. Халқы бар 61 мемлекет (әлем халқының 80%) қатысты.Соғыс
қимылдары 40 мемлекеттің жерінде жүріп,110 млн. Адам әскер қатарына
алыныды. 60 млн. Адам қаза тапты.Әлемдік тарихта "Холкост" деген атпен
белгілі болған еврей халқын жою саясаты жүргізілді.Фашистер барлығы 6
млн.еврейді қырғынға ұшыратты.
Соғыс жылдарында КСРО - 27 млн., Германия – 13,6 млн., Польша – 6 млн.,
Қытай – 5 млн., Жапония – 2,5., Индонезия -2 млн., Англия – 375 мың, АҚШ –
275 мың адамынан айырылды.
Бұл Жеңісте қазақстандықтардың да үлесі зор. 1 млн. 360 мың қазақстандық
Кеңс Армиясының қатарына ел қорғауға аттанып,зұлым жаумен шайқасты. 600 мың
қазақстандық майдан далаларынан қайтып оралмады.Бұның ішінде 550-600 мың
қазақтың 350 мыңы майданда қаза тапты немесе хабар-ошарсыз кетті.Қарапайым
арифметикаға жүгінсек,Кеңес халқының 15%. қазақстандықтардың 11% (майданға
аттанған әрбір қазақстандықтың екіден бірі,әрбір қазақтың 70%) қаза
болды.Олардың сүйегінің қай жерде шашылып қалғанын немесе қайда жерленгенін
туыстары да білмейді."Қаза тапқан соңғы орыс солдаты жерленіп,құрметке ие
болғаннан кейін ғана соғыс аяқталды деуге болады" деп А.В.Суворов
айтқандай,әлі күнге дейін соғыста қаза болғандарға лайықты құрмет жжасай
алмай келеміз."Ешкім де еш нәрсе де ұмытылмайды" деп қанша жерден
айтқанымызбен қаншама боздақтарымыз хабарсыз кетті немесе соңғы құрметке
(лайықты жерлеу рәсіміне) ие бола алмады.
Қазақстандықтартың майданға аттануы және
олардың қахарман ерліктері
1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы Кеңес Одағы үшін бұрын-соңды бастан
кешкен барлық соғыстардың ішіндегі ең ауыры болды.Соғыс елді біртұтас
жауынгерлік лагерьге айналдыруды,бүкіл экономикамен кеңес халқын күш-
жігерін майдан мүдесінедауды жеңу мақсатына жұмылдыруды талап
етті.Қазақстан еңбекшілері бұл міндетті толығымен қолдады.Сөйтіп,азаттық
соғысына бір кісідей көтерілді.Осы тұста өткен жиындарда олар Отан
алдындағы парызын орындауға әзірт екендіктерін білдірді.Қызыл Армияның
қатарына өз еріктерімен баратындықтары туралы қалалық және аудандық әскери
комиссариаттарға мыңдаған арыздар түсіп жатты.Жас жігіттер мен қыздар,аға
буын өкілдрі қолдарына қару алып,майданға аттануға тілек білдірді.
Соғыстың алғашқы күндерінде-ақ Алматы,Жамбыл,Оңтүстік
Қазақстан,Қырғызстаннан шақырылған жігіттерден 316 – атқыштар дивизиясы
жасақталды.Оның командирі болып азамат соғысына қатысушы генерал
И.В.Панфилов тағайындалды.Соғыстың бастапқы үш айының ішінде 238, 310, 387
және 391 – атқыштар дивизиялары құрылды.1941 жылдың аяғына дейін мұнда тағы
бір дивизия,үш бригада жасақталды.Соғыс кезінде не бары республикада 12
атқыштар, 4 атты әскер дивизиясы,20 аса атқыштар және атты атқыштар және
атты әскер бригадалары,әуе күштерінің,зеңбірекшілерінің полктері,әр түрлі
соғыс саласының ондаған батальондары құрылды.Республика адам күштерімен тек
қазақстандық құрамалар мен бөлімшелердің ғана емес,сондай-ақ Қазақстан тыс
жердегі басқа да құрамалар мен бөлімдерді толықтырып отырды.Қарулы күштер
мен еңбек армиясының қатарына барлығы 1,8 млн. қазақстандықтар
қатысты.Республика майданға 14,1 мың жүк және 16,2 мың арба жіберді.
