Жоғары оқу орындарында оқыту процесінде студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастырудың педагогикалық шарттары

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 118 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік

университеті

ӘОЖ 378. 02:37. 035. 6 Қолжазба құқығында

ДАТХА МАДИНА ИБАДУЛЛАҚЫЗЫ

ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ОҚЫТУ ПРОЦЕСІНДЕ

СТУДЕНТТЕРДІҢ ОТАНСҮЙГІШТІК СЕЗІМДЕРІН

ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫ.

6 N0103 - Педагогика және психология

Педагогика және психология магистрі академиялық

дәрежесіне ізденудегі магистрлік диссертация

Ғылыми жетекшісі: п. ғ. к., доцент Алметов Н. Ш.

Қазақстан Республикасы

Шымкент

2007

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

Жоғары оқу орындарында оқыту процесінде студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негіздері. . . 8

1. 1 Педагогикалық теорияда студент-жастардың отансүйгіштік тәрбиесі

мәселесі . . . 8

1. 2 Қазіргі студент -жастарды отансүйгіштікке тәрбиелеудың

ерекшеліктері . . . 28

1. 3. Оқыту үрдісінде студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеудің теориялық

моделі . . . 41

ІІ . Жоғары оқу орындарында оқыту процесінде студенттерді

отансүйгіштікке тәрбиелеудың педагогикалық шарттары және

технологиясы . . . 49

2. 1 Оқыту процесінде студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалып-

тастырудың педагогикалық шарттары . . . 49

2. 2 Оқыту үрдісінде студенттердің отансүйгіштік сезімдерін

қалыптастыру технологиясы . . . 56

2. 3. Оқыту процесінде студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыруға бағытталған педагогикалық-тәжірибелік жұмыстың мазмұны мен нәтижелері . . . 66

Қортынды . . . 81

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 83

Қосымша . . . 112

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейтестілігі. Қазақстан Республикасы Президенті Н. Ә. Назарбаев «Қазақстан - 2030» стратегиялық бағдарламасының «Қазақстан мұраты » деп аталатын бөлімінде - еліміздің тұтастығын, оның тыныштығын яғни мемлекетімізге қауіп төндіретін қандай да болмасын ішкі және сыртқы күштерден сақтау міндетінің өзі, жастарымызды отаншылдық, елжандылық, патриоттық рухта тәрбиелеуді жүктейді [ 1 ] .

Өзінің «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауында Елбасы қазақстандық патриотизм мен саяси ерік-жігер жаңа Қазақстанды құрудың аса маңызды факторлары екендігін атап өтеді. «Біздің бірлескен шешімдеріміз бен тындырған ісіміздің нәтижелері таңданарлықтай болды, - дейді Н. Ә. Назарбаев, - мұның бәрі де, жаңа жалпы қазақстандық патриотизмнің іргетасын қалап, біздің Отанымыздың -, біздің барша көпұлтты және көпконфессиялы қоғамымыздың, біздің балаларымыздың тамаша келешегі бар екеніне негізді мақтаныш пен сенімдікті туындатады»[2] .

«Патриотизм Отанға деген сүйіспеншілік жеке адамның аман - саулығы, мемлекеттік қауіпсіздікке байланыстығын сезіну, әр адам өзінің мемлекетке тәуелді екендігін, олай болса мемлекетті нығайту жеке адамдарды күшейту екендігін мойындау», - деп жазады Б. Момышұлы [3, 71 б. ] .

Қазіргі таңда жас ұрпақ бойында патриоттық сананы қалыптастыру, ол үшін патриоттық іс - әрекет ұйымдастыру, бұл шараны іске асыру үшін оқу - тәрбие процесінде отансүйгіштік тәрбие беруді жетілдіру қажеттілігі туындап отыр. Үздіксіз білім беру жүйесінің барлық сатыларында оқушы жастардың отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыруды жаңа сапалық денгейге көтеру Отанымыз - Қазақстан Республикасының даму болашағының көзденген ұлы мақсаттарымызды іске асырудың кепілі. Осыған байланысты патриоттық тәрбие мемлекеттік, әлеуметтік

орын алатын педагогикалық тұрғыдан зерттеуді қажет ететін маңызды мәселе .

