Студенттердің экологиялық білімін арттыруда инновациялық технологияларды пайдаланудың педагогикалық шарттары

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 127 бет
Таңдаулыға:

Қ. А. Ясауи атындағы халықаралық Қазақ - Түрік университеті

ӘОЖ 51. 378. 172 Қолжазба құқығында

СИХЫМБАЕВА ЖАМИЛЯ СӘРСЕНБАЙҚЫЗЫ

Студенттердің экологиялық білімін арттыруда инновациялық технологияларды пайдаланудың педагогикалық шарттары

13. 00. 01 - Жалпы педагогика, педагогика және білім тарихы,

этнопедагогика

Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

Ғылыми жетекші:

Жолдасбеков А. А. -педагогика

ғылымдарының докторы,

профессор.

Қазақстан Республикасы

Түркістан, 2008

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1 Жоғарғы оқу орындарында студенттердің экологиялық білімін арттырудағы инновациялық технологияларды пайдаланудың теориялық негіздері.

1. 1 Жоғары оқу орны студенттеріне экологиялық білім беру мазмұны мен міндеттері . . . 8

1. 2 Жоғарғы оқу орындарында студенттердің экологиялық білімін арттыруда инновациялық технологияларды пайдаланудың педагогикалық аспектілері . . . 20

1. 3 Студенттердің экологиялық білімін дамытудағы инновациялық технологияларды пайдаланудың қазіргі жағдайы. 37

2 Студенттердің эколгиялық білімін арттырудағы инновациялық технологияларды пайдаланудың жолдары және экспериментті зерттелуі.

2. 1 Студенттердің экологиялық білімін дамытудағы инновациялық технологиялар. …. . 57

2. 2 Студенттердің экологиялық білімін дамытудың бағдарламалық әдістері . . . . . . …. . …. . 71

2. 3 Студенттердің экологиялық білімін дамытудың экспериментті зерттелуі . . . . . 90

Қорытынды . . . 101

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . . . . 104

Қосымшалар . . . …… . . . 113

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі: Қазақстан Республикасы тұрақты дамудың жаңа жолына түскен кезеңде жастарды ізгілікке, парасаттылыққа баулитын экологиялық білім мен тәрбиенің маңызы арта түсуде. Себебі «табиғат-қоғам-адам» жүйесіндегі қарым-қатынастардың шиеленісуі жылдан-жылға күшейіп, экологиялық зардаптар жердегі тіршілікке қауіп төндіріп отыр. Адам мен табиғаттың, қоғам мен ортаның өзара әрекеттестігі, оның өнеркәсіпті өндірістің қазіргі таңдағы көптеген жарамсыз технологиялармен қарқынды өсу жағдайында өмір сүруі, өиындықтың шама-шегіне жетті. Адамзат тіршілігінің өзіне қауіп төнді: табиғат қорлары үзіліссіз сарөылысқа түсті, ортаның ластануынан адам өміріне қауіп төнді. Бүкіл әлемде экологиялық дағдарыстар мен апаттар ұлғая түсуде. Экологиялық апаттар биоортадағы жағдайларға еткен әсері арқылы дүние жүзінің әрбір аймағындағы құбылыстардың дамуына айтарлықтай ықпал жасауда.

Үшінші мыңжылдықта адамзаттың ғаламдық экологиялық мәселелерінің шешілуі жоғарғы оқу орындары студенттерінің қоршаған орта туралы сапалы білім алуына байланысты. Сондықтан студент жастарға экологиялық білім беру бүгінгі күн тәртібіндегі бірден-бір қажетті кезек күттірмес мәселе екендігі «Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналға экологилық қауіпсіздік тұжырымдамасында» (2003 ж) және «Қазақстан Республикасында көпшілікке үздіксіз экологиялық білім берудің ұлттық стратегиясында», «Білім туралы» заңда көрсетілген.

Бұл құжаттар экологиялық білімді үздіксіз білім беру арқылы ғана жүзеге асатыны баса айтылды.

Олар:

- биосфера тұрақтылығынсақтау үшін ағарту жұмыстарын ұйымдастыру арқылы;

- адам баласына туылғанынан бастап, өмір бойы экологиялық білім беру;

- халық арасында экологиялық пікірталас өткізу.