Қазақстан офицер кадрларын және армия мен флот үшін резерв даярлау ісіне
лайықты үлес қосты.1941-1945 жж.әскери оқу орындарына 42 мыңнан астамжас
қазақстандықтар жіберілді,республика жерінде тұрған 27 әскери оқу орны 16
мыңдай офицер даярлап шығарды.
Ұлы Отан соғысының даңқты тарихының беттеріне жазылған
ақзақстандықтардың ерлігі ьаз болған жоқ.Еліміздің басқада халықтарының ұл-
қыздарымен қатар біздің республиканың жастарыда жаумен Балтық теңізінен
Қара теңізге дейінгі майдан шептерінде ерлікпен шайқасты.Қазақстандықтар
соғыстың алғашқы күндерінен бастап басқыншылармен кескілескі ұрыс
жүргізді.Даңқты Брест қамалын қорғаушылардың қатарында мыңдаған
қазақстандықтар болды.Олардың арасында Ғ.Жұматов, Ш.Шолтаров, К.Иманқұлов,
Е.Качанов, т.б. жаумен жан аямай шайқасып,ерліктің үлгісін көрсетті.Жау
тылында қалған көптеген жауынгерлер партизан қозғалысына қатысты.
Әсіресе Мәскеу түбіндегі шайқаста қазақстандықтардың жауынгерлік даңқы
шықты.Республикада жасақталған 316 – атқыштар дивизиясына астанаға апаратын
негізгі өзекті жолдардың бірі – Волокаламскиитас жолын қорғау
тапсырылды.Мұнда майор Бауыржан Момышұлы басқарған 1073 –ұлан атқыштар
полкі жау шабуылына дивизияның басқа бөлімдерімен бірге ерлікпен тойтарыс
берді Б. Момышұлына 1990 жылы Совет Одағының Батыры атағы берілді.Қысқа
мерзім ішінде бұл дивизияның жауынгерлері бір танк және екі жаяу әскер
дивизиясын талқандады. 316 – дивизияның жоғары қахармандық қабілетін
қамтамасыз етуге оның командирі И.В.Панфилов зор еңбек сіңірді.
Дубосеково разъезі түбінде 28 – панфиловшы жауынгерлер жаудың 50
танкісінің шабуылына қарсы тұрды.Саяси жетекші В.Г,Клачковтың жауынгерлерді
ерлікке жігерлендіріп: "Ресей жері кең байтақ,бірақ шегінер жер
жоқ,артымызды - Мәскеу!" – деген сөздері бүкіл майданға тарап кетті. 28
жауынгер – орыстар, қазақтар украиндар, қырғыздар – 4 сағат бойы өршелене
жасалған жау танктерінің тынымсыз шабуылына ерлікпен тойтарыс берді.Олап
қасық қаны қалғанша шайқасты.Бәрі дерлік қаза тапты,бірақжауды
өткізбеді.Сондай-ақ Мәскеуді қорғау тарихына панфиловшылар дивизиясы
бөлімдерінің саяси жетекшілері:
П.В.Вихров,М.Ғабдуллин,автоматшылар :Т.Тоқтаров,Р.Амангелдиев мәңгі өшпес
із қалдырды.
316 – дивизия жауынгерлерінің ерлігі мен қахармандығы жоғары бағаланды.
1941 жылы 17 қарашада оған 8 - ұлан дивизиясы атағы берілді.Мәскеу
түбіндегі ұлы шайқасқа панфиловшылардан басқа Қазақстанда жасақталған басқа
да әскери құрамалар қатысты.