Оқушы - жастарды отансүйгіштікке тәрбиелеу жөніндегі алғашқы еңбектер демократ - ағартушыларымыз Ш. Уалиханов, Ы. Алтынсарын, А. Құнанбаевтардың есімдерімен байланысты . ХХ ғасыр басындағы қазақтың белгілі зиялылары С. Торайғыров, Ә. Диваев, А. Байтұрсынов, Ш. Құдайбердиев, М. Дулатов, Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев т. б. өз еңбектерінде ұрпақтар тәрбиесінде отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыру

жолдарын ғылыми тұрғыда арнайы қарастырды. Халық қаһарманы, белгілі қайраткер жазушы Б. Момышұлының патриоттық тәрбие маселесі-

не арналған арнайы еңбектерінің теориялық және практикалық маңызы ерекше.

Педагогика ғылымының классиктері К. Д. Ушинский, А. С.

Макаренко, С. Т. Шацкий, Н. К. Крупская, В. А. Сухомлинский т. б.

оқушы-жастар патриоттық тәрбиесін теориялық негіздерін қалаған.

Отансүйгіштікке тәрбиелеу мәселелері көптеген педагог - ғалымдардың ( А. П. Кабаченко, Л. В. Метелица, Г. П. Лебедев, Л. Ф. Спирин, П. В. Конаныхын, Э. В. Коваленко, М. М. Ященко т. б. ) еңбектерінде кеңінен қарастырылған.

Отандық педагог - ғалымдар А. Бижанов, У. К. Санабаев, А. Бейсембаева, А. Ә. Түктібаева, Ө. Жұмақанов, Р. Ж. Ержанова, К. Б. Сейталиев, А. А. Қалыбекова, Ж. Ж. Наурызбай, Қ. Ж. Қожахметова, С. Қалиев, К. Ж. Бұзаубақова, С. Қ. Қасенов, К. Т. Елемісова, Б. Ү. Үрбісінов, Е. Жұматова, С. Т. Иманбаева, Д. С. Құсайынова, Ә. Айтақов, Ш. Әміралиев т. б. еңбектерінде оқушылардың отансүйгіштікке тәрбиелеуге байланысты мәселелер қамтылған.

Дегенмен, педагогикалық, психологиялық және оқу - әдістемелік әдебиеттерді, арнайы зерттеулерді талдаудың нәтижесі бүгінгі күнге дейін жоғары оқу орындарында педагогикалық пәндерді оқытуда студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыру әдістемесінің назардан тыс қалып келгендігін көрсетеді. Болашақ мамандарды даярлауда оқыту үрдісінде студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеу одан әрі жетілдіруді талап етеді.

Бұл жағдайларда жоғары оқу орындарында студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеудің міндетті деңгейіне қойып отырған талаптары мен қазіргі таңдағы оқыту үрдісінде болашақ мамандарды

Отанды сүюге, оны қорғауға, мемлекетті нығайтуға дайындықтарын

қамтамасыз ету тәжірибесі арасында сәйкессіздікке әкеліп соқтыруда .

Сондықтан жоғары оқу орындары оқу процесінде студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастырудың деңгейіне қойылытын қазіргі

талаптар мен оны жүзеге асырудың ғылыми - негізделген педагогикалық шарттары және әдістемесінің жасалынбауы арасында қайшылық туындап отыр.

Демек айқын көрініп отырған қарама - қайшылықты ғылыми негізде шешу біздің зерттеуіміздің проблемасы болып табылады. Осыған орай, бұл проблеманың теориялық және практикалық маңыздылығын ескере отырып, ғылыми зерттеуіміздің тақырыбын былай деп алдық - «Оқу процесінде студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыру

Зерттеудың мақсаты - жоғары оқу орындары оқу процесінде студеттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастырудың тиімділігін арттыру педагогикалық шарттарын теориялық тұрғыда негіздеу, әдістемелік талдама жасау.

Зерттеу нысанасы - жоғары оқу орындарында оқу - тәрбие жүйесінде студент - жастарды трбиелеу процесі.