Орта ғасыр ғұламалары да табиғатты қорғауға байланысты өз көзқарастарын, пікірлерін келтіріп өткен. IX-XV ғғ. Қазақ топырағынан шыққан ғұлама ғалымдар Әл-Фараби [1], Ж. Баласағұн [2], Қожа Ахмет Иассауи [3], М. Қашқари [4] және т. б. табиғат, қоғам, адам дамуының заңдылығын, біртұтастығын, өзара байланыстылығын өздерінің ғылыми дүниетанымына арқау ете отырып, ұрпақ тәрбиесінің қайнар көздеріне үлкен мән берген.

Сонымен қатар, ағартушылар Ш. Уалиханов [5], Ы. Алтынсарин [6], А. Құнанбаев [7], қазақтың ұлы зиялылары Ж. Аймауытов [8], А. Байтұрсынов [9], М. Дулатов [10], М. Жұмабаев [11], Ш. Құдайбердиев [12] шығармаларында табиғат құбылыстарын, оның әсем көріністерін «табиғат - адам» қарым-қатынасымен байланыстырып қарастырған.

Бүгінгі таңда бұл проблемаға философтар, психологтар, педагогтар ерекше мән беріп, әр қырынан зерттеуде. Мәселен, оның философиялық негізін ТМД ғалымдары (С. С. Аверенцев [13], Э. В. Гирусов [14], М. С. Каган [15], Р. С. Карпинская [16], Д. С. Лихачев [17], Ф. Я. Полинчак [18], Н. Ф. Реймерс [19], И. П. Сафронов [20], К. О. Стошкус [21] ), республикамыздың ғалым философтары (Ақмамбет Ғ. Ғ. [22], Әбділдин Ж. М. [23], Әбішев Қ. Ә. [24], Нысанбаев Ә. Н. [25], Шалабаева Г. К. [26] ), білім мазмұнын, оның ішінде жоғарғы мектептегі оқытудың дидактикалық негіздерін ғалым педагогтар М. Н. Сарыбеков [27], К. Иманғалиева [27], Ө. Танабаева [28] еңбектерін атап өтуге болады.

Ғалымдардың зерттеу жұмыстарына жасалған талдау нәтижесінде, атап айтқанда: Ресейде (Габаев Я. И. [29], Голубец М. А. [30], Дерябо С. Д. [31], Захлебный А. Н. [32], Иоганзен Б. Г. [33], Кнорре Е. В. [34], Кучер Т. В. [35], Миронов А. В. [36], Соломина С. Н. [37], Тихонова А. Е. [38], ) Өзбекстанда (Тұрдықұлов Э. А. [39], Хакимов Э. [40] ) және Қазақстанда (Аймағанбетова Қ. [41], Бейсенова Ә. С. [42], Бірмағанбетов Ә. Б. [43], Жатқанбаев Ж. Ж. [44], Жүнісова К. Ж. [45], Керімов Л. К. [46], Қоянбаев Р. М. [47], Тілеубергенов С. Т. [48], Торманов Н. Т. [49] ) экологиялық білім мен тәрбие берудің теориялық негіздерін, мазмұнын, ұйымдастыру жолдары мен әдістерін қарастырғаны айқындалды.

Экологиялық білім беруде жоғары оқу орындары оқытушылары тарапынан инновациялық технологияларды пайдаланудың ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеру маңызды мәселе болып табылады.

Инновациялық үдерістерді зерттеу барысында жүйенің бір жағдайдан екінші жаңа жағдайға көшуі және жаңалықты енгізу үдерісіне басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығы К. Ангеловски [50], М. В. Кларин [51], Н. В. Горбунова [52], В. Я. Ляудис[53], М. М. Поташник [54], С. Д. Поляков [55], Т. И. Шамова [56], О. Г. Хомерики [57], Н. Р. Юсуфбекова [58] және т. б. көптеген зерттеушілердің еңбектерінде қарастырылған.