Ұлы Отан соғысы барысында сталинград шайқасы бетбұрыс кезең болды.Бұл
сұрапыл шайқасқан құрамалардың арасында Қазақстанда жасақталған 38 –
атқыштар дивизиясы бар еді.Ол әр кезде 62 – армия қолбасшысы С.С.Шумилов
құрамында соғысты.
Қазақстандық жауынгерлер тек Сталиград түбінде ғана емес,сонымен қатар
Курс иінінде,Днепр,Ленинград үшін шайқастарда жан киярлықпен
күресті.Ленинград қоршауындағы әскери бөлімдерде қызмет еткен
жауынгерлердің арасында Д.Шыныбековтың,алысқа ататын зеңбірекке бекітілген
аэростат командирі С.Жылқышиевтің есімдері мақтанышпен аталып жүрді. 1942
жылғы шайқастардың бірінде Батыс Қазақстан облысындағы Жаңақала ауданының
түлегі Арыстан Ахметов өз есімін өшпес даңққа бөледі.Ол 19 жауынгермен
әскери маңызы бар бір төбені даудан қорғап,соңғы адамы қалғанша
соғысты.Жаралы болып ес-түссіз жау қолына түскен одан жау солдаттары әскери
мағлұмат алмақ болып азапқа салды.Тістерін сындырып,құлағын кесті.Осындай
азапта жау офицерінің бетіне түкіріп,қайсарлық пен қахармандық үлгісін
көрсеткен а.Ахметовты қанішерлер үстіне жанармай құйып өртеп жіберді.Батыр
жігіт жау алдында сес бермей,өмірден өтті.Елге оның ерлігі туралы хабар
майдангер жазушы павел Кузнецовтың очерктері арқылы жетті.
Қуатты жарылғыш минамен жау танкісінің астына түскен Қарсыбай
Сыпатаев,капитан Н.Гастеллоның ерлігін қайталаған ұшқыш Нүркен
Әбдіров,жаудың пулеметтен оқ шашып тұрған дзотының аузын өз кеудесімен
жапқан Лениград қорғаушысы Сұлтан Баймағанбетов қазақ жауынгерлерін
рухтандырды.
Қазақстандық жауынгерлер Украинаны,Белоруссияны,Балтық бойын,Молдавияны
азат етуге қатысты.Мыңдаған қазақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ш.ЕСЕНОВ АТЫНДАҒЫ КАСПИЙ МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНОЛОГИЯЛАР
ЖӘНЕ ИНЖИНИРИНГ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ИНСТИТУТЫ
" Тарих
және Философия " кафедрасы
Пәні: Қазақстан тарихы
Тақырыбы: Ұлы Отан соғысына Қазақстандықтардың қатысуы.
Орындаған:
студенті:
Тексерген :
Ақтау – 2009ж.
Жоспар
1. Екінші дүниежүзілік соғыс және Ұлы Отан соғысының басталуы
2. Қазақстандықтардың майданға аттануы және олардың қахарман ерліктері
3. Соғыстан кейінгі жылдардағы Қазақстанда халық шаруашылығы мен
мәдениеттің дамуы.
Екінші дүниежүзілік соғыс және Ұлы Отан
соғысының басталуы
Адамзат тарихындағы қасіретті оқиғалардың бірі екінші
дүниежүзілік соғыстың аяқталуына жол салған Ұлы Жеңіске 60 жылдай уақыт
асты.Бірақ бұл соғыс бұнымен толастамаған болатын.1945 жылы мамырда
фашистік Германия талқандалғаннан кейін Жапонияға қарсы күрес қимылдары
басталып№екінші дүниежүзілік соғыс осы 2- қыркүегінде ған
аяқталып,адамзат баласы сұрапыл соғыстан бір сәтке тыныстаған болатын.
Иә,бұл соғыс туралы аз айтылып,аз жазылған жоқ.Соғысқа қатысушылар мен
оның тірі куәгерлері болған қарапайым адамдардан
бастап,ғалымдар,тарихшылар,әдебииет шілер,әскері қолбасшылар және мемлект
қайраткерлеріне дейін бұлтақырыпта сандаған естеліктер,зерттеулер,деректер
,тарихи құжаттар,прозалық шығармалар және т.б.жазды.Бұл үрдіс одан әрі де
жалғасуда және жалғаса береді.Өйткені,бұл соғыстың адамзат тарихындағы алар
орны да,ащы сабағы да жетерлік.