Зерттеу пәні - оқу процесінде студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыру.

Зерттеудің ғылыми болжамы - жоғары оқу орындары оқу процесінде студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыру тиімді

болуы мүмкін, егерде:

- оқу пәндері мазмұныңың отансүйгіштікке тәрбиелеу мүмкіндіктері анықталып, одан мақсатты түрде пайдаланылса;

- тәрбиелеуші оқыту принципі іске асырылып, оқу үрдісінде отансүйгіштікке тәрбиелеудің арнаулы әдіс - тәсілдерінен пайдаланылса;

- болашақ маманды кәсіптік тәрбиелеу отансүйгіштік бағдарда жүзеге асырылса;

- мотивациялық, когнитивтік және мінез-құлықтық компоненттерінің өзара бірлігі негізінде қалыптасатын, студенттердің жеке тұлғасын интегративтік қасиеті ретіндегі отансүйгіштікті қалыптастыру технологиясын пайдалану;

- оқыту процесінде отансүйгіштікке тәрбиелеудің этникалық - аймақтық ерекшеліктерін есепке алу, халықтық салт-дәстүрлерді пайдалану;

- болашақ мамандардың кәсіптік қалыптасуы және азаматтық - субъектілігін позициясының жан-жақты даму контексінде отансүйгіштік сезімдерін (отансүйгіштігін) тәрбиелеу;

Зерттеудың міндеттері:

1. Жоғары оқу орындарында студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеудің мәнін, құрылымын және міндеттерін айқындау.

2. Қазіргі жоғары оқу орындары тәжрибесінде оқу процесінде студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеудің мүмкіндіктерін ашу.

3. Оқу процесінде студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыру тиімділігінің педагогикалық шарттарын айқындау.

4. Педагогикалық пәндерді оқытуда студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыру әдістемесін жасау және эксперименттік - тәжірибе жүзінде тексеру.

Зерттеудің жетекші идеясы - жоғары оқу орындарында

студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеуге мақсатты түрде бағытталған

оқу процесі болашақ мамандардың патриоттық сезімдерін қалыптастыру -

ға негіз болады.

Зерттеу жұмысымыздың әдіснамалық және теориялық негізіне жеке тұлға түралы теория; таным теориясы; жеке тұлғалық іс - әрекет теориясы; тәрбиелеуші оқытудың тұжырымдамалық негіздері; оқушы - жастарды тәрбиелеудің тұжырымдамалық ережелері; отансүйгіштікке тәрбиелеудің мәнін анықтайтын философиялық, психологиялық, педагогикалық тұжырымдамалар жатады.

Зерттеудің дерек көздері: философтар, педагогтар, психологтар т. б. зерттеу мәселесі бойынша жарық көрген еңбектері; әр дәуірде өмір сүрген ойшыл - ғұламалардың, педагогика классиктерінің отансүйгіштікке тәрбиелеу туралы ой- пікірлері; жоғары оқу орындарында студент - жастарды тәрбиелеу мәселелері құрастырылатын директивті және нормативтік құжжаттар және ережелер; жоғары оқу орындарының оқу бағдарамалары, оқу - әдістемелік құралдар, тәрбие жоспарлары; студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеу бойынша озат педагогикалық тәжірибе.

Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, арнаулы әдебиеттерге теориялық талдау жасау; жоғары оқу орындарының озат тәжірибесін жинақтау, талдау жасау және қорыту; зерттеу бойынша арнаулы сауал - сұрақ, әңгіме,

диогностикалық байқау жүргізу; жоғары оқу орындары құжаттарын

қарау және талдау; эксперименттік - тәжірибе жұмысы; зерттеу нәтижелерін сандық және сапалық талдау әдістері.

Зерттеу жүргізілетін тірек оқу орындары. М. О. Әуезов атындағы

Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік университетинің Педагогикалық мәдениет және өнер институты, Оңтүстік Қазақстан медициналық академиясы болды.

Зерттеу кезеңдері. Зерттеу үш кезеңде, жүйелі түрде бірізіділікпен жүргізіледі .