Философиялық және педагогикалық әдебиеттерде кейбір ғалымдар инновациялық үдерістерді зерттеу барысында жаңалықтың жүйелілік, әрекеттік тұжырымдамасын ұсына отырып (Н. И. Лапин), жаңалықты енгізуді әртүрлі деңгейде (жалпы ғылымилық, жалпы әдіснамалық) талдаудың қажеттілігіне ерекше көңіл аударады.

Инновациялық-педагогикалық іс-әрекеттің жалпы және өзіндік ерекшеліктерін В. И. Загвязинский, П. И. Пидкасистый [59], А. И. Пригожин [60], Ю. Н. Кулюткин [61], А. К. Маркова [62], Н. Д. Никандров [63], Я. А. Пономарев, В. А. Сластенин [64], Л. С. Подымова, Л. Н. Фридман [65] секілді біршама ғалымдар зерттеген.

Соңғы жылдары Қазақстандық ғалымдар педагогикалық инновация мәселесіне ерекше мән беріп (Қ. Қ. Қабдықайыров [66], Ш. Т. Таубаева [67], С. Н. Лактионова [68], С. А. Көшімбетова [69] және т. б. ) әсіресе оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдалану туралы қарастырған.

Алайда бұл еңбектерде жоғары оқу орындары студенттерінің экологиялық білімдерін арттырудағы инновациялық технологияларды пайдалану туралы ғылыми тұрғыда жеке мәселе ретінде зерттелмеген.

Демек, ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде көрсетілген инновациялық технологиялар арқылы студенттердің экологиялық білімін арттыру мәселесіне сараптама жасау оның негізгі қарама-қайшылығын ашуға мүмкіндік туғызды. Бұл - жоғары оқу орны студенттеріне экологиялық білім беруде инновациялық технологияларды пайдалануға сұраныстың болуы мен осы салада теориялық және әдістемелік жолдарын зерттеу арасында және студенттерге экологиялық білім беру деңгейі мен қазіргі талаптар жүйесі арасындағы қарама-қайшылықтар туындап отыр. Мәселенің бүгінгі күнге дейін ғылыми-теориялық және әдістемелік тұрғыда қажетті деңгейде қарастырылмауы зерттеу жұмысымыздың тақырыбын «Студенттердің экологиялық білімін арттыруда инновациялық технологияларды пайдаланудың педагогикалық шарттары» деп таңдауымызға негіз болды.

Зерттеудің мақсаты: Студенттердің экологиялық білімін арттыруда инновациялық технологияларды пайдалануды теориялық негіздеп, ғылыми әдістемесін жасау және тәжірибелік-эксперименттен өткізу.

Зерттеу нысаны: Жоғары оқу орындарындағы оқу процесі.

Зерттеу пәні: Жоғары оқу орындары студенттерінің экологиялық білімін арттырудағы инновациялық технологияларды қолдану жүйесі.

Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, жоғары оқу орындары студенттерінің экологиялық білімдерін арттыруда инновациялық технологияларды пайдаланудың теориялық негізі анықталса, және әдістемелік жолдары ұсынылып, тәжірибеде тексерілсе, нәтижесі шығарылса, онда инновациялық технологиялардың студенттердің экологиялық білімдерін арттырудағы орны ерекше болғаны, өйткені инновациялық технологиялар студенттердің экологиялық білімдерін арттыруда жаңаша әдіс-тәсілдер рөлін атқарады.

Зерттеудің міндеттері:

1. Жоғары оқу орындары студенттерінің экологиялық білімін инновациялық технологияларды пайдалана отырып арттырудың теориялық негізін айқындау.

2. Студенттердің экологиялық білімін арттырудағы инновациялық технологияларды пайдаланудың қазіргі жағдайы мен мүмкіндіктерін анықтау.

3. Студенттердің экологиялық білімін арттыру мақсатындағы инновациялық технологияларды пайдалану жолдарын ұсыну.

4. Ұсынылатын инновациялық технологияларды пайдалану жолдарын тәжірибелік-экспериментте тексеру, ғылыми-әдістемелік нұсқаулар беру.

Зерттеудің жетекші идеясы: Инновациялық технологияларды пайдалана отырып студенттердің экологиялық білімін арттыруды жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие процесінде мақсатты түрде жүзеге асыру қажет.

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: табиғат, қоғам, ой дамуының жалпы заңдылықтары, теория мен практикалық диалектикалық бірлігі, жүйелі-құрылымдық қатынас, философиялық және психологиялық-педагогикалық тұжырымдамалар, жеке тұлғаны іс-әрекет арқылы дамыту теориясы, дамыта оқыту теориясы, ғалым мен практиканы интеграциялау теориясы т. б.

Зерттеу көздері: зерттеу тақырыбы бойынша философтардың, психологтардың, педагогтардың, әдіскерлердің ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикалық «Білім туралы» заңы, ҚР білім беруді дамыту тұжырымдамасы, «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасы, жоғары оқу орындарының оқу жоспарлары, бағдарламалары мен оқу-тәрбие процесі.

Зерттеу әдістері: философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерді теориялық талдау, жоғары оқу орындарының тәжірибелерін зерделеу, талдап, қорыту; оқу әдістемелік құжаттарды талдау; жоғары оқу орындары оқытушыларымен, студенттерімен әңгімелесу, сауалнама жүргізу, бақылау, студентердің іс-әрекет нәтижелерін зерделеу; тәжірибелік эксперимент жұмысы және оның нәтижелерін талдауда логикалық (салыстыру, талдап қорыту, топтау) әдістерін, математикалық статистика әдістерін пайдалану.

Зерттеудің кезеңдері: зерттеу жұмысы үш кезеңде жүргізілді.

Зерттеудің бірінші кезеңінде (2004-2005 жылдар) - тәжірибелі-ізденіс жұмыстары жүргізілді; зерттеу мәселесі бойынша педагогикалық, психологиялық, философиялық әдебиеттерге және инновациялық білім беру үдерістеріне қатысты отандық және шетелдік тәжірибелерге жан-жақты талдау жасалды. Олардың зерттеу мәселемізге байланысты қарама-қайшылықтары анықталды. Жоғары оқу орындарындағы инновациялық технологияларды пайдалану арқылы студенттердің экологиялық білімін арттырудың теориялық негіздері айқындалды.

Зерттеу екінші кезеңінде: (2005-2006 жылдар) - теориялық-әдістемелік тұрғыдағы жұмыстары жүргізілді; әдістемелік жұмыс өзінің оң нәтижесін беруі үшін, жалпы педагогикалық-психологиялық әдебиеттер мен ғылыми тұжырымдарға талдау жасау арқылы, зерттеу барысындағы жетекші теориядан туындайтын талаптарға сәйкес бір жүйеге келтірілген үлгі жасалды. Жасалған үлгінің тиімділігін және студенттердің білім деңгейлерін анықтау мақсатында арнайы тексеру жұмыстары жүргізілді.

Зерттеудің үшінші кезеңінде (2006-2008 жылдар) - эксперименталды - қорытындылау жұмыстары жүргізілді; жүргізілген тәжірибелік-эксперимент жұмысының нәтижелері анықталып, сандық және сапалық тұрғыда өңделіп, қорытындыланды. Деректер статистикалық өңдеуден өтті. Пайдаланылған әдебиеттер бір жүйеге келтіріліп, диссертациялық жұмыс талап бойынша дайындалды.

Зерттеу базасы: Тәжірибелі-эксперимент жұмысы М. Әуезов атындағы ОҚМУ-дың, Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде, Шымкент университетінде және Шымкент Әлеуметтік-Педагогикалық университетінде жүргізілді.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:

Жоғары оқу орындары студенттеріне экологиялық білім беру мазмұны мен міндеттері оны арттырудың инновациялық технологияларды пайдалануға байланысты болатындығы теориялық тұрғыда айқындады.
Студенттердің экологиялық білімін арттырудағы инновациялық технологиялар жоғары оқу орындарында пайдаланудың қазіргі күнгі сипаты анықталды.
Студенттердің экологиялық білімін арттырудың әдістері, жолдары педагогикалық шарттар ретінде ұсынылды.
Студенттердің бойында экологиялық білімдерін арттыру бойынша экологиялық білімдерін арттыру бойынша пайдаланылған инновациялық технологиялары тәжірибе-эксперимент арқылы оң нәтиже бергені анықталып, әдістемелік нұсқаулар енгізілді.

Зерттеудің практикалық мәнділігі:

Студенттердің экологиялық білімін арттырудың мазмұны мен міндеттері сұрыпталды.
Жоғары-оқу орындары студенттерінің экологиялық білімдерін арттырудағы инновациялық технологияларды пайдаланудың педагогикалық шарттары анықталды.
Экологиялық білімдерді студент бойында арттыру мақсатындағы инновациялық технологияларды пайдалану бойынша бағдарламалар ұсынылып, жоғары мектеп тәжірибесіне ендірілді.

Қорғауға ұсынылатын қағидалар:

Жоғары оқу орындары студенттерінің экологиялық білімдерінің мазмұны мен міндеттері сипатталып, оны арттыру мақсатындағы инновациялық технологияларды пайдаланудың ерекше мәнге ие екендігі.
Студенттердің экологиялық білімдерін арттырудағы инновациялық технологияларды пайдаланудың педагогикалық шарттары.
Жоғары оқу орындары студенттерінің экологиялық білімін арттырудағы инновациялық технологияларды пайдаланудың әдістемелік-тәжірибелік негіздері.
ЖОО студенттерінің экологиялық білімдерін арттыру бойынша инновациялық технологияларды пайдалануға нұсқаулар мен ұсыныстар.

Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі алғашқы әдіснамалық және теориялық көзқарастармен; практикалық жұмыс мазмұнының ғылыми аппаратқа сәйкестілігімен; зерттеу проблемасын зерделеуде зерттеу міндеттеріне барабар әдістер кешенін пайдаланумен; зерттеу деректерінің дәлелділігімен; тәжірибелі-әдістемелік жұмыстарының жоспарлы кезеңділігімен; ұсынылған әдістеменің тиімділігімен; бастапқы және соңғы көрсеткіштердің нәтижелерін қорытындылауымен; олардың тиімділігін тәжірибелі-әдістемелік жұмыстар арқылы тексеруімен және оқу-тәрбие үдерісіне кешенді ендірілуімен дәлелденді.

Диссертацияның құрылымы: диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

Кіріспе бөлімінде зерттеудің ғылыми аппараты: көкейкестілігі, мақсаты, зерттеу пәні, нысаны, міндеттері, ғылыми болжамы, зерттеудің жетекші идеясы мен ғылыми жаңалығы айқындалып, жұмыстың теориялық және іс-тәжірибелік маңыздылығы, зерттеу кезеңдері, сондай-ақ зерттеу нәтижелерін енгізу жолдары сипатталды.

1 Жоғары оқу орындарында студенттердің экологиялық білімін арттырудағы инновациялық технологияларды пайдаланудың теориялық негіздері

1. 1 Жоғары оқу орны студенттеріне экологиялық білім беру мазмұны мен міндеттері.

Қоғамдағы жахандану, адам баласының ақыл-ойы мен білімі арқылы қолдана бастаған құрал - жабдықтар, дамыған өндірістік күштерді қолдану нәтижесінде және адамзаттың табиғатқа қатынасы, биосферадағы ішкі тұрақтылық, тепе-теңдік сақталмай қоршаған ортаның табиғи байлығы, қалпы өзгеріп, экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуына алып келуде. Мұның өзі енді, керісінше табиғатқа адам көмегі, қамқорлығы қажеттігін тудыруда. Ірі оқиғалар мен өзгерімтерге толы ХХ ғасыр көптеген проблемалармен қатар экологиялық мәселені де алдыңғы кезекке қойды. Бұл бағытта істелетін шаралардың бірі экология бойынша білім беру жүйесіне көңіл бөлу.

Экологиялық білім халықаралық ұйымдар арасында жоғары деңгейде қызығушылық таныта білді. Экологиялық білімнің маңыздылығы, оның мазмұны түрлі халықаралық форумдарда нақтылай айтыла бастады.

Қоршаған ортаны қорғау бойынша білім беру мәселелеріне Біріккен Ұлттар Ұйымының екі бірдей: ЮНЕП (қоршаған орта бойынша БҰҰ бағдарламасы) және екінші ЮНЕСКО (мәдениет, ғылым, білім бойынша БҰҰ) көңіл бөлуде. Осы ұйымдардың басшылығымен қоршаған ортаны қорғау бойынша білім мен тәрбие саласында әлемдік деңгейдегі шаралар өткізілуде. Мысалы, Рио-де Жанейродағы халықаралық конференцияда экологиялық білім мәселелері бойынша жаңа ұсыныстар әзірленіп, оның негізгі бағыттары талқыланды [70] .

Жалпы бүгінгі күні экология, экологиялық білім беру мәселесі бұқаралық сипатқа ие болуда.

Ал, экологиялық білім мазмұнына келетін болсақ, ол әсіресе қоршаған орта, қоршаған ортаны қорғау, экология тұрғысындағы мәселелерді түрлі деңгейлердегі білім беру жүйесінде қарастыруға арналған.

Қоғамдағы өндіріс орындарының артып, ғылым мен техникалық өркендеуіне байланысты, қоршаған ортаны сақтау, қорғау және табиғи ресурстарды үнемді пайдалану қазіргі күннің өзекті көкейкесті мәселелерінің бірі болып отыр. Бұл мәселелерге түсініссіздікпен селқос қарау мен техникалық және экологиялық қате саясаттар, қоршаған ортаның ластануына және жер бетіндегі оганизмдердің қалыптасқан жағдайларына негативті әсерін тигізеді. Қордаланған негізгі проблемларды шешуде, табиғат пен адамзат қоғамының арасындағы қарым-қатынасардың орны ерекше. Бұл қарым-қатынастардың дұрыс дамымауы адамзатқа үлкен қауіптер туғызуы мүмкін. Табиғат ресурстары мен өзіндік құны арзан қажетті заттарды алу, экономикалық пайда табу, экологияны бұзудың негізгі себептерінің бірі. Қуатты энергия көздерімен және қазіргі заманғы жетілген техникамен қаруланған адамзат табиғатқа елеулі әсерін тигізе алары сөзсіз. Егер бұл әрекеттер мен табиғат заңдарын бұзу фактілері миллиондаған жылдар бойы орныққан байланыстарды бұзса, оның соңы-катастрофалық салдарларға жеткізуі мүмкін. Түптеп келгенде, адамдар қазіргі уақытта өз іс-әрекеті нәтижесінде туындаған апаттармен арпалысып жүр. Әсіресе, адамзаттың қоршаған ортаға әсері мен оған деген орныққан көзқарастарының биосферада қалыптасқан тепе-теңдіктерді сақтаудағы орны ерекше болып отыр.

Өткен ғасырдың екінші жартысында жер бетінде экологиялық жалпы жағдайы өте нашарлап кетті. Мамандардың мәліметтері бойынша, адамда кездесетін науқас түрлерінің басым көпшілігі қоршаған ортаның ластануы тікелей байланысты. Осындай қиын жағдайлардың орын алуы- экологиялық проблемаларды шешу барысында ғылыми нәтижелерден туындаған шешімдердің дұрыс қолданылмауы немесе оған дұрыс мән берілмеуінен болып отыр [71] .

Оқу орындарында қоршаған ортаны сақтау және қорғау, экология пәндері XX ғасырдың 60-70 жылдарына дейін оқу бағдарламаларына енген емес. Қоршаған ортаны сақтау мәселелеріне уақтылы көңіл де бөлінбеді. Мұның бәрі, сайып келгенде, өндірістері дамыған мемлекеттерге қоршаған орта тазалығын бұзуға ашық мүмкіндіктер туғызды. Себебі қоршаған ортаның тазалығын сақтауға бағыт беріп отырған мамандар жүйелі түрде дайындалмады. Қоршаған ортаның тазалығына, сақталуына сол кездері тек биологтардың ғана көңіл бөлгенін айтпай кетуге болмайды. Бірақ, биологтар, ғалымдар қоршаған орта тепе-теңдігінің бұзылуынан туындаған зардаптардың организмдерге әсерін зерттеумен шектелді. Олар, негізінен, организмдердің бір-біріне әсері мен олардың қоршаған ортамен қарым-қатынастарын қарастырды. Биосфера тепе-теңдіктерінің адам әрекеттері нәтижесінде бұзылып жатқан сбептеріне терең және жан-жақты мән берілмеді. Сондықтан да болар, қоршаған орта ахуалының бүлінуіне, экологиясының бұзылуына бөгет боларлықтай қарсы тұра алмады.

Жалпы экология мәселесіне биология тұрғысынан ғана емес, одан да жоғары көзқарастар мен түсініктермен қарау керек сияқты. Табиғат пен қоғам арасындағы гармоникалық байланыстарды дұрыс шешу жоғары білімді эколог мамандардың жауапкершілігінде. Әрине, қоғам мүшелерінің интелектуалды дәрежесі жоғары болған сайын, қазіргі күннің экологиялық проблемаларын шешу жеңіл болатын да сияқты. Экология жаратылыстану және әлеуметтік ғылымдар саласына жатады. Жаратылыстану ғылымы ретінде де, ол адамзаттан сыртта қала алмақ емес, ал әлеуметтік ғылым ретінде оны табиғаттан бөліп қарастыра алмаймыз.

Қазіргі таңда экологияның бірнеше салалары бар деуге болады. Олар: экология, химиялық экология, географиялық экология, өндірістік экология, өсімдіктер экология, жануарлар экология, социалды экология, адам экологиясы т. с. с. Бүгінгі таңдағы экология салаларының іргелі негізгі көзқарасы-ол биосферадағы тепе-теңдік тұрғысынан және оның бұзылуының қоршаған ортаға әсерін жан-жақты қарастыру болып табылады. Мысалы, химиктер-химиялық элементтердің және олардың қосылыстарының биосферадағы тепе-теңдігін жан-жақты қарастырып, оның бұзылу себептерін зерттеп және ол тепе-теңдікті орнына келтіру мәселелерімен шұғылдануы қажет болса, ал биологтар организмдер арасындағы тепе-теңдік тұрғысынан зерттеулер жүргізіп және антропогенді факторлар негізінде бұзылған тепе-теңдіктердің организмге әсерлерін жан-жақты қарастырады.

ХХ ғасырдың орта кезеңдерінен бастап, өндірістердің үлкен өріспен дамып өсуі адамдардың қоршаған ортаға әсерін күшейте түсті. Бұл кез адамдардың табиғат байлығына басқаша көзқараспен қарап, оны пайдалану жөніндегі ойлар тек баю пейілінде күрт өсуімен есте қалды. Деген бұл теріс пиғыл XX- ғасырда шарықтау шегіне жетті. Бірақ, дәл осы кезеңде адамдардың қоғамдық сана-сезімі де өсіп, табиғат байлықтарына ашқарақтықпен кимелей берудің неге ұрындыратынын, табиғи тепе-теңдікті бұзу әрекеттерінің адамзатқа үлкен зардаптар тигізетіні де белгілі болды.

Соңғы уақыттарда жер бетіндегі халық саны жылдам өсіп келеді. Мәліметтер бойынша ХVIII ғасырдың басында 600млн. Адам болса, 1850жылы ол млрд-қа дейін өсіпті. Ал, 1950жылы ол 2, 5 млрд. болса, жер бетіндегі адам саны қазір 6 млрд-қа жеткен. Назар аударсақ, XVIII ғасырдың басынан адам санының бірінші екі есе өсуіне 150жыл қажет болса, екінші рет екі есе өсуіне 100, ал үшіншісіне - 30-40 жыл ғана уақыт кеткен. Адамзаттың өмір сүру үшін туындаған қажеттілік, адам санының өсуіне байланысты өсіп отырады. Адамдардың табиғи байлықтарды пайдалану темпі, ол ресурстардың адамға шын мәнінде қажеттілгіне қарағанда жоғарылау екен. Осындай үздіксіз үдемелі түрде өсіп отыратын қажеттілік, адамдарға керек материалды құндылықтарды өндіріс өнімділігін жоғарылату арқылы ғана жеткізуге болатынын көрсетті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.