Адамзат баласы пайда болғанна бері адамдар арасында, мемле- кеттер
арасында әртүрлі қақтығыстар, жанжалдар өрбіп,оның соңы үлкен соғыстарға
ұласып жатты.Жаңа жерлер мен ықпал ету аймақтары үшін де басқыншылық
соғыстар жүргізілді.Үрейлі де қорқынышты "соғыс" ұғымына сөздіктер мен
энциклопедияларда мынадай анықтамалар берілген."Соғыс-иеилекеттің немесе
басқада саяси құрылымдар (мысалы,көтерілісшілердің қарулы
отрядттары)тарапынан болатын ащық та қарулы зорлықты іс-әрекеті. Соғыс көп
жағдайда дәстүрлі бейбіт әдістермен шешуде тұйыққа тірелген немесе оған
көнгісі келмеген ұзақ мерзімдік экономикалық, аумақтық,идеологиялық,әскері-
стратегиялық,геосаяси,дипломатиялық және тағы басқа да қайшылықтардан пайда
болады,яғни соғыс саясат пен оның мазмұнына тікелей байланыстан туындайды".
Соғыс әділетті,әділетсіз,мемлекетаралық,а заматтық,басқыншылық,
қорғаныстық,дүниежүзілік,шектеулі (локаоды,аймақтық) және қару түрлерінің
қолдануына қарай кәдімгі қару қолданған,жаппай қырып-жоятын қару
қолданылған (ядролық,биологиялық және т.б.),әуе,теңіз, соғыстары болып та
бөлінеді.Өзінің көлемі,уақыты және оған қатысушылар санына қарай кейбір
соғыстар қарулы қақтығыстар деп те аталады.Жоғарыда аталған "соғыс"
анықтамасы мен оның түрлерінің бәрін қосқандағыдан асып түскен әлемдік
тарихтағы ең сұрапыл соғыс,әрине екінші дүниежүзілік соғысекендігін бәріміз
жақсы білеміз.
Бұл соғыстың шығу себептері бертінде емес, 19 ғ-ң екінші жартысында-ақ
басталған болатын.Отарлар басып алу мен жаңа жерлерге ие болуға,дүниенің әр
түпкірінде өз үстемдіктерін күшейтуге ұмтылған сол кездегі ірі де күшті
елдер Ұлыбритания,Германия,АҚШ,Ресей және де басқа да мемлекеттер
арасындағы қайшылықбірінші дүниежүзілік соғыстың басталуына алып
келді.Соғыстан кейін жеңген елдер мен жеңілген елдеп арасындағы бітім
шарттары мен 1919 жылғы Париж бітім конференциясының қорытындылары да
аталған елдер арасындағы қайшылықтарды түпкілікті шеше алмады.Париж бітім
конференциясы шешімдері бойынша Еуропаның саяси картасында едәуір
өзгерістер болды.Германия барлық отарларынан айырылды,Эльзас пен Лотарангия
Францияға қайтарылды,Батыс Пруссиядан бас тартуға мәжбүр болды.Жаппай
әскери міндет жойылды.Ерікті түрде жалдану арқылы жасақталатын құрғақтағы
әскер саны 100 мың адаммен шектелді.Германияға ауыр артиллерия,әскери әуе
күштерін және оның одақтастарымен жасалған шарттар халықаралық қатынастарда
Версаль жүйесі деген атпен белгілі болды.Версаль жүйесі бойынша отарларды
қайта бөлісу жүргізілді,яғни ірі мемлекеттер арасында отарлардың бір
бөлігін қайта бөлу жүргізіліп,отаршылдықтың жаңа түрі пайда болды.