Бірінші кезеңде ( 2005-2006 ж. бірінші жартысы) - отансүйгіштікке тәрбиелеуге қатысты философиялық, психологиялық, педагогикалық ғылыми - әдістемелік әдебиеттерге жоғары оқу орындарының құжаттарын, бағдарламалары мен пән оқулықтарына сараптама жүргізіліп, жұмыстың ғылыми - теориялық негіздері жасалынды. Жоғары оқу орындары оқыту процесінің студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеудің мүмкіндіктері ашылды.

Екінші кезеңде (2006 ж. екінші жартысы - 2007 ж. басы) - оқу процесінде студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастырудың педагогикалық шарттары анықталды . Болашақ мамандарда отансүйгіштік сеземдерін қалыптастырудың әдістемесі жасалынып эксперименттік - тәжірибелік жұмыстары барысында тексеріледі.

Үшінші кезеңде ( 2007 ж. бірінші жартысында) - зерттеу жұмысының нәтижелілігі тексеріледі, тұжырымдар мен ғылыми - әдістемелік ұсыныстар дайындалады.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

- жоғары оқу орындарында студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеудің мәні, құрылымы және міндеттері айқындалды;

- оқу процесінде студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеудің мүмкіндік -

тері ашылды;

- оқу процесінде студенттерді отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыру -

дың педагогикалық шарттары айқындалды;

- жоғары оқу орындарында педагогикалық пәндерді оқытуда студент- тердің отансүйгіштік сезімін қалыптастырудың әдістемесі жасалынып тәжірибелік - эксперименттік жұмыс жүзінде дәлелденді.

Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы - Зерттеу жұмысымыздың нәтижелері жоғары оқу орындарында болашақ педагог мамандарды даярлауда студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеу үрдісінде пайдаланылуы мүмкін.

Оқу үрдісінде студенттерді отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыруға

қатысты ғылыми - әдістемелік ұсыныстар мен тұжырымдар педагогикалық пәндер ғана емес, басқа курстарды оқытуда да тәрбиелік міндеттерді іске асыруда қолданыс табуы мүмкін.

Қорғауға ұсынылатын қағидалар:

1. Жоғары оқу орындарында студенттерді адамгершілікке тәрбиелеудің

мәні, құрылымы және міндетттері .

2. Қазіргі жоғары оқу орындары тәжірибесінде оқу процесінде студент -

терді отансүйгіштікке тәрбиелеудің мүмкіндіктері.

3. Оқу процесінде студенттердің отансүйгіштік сезідерін қалыптастыру тиімділігінің педагогикалық шарттары.

4. Педагогикалық пәндерді оқытуда студенттердің отансүйгіштік сезімдерін қалыптастыру бойынша әдістемелік нұсқаулар.

Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі:

Зерттеу нәтижелері әдіснамалық және ғылыми - әдістемелік негіздерге

сүйеніп айқындалған теориялық дәйектілігімен, кешенді әдіс - тәсілдердің қолданылуымен, зерттеу жұмысының ғылыми аппаратқа сәйкестілігімен педагогикалық пәндерді оқытуда студенттерді отансүйгіштік сезімдерін

қалыптастырудың педагогикалық шарттары мен әдістемесі тиімділігінің эксперименттік - тәжірибе жүзінде тексеріліп, нәтижесінің жоғары оқу орындарында оқу - тәрбие үрдістеріне енгізілуімен қамтамасыз етіледі.

Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және іс - тәжірибеге енгізу:

Зерттеу жұмысының нәтижелері тәжірибелік - эксперименттік жұмыс барысында, зерттеу материалдардың «Қазіргі жағдайда салауатты өмірді қалыптастырудың инновациялық технологиялары» (Шымкент, 2006) атты халықаралық ғылыми - практикалық конференциясында, «Отандық тарихты үйрену барысында жастар патриоттық тәрбиесі» атты республикалық ғылыми - практикалық конференциясында (Алматы, 2006) баяндама түрінде жарияланды.

Курстық жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспе, екі тараудан, қортындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

Кіріспе бөлімінде зерттеу тақырыбының көкейтестілігі, дәйектілігі, мақсаты, нысанасы, пәні, болжамы мен міндеттері, әдістері тұжырымдалып, оларды шешудің теориялық және практикалық маңыздылығы айқындалады.

«Оқу процесінде студенттердың отансүйгіштік сезімдерін қалыптастырудың ғылыми - теориялық негіздері» деп аталатын бірінші бөлімде студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеудің педагогикалық негіздері айкындалып, жоғары оқу орындары оқу үрдісінде болашақ мамандарды отансүйгіштікке тәрбиелеу мүмкіндітері анықталады.

«Жоғары оқу орындарында оқу процесінде студенттерді отансүйгіштікке тәрбиелеудың әдістемесі» атты екінші бөлімде оқыту үрдісінде студенттерде отансүйгіштік сезімдерін қалыптастырудың

педагогикалық шарттары және әдістемесі негізделеді.

Қортындыда жүргізіліп жатқан зерттеу жүмысымыздың алғашқы нәтижелері тұжырымдалады.

Қосымшада кейбір бастапқы зерттеу материалдары ұсынылған.

ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ОҚЫТУ ПРОЦЕСІНДЕ СТУДЕНТТЕРДІҢ ОТАНСҮЙГІШТІК СЕЗІМДЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ -ТЕОРИЯЛЫҚ теорияда студент-жастардың отансүйгіштік

тәрбиесі мәселесі

Еліміздің презіденті Н. Ә. Назарбаев « Қазақстанның болашағы- қоғам-ның идеялық бірлігінде» атты еңбегінде «Әрбір адам біздің мемлекетімізге,

Соның бай да даңқты тарихын, оның болашағына өзінің қатысты екенін мақтанышпен сезіне алатындай іс - қимыл жүйесін талдап жасауы қажет. Елдың проблемалары да, келешегіде, барлық адамға жақын әрі түсінікті болуы тиіс . . . Әрбір адам бала кезінен Қазақстан-менің Отаным, оның мен үшін жауапты екені сияқты мен де ол үшін жауаптымын деген қарапайым ойда бойына сіңіріп өсетіндей істеген жөн» - деген болатын [4] .

Қазақстанның тәуелсіздік алып, егеменді ел ретінде жаңа даму жолына түсуі қоғамның жалпыадамзаттық құндылыққа бағдарлаған жаңа идеологиясын қалыптастыруды қажет етеді. Бұған патриотизмді де жатқызуға болады.

Патриотизм - жаңа түсінік емес, ол-қоғамдық сана нысандарының бірі, бұл тарихи және таптық санат қоғам дамуымен бірге дамып, жаңа мазмұнмен толығып отырады.

Ғылыми әдебиеттерге жасаған талдау «патриотизм» ұғымына көптеген анықтамалар берілгендігін айғақтайды. Келтірілген анықтамалар адамгершілік қасиет ретінде патриотизмнің мәнін неғұрлым дәл ой елегінен

өткізуге мүмкіндік береді. Мәселен, философиялық түсіндірмеде «патриотизм мазмұны - Отанға сүйіспеншілік, оған шынайы берілгендік, оның өткені мен бүгінгісі үшін мақтаныш, Отан мүдделерін қорғауға ұмтылу болып табылатын адамгершілік және саяси принцип, әлеуметтік сезім» делінсе, лексикалық мағынада- патриотизм «Отанға сүйіспеншілікті, өз Отанына, өз халқына берілгендікті» білдіреді [5, 417] . Ұлттық энциклопедиялық сөздікте патриотизм - адамның Отанына, тұған еліне, оның тіліне, салт-дәстүрі мен мәдениетіне деген сүйіспеншілік сезім деп қарастырылады [6, 130] .

Патриотизм ұғымы азаматтардың қоғамдық өмірдің саяси құрылымына және басқа да компоненттеріне деген идеологиялық қарым-қатынасын білдіреді. Әрбір адам осы бір жоғары да ізгілікті сезімді әр түрлі түсінетіні белгілі: бірі бұл ұғымды өз отбасы, істеп жүрген жұмысы, туып-өскен және мекен ететін жерімен астастыраса, ал екіншісі үшін бұл мемлекет, ел, қоғам, қоршаған ортаны тұтасымен қамтитын аса кең мағыналы ұғым.

Патриотизм, жалпы алғанда ұлттық мәдениеттің, ал жекелей алып қарағанда саяси мәдениеттің элементі болып табылады. Патриотизмнің

мазмұнына мыналарды жатқызған жөн: адамның өзі туып - өскен жеріне сүйіспеншілік сезімі; ана тіліне құрметпен қарау; Отан мүдделеріне қамқорлық жасау; азаматтық сезімдердің көрініс беруі және Отанға адалдықты сақтау, оның бостандығы мен тәуелсіздігін қорғау; әлеуметтік

және мәдени жетістіктерге деген мақтаныш; Отанның тарихи өткеніне және одан қалған мұраларға, дәстүрлерге құрметпен қарау; өз еңбегін, күш-жігері мен қабілеттерін Отанның гүлденуіне арнауға ұмтылу [7; 8; 9; 10; 11] .

Патриотизмнің мәні туралы сөз еткенде, патриотизм идеялары бағзы замандардан-ақ қалыптасқанын және бұл прогресшіл идеяларды игерудің патриоттық тәрбиеде маңызды мәні бар екенін атап өткен жөн.

Патриотизм идеясының дамуы, ең алдымен, Аристотель, Платон, Цицерон, Әл-Фараби, Ж. Баласағұн секілді ежелгі ойшылардың есімімен байланысты. Олар патриоттық сана-сезімдегі басты мәселе Отанға деген

көзқарас, өйткені Отан ең алдымен саяси ортаны, құқықтық қатынастарымен байланысты адамдардың бірігуін және мемлекетті қамтиды, деп есептеді [12; 13] .

Біздің зерттеуіміздің контекстінде тәрбиенің психологиялық нысаны тұлғаның ой сферасы болып табылатынын атап өткен жөн, бір жағынан ол оқу мен тәрбие процессі арасындағы интеграцияны айқын аңдауға, екінші жағынан-тұлғамен тиімді тәрбие жұмысына ықпал ететін әдістемелік ұстанымдар, формалар тәсіл-амалдардың негізгі белгілерін сипаттауға мүмкіндік береді.

Қазіргі заманғы педагогикалық ғылымда, адамзаттың дамуы туралы педагогикалық ойдың көптеген ғасырлық іргетасымен қаланған «тәрбие» категориясы туралы өте белгілі көзқарас қалыптасты.

ХХ ғасырдың 20-30 жылдары ғалымдар, В. А. Сухомлинский, А. С. Макаренко, А. В. Луначарский, т. б. ғалымдар «жаңа адам», «үйлесімді дамыған тұлға» проблемасы мен тәжірибесін оқып зерттеді. А. С. Макаренко тұлғаның ұжымдағы тәрбиесі теориясын жасап, іс жүзіне асырды. Осы айтылған жөнінде ол «Ұжымды тұлға эгоизмі мен жанасатын барлық нүктелерінде қорғай отырып, ұжым мұнымен әрбір тұлғаны да қорғайды және оның дамуына ең қолайлы жағдайларды қамтамасыз етеді . . . Ұжымның талаптары тәрбиелеуші болып табылады . . . талапқа қатысушыларға қатысты . . . тұлға тәрбиелік әсер нысаны емес, оның иеленуші - субъекті, бірақ ол бүкіл ұжымның мүддесін білдіре отырып, субъект болады», - дейді. Тәрбиелік процесстің мәні туралы айтқанда « . . . тәрбие мәселесін, тәрбие әдістерін сабақ берумен шектеуге болмайды, -дейді. А. С. Макаренко - « . . . тәрбие процессі тек сыныпта ғана өтпейді, ол жер бетінің әрбір шаршы метрінде жасалады» [14, 131-132] .

В. А. Сухомлинскийдің тәрбие концепциясында тұлғамен жеке жұмысты тереңдету қажеттілігін үйлесімді дамыған тұлғаны қалыптастыратын айтылады. «Тәрбие» - деп көрсетеді В. А. Сухомлинский - «бұл тәрбиеленушілердің де, тәрбиелеушілердің де тұрақты рухани баюы мен

жаңаруының, көп қырлы процессі» [15, 71] .

Тәрбиеге кешенді қарауды А. В. Луначарский тұлғаның жан-жақты даму қажеттілігіне негіздеді, « . . . адам - үш өзара аралас, бірақ . . . бөлек көзқарастар тұрғысынан қарастырыла алады. Бір жағынан бұл ақыл, ол фактілер мен идеяларды сіңіріп, адам неге ұмтылатынын және неден қашатынын көрсетеді: бұл сезім, ой тудырып фактілер мен идеяларды меңгертуші,

адамда ынталандыратын және оның жүріс-тұрысын анықтайтын бағыттаушы күші; сонан соң техника яғни, білгірлік, білім мен сезімдер басшылыққа алып белгілі нәтижелерге жету. Тәрбие жұмысы барлық жағынан жүреді. Ол идеялы - теориялық техникалық оқытудан және тәрбиелеуден тұрады »

[16, 14] .

Қазіргі заманда жоғарыда аталған ғалымдардың тәжірибесі мына педагогтар мен психологтардың: П. П. Блонский, Л. С. Выготский, С. А. Рубинштейн, Н. И. Болдырев, А. А. Леонтьев, К. Д. Ушинский, П. Ф. Каптерев, Б. Т. Лихачев, Ю. К. Бабанский, В. А. Сластенин, А. В. Мудрик, И. Ф. Мищенко, Е. Н. Шиянов, Л. Д. Столяренко, А. А. Реан, Н. В. Бордовская, Н. В. Басова, Н. И. Рожков, С. С. Селиванов, Л. В. Байбородова т. б. еңбектерінде ғылыми өз жолын тапты.

Тәрбие қоғам мүддесі және оның даму деңгейіне сәйкес жүзеге асырылды, басқаша айтқанда, тәрбие бұл жеткіншек ұрпақты өмірге дайындау, балалар мен жастарды және ересектерді өмір сүру жағдайларына бейімдеу мен осы жағдайларды жетілдіру. Бұл жөнінде В. С. Селиванов былай деп атап көрсетеді: «Тәрбие . . . табиғаты жағынан әлеуметтік құбылыс болып табылады, оған барлық әлеуметтік - экономикалық және саяси құрылымдар қамтылған: тәрбие өмір үшін, оны жалғастыру үшін үйымдастырылады, ал өмір педагогтандырылады» [17] .

П. П. Блонскийдің ойынша «Тәрбиелену дегеніміз- өзін-өзі анықтау, жаңа адам өмірдің болашақ жасаушысын тәрбиелеуде оның өзін тәрбиелеуін ұйымдастыру » [18, 21] . Ал Н. И. Болдыревтің пікірі бойынша «Тәрбие - бұл бүтін бір процесс. Адам мақсатты тұлға ретінде тәрбиеленеді. Әуелі музыкалық қабілеттерді қалыптастырып, сонан соң еңбекке үйретуге; әуелі эстетикалық тәрбиемен айналысып, сонан соң дене тәрбиесіне өтуге болмайды. Мұның бәрі бір мезгілде жасалады. Тұлға бөлшектеніп емес, бүтіндей дамиды» [19, 110] .

Бізге В. С. Селивановтың мынадай пікірі ұнайды: «Тәрбие тұлғаны мақсатты дамытуға бағытталған процесс, ол кең әлеуметтік түрде тәрбиеленушінің өзінің қатысуымен барлық тұлғалық қасиеттері мен қабілеттерін дамытуға бағытталған, әртүрлі әрекеттерде жүзеге асырылады» [17, 23] .

Солай болса «Тәрбие» түсінігі педагогика категорияларының негізгілерінің бірі екендігі жалпыға белгілі, ал ол оның барлық ғылыми мәнін бір жүйеге, нақты жағдайда тәрбие жүйесіне біріктіреді. «Тәрбие» - қоғамдық өмірге және өндірістік еңбекке дайындау мақсатында жаңа ұрпақтық қоғамдық тарихи тәжірибиені игеруі үшін әлеуметтік мақсатқа бағытталған жағдайлар жасау, -дейді Л. Д. Столяренко [20, 211] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.