Еуропа елдерінде барлық күш-қуатын,экономикалық әлеуетін пайдаланған
Германия КСРО-ға қарсы "Барбаросса" соғыс жоспарын жасады.Бұл жоспар
бойынша Кеңес Одағын 8-10 апта аралығында талқандау жоспарланды.Гитлерлік
командованиенің КСРО-ға қарсы шабуыл жасау жоспары және оның дәл мерзімі
Сталинге мәлім болғанымен,ол қандайда бір жанжал және арандатушылық туып
кетпеу мақсатында шекара маңындағы әскерлерге немістердің арандатуына түсіп
қалмауға,қарсы оқ атпауға бұйрық берілді.Қару-жарақтар мен оқ-дәрілір
қоймада сақталды.1939 ж 23 тамызда КСРО мен Германия арасындағы бір-біріне
шабуыл жасаспау және өзара ықпал жасау аймағы туралы келісімге деген
сенімділік басым болды.Бұл туралы соғыс қарсаңында шекара қызметінде
қызмет еткен соғыс ардагері М.М.Марков былай деп емке алады: "Соғыстан екі
апта бұрын комсомол бөлмесінде "Германия-Кеңес Одағының сенімді досы"деген
тақырыпта лекция оқылды.Лекциядан кейін танкілер кансервацияға қойылды,қару-
жарақтар қоймаға тапсырылды.Екі аптадан кейін аспанда ұшақтар көрінді.Біз
өзіміздің әскерлердің жаттығуы басталған екен деп ойлап мән бермедік.Олар
екпіндете келіп,қоймаларға бомбалар тастай бастады."Бұл оқу-жаттығу
бомбалары"(цементтен жасалғалған) деген айқай естілді.Бірақ үлкен
жарылыстар болып,қоймалар өртене бастады.Осыдан кейін ғана біз соғыстың
басталғанын түсіндік".
Екінші дүниежүзілік соғыс адамзат баласына үлкен қасірет әкелді.Бұл
соғысқа 1,7 млрд. Халқы бар 61 мемлекет (әлем халқының 80%) қатысты.Соғыс
қимылдары 40 мемлекеттің жерінде жүріп,110 млн. Адам әскер қатарына
алыныды. 60 млн. Адам қаза тапты.Әлемдік тарихта "Холкост" деген атпен
белгілі болған еврей халқын жою саясаты жүргізілді.Фашистер барлығы 6
млн.еврейді қырғынға ұшыратты.
Соғыс жылдарында КСРО - 27 млн., Германия – 13,6 млн., Польша – 6 млн.,
Қытай – 5 млн., Жапония – 2,5., Индонезия -2 млн., Англия – 375 мың, АҚШ –
275 мың адамынан айырылды.
Бұл Жеңісте қазақстандықтардың да үлесі зор. 1 млн. 360 мың қазақстандық
Кеңс Армиясының қатарына ел қорғауға аттанып,зұлым жаумен шайқасты. 600 мың
қазақстандық майдан далаларынан қайтып оралмады.Бұның ішінде 550-600 мың
қазақтың 350 мыңы майданда қаза тапты немесе хабар-ошарсыз кетті.Қарапайым
арифметикаға жүгінсек,Кеңес халқының 15%. қазақстандықтардың 11% (майданға
аттанған әрбір қазақстандықтың екіден бірі,әрбір қазақтың 70%) қаза
болды.Олардың сүйегінің қай жерде шашылып қалғанын немесе қайда жерленгенін
туыстары да білмейді."Қаза тапқан соңғы орыс солдаты жерленіп,құрметке ие
болғаннан кейін ғана соғыс аяқталды деуге болады" деп А.В.Суворов
айтқандай,әлі күнге дейін соғыста қаза болғандарға лайықты құрмет жжасай
алмай келеміз."Ешкім де еш нәрсе де ұмытылмайды" деп қанша жерден
айтқанымызбен қаншама боздақтарымыз хабарсыз кетті немесе соңғы құрметке
(лайықты жерлеу рәсіміне) ие бола алмады.
Қазақстандықтартың майданға аттануы және
олардың қахарман ерліктері
1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы Кеңес Одағы үшін бұрын-соңды бастан
кешкен барлық соғыстардың ішіндегі ең ауыры болды.Соғыс елді біртұтас
жауынгерлік лагерьге айналдыруды,бүкіл экономикамен кеңес халқын күш-
жігерін майдан мүдесінедауды жеңу мақсатына жұмылдыруды талап
етті.Қазақстан еңбекшілері бұл міндетті толығымен қолдады.Сөйтіп,азаттық
соғысына бір кісідей көтерілді.Осы тұста өткен жиындарда олар Отан
алдындағы парызын орындауға әзірт екендіктерін білдірді.Қызыл Армияның
қатарына өз еріктерімен баратындықтары туралы қалалық және аудандық әскери
комиссариаттарға мыңдаған арыздар түсіп жатты.Жас жігіттер мен қыздар,аға
буын өкілдрі қолдарына қару алып,майданға аттануға тілек білдірді.
Соғыстың алғашқы күндерінде-ақ Алматы,Жамбыл,Оңтүстік
Қазақстан,Қырғызстаннан шақырылған жігіттерден 316 – атқыштар дивизиясы
жасақталды.Оның командирі болып азамат соғысына қатысушы генерал
И.В.Панфилов тағайындалды.Соғыстың бастапқы үш айының ішінде 238, 310, 387
және 391 – атқыштар дивизиялары құрылды.1941 жылдың аяғына дейін мұнда тағы
бір дивизия,үш бригада жасақталды.Соғыс кезінде не бары республикада 12
атқыштар, 4 атты әскер дивизиясы,20 аса атқыштар және атты атқыштар және
атты әскер бригадалары,әуе күштерінің,зеңбірекшілерінің полктері,әр түрлі
соғыс саласының ондаған батальондары құрылды.Республика адам күштерімен тек
қазақстандық құрамалар мен бөлімшелердің ғана емес,сондай-ақ Қазақстан тыс
жердегі басқа да құрамалар мен бөлімдерді толықтырып отырды.Қарулы күштер
мен еңбек армиясының қатарына барлығы 1,8 млн. қазақстандықтар
қатысты.Республика майданға 14,1 мың жүк және 16,2 мың арба жіберді.
Қазақстан офицер кадрларын және армия мен флот үшін резерв даярлау ісіне
лайықты үлес қосты.1941-1945 жж.әскери оқу орындарына 42 мыңнан астамжас
қазақстандықтар жіберілді,республика жерінде тұрған 27 әскери оқу орны 16
мыңдай офицер даярлап шығарды.
Ұлы Отан соғысының даңқты тарихының беттеріне жазылған
ақзақстандықтардың ерлігі ьаз болған жоқ.Еліміздің басқада халықтарының ұл-
қыздарымен қатар біздің республиканың жастарыда жаумен Балтық теңізінен
Қара теңізге дейінгі майдан шептерінде ерлікпен шайқасты.Қазақстандықтар
соғыстың алғашқы күндерінен бастап басқыншылармен кескілескі ұрыс
жүргізді.Даңқты Брест қамалын қорғаушылардың қатарында мыңдаған
қазақстандықтар болды.Олардың арасында Ғ.Жұматов, Ш.Шолтаров, К.Иманқұлов,
Е.Качанов, т.б. жаумен жан аямай шайқасып,ерліктің үлгісін көрсетті.Жау
тылында қалған көптеген жауынгерлер партизан қозғалысына қатысты.
Әсіресе Мәскеу түбіндегі шайқаста қазақстандықтардың жауынгерлік даңқы
шықты.Республикада жасақталған 316 – атқыштар дивизиясына астанаға апаратын
негізгі өзекті жолдардың бірі – Волокаламскиитас жолын қорғау
тапсырылды.Мұнда майор Бауыржан Момышұлы басқарған 1073 –ұлан атқыштар
полкі жау шабуылына дивизияның басқа бөлімдерімен бірге ерлікпен тойтарыс
берді Б. Момышұлына 1990 жылы Совет Одағының Батыры атағы берілді.Қысқа
мерзім ішінде бұл дивизияның жауынгерлері бір танк және екі жаяу әскер
дивизиясын талқандады. 316 – дивизияның жоғары қахармандық қабілетін
қамтамасыз етуге оның командирі И.В.Панфилов зор еңбек сіңірді.
Дубосеково разъезі түбінде 28 – панфиловшы жауынгерлер жаудың 50
танкісінің шабуылына қарсы тұрды.Саяси жетекші В.Г,Клачковтың жауынгерлерді
ерлікке жігерлендіріп: "Ресей жері кең байтақ,бірақ шегінер жер
жоқ,артымызды - Мәскеу!" – деген сөздері бүкіл майданға тарап кетті. 28
жауынгер – орыстар, қазақтар украиндар, қырғыздар – 4 сағат бойы өршелене
жасалған жау танктерінің тынымсыз шабуылына ерлікпен тойтарыс берді.Олап
қасық қаны қалғанша шайқасты.Бәрі дерлік қаза тапты,бірақжауды
өткізбеді.Сондай-ақ Мәскеуді қорғау тарихына панфиловшылар дивизиясы
бөлімдерінің саяси жетекшілері:
П.В.Вихров,М.Ғабдуллин,автоматшылар :Т.Тоқтаров,Р.Амангелдиев мәңгі өшпес
із қалдырды.
316 – дивизия жауынгерлерінің ерлігі мен қахармандығы жоғары бағаланды.
1941 жылы 17 қарашада оған 8 - ұлан дивизиясы атағы берілді.Мәскеу
түбіндегі ұлы шайқасқа панфиловшылардан басқа Қазақстанда жасақталған басқа
да әскери құрамалар қатысты.
Ұлы Отан соғысы барысында сталинград шайқасы бетбұрыс кезең болды.Бұл
сұрапыл шайқасқан құрамалардың арасында Қазақстанда жасақталған 38 –
атқыштар дивизиясы бар еді.Ол әр кезде 62 – армия қолбасшысы С.С.Шумилов
құрамында соғысты.
Қазақстандық жауынгерлер тек Сталиград түбінде ғана емес,сонымен қатар
Курс иінінде,Днепр,Ленинград үшін шайқастарда жан киярлықпен
күресті.Ленинград қоршауындағы әскери бөлімдерде қызмет еткен
жауынгерлердің арасында Д.Шыныбековтың,алысқа ататын зеңбірекке бекітілген
аэростат командирі С.Жылқышиевтің есімдері мақтанышпен аталып жүрді. 1942
жылғы шайқастардың бірінде Батыс Қазақстан облысындағы Жаңақала ауданының
түлегі Арыстан Ахметов өз есімін өшпес даңққа бөледі.Ол 19 жауынгермен
әскери маңызы бар бір төбені даудан қорғап,соңғы адамы қалғанша
соғысты.Жаралы болып ес-түссіз жау қолына түскен одан жау солдаттары әскери
мағлұмат алмақ болып азапқа салды.Тістерін сындырып,құлағын кесті.Осындай
азапта жау офицерінің бетіне түкіріп,қайсарлық пен қахармандық үлгісін
көрсеткен а.Ахметовты қанішерлер үстіне жанармай құйып өртеп жіберді.Батыр
жігіт жау алдында сес бермей,өмірден өтті.Елге оның ерлігі туралы хабар
майдангер жазушы павел Кузнецовтың очерктері арқылы жетті.
Қуатты жарылғыш минамен жау танкісінің астына түскен Қарсыбай
Сыпатаев,капитан Н.Гастеллоның ерлігін қайталаған ұшқыш Нүркен
Әбдіров,жаудың пулеметтен оқ шашып тұрған дзотының аузын өз кеудесімен
жапқан Лениград қорғаушысы Сұлтан Баймағанбетов қазақ жауынгерлерін
рухтандырды.
Қазақстандық жауынгерлер Украинаны,Белоруссияны,Балтық бойын,Молдавияны
азат етуге қатысты.Мыңдаған қазақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz