География курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс iс-әрекетiн ұйымдастыру
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I Тарау. География курсын оқыту барысында оқушылардың
iзденiс iс.әрекетiн ұйымдастырудың ғылыми . теориялық негіздері
1.1 География курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс іс.әрекетiн қалыптастырудың (ұйымдастыру, дамыту) ғылыми . педагогикалық негiздерi. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.2. Мектептегi география курсын оқыту барысында оқушыларды ұйымдастыру құрылымдарының жайын қалыптастыру технологиясының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
I Тарауға қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
II. Тарау. Қазақстанның физикалық географиясы курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс iс.әрекетiнiң қалыптасқан әдiс түрлерi.
2.1 Қазақстанның физикалық географиясы курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс iс.әрекетiнiң қалыптастыру үшін жаңа технологияларды пайдалану әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
2.2. Педагогикалық іс . тәжірибе арқылы география курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс әрекетiнiң қалыптасуын тексеру ... ... ... ... ... 54
2.3 Тәжірибелі . эксперимент нәтижесін қорыту, әдістемелік ұсыныстар беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .80
II. Тарауға қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..91
Қосымша А ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 96
Қосымша Ә ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...118
Қосымша Б ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...122
Қосымша В ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...124
Қосымша Г ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...129
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..132
I Тарау. География курсын оқыту барысында оқушылардың
iзденiс iс.әрекетiн ұйымдастырудың ғылыми . теориялық негіздері
1.1 География курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс іс.әрекетiн қалыптастырудың (ұйымдастыру, дамыту) ғылыми . педагогикалық негiздерi. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.2. Мектептегi география курсын оқыту барысында оқушыларды ұйымдастыру құрылымдарының жайын қалыптастыру технологиясының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
I Тарауға қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
II. Тарау. Қазақстанның физикалық географиясы курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс iс.әрекетiнiң қалыптасқан әдiс түрлерi.
2.1 Қазақстанның физикалық географиясы курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс iс.әрекетiнiң қалыптастыру үшін жаңа технологияларды пайдалану әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
2.2. Педагогикалық іс . тәжірибе арқылы география курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс әрекетiнiң қалыптасуын тексеру ... ... ... ... ... 54
2.3 Тәжірибелі . эксперимент нәтижесін қорыту, әдістемелік ұсыныстар беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .80
II. Тарауға қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..91
Қосымша А ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 96
Қосымша Ә ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...118
Қосымша Б ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...122
Қосымша В ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...124
Қосымша Г ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...129
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..132
Зерттеудің өзектілігі. Жаңа ғасыр табалдырығын аттаған тәуелсiз Қазақстан Республикасының әрбiр бiлiм беру саласы мен буындарына тың көзқарас, жеке үлгiдегi iзденiс қажет. Жас ұрпақты қоғам талаптары мен оның мақсат-мүдделерiне сай өмiр сүруге бейiмдеп оқыту арқылы логикалық ой тұжырымдарын дамытуда ғылым саласына тарту жолында орта мектеп мұғалiмдерiнiң атқаратын рөлi зор. Соның iшiнде, Жаратылыстану саласында география пәнiнiң орны ерекше. Ол оқушыларға дүниетанымдық білім берумен қатар, алған бiлiмiн есте сақтау, ойлау қабiлетiн, тiл байлықтарын, ой-өрiсiн кеңейтiп, зеректiк, iскерлiк және табиғат құбылыстарын жете бақылауды дамыту қоршаған ортаға үлкен жауапкершiлiкпен қарайтын сезiмдерiн жетiлдiруді үйретеді.
География ғылымдарының жетістіктері мен қоршаған ортада болып жатқан өзгерістерді ескере келе мектепке беріліп отырған әлеуметтік тапсырыс жас ұрпақтың географиялық сауаттылығы мен географияға деген көзқарасын көтеру болып табылады.
Жердің географиялық қабықтары, табиғи, өндірістік және әлеуметтік кешендер мен оның компоненттері – географияны оқытудың негізгі объектілері. Сондықтан географиялық сауаттылық әлеуметтік қажеттіліктен туындап отыр.
Бүгінгі таңда табиғатқа қатер төндірмеу, қоршаған ортаны қорғау және табиғатқа қауіп төндіруші техногенді апаттарды қалай тоқтату керек және т.б. мәселелер көтерілуде. Осыған орай жас ұрпақтың, қала берді бүкіл халықтың географиялық көзқарасы сауатты болуы өзекті мәселеге айналып отыр.
Мектептегі географиялық білімнің даму болашағы-география ғылымының: ғаламдық проблемалар, геоэкология, географиялық зерттеулердің қазіргі тәсілдері (картография, геохимия, палеография, геожүйелік мониторинг, т.б.), әлеуметтік және демографиялық жағдайлар, ақпараттық жүйе, Жер және Дүниежүзілік мұхит қойнауындағы құбылыстар, т.б. салалар бойынша зерттеу объектілерінің елеулі кеңеюіне байланысты. Қазіргі кезеңде география ғылымының ғаламдық, аймақтық идеялары ерекше аталып, әлеуметтік тәжірибенің негізгі түрлері - саясат, экономика, ғылым мен білім салаларына ішкерілеп енуде.
Қазақстанның физикалық география пәнi – оқушылардың жалпы мәдени дамуына көп үлес қосады. Бұл пән Қазақстан Республикасы бiлiм саласында iзгiлiктану, мәдениеттану, саясаттану бiлiмдерiнiң бағытында өте маңызды орын алады.
Қазақстанның физикалық географиясы – туған жер туралы мағлұмат беріп, географиялық ой жүйесiн қалыптастыра отырып, география ғылымының негiзгi бағыттарымен таныстырады. Қазақстанның физикалық географиясы Қазақстан Республикасының жалпы бiлiм беру мектептерiндегi оқушылардың өлкетану мүмкiндiктерiн, экономикалық-әлеуметтiк және экологиялық мәдениеттану, елiмiздiң табиғат байлықтарын саралап, тәуелсiз елiмiздi
География ғылымдарының жетістіктері мен қоршаған ортада болып жатқан өзгерістерді ескере келе мектепке беріліп отырған әлеуметтік тапсырыс жас ұрпақтың географиялық сауаттылығы мен географияға деген көзқарасын көтеру болып табылады.
Жердің географиялық қабықтары, табиғи, өндірістік және әлеуметтік кешендер мен оның компоненттері – географияны оқытудың негізгі объектілері. Сондықтан географиялық сауаттылық әлеуметтік қажеттіліктен туындап отыр.
Бүгінгі таңда табиғатқа қатер төндірмеу, қоршаған ортаны қорғау және табиғатқа қауіп төндіруші техногенді апаттарды қалай тоқтату керек және т.б. мәселелер көтерілуде. Осыған орай жас ұрпақтың, қала берді бүкіл халықтың географиялық көзқарасы сауатты болуы өзекті мәселеге айналып отыр.
Мектептегі географиялық білімнің даму болашағы-география ғылымының: ғаламдық проблемалар, геоэкология, географиялық зерттеулердің қазіргі тәсілдері (картография, геохимия, палеография, геожүйелік мониторинг, т.б.), әлеуметтік және демографиялық жағдайлар, ақпараттық жүйе, Жер және Дүниежүзілік мұхит қойнауындағы құбылыстар, т.б. салалар бойынша зерттеу объектілерінің елеулі кеңеюіне байланысты. Қазіргі кезеңде география ғылымының ғаламдық, аймақтық идеялары ерекше аталып, әлеуметтік тәжірибенің негізгі түрлері - саясат, экономика, ғылым мен білім салаларына ішкерілеп енуде.
Қазақстанның физикалық география пәнi – оқушылардың жалпы мәдени дамуына көп үлес қосады. Бұл пән Қазақстан Республикасы бiлiм саласында iзгiлiктану, мәдениеттану, саясаттану бiлiмдерiнiң бағытында өте маңызды орын алады.
Қазақстанның физикалық географиясы – туған жер туралы мағлұмат беріп, географиялық ой жүйесiн қалыптастыра отырып, география ғылымының негiзгi бағыттарымен таныстырады. Қазақстанның физикалық географиясы Қазақстан Республикасының жалпы бiлiм беру мектептерiндегi оқушылардың өлкетану мүмкiндiктерiн, экономикалық-әлеуметтiк және экологиялық мәдениеттану, елiмiздiң табиғат байлықтарын саралап, тәуелсiз елiмiздi
1.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. ЖЖС. 050013. Алматы: “Жеті жарғы”. Б 71. [25].
2. Абай қара сөздері. Алматы: Өнер, 2005. Б 72 .
3. Чернышевский Н.Г. Избранные педагогические сочинения. Москва: 1940. С 255.
4. Ушинский К.Д. Избранные произведения. Москва: Педагогика, 1968.
5. Шацкий С.Т. Избранные педагогические сочинения. В 2-х т. Москва: Педагогика, 1980.
6.Скаткин М.Н. Активизация познавательной деятельности учащихся в обучении. Материалы науч.конф. по дидактике. Москва: Педагогика, 1965.
7.Пловникова Н.А. О теоретических основах воспитания познавательной самостоятельности школьников в обучении
8. Шамова Т.И. Проблемы активизации учения школьников. Автореф. дисс. …канд.пед.наук. Москва: 1977. С 368.
9.Ястребова Е.Б. Развитие позновательной самостоятельности студентов младших курсов. Автореф. дисс. …канд.пед.наук. Москва: 1984. С 234.
10.Есипов Б.П. Самостоятельная работа учащихся на уроке. Москва: Учпедгиз, 1961. [239].
11. Крутецкий В.А. Психология обучения и воспитания школьников. Москва: Просвещение, 1976. С 300.
12. Бочкина Н.В. Педагогические основы формирования самостоятельности школьника. Дис. … докт.пед.наук. Санкт-Петербург: 1991. С 346.
13. Боженова И.Н. Педагогикалық ізденіс. Алматы: “Рауан” 1990, 574 б.
14. Чехлова З.Ф. Деятельность – основа формирования личности школьника. Дисс. …докт.пед.наук. Сант-Петербург: 1991.
15.Крупская Н.К. Таңдамалы педагогикалық шығармалары. Алматы: ''Мектеп'' баспасы, 1973. Б 641-654.
16.Кедрова Б.М. О творчестве в науке и технике. Москва: “Молодая гвардия” 1987. 192 с.
17.Ильенко Э.В. Диалектическая логика. Москва: Политиздат 1984- С 320
18. Есназарова Ұ.Ә. Қазақстанның физикалық географиясы. Алматы: «Дәуір», 2004.
19. Бейсенова Ә., Карпеков Қ. Қазақстанның физикалық географиясы. Жалпы орта білім беретін мектептердің 8-сыныпқа арналған оқулық. Алматы: "Атамұра", 2004. Б 256.
20.Выготский Л.С. Воображение и творчество в детском возрасте. Москва: Просвещение, 1987.
21. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. Москва: Политиздат, 1975. С 304.
22. Белевич И.В., Богум Р.В., Строев К.Ф. - Географияны оқыту методикасы. Практикалық жұмыстар. Алматы: Мектеп – 1976. Б 135.
23. Давыдова М.И. СССР физикалық географиясы бойынша оқушылардың өз бетімен істейтін жұмыстары. Алматы: Мектеп 1986 Б 115
2. Абай қара сөздері. Алматы: Өнер, 2005. Б 72 .
3. Чернышевский Н.Г. Избранные педагогические сочинения. Москва: 1940. С 255.
4. Ушинский К.Д. Избранные произведения. Москва: Педагогика, 1968.
5. Шацкий С.Т. Избранные педагогические сочинения. В 2-х т. Москва: Педагогика, 1980.
6.Скаткин М.Н. Активизация познавательной деятельности учащихся в обучении. Материалы науч.конф. по дидактике. Москва: Педагогика, 1965.
7.Пловникова Н.А. О теоретических основах воспитания познавательной самостоятельности школьников в обучении
8. Шамова Т.И. Проблемы активизации учения школьников. Автореф. дисс. …канд.пед.наук. Москва: 1977. С 368.
9.Ястребова Е.Б. Развитие позновательной самостоятельности студентов младших курсов. Автореф. дисс. …канд.пед.наук. Москва: 1984. С 234.
10.Есипов Б.П. Самостоятельная работа учащихся на уроке. Москва: Учпедгиз, 1961. [239].
11. Крутецкий В.А. Психология обучения и воспитания школьников. Москва: Просвещение, 1976. С 300.
12. Бочкина Н.В. Педагогические основы формирования самостоятельности школьника. Дис. … докт.пед.наук. Санкт-Петербург: 1991. С 346.
13. Боженова И.Н. Педагогикалық ізденіс. Алматы: “Рауан” 1990, 574 б.
14. Чехлова З.Ф. Деятельность – основа формирования личности школьника. Дисс. …докт.пед.наук. Сант-Петербург: 1991.
15.Крупская Н.К. Таңдамалы педагогикалық шығармалары. Алматы: ''Мектеп'' баспасы, 1973. Б 641-654.
16.Кедрова Б.М. О творчестве в науке и технике. Москва: “Молодая гвардия” 1987. 192 с.
17.Ильенко Э.В. Диалектическая логика. Москва: Политиздат 1984- С 320
18. Есназарова Ұ.Ә. Қазақстанның физикалық географиясы. Алматы: «Дәуір», 2004.
19. Бейсенова Ә., Карпеков Қ. Қазақстанның физикалық географиясы. Жалпы орта білім беретін мектептердің 8-сыныпқа арналған оқулық. Алматы: "Атамұра", 2004. Б 256.
20.Выготский Л.С. Воображение и творчество в детском возрасте. Москва: Просвещение, 1987.
21. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. Москва: Политиздат, 1975. С 304.
22. Белевич И.В., Богум Р.В., Строев К.Ф. - Географияны оқыту методикасы. Практикалық жұмыстар. Алматы: Мектеп – 1976. Б 135.
23. Давыдова М.И. СССР физикалық географиясы бойынша оқушылардың өз бетімен істейтін жұмыстары. Алматы: Мектеп 1986 Б 115
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I Тарау. География курсын оқыту барысында оқушылардың
iзденiс iс-әрекетiн ұйымдастырудың ғылыми – теориялық негіздері
1.1 География курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс іс-әрекетiн
қалыптастырудың (ұйымдастыру, дамыту) ғылыми - педагогикалық негiздерi.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.2. Мектептегi география курсын оқыту барысында оқушыларды
ұйымдастыру құрылымдарының жайын қалыптастыру технологиясының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
I Тарауға
қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..34
II. Тарау. Қазақстанның физикалық географиясы курсын оқыту барысында
оқушылардың iзденiс iс-әрекетiнiң қалыптасқан әдiс түрлерi.
2.1 Қазақстанның физикалық географиясы курсын оқыту барысында
оқушылардың iзденiс iс-әрекетiнiң қалыптастыру үшін жаңа технологияларды
пайдалану
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .37
2.2. Педагогикалық іс – тәжірибе арқылы география курсын оқыту
барысында оқушылардың iзденiс әрекетiнiң қалыптасуын
тексеру ... ... ... ... ... 54
2.3 Тәжірибелі – эксперимент нәтижесін қорыту, әдістемелік
ұсыныстар
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..80
II. Тарауға
қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .88
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 91
Қосымша
А ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..96
Қосымша
Ә ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .118
Қосымша
Б ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .122
Қосымша
В ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .124
Қосымша
Г ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .129
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
132
Кiрiспе
Зерттеудің өзектілігі. Жаңа ғасыр табалдырығын аттаған тәуелсiз
Қазақстан Республикасының әрбiр бiлiм беру саласы мен буындарына тың
көзқарас, жеке үлгiдегi iзденiс қажет. Жас ұрпақты қоғам талаптары мен оның
мақсат-мүдделерiне сай өмiр сүруге бейiмдеп оқыту арқылы логикалық ой
тұжырымдарын дамытуда ғылым саласына тарту жолында орта мектеп
мұғалiмдерiнiң атқаратын рөлi зор. Соның iшiнде, Жаратылыстану саласында
география пәнiнiң орны ерекше. Ол оқушыларға дүниетанымдық білім берумен
қатар, алған бiлiмiн есте сақтау, ойлау қабiлетiн, тiл байлықтарын, ой-
өрiсiн кеңейтiп, зеректiк, iскерлiк және табиғат құбылыстарын жете
бақылауды дамыту қоршаған ортаға үлкен жауапкершiлiкпен қарайтын сезiмдерiн
жетiлдiруді үйретеді.
География ғылымдарының жетістіктері мен қоршаған ортада болып жатқан
өзгерістерді ескере келе мектепке беріліп отырған әлеуметтік тапсырыс жас
ұрпақтың географиялық сауаттылығы мен географияға деген көзқарасын көтеру
болып табылады.
Жердің географиялық қабықтары, табиғи, өндірістік және әлеуметтік
кешендер мен оның компоненттері – географияны оқытудың негізгі объектілері.
Сондықтан географиялық сауаттылық әлеуметтік қажеттіліктен туындап
отыр.
Бүгінгі таңда табиғатқа қатер төндірмеу, қоршаған ортаны қорғау және
табиғатқа қауіп төндіруші техногенді апаттарды қалай тоқтату керек және
т.б. мәселелер көтерілуде. Осыған орай жас ұрпақтың, қала берді бүкіл
халықтың географиялық көзқарасы сауатты болуы өзекті мәселеге айналып
отыр.
Мектептегі географиялық білімнің даму болашағы-география ғылымының:
ғаламдық проблемалар, геоэкология, географиялық зерттеулердің қазіргі
тәсілдері (картография, геохимия, палеография, геожүйелік мониторинг,
т.б.), әлеуметтік және демографиялық жағдайлар, ақпараттық жүйе, Жер және
Дүниежүзілік мұхит қойнауындағы құбылыстар, т.б. салалар бойынша зерттеу
объектілерінің елеулі кеңеюіне байланысты. Қазіргі кезеңде география
ғылымының ғаламдық, аймақтық идеялары ерекше аталып, әлеуметтік тәжірибенің
негізгі түрлері - саясат, экономика, ғылым мен білім салаларына
ішкерілеп енуде.
Қазақстанның физикалық география пәнi – оқушылардың жалпы мәдени
дамуына көп үлес қосады. Бұл пән Қазақстан Республикасы бiлiм саласында
iзгiлiктану, мәдениеттану, саясаттану бiлiмдерiнiң бағытында өте маңызды
орын алады.
Қазақстанның физикалық географиясы – туған жер туралы мағлұмат беріп,
географиялық ой жүйесiн қалыптастыра отырып, география ғылымының негiзгi
бағыттарымен таныстырады. Қазақстанның физикалық географиясы Қазақстан
Республикасының жалпы бiлiм беру мектептерiндегi оқушылардың өлкетану
мүмкiндiктерiн, экономикалық-әлеуметтiк және экологиялық мәдениеттану,
елiмiздiң табиғат байлықтарын саралап, тәуелсiз елiмiздi әлемдегi
жетiстiктерi мол елдермен салыстыра алатындай көзқарастың дамып,
қалыптасуына мүмкiндiк беретiнi сөзсiз.
География сабағында оқушылардың өз халқының және басқа халықтарының
әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерiн құрметтеу сезiмiне ұлттық үрдiсте тәрбиелеу
мүмкiндiгi бар. Мектептегi география пәндерiнiң өзiндiк ерекшелiгi мектеп
оқулықтарында берiлген мәлiметтердi ғылымға сүйене меңгерту арқылы
түсiндiредi.
Қазақ халқы сонау ерте заманнан-ақ аса бағалы аң-құс пен өсiмдiктердi
қорғауға ерекше мән берiп, қамқорлық жасап отырған. Құстардың кейбiрiн
құрмет тұтады, әдемiлiк пен әсемдiк белгiсi ретiнде сөзге қосқан. Мiне, осы
дәстүрдiң бәрi қазiргi және келешек ұрпаққа үлгi болуы тиiс. Сонау ерте
заманнан-ақ халқымыз табиғатпен етене қойындас болғандықтан, аң құстың
қасиетiн айыруға жүйрiк болғаны сөзсiз. Ғасырлар бойы жинақтаған мол
тәжiрибесiн кейiнгi ұрпаққа үйретуге айрықша мән берген.
Қазiргi жаһандану үрдiсiнде әр халықтың өзiндiк бет-бейнесiн ақтап
қалу үшiн ұлттық ерекшелiктердi заманның талаптарына сай жетiлдiру мәселесi
зор маңызға ие болып отыр. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Халқына
Жолдауында ... бiздiң ұрпақтың келер ұрпақтар алдында орасан зор
жауапкершiлiк жүгiн арқалайтынын атап көрсету керек, - деді. Сол
жауапкершiлiктiң бiрi ел тәуелсiздiгiмен бiрге қайта оралған халық
мұраларын, соның iшiнде туған өлкенiң тарихи - географиялық жағдайын терең
танып бiлуге басымдылық беруi заңды. География пәнi оқушыларды
ұлтжандылыққа, туған өлкеге сүйiспеншiлiкке тәрбиелеудiң көзi, өнеге қасиет
кенi[1,54].
География пәнiнде оқушылардың өз бетiнше iзденiмпаздығы ертеден-ақ
бастау алғанымен, осы уақытқа дейiн мән берілмей келді. Дегенмен, ізденіс
іс-әрекеті туралы көптеген ғалымдар өз еңбектерінде жазып қалдырған
мәліметтер бар. Сократтың өзi: Оқыту барысында шәкiрттердiң танымдылық
iзденiмпаз белсендiлiгi арнайы басқарудың маңыздылығынан, – деп атап
көрсеткен. Ежелгi Рим философтарының түсiндiрулерiнде бiлiмдi игеруде
шәкiрттердiң белсендi танымдылық iзденiс іс – әрекеті айтарлықтай рөл
атқарады деген пiкiр айтылады. Қазақтың ағартушылары А.Құнанбаев,
Ы.Алтынсарин өздерінің еңбектерінде және тәжірибесінің әрекеттерінде
оқушыларды шығармашылық дамытуға, ойларын жүйелеуге шақырған. Мысалы,
Абайдың отызыншы қара сөзінде былай деп айтылған: Қашан бір бала ғылым,
білімді махаббатпен көксерлік болса, сонда ғана оның аты адам болар, сонан
соң ғана бала ғылым білімді үйреніп білмек [2,72]. Яғни бала білімді еркін
меңгеру үшін, өзі ізденуі керек.
Оқытуды күшейту құралы ретiнде оқушылардың iзденiс іс – әрекеті
туралы пiкiр Я.А.Коменскийдiң, И.Г.Пестолоцци мен Ж.Ж.Руссо, А.Дистервегтiң
еңбектерiнде тереңдетiлiп көрсетiледi. Сондай-ақ көрнекті педагогтар
К.Д.Ушинский, Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, еліміздегі ғалымдар
Қ.Б.Жарықбаев, М.М.Мұқанов, С.Қалиев оқыту барысында оқушының iзденiс іс –
әрекеті оның ақыл-ой қабiлетiн дамытуда маңызды құралы болып табылады.
Н.Г.Чернышевский еңбектерiнде оқу процесiнде оқушылардың танымдылық
iзденiс іс – әрекетіне арқа сүйеудiң маңыздылығы туралы көптеген пiкiрлер
айтылады. ''Егер бiздiң балаларымыз шын мәнiнде бiлiмдi адам болғысы келсе,
- деп жазды ол, онда әрбiр оқушы өз бетiнше бiлiм алуға тиiс''[3].
К.Д.Ушинский еңбектерiнде балаларды өз бетінше iзденiс іс – әрекетімен
ойлауын жандандыратын оқыту әдiстемесi айтарлықтай iлгерiлетiлдi [4].
Дегенмен, С.Т.Шацкий мен М.Н.Скаткиннiң зерттеулерi көрсеткендей, бұқаралық
мектеп 50-шi жылдарға дейiнгi догматизiмнiң үлесi басым болған көрнекi
құралдармен түсiндiрiп оқытылған, 50-шi жылдардан бастап, ұлттың
табыстарымен мектептiң өмiрмен байланысының нығайуы сияқты факторлардың
ықпалымен дидактикамен әдiстемелердiң танымдылық iзденiмпаздықты дамыту
теориясына деген ықыласы қайтадан күшейе түседi [5-6]. 80-шi жылдары
Пловникова Н.А. өзiнiң ''О теоретических основах воспитания позновательной
самостоятельности школьников в обучении'' – еңбегiнде оқушыларды бiлiмдi
игеруде өз күшiмен талпынуына дайындығы қабiлетi мен ұмтылуында екендігін
атап көрсеттi [7].
''Белсендiлiк шәкiрт ақыл-ойының iзденiмпаздығының белгiлi бiр
дәрежесiн көрсетедi,'' – дейдi Б.П.Есипов [10], Т.И.Шамов белсендiлiктi
танымдылық iзденiс іс – әрекеті ретiнде қарастырып отырғанын, яғни iзденiс
іс – әрекеті дегенiмiз белсендiлiктiң сипаттамасы екенiн аңғару қиын емес
деп атап көрсеттi. В.А.Крутецкий белсендiлiк ұғымын кең ұғым деп есептейдi
және оны зерттей келе, мынадай қорытынды жасады: ''Шығармашылықпен ойлау өз
бетiнше және белсендi ойлау болады, бiрақ кез келген белсендi ойлау өз
бетiнше ойлау емес және кез келген өз бетiнше ойлау шығармашылық емес'' –
деп айтты[11].
Н.В.Бочкинаның докторлық диссертациясында iзденiс іс–әрекеті
проблемасы өте тыңғылықты, жан-жақты қарастырылған. Осы проблеманы
зерттеген Н.В.Бочкина жеке тұлғаның iзденiс іс–әрекетін жүйе ретiнде
қарастырады, мұның өзi iзденiс іс–әрекетінің сапалы жаңа түсiнiгiн бередi.
Жеке тұлғаның тұжырымдамасын және оның бiтiмiн басшылыққа ала отырып,
белгiлi бiр мағынада алғанда, әрекеттiң белгiлi бiр түрлi тұрғысынан,
оқушының қарым-қатынасы аймағы тұрғысынан алғанда ''өздiгiнше жүзеге
асырудың'' жүйелi процестерiнiң белгiлерiне ие болады деген қорытындыға
келедi [12].
З.Ф.Чехлованың еңбектерiнде жеке адамның iзденiс іс–әрекеті мен
белсендiлiгi проблемасының кейбiр қырлары баяндалады [13].
Оқушының жеке тұлға ретiнде қалыптасуы әлеуметтiк жағдайдың және оның
субъект ретiнде рухани игiлiктердi игеруге және жасауға өзiн-өзi
жетiлдiруге, дамытуға бағытталған белсендiлiгi арасындағы өзара байланыспен
айқындалады деген идея оның зерттеуiнiң өзегi болып табылады.
ХХI ғасыр орта мектеп мұғалiмдерiне көп жауапкершiлiктi жүктеп отыр.
Әр мұғалiм өз пәнi бойынша үнемi iзденiп, қазiргi оқыту үрдiсiнде кең өрiс
алған технологиялық әдiстер мен модульдiк жүйе бойынша оқытуға ден қою
шарт. Бұл қазiргi мектеп мұғалiмi белгiлi дәрежеде ғалым-педагог болуы тиiс
деген сөз. Бұл жүйе бойынша оқытқанда мұғалiмнiң басты көңiл аударатын
мәселесi - әрбiр оқушының пәнге деген қызығушылығы мен шығармашылық
қабiлетiн ашу, дамыту оқушының iс-әрекет сипаты, сөйлеу мәдениетi,
қасындағы жолдастармен қарым-қатынасы, жұмыс iстеу қабiлетi, iздену
қабiлетi, жауапкершiлiгi, өз еркiмен ұсыныс жасауды үнемi бақылап отырады.
Өздiгiнен бiлiм алу мәселесi – қазiр ерекше маңызды мәселе: оған мұқият
назар аудару қажет [13]. Білім берудің мазмұнын жаңарту жаңа стандарттар
мен оқу жоспарларын, жаңа мазмұндағы оқулықтармен бірге оқу материалдарын
ғана емес, сонымен бірге оқытудың инновациялық технологияларын, оқу
процесін ұйымдастыруда жаңа нысандарын енгізуді көздейді.
Ізденiс әдiстерi – мұғалiмнiң оқушыға берген тапсырмаларын өз бетiнше
iздене отырып, тереңдетiп жан-жақты дайындау барысында бiлiм алуы.
Елiмiздiң тәуелсiздiк алып, мемлекет ретiнде қалыптасуына аз ғана уақыт
өтсе де аяғынан тiк тұрып нық қалыптасып келедi. Экономикалық, саяси,
әлеуметтiк, ғылыми салалардан жетiстiгiмiз мақтануға тұрарлық. Осы
жетiстiктер аясында жас ұрпақты Отанын сүюге, ол үшiн аянбай қызмет етуге
тәрбиелеу әр педагогтың басты мiндеттерiнiң бiрi екенi айдан анық. Осы
тұрғыдан кешегi өткен ғалымдарымыздың бай мұрасын тиiмдi пайдалану қажет.
Себебі, география пәндері бойынша iзденiс іс–әрекеті ғылыми түрде
қарастырылмаған. Осындай қайшылықтарды болдырмау үшін мектептегі
Қазақстанның физикалық географиясын iзденiс іс–әрекетін қалыптастыра оқыту
үрдісі қажет болып тұр. Жоғарыда қарастырылған мәселелер Қазақстан
географиясынан бiлiм берудегi ең өзектi мәселелер болып табылады. Мұндай
қайшылықтарды шешу үшін оқушыға бiлiм беру барысында жаңа технологиялардың
ең тиiмдi жақтарын пайдаланып қажеттi тәсiлдерiн пәнге лайықты етiп
өзгертіп біз зерттеу жұмыстың тақырыбын: ''Қазақстанның физикалық
географиясы курсын'' оқыту үрдісінде оқушылардың iзденiс iс-әрекетiн
қалыптастыру“ деп таңдадық.
Зерттеудiң мақсаты. Қазақстанның географиясы курсын оқыту кезiнде
қалыптасқан жүйелi оқу жағдайларын ұйымдастыру барысында өңдеу. Мұндай
әдiстемелiк жағдайды бiз жаңа технологиялық әдiс түрлерiн iске асыра
отырып, оқушылардың iзденiс iс-әрекетiнiң қалыптасуымен байланыстырамыз.
Зерттеу нысаны: Жалпы орта мектепте Қазақстанның физикалық
географиясын оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Қазақстанның физикалық географиясын оқыту барысында
оқушылардың iзденiс іс – әрекетін қалыптастыру мазмұны әдістері мен
тәсілдері.
Зерттеудің ғылыми болжамы:
Егер Қазақстанның физикалық географиясын оқыту барысында оқушылардың
ізденіс іс – әрекетін қалыптастыруға негіз болатын ғылыми материалды
қамтыса, екінші тұрақты ұйымдастырылған iзденiс іс – әрекеттері үрдісі
жағдайында болса, iзденiс іс – әрекеттерін қалыптастыру тиімді әдіс –
тәсілдері іріктелініп, сыныпта және сыныптан тыс оқыту жұмыстары
ұйымдастырылғанда қалыптасу сабақтастығы ашып көрсетілсе, онда оқушылардың
iзденiс іс – әрекетінің қалыптасу нәтижелігі арта түседі.
Зерттеу мiндеттерi:
1. Қазақстанның физикалық географиясын оқыту үрдісінде оқушылардың
iзденiс iс-әрекетiнiң қалыптасуының әдістемелік негiздерiн анықтау;
2. Қазақстанның физикалық географиясын оқыту үрдісінде оқушылардың
iзденiс iс-әрекетiнің жүйесін жасау;
3. Оқушылардың iзденiс iс-әрекетiнiң қалыптастырудың педагогикалық
шарттарын, жолдарын анықтау;
4. Оқушылардың iзденiс iс-әрекетін қалыптастыру үшін әдістемелік
ұсыныстар дайындау, оны эксперимент жүзінде тексеру, оны практикаға ендіру;
Жетекші идеясы: Қазақстанның физикалық географиясынан білім бере
отырып, оқушыларды өз бетінше шығармашылық қасиетін қалыптастыру,
географиялық сауаттылығын жетілдіру, қоршаған ортаны аялай білуге, туған
жердің экологиясын, экономикасын, саяси туристік мүмкіндіктерін жан – жақты
ұғынатын қазіргі заман талабына сай жеке тұлға қалыптастыруға ықпал етеді.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздеріне: “адам -табиғат”
қарым – қатынасы мен өзара байланысын зерттеуге арналған теориялық
жұмыстар сонымен қатар жеке тұлға жөніндегі теория және оны дамытудағы
iзденiс iс-әрекеттердің тәсілдік рөлі жөніндегі жеке тұлға қалыптастыруға
арналған ғылыми педагогикалық еңбектер себеп болып табылады.
Зерттеу әдістері: зерттеу тақырыбы бойынша педагогикалық,
психологиялық, геоэкологиялық мәселелерді қамтитын жаратылыстану ғылымдары
бойынша жазылған еңбектермен танысып, теориялық талдау жасау, жалпы білім
беретін мектептердің жоғарғы сынып мұғалімдері мен оқушылармен сауалнама
жүргізу, әңгімелесу. Сабақ кезінде, сабақтан тыс шұғылданатын іс - әрекет
негіздерін бақылау, зерделеу, педагогикалық - тәжірибені эксперимент
жұмысында статистикалық талдау көмегімен оқушылардың iзденiс iс-әрекетiн
қалыптастыру, мазмұнын анықтау.
Зерттеудің дерек көздері: Оқушының жеке тұлғасының даму проблемасы
бойынша педагог, психолог, философ, географтардың ғылыми еңбектері, білім
берудің жаңа технологиялары бойынша, географияның пәндерінің оқу
әдістемелері, білім беру саласындағы арнайы мемлекеттік құжаттар, Қазақстан
Республикасының 2005-2010 жылғы мемлекеттік білім беруді дамыту
бағдарламасы, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді
дамыту тұжырымдамасы, мемлекеттік білім беру тұжырымдамасы, Қазақстан
Республикасының білім беру туралы заңы, Қазақстан Республикасы жалпы білім
беретін мектептің тұжырымдамасы, оқу бағдарламалары, оқу әдістемелік
кешендер, автордың өзіндік іс – әрекетіне бейімдеген бағдарламалар және
ізденушінің тәжірибесі зерттеудiң көзі ретінде алынды.
Зерттеу жұмыстары (1998 – 2006 жж.) - үш кезеңде жүргізілді. Бірінші
кезеңде (1998 -2001 жылдар) тақырып анықталып, зерттеу мәселесінің
психологиялық, педагогикалық, еңбектерге талдау жасалды, зерттеу негізінде
оқушыларды ізденіс іс – әрекетке баулитын ғылыми әдістемелік негіздері және
практикалық міндеттері айқындалды.
Қазақстанның физикалық география сабағында оқушының сабақтан тыс
ғылыми әдістері негізінде тапсырмалар орындау арқылы шығармашылық
қабілеттерімен оқушылардың тұлғалық сапасы анықталды, ізденіс іс –
әрекеттің құрылымды моделі жасалады, практикалық мүмкіндіктер айқындалады.
Екінші кезеңде (2001-2003 ж) Қазақстанның физикалық географиясы
пәнінен оқушыларды өз бетінше ізденіс іс – әрекетінің бастапқы деңгейі
белгіленді, шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған арнайы әдістеме
мазмұны анықталды және осының негізінде географиядан Республикалық атаулы
ОҚО мүшелерінің мектептерінде эксперимент жүргізілді.
Үшінші кезеңде (2004-2007жылдар) жүргізілген тәжірибе жұмыстарының
қорытындылар шығарып, нәтижелері анықталып бір жүйеге келтірілді.
Оқушыларды ізденіс іс – әрекетін қалыптастыратын мұғалімдерге арналған
көмекші бағдарлама әзірленді, ғылыми еңбек жазу жұмыстары іске асырылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- Зерттеу мәселелерi бойынша психологиялық, педагогикалық және
философиялық әдебиеттер қарастырылды;
- Қолданыста жүрген Қазақстан географиясы оқу әдiстемелiк кешенiне
(ОӘК) сараптама жүргiзiлдi;
- Қазақстанның физикалық география пәнін оқушыларға оқыту барысында
(жобаны) болжау үлгiсi әрбiр сабақтарда қарастырылды;
- Қазақстанның физикалық географиясы пәнін оқушыларға оқытуды
ұйымдастыруда мұғалiмнiң ізденіс iс-әрекетiн жаңашалау нақтыланды;
- Педагогикалық эксперименттi жүргiзу үшiн әдiстемелiк құралдармен
қамтамасыз етілді;
- Педагогикалық эксперименттi өңдеу нәтижесi мен есебi жоспарланды.
Зерттеудiң тәжiрибелiк базасы диссертант география пәні мұғалімі болып
істеген Шымкент қаласы № 25 Тұрар Рысқұлов атындағы этнопедагогикалық
гимназия мектебі; Кентау қаласындағы № 14 Әл – фараби атындағы мектептің
жоғары сынып оқушылары; Шымкент қаласындағы № 31 В.Терешкова атындағы
мектебі; Оңтүстік Қазақстан облысы, Темір ауылындағы М.Әлиев атындағы орта
мектеп; Ленгер қаласындағы Дарын мектебі; Созақ ауданы, Созақ
селосындағы Әлишер Науаи атындағы орта мектептер болды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
- Ізденiс iс-әрекетті тұлға қалыптастыру философия, педагогика,
психология ғылымдары тұрғысынан зерделенді және оны іс жүзінде айқындау
тәсілдері анықталды.
– “ізденіс”, “ iзденiс iс-әрекет” ұғымдарының мазмұны айқындалып, жоғары
сынып оқушыларының пәнаралық байланыс негізінде iзденiс iс-әрекетi ұғымы
нақтыланды.
– Әдіс – тәсілдердің тиімділігі эксперимент жүзінде дәлелденді.
– Қазақстанның физикалық географиясына iзденiс iс-әрекетiн қалыптастыратын
көмекші құралдар жасалынды.
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
– Зерттеу жұмысының нәтижесінде Қазақстанның физикалық географиясының
ізденіс іс – әрекеті негізінде арнаулы курс бағдардамалары дайындалды
– “Елтану” курсы бойынша Қазақстанды әлем елдерімен салыстыратын өз
бетінше ізденіс дағдысын қалыптастыруға арналған арнайы курс
бағдарламасы дайындалды.
– “Туризм және өлкетану” курсына арнайы бағдарламалар дайындалды.
– Жоғарғы сынып оқушылары Қазақстанның физикалық географиясы пәнінің
мазмұнына сәйкес iзденiс iс-әрекет тапсырмаларын орындауға арналған
әдістемелік нұсқаулар жасалынды. Зерттеу нәтижесінде мектеп мұғалімдері,
білім жетілдіру институттары мен педагогикалық оқу орындары іс –
тәжірибесінде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатындар:
1. “Қазақстанның физикалық географиясы курсын” оқыту кезiнде iзденiс
iс-әрекетiн қалыптастыру бiлiм беру жүйесiнiң құрамдас бөлiгi болып
табылады. Сондықтан бұл әдiстi зерттеудiң негiзгi астары бiлiм БМЖМС- Білім
берудiң мемлекеттiк жалпыға мiндеттi стандартындағы географиялық бiлiм
берудiң бағыт-бағдарын анықтау;
2. Өз бетiнше iзденiс iс-әрекетi ұғымының мағынасы анықталып,
Қазақстанның физикалық географиясы курсының оқу мiндетi жүйесiне
бейiмделiп құрастыру;
3. Қазақстанның физикалық географиясы курсын оқыту мақсатында
оқушыларды iзденiс iсiн қалыптастыру елiмiздiң Ұлан-ғайыр табиғатының алуан
түрлiлiгiн бiле отырып ұлтжандылыққа тәрбиелеудегi ерекше маңыздылығын
анықтау;
4. Физикалық география пәнін оқыту бағдарламасындағы жоспарды
оқушылардың өз бетiнше iзденiс iс-әрекеттерi бойынша өңдеу қазiргi
уақыттағы заман талабына сай туындату;
5. Қазақстанның физикалық географиясы оқулығындағы оқушылардың өз
бетiнше iзденiс iс-әрекетiн жүргiзуге арналған тапсырмаларға сараптама
жүргiзу;
6. Оқу барысында мұғалiмнiң оқушылармен бiрiге отырып өз бетiнше
iзденiс iс-әрекетiн жүргiзуге арналған сабақ түрлерi көрсету.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және тәжірибеден өткізу.
Диссертацияның негiзгi тұжырымдамалары мен қорытындылары төмендегiдей
ғылыми конференцияларда баяндалды.
1. Современные проблемы региональной экономики, экологии и эколого-
географического оброзования атты халықаралық ғылыми - теориялық
конференцияда (Москва - Сергиев Посад – 2003)
2. Ұлағатты ұстаз, танымал ғалым атты Қазақстан, Өзбекстан, Түркия, Қытай
ғалымдарының ғылыми-тәжірибелiк конференциясының материалдарында (Алматы
- 2003 ж).
3. Ағартушы, ғалым, зерттеушi, халықаралық ғылыми-тәжiрибелiк
конференцияның материалдарында (Алматы-2005ж)
4. Желмая, Түркиядағы Қазақ Жастарының қоғамдық және Мәдени журналында
(Түркия - 2006 ж) шәкiрттердi өз бетiнше ізденiс iс-әрекетiне баулитын
баяндамаларым баспа беттерiнен жарық көрдi.
Мектеп оқушыларын кредиттік білім жүйесіне баулу, География және
табиғат. 2005, № 3. 63-66 б.
Интеллектуалдық шолу. География және табиғат, 2003 ж № 1 45-46 б.
Елтану курсы қоғамдық – гуманитарлық білімнің маңызды саласы МННПК
Ғасырлар тоғысындағы географиялы және қолданбалы мәселелері – Алматы
КазҰУ. 2004. 182-183 б.
Қазақстанның физикалық географиясы оқулықтарындағы оқушылардың
ізденіс әрекеттеріне бейімделген тапсырмалар.
Қазақстан географиясы: мазмұны, мәселелері, келешегі атты
Халықаралық ғылыми – практикалық конференция материалдары 20-22 сәуір 2006
ж. 79-82 б.
Диссертация құрылымы: Диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытынды,
пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымша және суреттер, кестелерден
тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеудің өзектілігі, негізділігі, мақсаты,
міндеттері айқындалған, зерттеу объектісі мен пәні анықталған, зерттеудің
ғылыми болжамы белгіленген, теориялық негіздері мен әдістері, зерттеудің
әдістемелік базасы, сондай-ақ ғылыми және тәжірибелік эксперименттік
бақылаудан алынған нәтижелерді кезеңдік іске асыру жолдары анықталған.
Зерттеудің теориялық – практикалық мәнділігі ғылыми тұрғыдан
негізделген, қорғауға ұсынылатын тұжырымдар баяндалады.
“География курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс iс-әрекетiн
ұйымдастырудың ғылыми – теориялық негіздері” атты бірінші тарауда
География курсын оқыту барысында оқушылардың ізденіс іс-әрекетінің
қалыптасуының психологиялық және педагогикалық негіздері тұжырымдалады.
Қазіргі кездегі еліміздегі білім берудің жаңа жүйесінің әлемдік білім
беру кеңістігіне бағыт алғаны баяндала келіп, оқушылардың өз бетінше
ізденіс іс – әрекеттерін жүргізудің педагогика және психология негіздеріне
жан – жақты тоқтаған. Онда география пәнінде оқытушыны оқушымен жүргізген
жұмыстарында мұғалімнің психологиялық жағынан мектептің барлық талабына
лайықты да болуын, тұлғаның ізденімпаздық қасиетінің оқушыны бойынан
табылуы, мұғаліммен оқушы шығармашылық жұмыс жүргізу үшін ата – анамен
бірге мектеп әкімшілігінде көңіл бөліп отыру қажеттігі баяндалады.
“Қазақстанның физикалық географиясы курсын оқыту барысында оқушылардың
ізденіс іс – әрекетінің қалыптасқан әдіс түрлері” атты ІІ тарауда
оқушылардың ізденіс іс – әрекетін қалыптастыру әдістерінің ерекшелігі
көрсетіледі. Бұл бөлімде оқушының өз бетінше жұмыс істей білуі, оның оқу
материалдарын жаңаша қабылдай алуы, алған білімдерін іс жүзінде қолдана
білуі және шығармашылық жұмыстың әртүрлі тапсырмаларды орындау кезінде
қалыптасатыны көрсетілген. Қазақстанның физикалық географиясы курсын
оқушылардың ізденіс іс–әрекетін қалыптастыру үшін жаңа технологияларды
пайдалану әдістері қарастырылады. Педагогикалық іс–тәжірибе арқылы
география курсын оқыту барысында оқушылардың ізденіс іс–әрекетін
қалыптасуын тексеру тақырыбындағы бөлімінде жаңа технологиялардың тиімді
бойынша ізденіс іс–әрекетін қалыптасуын тексеру тақырыбындағы бөлімінде
жаңа технологиялардың тиімді жақтарын пайдалана отырып, Қазақстанның
физикалық географиясы пәні бойынша ізденіс іс–әрекетті қалыптастыратын
сабақ түрлері қарастырылған. Сонымен қатар, тәжірибелі эксперимент
нәтижесін қорыту, әдістемелік ұсыныстар беру тақырыбындағы үшінші бөлімде
эксперименттік жұмыстың материалдары берілді.
Қорытынды бөлімінде аталған мәселелерді зерттеудің нәтижесінде жаңа
технологиялардың осы пәнге тиімді жағын пайдалана отырып, ұлттық рухтағы
жеке тұлғаға білім беріп, тәрбиелеудің ұстанымдары айқындалып жас
ерекшеліктеріне сай осы пәнге ыңғайлы технологиялар түрлерін пайдалануға
ұсыныстар берілді. Қосымшада зерттеу жұмыс барысында жаңа технологиялар
түрлерімен өткізілген сабақтардың үлгісі, оқушылардың ізденіс іс – әрекетін
қалыптастыратын дидактикалық тапсырмалар, тест сұрақтары, 8 сыныптағы
Қазақстанның физикалық географиясы пәнінің табиғатты қорғау бөліміне арнайы
жазылған мұғалімге көмекші, Туризм және өлкетану курсына 34 сағаттық
күнтізбелік жоспар, сабақ жоспарының бағдарламасының үлгілері көрсетілді.
I ТАРАУ
ГЕОГРАФИЯ КУРСЫН ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ
IЗДЕНIС IС-ӘРЕКЕТIН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ – ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 География курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс іс-әрекетiн
қалыптастырудың (ұйымдастыру, дамыту) ғылыми - педагогикалық негiздерi.
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық, соның ішінде білім
беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті
осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып
отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа
көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше менталитет пайда болуда:
— білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпараттарды қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылануымен көбейе түсуде;
— ақпараттың дәстүрлі әдістері — ауызша және жазбаша, телефон және
радиобайланыс — қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде;
— баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына,
азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
— мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
— қоғамдық біліммен теңдес педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық - педагогикалық
бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
— есте сақтауға негізделген білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
— білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық
құрылым жүйесіне көшу;
— оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту.
Адам өмiрiнiң жан-жақты дамуы белгiлi әрекетпен айналысуына байланысты
болады. Адам өмiр сүру барысында өз психикасын түрлi жолмен жарыққа
шығарады. Мәселен мектеп жасына дейiнгi бала өз психологиясын ойын арқылы
бiлдiрсе, ересек бала өзiне тән психологиялық ерекшелiктерiн еңбек
процесiнiң сан алуан салаларында да, ойын кезiнде де, сабақ үстiндегi iс-
әрекеттерiнде де көрсетедi. Іс-әрекет дегенiмiз түрлi қажеттердi өтеуге
байланысты белгiлi мақсатқа жетуге бағытталған процесс. Әрекетiмiз дұрыс
болу үшiн, - дейдi Әл-Фараби,- бiз соған баратын жолымыз қандай болу
керек екенiн анықтап алуға тиiспiз [30,56]. Ал, iзденiс iс-әрекет оқушыны
алға қарай жетектейтiн, бiлiмiн тереңдететiн, жауапкершiлiк сезiмiн
жоғарылататын әрекеттiң бiр түрi. Оқу бағдарламасы бойынша нақты тарауларды
толық бiтiргеннен кейiн жинақтап қайталау басталады. Мұндай сабақтар
оқушылардың бiлiмiн бекiту және жүйеге келтiру үшiн жүргiзiледi. Қайталау
сабағында баланың психологиялық ойы сабақты жинақтап қайталау iс-
әрекеттерiнен туындайтын, қайталауға бейiмделген тапсырмалар болуы керек
Бiлiмдi, iскерлiктi және дағдыны практикада қолдану оқушылардың өз
бетiмен дамуына лабораториялық жұмыстар мен семинар сабақтары, ауызша және
жазбаша жаттығу жұмыстары орындауға мүмкiндiк туғызады.
Соңғы жылдардағы қоғамдық және әлеуметтiк өмiрде болып жатқан
елеулi өзгерiстер мектеп жайында бiлiм берудiң қызметiне жаңаша қарауды,
қол жеткен табыстарға сын көзбен саралай отырып бағалауды, оқушылардың
шығармашылық қабiлетiн дамытуды талап етедi.
Тәуелсiз елiмiздiң бiлiм беру жүйесiнде әлемдiк деңгейге жеткiзу
үшiн жасалынып жатқан талпыныстар, оқытудың әр түрлi әдiс-тәсiлдерiн
қолдана отырып, терең бiлiмдi, iзденiмпаз, барлық ізденіс iс-әрекетiнде
шығармашылық бағыт ұстанып, сол тұрғыда өз болмысын таныта алатын жеке
тұлғаны тәрбиелеу iсiне ерекше мән берiлуде.
XVIII-XIX ғасырларда iзденiс іс – әрекетін, оқу әдiсiнiң
психологиялық қайнар көзiн iздеуде И.Г.Песталоцци еңбектерiнiң маңызы зор
болды. И.Г.Песталоцци Көзбен қабылдау әлiппесi деген еңбегiнде баланың
сезiм тәжiрибесiне сүйенедi. Ол ақыл-ой тәрбиесiнiң алғашқы сатысы- iзденiс
іс – әрекеті, белсендiлiктi дамытуға қажеттi оқытудың эвристикалық бақылау
әдiсiн жасайды, бұл оның бақылаулары нәтижесiнде қалыптасқан ой - өрiсiнiң
жемiсi. - Песталоцци сияқты А.Дистервег те оқытудың негiзi – ақыл ой мен
қабiлеттi дамыту деп көрсеттi. Жеке пәндердi оқыту арқылы оқушыға болашақ
мамандық иесi болуға қажеттi бiлiммен қаруландыруға ерекше көңiл бөлудi
талап еттi.
А.Дистервег еңбектерiндегi баланы оқытудың өз беттiлiк принципi -
өздiгiнен бiлiм алуға талпындыратын өзiндiк таным еркiндiгi. Сондықтан
мұғалiмнiң негiзгi мақсаты iзденiс iс-әрекеттi дамыту арқылы оқушылардың
алатын бiлiм сапасын тереңдете түсу. А.Дистервег “Оқыту барысында оқушының
iзденiс іс – әрекеті мен шығармашылығын дамыту – оның ақыл – ой қабілетін
қалыптастырудың аса маңызды құралдарының бірі” - деп көрсеткен болатын
[31,32].
Ж.Б.Қоянбаев сабақ құрылымындағы басты элементтердің бірі – жалпы
дидактикалық мақсат. Оны үшке бөліп:
а) білім (білім, іскерлік, дағды) жүйесін қалыптастыру;
ә) даму – оқушыларды өз бетімен танымын ынталандыру, олардың
дидактикалық ойлауын, шығармашылық қабілетін дамыту.
б) тәрбие - ғылыми дүние танымын, құнды құлықтық қасиеттерін,
өмірге орайлық көзқарасын қалыптастыру қажеттігіне аса көңіл аударды
[258].
Ушинскийдiң пiкiрiнше, оқытудың алғашқы сатысында мұғалiмнiң
басқарушылық және сөйлей бiлу қабiлетi, сұрақтар қойып, оны оқушыларға
жеткiзу, оқыған кiтабын шәкiрттерiне әңгiмелеп беру, сурет бойынша әңгiме -
сұхбат өткiзу, картамен жұмыс жүргiзе бiлу сияқты iс-әрекеттер маңызды
болып табылады [4]. Бiрақ мұғалiмнiң ролiн ескере отырып, ол оқушының
белсендiлiгiмен iзденiмпаздығын дамыту мақсатында ұйымдастырылған дербес
бақылау және тәжiрибе өткiзу, көрнекiлiктер дайындау сияқты өзiндiк
жұмыстардың маңызына тоқталады. А.С.Выготский Педагог - iс-әрекеттi
ұйымдастырушы, ал оқушы өзiндiк әрекеттi жалғаушы - деп текке айтпаған.
[20,7].
А.К.Громцеваның пiкiрiнше, оқушылар бiлiм көзi – кiтапта екенiн
саналы түрде қарауын және көркем, ғылыми кiтаптарды iзденiп, өздiгiнше оқу
керектiгiн айтты. Жан-жақты бiлiмдiлiктiң өте зор құралы, өздiгiнше
iзденiп оқу, - дедi ол.
Қ.Б.Жарықбаев “Оқыту – шәкірт пен ұстаздың өзара бірлесіп,
ынтымақтасы жыл сайын ортақ іс – әрекеті. Оқыту – мұғалімнің тәлім – тәрбие
берудегі басты әрекеті болса, оқыту – шәкіртті дүниені танып – білуге
бағытталған өзіндік әрекеті” - деп айтты.
Өзіндік жетілу, даму – ол қоршаған ортамен, басқа адамдармен
байланысты болады.
Адамға тура және жасырын байланыстар нәтижесінде пайда болатын, оның
өзіндік түсінігін шығаратын сырт көздің берген бағасы өте маңызды, оқушының
өзіндік толымдық әрекетіне мұғалім жеке бағытта оқыту жағдайында ең зор
ұйымдастырушы – нұсқалық жоспарлар, дифференциалды әдістер, шығармашылық үй
тапсырмалары, сабақтан тыс оқушы әрекетін ұйымдастыру арқылы жоғарғы сапаға
жетеді. Жоспарлаумен бірге педагогика әдістеріне кіреді. [32,265].
Оқушылардың өз бетiнше iзденiс iс-әрекеттерiн жүргiзудiң
педагогикалық және психологиялық негiздерiне тоқталайық.
Бiрiншi. География пәнi мұғалiмi оқушымен жүргiзетiн жұмыстарда негiзi
оқытушының беделiн көтеру қажет. Пән мұғалiмi оқушыны өз бетiнше iзденiс іс
- әрекетке баулу үшiн жан-жақты бiлiмдi, ойлау өрiсi кең, сөйлеу мәдениетi
жатық, Бұқаралық ақпарат құралдарының мәлiметтерiмен жұмыс жүргiзе алатын,
жаңа ғасыр талабына сай компьютердi еркiн меңгерген бiлiмдi де, бiлiктi
болуы шарт. Себебi мұғалiм балаға жан-жақты тапсырма берiп, оны дұрыс
қадағалау, бағыт бағдарды дер кезiнде берiп тұру үшiн де, географиялық
сауаттылық ұстаздың бойынан табылуы тиiс. Оқушы мен мұғалiм арасындағы
бiрден бiр норма ол бiр-бiрiнiң бiлiмдiлiгiн, яғни оқушы ұстаздың
iскерлiгiн, мұғалiм оқушының iзденiс іс – әрекетін құрметтей бiлу. Осындай
жағдайда баланың тәрбиесiн, бiлiмiн қадағалау, тәжiрибе алмасу, ақыл кеңес
беру, бiрлесе отырып шешу сияқты екi жақты да қанағаттандыратын формаға
ауысу. Бұндай қатынастың маңыздылығы сол мұғалiм мен жеке оқушылар арасында
жауапкершiлiк, өзiне деген талап қоюшылық дамып нығая бередi.
Оқушының барлығы бiрдей емес, кейбір оқушылардың пәнге деген
қызығушылығын оята бiлуде мұғалімнiң шеберлiгi, бiлiмдiлiгi, бiлiктiлiгi
басты орын алады. Егер оқушы мен ұстаз өзара тiл табыса алмаса сабақ
үстiндегi қарым - қатынас бұзылады, бұл 8-шi сынып балалар арасында жиi
кездесетiн жайт, жас ерекшелiгіне сәйкес балаға көп көңiлдi бөлудi қажет
етедi. Мұғалiм осы жағдайды ескере отырып, өз пәнiнде оқушылармен жұмыс
жүргiзгенде түрлi әдiстердi орнымен таңдай әрі уақтысында қолдана отырып
басшылыққа ала білуі тиiс.
Екiншi. Оқушының бiлiмiмен бiрге оның тәрбиелiк мүмкiндiгiне сенiм
артуда, олардың iзденiс іс – әрекеті қасиетiн бойына сiңiре отырып бiрте-
бiрте белсендiлiгiн арттыру. Мұғалiм өзi психологиялық жағынан мектептiң
барлық бастамалары мен талаптарын орындауға лайықты болуы, қолдауға дайын
болуы қажет. Тiптi оқушының дайындығы оның бiрден берiлген тапсырманы iлiп
алып орындап кете алмаса да оның болашақта осы жұмысты орындай алатынына
түсiнiкпен қарап, барынша көмегiн аямай, оқушының берiлген тапсырмаға
жауапкершiлігiн арттыру.
Үшiншi. Мұғалiм дайындап жүрген жеке тұлғаның әдептi болуы және жеке
тұлғаның iзденiмпаздық қасиетiнiң оқушының өз бойынан табылуы керек. Оқушы
қанша бiлiмдi, iзденгiш болып тұрса да ата-аналардың көмегi артық болмайды.
Ол әсiресе ғылыми iзденiс іс - әрекетін жүргiзгенде балаға ата-ананың
моральдық және материалдық көмегi қажет. Мұғалiмнiң бiлiктiлiгi мен талап
қойғыштығы ата-ананың жүрегiне жол тауып, баланың еңбегiнiң ғылыми
құндылығын, оның өз бетiнше iзденiп жатқан жұмысының болашақта таңдаған
өмiр жолына көп бағыт беретiнiн ата-анаға түсiндiру артық болмайды.
Төртiншi. Баланың iзденiс іс – әрекеті, бiлiмдiлiк қасиетi арту үшiн
оның денiнiң саулығы, көңiл-күйiнiң көтерiңкiлiгi, жеке тұлғаның алған
бағытының дұрыстылығын қадағалау, әрбiр орындап келген тапсырмасына баға
берiп, оның iзденiмпаздық қасиеттерiн қалыптастыру қиынға соқпайды.
Бесiншi. Мұғалiмнiң жеке тұлғамен жан-жақты еркiн жұмыс жүргiзуiне,
оқушының iзденiс iс-әрекетiнiң қалыптасуына тек пән мұғалiмi ғана жауапты
болмай, әкiмшiлiк те көңiл бөлiп отырғаны дұрыс. Бұл мұғалiм мен оқушының
iзденiс кезеңiнде жауапкершiлiгiн арттырады.
Соңғы кезде педагогика саласында ''Психологиялық жеке тұлға
қалыптастыру'' деген термин пайда болды. Бұл жеке тұлғаның дамуының
нәтижесі дегенді және оның пайда болып тұтастыққа бірқалыпты қасиеттерге
және сапаларға ие болғанын білдіреді. Жеке тұлғаның қалыптасуына қоршаған
орта да әсер етеді [44].
К.Маркстің айтуынша, адамның қасиеті индивидке тән абстрактілік
емес, өз болмысында ол барлық қоғамдық қатынастар жиынтығы [33,49].
Сондықтан ортаның жеке тұлғаның дамуына әсері туралы сөз болғанда, ең
алдымен, кең мағынада қолданылған әлеуметтік орта деп түсіну керек, өйткені
адамның жеке тұлғалық қасиеттері әр түрлі орталық қатынастар әсерінен,
яғни адамдармен және түрлі қоғамдық институттармен қарым – қатынастың
арасында қалыптасады.
Абайдың “Он тоғызыншы” қара сөзінде “Бала - ата- анадан туғанда
есті болмайды: ол естіп, көріп, ұстап, татып, ескерсе дүниедегі жақсы,
жаманды таниды-дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді
болады – деп, балаға жан – жақты тәлім – тәрбие бергенде ғана тәрбиелі,
білімді жеке тұлға қалыптастыруға болатынын айтады [2,42].
Оқу iзденiс іс-әрекетi кезiнде жасөспiрiмдер арасында жаңа
психологиялық тұлға қалыптастыру ұғымы, авторлардың ойынша: оқу iзденiс iс-
әрекетi және оның тиiмдiлiгi, ұғымдық жемiсi, қарым-қатынасын жасай бiлуi,
практикалық қажеттiлiгi, өзiн-өзi бағалауы, т.б. Сонымен, оқудағы негізгі
мақсат – бұл адамды болашақтағы дербес еңбек қызметіне дайындау, ал міндеті
– өткен әулет тәжірибесінің жалпыланған нәтижесін ұғу, игеру. Оқу – мұғалім
ұсынған білімді енжар игеріп қана қою емес, оларды еңбек процесінің
өзіндік құрал процесі дәрежесінде пайдалану үшін белсенді игеру. 80 б.
Жеке тұлғаның ғылыми жұмыспен айналысқанда бағыт - бағдар берген
мұғалiм отбасымен тығыз байланысты болуы оның негiзгi басты мiндетi болып
саналады. Ондай байланыстың формасы мұғалiм оқушының отбасында болып,
жанұялық жағдайымен танысу, iзденіс iс-әрекетiмен айналысып жүрген
шәкiртiнiң осы жұмыс арқылы өзiне-өзiнiң жауапкершiлiгi артып, өзiн –өзi
шыңдайтынын айтып, ата-ананың сезiмiне жеткiзу. Бұл мұғалiмнiң ата-ана
үйiне бару мүмкiндiгi, екiншi, ата-ананың өз еркiмен баланың ғылыми iзденiс
жұмыстарына көмек беруi. Өркениетті қоғамның талабы ұрпақпен – ұрпаққа
беріліп отыратын дәстүрлер мен ізгі мұраттар тек отбасында ғана дамып,
байытыла түседі. Отбасынан қолдау тапқан баланың болашағы айқын, жүзі
нұрлы, жұмысы тиянақты болады 65 б. Мұғалiмнiң ата-анамен оқушыға
педагогикалық тапсырма беруi және оны дер кезiнде қадағалауы мұғалiмнiң
педагогикалық жетiстiктерi болып саналады. Мұндай тапсырманың бiрнешеуiн
атап көрсетуге болады.
Бiрiншi тапсырма түрi - мұғалiм, ата-ана оқушы арасындағы белсендi
тәрбиелiк позициясы, үшеуiнiң де жұмыс жүргiзуiмен туындайды. Олар:
қызығушылық бойынша iзденiс жүргiзiп жатқан тақырыпты жан-жақты
iздестiрудi, баламен бiрге жетекшiлiкке алу.
Тапсырманың келесi түрi: Мұғалiм мен оқушыға ұйымдастырушылық көмек
көрсетуден туындайды, олар таңдап алған тақырыбы бойынша саяхат ұйымдастыру
және iзденiс жұмыстарында тақырып iшiндегi адамдармен кездесу жұмыстарын
жүргiзу, ұйымдастыру және iзденіс жұмыстарына қажеттi әдебиеттермен
қамтамасыз ету. Сонымен бiрге орындалған тапсырмаларды ғылыми iзденiс
жұмыстарына бейiмдеу, оқу iзденiс құралдарымен қамтамасыз ету т.с с.
Мұндай тапсырмалар оқушы мен мұғалiм, ата – аналар арасындағы
тапсырмалардың бiрегей түрi ғана. Оқушының iзденiс iс-әрекетiн
қалыптастыруда ата-аналармен бiрiге жұмыс жүргiзу оң бағасын бередi. Мектеп
бiлiм және тәрбие беру мiндеттерiн ата-аналармен тәрбиелеудiң саны ең көп
категориямен тығыз байланысып шешедi. Ана мен әке бұл маңызды мiндетке
адамның дүниеге келу сәтiнен бастап кiрiседi, ал мектепте оның жалғасы
болуы тиiс 3 б.
С.Қалиев өзінің “Оқушыларды тұлғалық қасиеттерін дамытудың
педагогикалық негіздері” деген еңбегінде бүгінгі педагогика ғылымының даму
жағдайын; сондай -ақ қоғамның әлеуметтік сұранысын мектепке қойып отырған
талап тұрғысынан қарастырғанда, ақыл – ой тәрбиесі айтарлықтай нақтылауды
қажет ететен ол қоғамда білімнің тез және шапшаң қарқынымен дамуына
байланысты туындауда, бүгінгі таңда оқушылардың тек фактілердің жиынтығын
игерумен шектелуіне болмайды. Әр оқушының білімді өз бетінше ізденіп,
толықтыруын ғылыми және техникалық ақпараттардың екпінді тасқынына бағдар
ұстай білу дағдыларын дамыту қажет. Бұлай ету ақыл – ой тәрбиесі үрдісін
оқушы тұлғасын қалыптастыруға бағыттау үшін керек болып отыр. Олай болса,
ғалымдарды ондаған жылдар бойы айтып келген “балаларды оқыту керек” деген
теориясы аздық етеді. Оқушыны білімді өз бетімен ізденіп ала білуге, оқу
барысында өзінің бойындағы теориялық және практикалық білімді игеруге деген
даярлығы өздігінен дамытуға, өздігінен білім алуы, өздігінен жетілуге
даярлықты қалыптастыру үшін оқу үрдісіне бейімдей жүргізу керек – деп
аталып көрсетті 56.
Қазіргі кезде әлемнің барлық дамыған елдері, оқушының (студенттің) шын
мәнінде оқу процесінің орталық тұлғасы болуы үшін, оқушының танымдық іс-
әрекеті әрқашанда педагог-зерттеушілердің, білім беру бағдарламаларын
әзірлеушілердің, әкімшілік қызметкерлердің тұрақты, назарында болуы үшін
өздерінің білім беру жүйелерін реформалау қажеттілігін саналы түрде сезініп
отыр.
Сонымен, ақпараттық технологиялар қоғамы, XIX ғасырдың аяғы - XX
ғасырдың ортасындағы индустриялдық қоғамға қарағанда, оның азаматтары өз
бетінше белсенді қимылдауға, шешім қабылдауға, өмірдің өзгермелі
жағдайларына икемділікпен бейімделуге қабілетті болуына бұрынғыдан да үлкен
дәрежеде мүдделі болып отыр.
Осыдан келіп қазіргі ақпараттық қоғам оқу орындарының барлық
типтерінің алдына және ең алдымен, мектептің алдына мынадай қабілеттері бар
түлектерді дайындау міндетін қояды:
• қажетті білімдерді өздігінен ала отырып, оларды өмірден өз орнын табу
үшін, әр түрлі туындаған проблемаларды шешу үшін іс жүзінде қолдану,
өзгермелі өмір жағдайларына икемділікпен бейімделу;
• дербес сыни ойлау, нақты шындықтан туындаған міндеттерді көре білу және
қазіргі технологияларды пайдалана отырып, оларды оңтайлы шешу жолдарын
іздестіру;
• алған білімдерін өмірдің қай саласында қалайша қолдануға болатынын нақты
сезіну;
• жаңа идеяларды туғызуға, шығармашылықпен ойлауға қабілетті болу;
• ақпаратпен ыждағатты жұмыс істеу (белгілі бір проблеманы шешу үшін
қажетті фактілерді жинай білу, оларды талдай білу, проблеманы шешу
жолдарын ұсыну, шешімнің ұқсас немесе баламалы нұсқаларына қажетті
қорытулар, салыстырулар жасау, статистикалық заңдылықтарды
белгілеу, дәлелді тұжырымдар жасау, алынған тұжырымдарды жаңа
проблемаларды табуға және шешуге жұмсау);
• әр түрлі әлеуметтік топтарда коммуникабельді, адамдармен араласуға
икемді болу, кез келген шиеленісті жағдайлардан еппен шығып, немесе оны
болдырмай, әр түрлі салаларда жариялылықпен жұмыс істей білу;
• өзінің адамгершілік, интеллект, мәдени деңгейін дамыту үшін мейлінше
жұмыс істеу.
Сонымен, қазіргі қоғамда білім беру жүйелерін дамытудың стратегиялық
бағыттары айқын: ол - адамды білімнің әр түрлі саласындағы мақсатты іс-
әрекетке тартудың негізінде оның интеллектуалдық және адамгершілік
тұрғысынан дамуы.
Оқушылардың iзденiс iс-әрекетiн қалыптастыру проблемаларын шешудiң
теориялық негiздерiн қарастыруда Ұ.Ә. Есназарова [17], Н.Қ Бекалай
''Жаратылыстану курсын оқыту әдiстемесi''[34], Ұ.Ә.Есназарова Методика
преподавания географии Республики Казахстан [35], Л.М.Панчешникова
''География пәнiнiң бақылау тапсырмалары мен жаттығулары'' [36],
В.А.Коринская, Л.М.Панчешникова ''Методы обучения географии'' [37],
Ә.С.Бейсенова ''Қазақстанның физикалық географиясын оқыту әдiстерi''[38],
В.А.Шенев ''Приемы учебной работы учашихся в курсах физической географии''
[39], И.А.Ерофеев ''Диалектико-материалистического мировоззрения учашихся в
обучении географии'' [40], М.И.Давыдова ''СССР физикалық географиясы
бойынша оқушылардың өз бетiмен iстейтiн жұмыстары'' [41], А.В.Егорина
редакциясын басқарған Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік
географиясы [42], С.Е. Ердавлетов., О.О.Рутковский Занимательная
география Казахстана [43] деген еңбектерiнде көп көңiл бөлдi.
Мемлекеттік жалпы орта білім беру стандарты мемлекеттік барлық
азаматтары қамтамасыз етілуі тиіс білімнің негізгі минимум деңгейін
төмендетуге болмайды, оны дамытып, жетілдіру адамның жеке басының
қажеттігіне байланысты. Сондықтан, білімділік деңгейі адам өмірінің әр
түрлі салалары бойынша іс – әрекеттерді ұйымдастыруға белсенді араласуды
қамтамасыз етеді және білім алуда жалғастыруға қалыпты бағыт – бағдарды
білім алушылардың өз беттерінше анықтауларына мүмкіндік жасайды [44, 22] .
XXI ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология
бағытымен дамыту жаңа заманның басты нышаны болып табылады. Ұрпағы білімді
халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды дегендей, жас ұрпаққа сапалы, мән-
мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру - бүгінгі күннің басты талабы.
Тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор, кәсібін терең түсінетін, өзінің
білімі мен іскерлігін жан - жақты қолдана білетін мамандар қажет. Осы
айтылған міндеттерді орындау үшін мектеп ұстаздарына баланы жастан баулу
тиімді. Өйткені халыққа білім беру реформасы ғылыми негізге сүйенген пәнді
оқытудың жоғары деңгейімен қамтамасыз етуді міндеттеп отыр [45, 67].
Оқушы ақпаратты, iс-әрекет тәсiлдерi мен бағалау өлшемдерiн қамтитын
қоғамдық және жеке адам игеретiн ұжымдық тәжiрибенiң фрагментi жөнiнде
мұғалiмнiң беретiн бiлiмiмен шектелiп қана қоймай, оны ары қарай өз бетiнше
белсендi, iзденiс iс-әрекет нәтижесiнде игеруi тиiс. Себебi, iзденiс iс-
әрекетiнiң басты ерекшелiгi:
1. Оқушы өздiгiнен оқып iздене жүрiп, бiрте-бiрте өзiнiң бiлiмдiлiгiн
арттыра отырып ой-өрiсiн кеңейтедi.
2. Оқып iзденуде алдына мақсат қоя отырып, өзiнiң iзденiс іс – әрекеті
қасиетiн қалыптастырады.
3. Өз бетiнше iзденiп жүрген шәкiрттiң берiлген курстық материалдарын
сырттай меңгерiп алуына мол мүмкiндiгi туады.
4. Өздiгiнен бiлiм алғанда, мәселенi өзi ғана шешiп қана қоймай,
бiрнеше адаммен шешiлмей тұрған мәселенi шешуде бiр-бiрiне көмек бере
отырып, өзiн-өзi және бiрiн-бiрi тәрбиелейдi.
5. Өздiгiнен бiлiм жинақтап жүрген бала тақырыптан ауытқымай, бiлiмiн
тереңдете отырып, пән мұғалiмiне де көмегiн тигiзедi және болашақ
мамандығына дұрыс таңдау жасай бiледi, себебi мектеп оқулықтарының
арасындағы география пәнi жаратылыс тылсым дүниесінiң тұтастығын
айқындатып бiлдiретiн биология, химия, физика пәндерiмен өте тығыз
байланысты, ал тарих, астрономия, азаматтану пәндерi жердi оқып, сызып
бiлу ғылымының жалғасы деп санаймын.
6. Қазiргi уақытта ЖОО-ында бiлiм берудiң Қазақстан Республикасы бiлiм
жүйесiнiң кредиттiк технологияға өтуiне байланысты мектеп оқушылары өз
бетiнше жұмыс iстей алатындай осы жүйеге дайын болуы керек. ''Кредит''
терминi бiлiм алушы студент еңбегiнiң ерекше өлшемi, яғни мектеп
қабырғасында өз бетiнше жұмыс жүргiзе алатын оқушы студент болғанда
бiлiмнiң қай саласын болса да еркiн меңгерiп кете алатындай ғасыр талабына
сай болады.
Себебі, Елбасымыз Н.Назарбаев, Л.Н. Гумилев атындағы Евразия Ұлттық
Университетінде студенттерге арнаған Инновациялармен оқу – білімді
жетілдіру арқылы білім экономикасына тақырыбындағы лекциясында Қандай да
кәсіби болсадағы бір де бір оқытушы, егер студенттің өзі білімге ұмтылмаса,
өздігінен ізденіп білікті маман болғысы келмесе, оны ештеңе де үйрете
алмайды - деп атап көрсетті [46, 2].
Яғни мектеп оқушысы, болашақ студент, болашақ маман өз бетінше
ізденіс жұмыстарын мектеп қабырғасында нақты пәндерден мұғалімнің көмегімен
үйренуі қажет.
Оқу үрдiсi – екi жақты үрдiс болғандықтан, оқушылардың өзiндiк iзденiс
жұмыстары оқытушының басшылығымен, онымен қатар оқушылардың дербестiгiн,
олардың қызығып, өз ықыласымен жасайтын әрекетiн де керек етедi. Осыған
байланысты кейбiр педагогтар мен психологтар (А.Е.Әбiлқасымова, И.А.Зимняя
т.б.) [277] оқушылардың өзiндiк iзденiс жұмыстарының негiзгi ерекшелiктерi
– олардың ықыласы және өз еркiмен әрекет жасалуымен байланысты:
Біріншіден, мектеп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I Тарау. География курсын оқыту барысында оқушылардың
iзденiс iс-әрекетiн ұйымдастырудың ғылыми – теориялық негіздері
1.1 География курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс іс-әрекетiн
қалыптастырудың (ұйымдастыру, дамыту) ғылыми - педагогикалық негiздерi.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.2. Мектептегi география курсын оқыту барысында оқушыларды
ұйымдастыру құрылымдарының жайын қалыптастыру технологиясының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
I Тарауға
қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..34
II. Тарау. Қазақстанның физикалық географиясы курсын оқыту барысында
оқушылардың iзденiс iс-әрекетiнiң қалыптасқан әдiс түрлерi.
2.1 Қазақстанның физикалық географиясы курсын оқыту барысында
оқушылардың iзденiс iс-әрекетiнiң қалыптастыру үшін жаңа технологияларды
пайдалану
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .37
2.2. Педагогикалық іс – тәжірибе арқылы география курсын оқыту
барысында оқушылардың iзденiс әрекетiнiң қалыптасуын
тексеру ... ... ... ... ... 54
2.3 Тәжірибелі – эксперимент нәтижесін қорыту, әдістемелік
ұсыныстар
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..80
II. Тарауға
қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .88
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 91
Қосымша
А ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..96
Қосымша
Ә ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .118
Қосымша
Б ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .122
Қосымша
В ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .124
Қосымша
Г ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .129
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
132
Кiрiспе
Зерттеудің өзектілігі. Жаңа ғасыр табалдырығын аттаған тәуелсiз
Қазақстан Республикасының әрбiр бiлiм беру саласы мен буындарына тың
көзқарас, жеке үлгiдегi iзденiс қажет. Жас ұрпақты қоғам талаптары мен оның
мақсат-мүдделерiне сай өмiр сүруге бейiмдеп оқыту арқылы логикалық ой
тұжырымдарын дамытуда ғылым саласына тарту жолында орта мектеп
мұғалiмдерiнiң атқаратын рөлi зор. Соның iшiнде, Жаратылыстану саласында
география пәнiнiң орны ерекше. Ол оқушыларға дүниетанымдық білім берумен
қатар, алған бiлiмiн есте сақтау, ойлау қабiлетiн, тiл байлықтарын, ой-
өрiсiн кеңейтiп, зеректiк, iскерлiк және табиғат құбылыстарын жете
бақылауды дамыту қоршаған ортаға үлкен жауапкершiлiкпен қарайтын сезiмдерiн
жетiлдiруді үйретеді.
География ғылымдарының жетістіктері мен қоршаған ортада болып жатқан
өзгерістерді ескере келе мектепке беріліп отырған әлеуметтік тапсырыс жас
ұрпақтың географиялық сауаттылығы мен географияға деген көзқарасын көтеру
болып табылады.
Жердің географиялық қабықтары, табиғи, өндірістік және әлеуметтік
кешендер мен оның компоненттері – географияны оқытудың негізгі объектілері.
Сондықтан географиялық сауаттылық әлеуметтік қажеттіліктен туындап
отыр.
Бүгінгі таңда табиғатқа қатер төндірмеу, қоршаған ортаны қорғау және
табиғатқа қауіп төндіруші техногенді апаттарды қалай тоқтату керек және
т.б. мәселелер көтерілуде. Осыған орай жас ұрпақтың, қала берді бүкіл
халықтың географиялық көзқарасы сауатты болуы өзекті мәселеге айналып
отыр.
Мектептегі географиялық білімнің даму болашағы-география ғылымының:
ғаламдық проблемалар, геоэкология, географиялық зерттеулердің қазіргі
тәсілдері (картография, геохимия, палеография, геожүйелік мониторинг,
т.б.), әлеуметтік және демографиялық жағдайлар, ақпараттық жүйе, Жер және
Дүниежүзілік мұхит қойнауындағы құбылыстар, т.б. салалар бойынша зерттеу
объектілерінің елеулі кеңеюіне байланысты. Қазіргі кезеңде география
ғылымының ғаламдық, аймақтық идеялары ерекше аталып, әлеуметтік тәжірибенің
негізгі түрлері - саясат, экономика, ғылым мен білім салаларына
ішкерілеп енуде.
Қазақстанның физикалық география пәнi – оқушылардың жалпы мәдени
дамуына көп үлес қосады. Бұл пән Қазақстан Республикасы бiлiм саласында
iзгiлiктану, мәдениеттану, саясаттану бiлiмдерiнiң бағытында өте маңызды
орын алады.
Қазақстанның физикалық географиясы – туған жер туралы мағлұмат беріп,
географиялық ой жүйесiн қалыптастыра отырып, география ғылымының негiзгi
бағыттарымен таныстырады. Қазақстанның физикалық географиясы Қазақстан
Республикасының жалпы бiлiм беру мектептерiндегi оқушылардың өлкетану
мүмкiндiктерiн, экономикалық-әлеуметтiк және экологиялық мәдениеттану,
елiмiздiң табиғат байлықтарын саралап, тәуелсiз елiмiздi әлемдегi
жетiстiктерi мол елдермен салыстыра алатындай көзқарастың дамып,
қалыптасуына мүмкiндiк беретiнi сөзсiз.
География сабағында оқушылардың өз халқының және басқа халықтарының
әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерiн құрметтеу сезiмiне ұлттық үрдiсте тәрбиелеу
мүмкiндiгi бар. Мектептегi география пәндерiнiң өзiндiк ерекшелiгi мектеп
оқулықтарында берiлген мәлiметтердi ғылымға сүйене меңгерту арқылы
түсiндiредi.
Қазақ халқы сонау ерте заманнан-ақ аса бағалы аң-құс пен өсiмдiктердi
қорғауға ерекше мән берiп, қамқорлық жасап отырған. Құстардың кейбiрiн
құрмет тұтады, әдемiлiк пен әсемдiк белгiсi ретiнде сөзге қосқан. Мiне, осы
дәстүрдiң бәрi қазiргi және келешек ұрпаққа үлгi болуы тиiс. Сонау ерте
заманнан-ақ халқымыз табиғатпен етене қойындас болғандықтан, аң құстың
қасиетiн айыруға жүйрiк болғаны сөзсiз. Ғасырлар бойы жинақтаған мол
тәжiрибесiн кейiнгi ұрпаққа үйретуге айрықша мән берген.
Қазiргi жаһандану үрдiсiнде әр халықтың өзiндiк бет-бейнесiн ақтап
қалу үшiн ұлттық ерекшелiктердi заманның талаптарына сай жетiлдiру мәселесi
зор маңызға ие болып отыр. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Халқына
Жолдауында ... бiздiң ұрпақтың келер ұрпақтар алдында орасан зор
жауапкершiлiк жүгiн арқалайтынын атап көрсету керек, - деді. Сол
жауапкершiлiктiң бiрi ел тәуелсiздiгiмен бiрге қайта оралған халық
мұраларын, соның iшiнде туған өлкенiң тарихи - географиялық жағдайын терең
танып бiлуге басымдылық беруi заңды. География пәнi оқушыларды
ұлтжандылыққа, туған өлкеге сүйiспеншiлiкке тәрбиелеудiң көзi, өнеге қасиет
кенi[1,54].
География пәнiнде оқушылардың өз бетiнше iзденiмпаздығы ертеден-ақ
бастау алғанымен, осы уақытқа дейiн мән берілмей келді. Дегенмен, ізденіс
іс-әрекеті туралы көптеген ғалымдар өз еңбектерінде жазып қалдырған
мәліметтер бар. Сократтың өзi: Оқыту барысында шәкiрттердiң танымдылық
iзденiмпаз белсендiлiгi арнайы басқарудың маңыздылығынан, – деп атап
көрсеткен. Ежелгi Рим философтарының түсiндiрулерiнде бiлiмдi игеруде
шәкiрттердiң белсендi танымдылық iзденiс іс – әрекеті айтарлықтай рөл
атқарады деген пiкiр айтылады. Қазақтың ағартушылары А.Құнанбаев,
Ы.Алтынсарин өздерінің еңбектерінде және тәжірибесінің әрекеттерінде
оқушыларды шығармашылық дамытуға, ойларын жүйелеуге шақырған. Мысалы,
Абайдың отызыншы қара сөзінде былай деп айтылған: Қашан бір бала ғылым,
білімді махаббатпен көксерлік болса, сонда ғана оның аты адам болар, сонан
соң ғана бала ғылым білімді үйреніп білмек [2,72]. Яғни бала білімді еркін
меңгеру үшін, өзі ізденуі керек.
Оқытуды күшейту құралы ретiнде оқушылардың iзденiс іс – әрекеті
туралы пiкiр Я.А.Коменскийдiң, И.Г.Пестолоцци мен Ж.Ж.Руссо, А.Дистервегтiң
еңбектерiнде тереңдетiлiп көрсетiледi. Сондай-ақ көрнекті педагогтар
К.Д.Ушинский, Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, еліміздегі ғалымдар
Қ.Б.Жарықбаев, М.М.Мұқанов, С.Қалиев оқыту барысында оқушының iзденiс іс –
әрекеті оның ақыл-ой қабiлетiн дамытуда маңызды құралы болып табылады.
Н.Г.Чернышевский еңбектерiнде оқу процесiнде оқушылардың танымдылық
iзденiс іс – әрекетіне арқа сүйеудiң маңыздылығы туралы көптеген пiкiрлер
айтылады. ''Егер бiздiң балаларымыз шын мәнiнде бiлiмдi адам болғысы келсе,
- деп жазды ол, онда әрбiр оқушы өз бетiнше бiлiм алуға тиiс''[3].
К.Д.Ушинский еңбектерiнде балаларды өз бетінше iзденiс іс – әрекетімен
ойлауын жандандыратын оқыту әдiстемесi айтарлықтай iлгерiлетiлдi [4].
Дегенмен, С.Т.Шацкий мен М.Н.Скаткиннiң зерттеулерi көрсеткендей, бұқаралық
мектеп 50-шi жылдарға дейiнгi догматизiмнiң үлесi басым болған көрнекi
құралдармен түсiндiрiп оқытылған, 50-шi жылдардан бастап, ұлттың
табыстарымен мектептiң өмiрмен байланысының нығайуы сияқты факторлардың
ықпалымен дидактикамен әдiстемелердiң танымдылық iзденiмпаздықты дамыту
теориясына деген ықыласы қайтадан күшейе түседi [5-6]. 80-шi жылдары
Пловникова Н.А. өзiнiң ''О теоретических основах воспитания позновательной
самостоятельности школьников в обучении'' – еңбегiнде оқушыларды бiлiмдi
игеруде өз күшiмен талпынуына дайындығы қабiлетi мен ұмтылуында екендігін
атап көрсеттi [7].
''Белсендiлiк шәкiрт ақыл-ойының iзденiмпаздығының белгiлi бiр
дәрежесiн көрсетедi,'' – дейдi Б.П.Есипов [10], Т.И.Шамов белсендiлiктi
танымдылық iзденiс іс – әрекеті ретiнде қарастырып отырғанын, яғни iзденiс
іс – әрекеті дегенiмiз белсендiлiктiң сипаттамасы екенiн аңғару қиын емес
деп атап көрсеттi. В.А.Крутецкий белсендiлiк ұғымын кең ұғым деп есептейдi
және оны зерттей келе, мынадай қорытынды жасады: ''Шығармашылықпен ойлау өз
бетiнше және белсендi ойлау болады, бiрақ кез келген белсендi ойлау өз
бетiнше ойлау емес және кез келген өз бетiнше ойлау шығармашылық емес'' –
деп айтты[11].
Н.В.Бочкинаның докторлық диссертациясында iзденiс іс–әрекеті
проблемасы өте тыңғылықты, жан-жақты қарастырылған. Осы проблеманы
зерттеген Н.В.Бочкина жеке тұлғаның iзденiс іс–әрекетін жүйе ретiнде
қарастырады, мұның өзi iзденiс іс–әрекетінің сапалы жаңа түсiнiгiн бередi.
Жеке тұлғаның тұжырымдамасын және оның бiтiмiн басшылыққа ала отырып,
белгiлi бiр мағынада алғанда, әрекеттiң белгiлi бiр түрлi тұрғысынан,
оқушының қарым-қатынасы аймағы тұрғысынан алғанда ''өздiгiнше жүзеге
асырудың'' жүйелi процестерiнiң белгiлерiне ие болады деген қорытындыға
келедi [12].
З.Ф.Чехлованың еңбектерiнде жеке адамның iзденiс іс–әрекеті мен
белсендiлiгi проблемасының кейбiр қырлары баяндалады [13].
Оқушының жеке тұлға ретiнде қалыптасуы әлеуметтiк жағдайдың және оның
субъект ретiнде рухани игiлiктердi игеруге және жасауға өзiн-өзi
жетiлдiруге, дамытуға бағытталған белсендiлiгi арасындағы өзара байланыспен
айқындалады деген идея оның зерттеуiнiң өзегi болып табылады.
ХХI ғасыр орта мектеп мұғалiмдерiне көп жауапкершiлiктi жүктеп отыр.
Әр мұғалiм өз пәнi бойынша үнемi iзденiп, қазiргi оқыту үрдiсiнде кең өрiс
алған технологиялық әдiстер мен модульдiк жүйе бойынша оқытуға ден қою
шарт. Бұл қазiргi мектеп мұғалiмi белгiлi дәрежеде ғалым-педагог болуы тиiс
деген сөз. Бұл жүйе бойынша оқытқанда мұғалiмнiң басты көңiл аударатын
мәселесi - әрбiр оқушының пәнге деген қызығушылығы мен шығармашылық
қабiлетiн ашу, дамыту оқушының iс-әрекет сипаты, сөйлеу мәдениетi,
қасындағы жолдастармен қарым-қатынасы, жұмыс iстеу қабiлетi, iздену
қабiлетi, жауапкершiлiгi, өз еркiмен ұсыныс жасауды үнемi бақылап отырады.
Өздiгiнен бiлiм алу мәселесi – қазiр ерекше маңызды мәселе: оған мұқият
назар аудару қажет [13]. Білім берудің мазмұнын жаңарту жаңа стандарттар
мен оқу жоспарларын, жаңа мазмұндағы оқулықтармен бірге оқу материалдарын
ғана емес, сонымен бірге оқытудың инновациялық технологияларын, оқу
процесін ұйымдастыруда жаңа нысандарын енгізуді көздейді.
Ізденiс әдiстерi – мұғалiмнiң оқушыға берген тапсырмаларын өз бетiнше
iздене отырып, тереңдетiп жан-жақты дайындау барысында бiлiм алуы.
Елiмiздiң тәуелсiздiк алып, мемлекет ретiнде қалыптасуына аз ғана уақыт
өтсе де аяғынан тiк тұрып нық қалыптасып келедi. Экономикалық, саяси,
әлеуметтiк, ғылыми салалардан жетiстiгiмiз мақтануға тұрарлық. Осы
жетiстiктер аясында жас ұрпақты Отанын сүюге, ол үшiн аянбай қызмет етуге
тәрбиелеу әр педагогтың басты мiндеттерiнiң бiрi екенi айдан анық. Осы
тұрғыдан кешегi өткен ғалымдарымыздың бай мұрасын тиiмдi пайдалану қажет.
Себебі, география пәндері бойынша iзденiс іс–әрекеті ғылыми түрде
қарастырылмаған. Осындай қайшылықтарды болдырмау үшін мектептегі
Қазақстанның физикалық географиясын iзденiс іс–әрекетін қалыптастыра оқыту
үрдісі қажет болып тұр. Жоғарыда қарастырылған мәселелер Қазақстан
географиясынан бiлiм берудегi ең өзектi мәселелер болып табылады. Мұндай
қайшылықтарды шешу үшін оқушыға бiлiм беру барысында жаңа технологиялардың
ең тиiмдi жақтарын пайдаланып қажеттi тәсiлдерiн пәнге лайықты етiп
өзгертіп біз зерттеу жұмыстың тақырыбын: ''Қазақстанның физикалық
географиясы курсын'' оқыту үрдісінде оқушылардың iзденiс iс-әрекетiн
қалыптастыру“ деп таңдадық.
Зерттеудiң мақсаты. Қазақстанның географиясы курсын оқыту кезiнде
қалыптасқан жүйелi оқу жағдайларын ұйымдастыру барысында өңдеу. Мұндай
әдiстемелiк жағдайды бiз жаңа технологиялық әдiс түрлерiн iске асыра
отырып, оқушылардың iзденiс iс-әрекетiнiң қалыптасуымен байланыстырамыз.
Зерттеу нысаны: Жалпы орта мектепте Қазақстанның физикалық
географиясын оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Қазақстанның физикалық географиясын оқыту барысында
оқушылардың iзденiс іс – әрекетін қалыптастыру мазмұны әдістері мен
тәсілдері.
Зерттеудің ғылыми болжамы:
Егер Қазақстанның физикалық географиясын оқыту барысында оқушылардың
ізденіс іс – әрекетін қалыптастыруға негіз болатын ғылыми материалды
қамтыса, екінші тұрақты ұйымдастырылған iзденiс іс – әрекеттері үрдісі
жағдайында болса, iзденiс іс – әрекеттерін қалыптастыру тиімді әдіс –
тәсілдері іріктелініп, сыныпта және сыныптан тыс оқыту жұмыстары
ұйымдастырылғанда қалыптасу сабақтастығы ашып көрсетілсе, онда оқушылардың
iзденiс іс – әрекетінің қалыптасу нәтижелігі арта түседі.
Зерттеу мiндеттерi:
1. Қазақстанның физикалық географиясын оқыту үрдісінде оқушылардың
iзденiс iс-әрекетiнiң қалыптасуының әдістемелік негiздерiн анықтау;
2. Қазақстанның физикалық географиясын оқыту үрдісінде оқушылардың
iзденiс iс-әрекетiнің жүйесін жасау;
3. Оқушылардың iзденiс iс-әрекетiнiң қалыптастырудың педагогикалық
шарттарын, жолдарын анықтау;
4. Оқушылардың iзденiс iс-әрекетін қалыптастыру үшін әдістемелік
ұсыныстар дайындау, оны эксперимент жүзінде тексеру, оны практикаға ендіру;
Жетекші идеясы: Қазақстанның физикалық географиясынан білім бере
отырып, оқушыларды өз бетінше шығармашылық қасиетін қалыптастыру,
географиялық сауаттылығын жетілдіру, қоршаған ортаны аялай білуге, туған
жердің экологиясын, экономикасын, саяси туристік мүмкіндіктерін жан – жақты
ұғынатын қазіргі заман талабына сай жеке тұлға қалыптастыруға ықпал етеді.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздеріне: “адам -табиғат”
қарым – қатынасы мен өзара байланысын зерттеуге арналған теориялық
жұмыстар сонымен қатар жеке тұлға жөніндегі теория және оны дамытудағы
iзденiс iс-әрекеттердің тәсілдік рөлі жөніндегі жеке тұлға қалыптастыруға
арналған ғылыми педагогикалық еңбектер себеп болып табылады.
Зерттеу әдістері: зерттеу тақырыбы бойынша педагогикалық,
психологиялық, геоэкологиялық мәселелерді қамтитын жаратылыстану ғылымдары
бойынша жазылған еңбектермен танысып, теориялық талдау жасау, жалпы білім
беретін мектептердің жоғарғы сынып мұғалімдері мен оқушылармен сауалнама
жүргізу, әңгімелесу. Сабақ кезінде, сабақтан тыс шұғылданатын іс - әрекет
негіздерін бақылау, зерделеу, педагогикалық - тәжірибені эксперимент
жұмысында статистикалық талдау көмегімен оқушылардың iзденiс iс-әрекетiн
қалыптастыру, мазмұнын анықтау.
Зерттеудің дерек көздері: Оқушының жеке тұлғасының даму проблемасы
бойынша педагог, психолог, философ, географтардың ғылыми еңбектері, білім
берудің жаңа технологиялары бойынша, географияның пәндерінің оқу
әдістемелері, білім беру саласындағы арнайы мемлекеттік құжаттар, Қазақстан
Республикасының 2005-2010 жылғы мемлекеттік білім беруді дамыту
бағдарламасы, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді
дамыту тұжырымдамасы, мемлекеттік білім беру тұжырымдамасы, Қазақстан
Республикасының білім беру туралы заңы, Қазақстан Республикасы жалпы білім
беретін мектептің тұжырымдамасы, оқу бағдарламалары, оқу әдістемелік
кешендер, автордың өзіндік іс – әрекетіне бейімдеген бағдарламалар және
ізденушінің тәжірибесі зерттеудiң көзі ретінде алынды.
Зерттеу жұмыстары (1998 – 2006 жж.) - үш кезеңде жүргізілді. Бірінші
кезеңде (1998 -2001 жылдар) тақырып анықталып, зерттеу мәселесінің
психологиялық, педагогикалық, еңбектерге талдау жасалды, зерттеу негізінде
оқушыларды ізденіс іс – әрекетке баулитын ғылыми әдістемелік негіздері және
практикалық міндеттері айқындалды.
Қазақстанның физикалық география сабағында оқушының сабақтан тыс
ғылыми әдістері негізінде тапсырмалар орындау арқылы шығармашылық
қабілеттерімен оқушылардың тұлғалық сапасы анықталды, ізденіс іс –
әрекеттің құрылымды моделі жасалады, практикалық мүмкіндіктер айқындалады.
Екінші кезеңде (2001-2003 ж) Қазақстанның физикалық географиясы
пәнінен оқушыларды өз бетінше ізденіс іс – әрекетінің бастапқы деңгейі
белгіленді, шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған арнайы әдістеме
мазмұны анықталды және осының негізінде географиядан Республикалық атаулы
ОҚО мүшелерінің мектептерінде эксперимент жүргізілді.
Үшінші кезеңде (2004-2007жылдар) жүргізілген тәжірибе жұмыстарының
қорытындылар шығарып, нәтижелері анықталып бір жүйеге келтірілді.
Оқушыларды ізденіс іс – әрекетін қалыптастыратын мұғалімдерге арналған
көмекші бағдарлама әзірленді, ғылыми еңбек жазу жұмыстары іске асырылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- Зерттеу мәселелерi бойынша психологиялық, педагогикалық және
философиялық әдебиеттер қарастырылды;
- Қолданыста жүрген Қазақстан географиясы оқу әдiстемелiк кешенiне
(ОӘК) сараптама жүргiзiлдi;
- Қазақстанның физикалық география пәнін оқушыларға оқыту барысында
(жобаны) болжау үлгiсi әрбiр сабақтарда қарастырылды;
- Қазақстанның физикалық географиясы пәнін оқушыларға оқытуды
ұйымдастыруда мұғалiмнiң ізденіс iс-әрекетiн жаңашалау нақтыланды;
- Педагогикалық эксперименттi жүргiзу үшiн әдiстемелiк құралдармен
қамтамасыз етілді;
- Педагогикалық эксперименттi өңдеу нәтижесi мен есебi жоспарланды.
Зерттеудiң тәжiрибелiк базасы диссертант география пәні мұғалімі болып
істеген Шымкент қаласы № 25 Тұрар Рысқұлов атындағы этнопедагогикалық
гимназия мектебі; Кентау қаласындағы № 14 Әл – фараби атындағы мектептің
жоғары сынып оқушылары; Шымкент қаласындағы № 31 В.Терешкова атындағы
мектебі; Оңтүстік Қазақстан облысы, Темір ауылындағы М.Әлиев атындағы орта
мектеп; Ленгер қаласындағы Дарын мектебі; Созақ ауданы, Созақ
селосындағы Әлишер Науаи атындағы орта мектептер болды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
- Ізденiс iс-әрекетті тұлға қалыптастыру философия, педагогика,
психология ғылымдары тұрғысынан зерделенді және оны іс жүзінде айқындау
тәсілдері анықталды.
– “ізденіс”, “ iзденiс iс-әрекет” ұғымдарының мазмұны айқындалып, жоғары
сынып оқушыларының пәнаралық байланыс негізінде iзденiс iс-әрекетi ұғымы
нақтыланды.
– Әдіс – тәсілдердің тиімділігі эксперимент жүзінде дәлелденді.
– Қазақстанның физикалық географиясына iзденiс iс-әрекетiн қалыптастыратын
көмекші құралдар жасалынды.
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
– Зерттеу жұмысының нәтижесінде Қазақстанның физикалық географиясының
ізденіс іс – әрекеті негізінде арнаулы курс бағдардамалары дайындалды
– “Елтану” курсы бойынша Қазақстанды әлем елдерімен салыстыратын өз
бетінше ізденіс дағдысын қалыптастыруға арналған арнайы курс
бағдарламасы дайындалды.
– “Туризм және өлкетану” курсына арнайы бағдарламалар дайындалды.
– Жоғарғы сынып оқушылары Қазақстанның физикалық географиясы пәнінің
мазмұнына сәйкес iзденiс iс-әрекет тапсырмаларын орындауға арналған
әдістемелік нұсқаулар жасалынды. Зерттеу нәтижесінде мектеп мұғалімдері,
білім жетілдіру институттары мен педагогикалық оқу орындары іс –
тәжірибесінде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатындар:
1. “Қазақстанның физикалық географиясы курсын” оқыту кезiнде iзденiс
iс-әрекетiн қалыптастыру бiлiм беру жүйесiнiң құрамдас бөлiгi болып
табылады. Сондықтан бұл әдiстi зерттеудiң негiзгi астары бiлiм БМЖМС- Білім
берудiң мемлекеттiк жалпыға мiндеттi стандартындағы географиялық бiлiм
берудiң бағыт-бағдарын анықтау;
2. Өз бетiнше iзденiс iс-әрекетi ұғымының мағынасы анықталып,
Қазақстанның физикалық географиясы курсының оқу мiндетi жүйесiне
бейiмделiп құрастыру;
3. Қазақстанның физикалық географиясы курсын оқыту мақсатында
оқушыларды iзденiс iсiн қалыптастыру елiмiздiң Ұлан-ғайыр табиғатының алуан
түрлiлiгiн бiле отырып ұлтжандылыққа тәрбиелеудегi ерекше маңыздылығын
анықтау;
4. Физикалық география пәнін оқыту бағдарламасындағы жоспарды
оқушылардың өз бетiнше iзденiс iс-әрекеттерi бойынша өңдеу қазiргi
уақыттағы заман талабына сай туындату;
5. Қазақстанның физикалық географиясы оқулығындағы оқушылардың өз
бетiнше iзденiс iс-әрекетiн жүргiзуге арналған тапсырмаларға сараптама
жүргiзу;
6. Оқу барысында мұғалiмнiң оқушылармен бiрiге отырып өз бетiнше
iзденiс iс-әрекетiн жүргiзуге арналған сабақ түрлерi көрсету.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және тәжірибеден өткізу.
Диссертацияның негiзгi тұжырымдамалары мен қорытындылары төмендегiдей
ғылыми конференцияларда баяндалды.
1. Современные проблемы региональной экономики, экологии и эколого-
географического оброзования атты халықаралық ғылыми - теориялық
конференцияда (Москва - Сергиев Посад – 2003)
2. Ұлағатты ұстаз, танымал ғалым атты Қазақстан, Өзбекстан, Түркия, Қытай
ғалымдарының ғылыми-тәжірибелiк конференциясының материалдарында (Алматы
- 2003 ж).
3. Ағартушы, ғалым, зерттеушi, халықаралық ғылыми-тәжiрибелiк
конференцияның материалдарында (Алматы-2005ж)
4. Желмая, Түркиядағы Қазақ Жастарының қоғамдық және Мәдени журналында
(Түркия - 2006 ж) шәкiрттердi өз бетiнше ізденiс iс-әрекетiне баулитын
баяндамаларым баспа беттерiнен жарық көрдi.
Мектеп оқушыларын кредиттік білім жүйесіне баулу, География және
табиғат. 2005, № 3. 63-66 б.
Интеллектуалдық шолу. География және табиғат, 2003 ж № 1 45-46 б.
Елтану курсы қоғамдық – гуманитарлық білімнің маңызды саласы МННПК
Ғасырлар тоғысындағы географиялы және қолданбалы мәселелері – Алматы
КазҰУ. 2004. 182-183 б.
Қазақстанның физикалық географиясы оқулықтарындағы оқушылардың
ізденіс әрекеттеріне бейімделген тапсырмалар.
Қазақстан географиясы: мазмұны, мәселелері, келешегі атты
Халықаралық ғылыми – практикалық конференция материалдары 20-22 сәуір 2006
ж. 79-82 б.
Диссертация құрылымы: Диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытынды,
пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымша және суреттер, кестелерден
тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеудің өзектілігі, негізділігі, мақсаты,
міндеттері айқындалған, зерттеу объектісі мен пәні анықталған, зерттеудің
ғылыми болжамы белгіленген, теориялық негіздері мен әдістері, зерттеудің
әдістемелік базасы, сондай-ақ ғылыми және тәжірибелік эксперименттік
бақылаудан алынған нәтижелерді кезеңдік іске асыру жолдары анықталған.
Зерттеудің теориялық – практикалық мәнділігі ғылыми тұрғыдан
негізделген, қорғауға ұсынылатын тұжырымдар баяндалады.
“География курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс iс-әрекетiн
ұйымдастырудың ғылыми – теориялық негіздері” атты бірінші тарауда
География курсын оқыту барысында оқушылардың ізденіс іс-әрекетінің
қалыптасуының психологиялық және педагогикалық негіздері тұжырымдалады.
Қазіргі кездегі еліміздегі білім берудің жаңа жүйесінің әлемдік білім
беру кеңістігіне бағыт алғаны баяндала келіп, оқушылардың өз бетінше
ізденіс іс – әрекеттерін жүргізудің педагогика және психология негіздеріне
жан – жақты тоқтаған. Онда география пәнінде оқытушыны оқушымен жүргізген
жұмыстарында мұғалімнің психологиялық жағынан мектептің барлық талабына
лайықты да болуын, тұлғаның ізденімпаздық қасиетінің оқушыны бойынан
табылуы, мұғаліммен оқушы шығармашылық жұмыс жүргізу үшін ата – анамен
бірге мектеп әкімшілігінде көңіл бөліп отыру қажеттігі баяндалады.
“Қазақстанның физикалық географиясы курсын оқыту барысында оқушылардың
ізденіс іс – әрекетінің қалыптасқан әдіс түрлері” атты ІІ тарауда
оқушылардың ізденіс іс – әрекетін қалыптастыру әдістерінің ерекшелігі
көрсетіледі. Бұл бөлімде оқушының өз бетінше жұмыс істей білуі, оның оқу
материалдарын жаңаша қабылдай алуы, алған білімдерін іс жүзінде қолдана
білуі және шығармашылық жұмыстың әртүрлі тапсырмаларды орындау кезінде
қалыптасатыны көрсетілген. Қазақстанның физикалық географиясы курсын
оқушылардың ізденіс іс–әрекетін қалыптастыру үшін жаңа технологияларды
пайдалану әдістері қарастырылады. Педагогикалық іс–тәжірибе арқылы
география курсын оқыту барысында оқушылардың ізденіс іс–әрекетін
қалыптасуын тексеру тақырыбындағы бөлімінде жаңа технологиялардың тиімді
бойынша ізденіс іс–әрекетін қалыптасуын тексеру тақырыбындағы бөлімінде
жаңа технологиялардың тиімді жақтарын пайдалана отырып, Қазақстанның
физикалық географиясы пәні бойынша ізденіс іс–әрекетті қалыптастыратын
сабақ түрлері қарастырылған. Сонымен қатар, тәжірибелі эксперимент
нәтижесін қорыту, әдістемелік ұсыныстар беру тақырыбындағы үшінші бөлімде
эксперименттік жұмыстың материалдары берілді.
Қорытынды бөлімінде аталған мәселелерді зерттеудің нәтижесінде жаңа
технологиялардың осы пәнге тиімді жағын пайдалана отырып, ұлттық рухтағы
жеке тұлғаға білім беріп, тәрбиелеудің ұстанымдары айқындалып жас
ерекшеліктеріне сай осы пәнге ыңғайлы технологиялар түрлерін пайдалануға
ұсыныстар берілді. Қосымшада зерттеу жұмыс барысында жаңа технологиялар
түрлерімен өткізілген сабақтардың үлгісі, оқушылардың ізденіс іс – әрекетін
қалыптастыратын дидактикалық тапсырмалар, тест сұрақтары, 8 сыныптағы
Қазақстанның физикалық географиясы пәнінің табиғатты қорғау бөліміне арнайы
жазылған мұғалімге көмекші, Туризм және өлкетану курсына 34 сағаттық
күнтізбелік жоспар, сабақ жоспарының бағдарламасының үлгілері көрсетілді.
I ТАРАУ
ГЕОГРАФИЯ КУРСЫН ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ
IЗДЕНIС IС-ӘРЕКЕТIН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ – ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 География курсын оқыту барысында оқушылардың iзденiс іс-әрекетiн
қалыптастырудың (ұйымдастыру, дамыту) ғылыми - педагогикалық негiздерi.
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық, соның ішінде білім
беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті
осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып
отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа
көзқарас, басқаша қарым-қатынас, өзгеше менталитет пайда болуда:
— білім мазмұны жаңа үрдістік біліктермен, ақпараттарды қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылануымен көбейе түсуде;
— ақпараттың дәстүрлі әдістері — ауызша және жазбаша, телефон және
радиобайланыс — қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде;
— баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына,
азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
— мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
— қоғамдық біліммен теңдес педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық - педагогикалық
бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
— есте сақтауға негізделген білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
— білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық
құрылым жүйесіне көшу;
— оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту.
Адам өмiрiнiң жан-жақты дамуы белгiлi әрекетпен айналысуына байланысты
болады. Адам өмiр сүру барысында өз психикасын түрлi жолмен жарыққа
шығарады. Мәселен мектеп жасына дейiнгi бала өз психологиясын ойын арқылы
бiлдiрсе, ересек бала өзiне тән психологиялық ерекшелiктерiн еңбек
процесiнiң сан алуан салаларында да, ойын кезiнде де, сабақ үстiндегi iс-
әрекеттерiнде де көрсетедi. Іс-әрекет дегенiмiз түрлi қажеттердi өтеуге
байланысты белгiлi мақсатқа жетуге бағытталған процесс. Әрекетiмiз дұрыс
болу үшiн, - дейдi Әл-Фараби,- бiз соған баратын жолымыз қандай болу
керек екенiн анықтап алуға тиiспiз [30,56]. Ал, iзденiс iс-әрекет оқушыны
алға қарай жетектейтiн, бiлiмiн тереңдететiн, жауапкершiлiк сезiмiн
жоғарылататын әрекеттiң бiр түрi. Оқу бағдарламасы бойынша нақты тарауларды
толық бiтiргеннен кейiн жинақтап қайталау басталады. Мұндай сабақтар
оқушылардың бiлiмiн бекiту және жүйеге келтiру үшiн жүргiзiледi. Қайталау
сабағында баланың психологиялық ойы сабақты жинақтап қайталау iс-
әрекеттерiнен туындайтын, қайталауға бейiмделген тапсырмалар болуы керек
Бiлiмдi, iскерлiктi және дағдыны практикада қолдану оқушылардың өз
бетiмен дамуына лабораториялық жұмыстар мен семинар сабақтары, ауызша және
жазбаша жаттығу жұмыстары орындауға мүмкiндiк туғызады.
Соңғы жылдардағы қоғамдық және әлеуметтiк өмiрде болып жатқан
елеулi өзгерiстер мектеп жайында бiлiм берудiң қызметiне жаңаша қарауды,
қол жеткен табыстарға сын көзбен саралай отырып бағалауды, оқушылардың
шығармашылық қабiлетiн дамытуды талап етедi.
Тәуелсiз елiмiздiң бiлiм беру жүйесiнде әлемдiк деңгейге жеткiзу
үшiн жасалынып жатқан талпыныстар, оқытудың әр түрлi әдiс-тәсiлдерiн
қолдана отырып, терең бiлiмдi, iзденiмпаз, барлық ізденіс iс-әрекетiнде
шығармашылық бағыт ұстанып, сол тұрғыда өз болмысын таныта алатын жеке
тұлғаны тәрбиелеу iсiне ерекше мән берiлуде.
XVIII-XIX ғасырларда iзденiс іс – әрекетін, оқу әдiсiнiң
психологиялық қайнар көзiн iздеуде И.Г.Песталоцци еңбектерiнiң маңызы зор
болды. И.Г.Песталоцци Көзбен қабылдау әлiппесi деген еңбегiнде баланың
сезiм тәжiрибесiне сүйенедi. Ол ақыл-ой тәрбиесiнiң алғашқы сатысы- iзденiс
іс – әрекеті, белсендiлiктi дамытуға қажеттi оқытудың эвристикалық бақылау
әдiсiн жасайды, бұл оның бақылаулары нәтижесiнде қалыптасқан ой - өрiсiнiң
жемiсi. - Песталоцци сияқты А.Дистервег те оқытудың негiзi – ақыл ой мен
қабiлеттi дамыту деп көрсеттi. Жеке пәндердi оқыту арқылы оқушыға болашақ
мамандық иесi болуға қажеттi бiлiммен қаруландыруға ерекше көңiл бөлудi
талап еттi.
А.Дистервег еңбектерiндегi баланы оқытудың өз беттiлiк принципi -
өздiгiнен бiлiм алуға талпындыратын өзiндiк таным еркiндiгi. Сондықтан
мұғалiмнiң негiзгi мақсаты iзденiс iс-әрекеттi дамыту арқылы оқушылардың
алатын бiлiм сапасын тереңдете түсу. А.Дистервег “Оқыту барысында оқушының
iзденiс іс – әрекеті мен шығармашылығын дамыту – оның ақыл – ой қабілетін
қалыптастырудың аса маңызды құралдарының бірі” - деп көрсеткен болатын
[31,32].
Ж.Б.Қоянбаев сабақ құрылымындағы басты элементтердің бірі – жалпы
дидактикалық мақсат. Оны үшке бөліп:
а) білім (білім, іскерлік, дағды) жүйесін қалыптастыру;
ә) даму – оқушыларды өз бетімен танымын ынталандыру, олардың
дидактикалық ойлауын, шығармашылық қабілетін дамыту.
б) тәрбие - ғылыми дүние танымын, құнды құлықтық қасиеттерін,
өмірге орайлық көзқарасын қалыптастыру қажеттігіне аса көңіл аударды
[258].
Ушинскийдiң пiкiрiнше, оқытудың алғашқы сатысында мұғалiмнiң
басқарушылық және сөйлей бiлу қабiлетi, сұрақтар қойып, оны оқушыларға
жеткiзу, оқыған кiтабын шәкiрттерiне әңгiмелеп беру, сурет бойынша әңгiме -
сұхбат өткiзу, картамен жұмыс жүргiзе бiлу сияқты iс-әрекеттер маңызды
болып табылады [4]. Бiрақ мұғалiмнiң ролiн ескере отырып, ол оқушының
белсендiлiгiмен iзденiмпаздығын дамыту мақсатында ұйымдастырылған дербес
бақылау және тәжiрибе өткiзу, көрнекiлiктер дайындау сияқты өзiндiк
жұмыстардың маңызына тоқталады. А.С.Выготский Педагог - iс-әрекеттi
ұйымдастырушы, ал оқушы өзiндiк әрекеттi жалғаушы - деп текке айтпаған.
[20,7].
А.К.Громцеваның пiкiрiнше, оқушылар бiлiм көзi – кiтапта екенiн
саналы түрде қарауын және көркем, ғылыми кiтаптарды iзденiп, өздiгiнше оқу
керектiгiн айтты. Жан-жақты бiлiмдiлiктiң өте зор құралы, өздiгiнше
iзденiп оқу, - дедi ол.
Қ.Б.Жарықбаев “Оқыту – шәкірт пен ұстаздың өзара бірлесіп,
ынтымақтасы жыл сайын ортақ іс – әрекеті. Оқыту – мұғалімнің тәлім – тәрбие
берудегі басты әрекеті болса, оқыту – шәкіртті дүниені танып – білуге
бағытталған өзіндік әрекеті” - деп айтты.
Өзіндік жетілу, даму – ол қоршаған ортамен, басқа адамдармен
байланысты болады.
Адамға тура және жасырын байланыстар нәтижесінде пайда болатын, оның
өзіндік түсінігін шығаратын сырт көздің берген бағасы өте маңызды, оқушының
өзіндік толымдық әрекетіне мұғалім жеке бағытта оқыту жағдайында ең зор
ұйымдастырушы – нұсқалық жоспарлар, дифференциалды әдістер, шығармашылық үй
тапсырмалары, сабақтан тыс оқушы әрекетін ұйымдастыру арқылы жоғарғы сапаға
жетеді. Жоспарлаумен бірге педагогика әдістеріне кіреді. [32,265].
Оқушылардың өз бетiнше iзденiс iс-әрекеттерiн жүргiзудiң
педагогикалық және психологиялық негiздерiне тоқталайық.
Бiрiншi. География пәнi мұғалiмi оқушымен жүргiзетiн жұмыстарда негiзi
оқытушының беделiн көтеру қажет. Пән мұғалiмi оқушыны өз бетiнше iзденiс іс
- әрекетке баулу үшiн жан-жақты бiлiмдi, ойлау өрiсi кең, сөйлеу мәдениетi
жатық, Бұқаралық ақпарат құралдарының мәлiметтерiмен жұмыс жүргiзе алатын,
жаңа ғасыр талабына сай компьютердi еркiн меңгерген бiлiмдi де, бiлiктi
болуы шарт. Себебi мұғалiм балаға жан-жақты тапсырма берiп, оны дұрыс
қадағалау, бағыт бағдарды дер кезiнде берiп тұру үшiн де, географиялық
сауаттылық ұстаздың бойынан табылуы тиiс. Оқушы мен мұғалiм арасындағы
бiрден бiр норма ол бiр-бiрiнiң бiлiмдiлiгiн, яғни оқушы ұстаздың
iскерлiгiн, мұғалiм оқушының iзденiс іс – әрекетін құрметтей бiлу. Осындай
жағдайда баланың тәрбиесiн, бiлiмiн қадағалау, тәжiрибе алмасу, ақыл кеңес
беру, бiрлесе отырып шешу сияқты екi жақты да қанағаттандыратын формаға
ауысу. Бұндай қатынастың маңыздылығы сол мұғалiм мен жеке оқушылар арасында
жауапкершiлiк, өзiне деген талап қоюшылық дамып нығая бередi.
Оқушының барлығы бiрдей емес, кейбір оқушылардың пәнге деген
қызығушылығын оята бiлуде мұғалімнiң шеберлiгi, бiлiмдiлiгi, бiлiктiлiгi
басты орын алады. Егер оқушы мен ұстаз өзара тiл табыса алмаса сабақ
үстiндегi қарым - қатынас бұзылады, бұл 8-шi сынып балалар арасында жиi
кездесетiн жайт, жас ерекшелiгіне сәйкес балаға көп көңiлдi бөлудi қажет
етедi. Мұғалiм осы жағдайды ескере отырып, өз пәнiнде оқушылармен жұмыс
жүргiзгенде түрлi әдiстердi орнымен таңдай әрі уақтысында қолдана отырып
басшылыққа ала білуі тиiс.
Екiншi. Оқушының бiлiмiмен бiрге оның тәрбиелiк мүмкiндiгiне сенiм
артуда, олардың iзденiс іс – әрекеті қасиетiн бойына сiңiре отырып бiрте-
бiрте белсендiлiгiн арттыру. Мұғалiм өзi психологиялық жағынан мектептiң
барлық бастамалары мен талаптарын орындауға лайықты болуы, қолдауға дайын
болуы қажет. Тiптi оқушының дайындығы оның бiрден берiлген тапсырманы iлiп
алып орындап кете алмаса да оның болашақта осы жұмысты орындай алатынына
түсiнiкпен қарап, барынша көмегiн аямай, оқушының берiлген тапсырмаға
жауапкершiлігiн арттыру.
Үшiншi. Мұғалiм дайындап жүрген жеке тұлғаның әдептi болуы және жеке
тұлғаның iзденiмпаздық қасиетiнiң оқушының өз бойынан табылуы керек. Оқушы
қанша бiлiмдi, iзденгiш болып тұрса да ата-аналардың көмегi артық болмайды.
Ол әсiресе ғылыми iзденiс іс - әрекетін жүргiзгенде балаға ата-ананың
моральдық және материалдық көмегi қажет. Мұғалiмнiң бiлiктiлiгi мен талап
қойғыштығы ата-ананың жүрегiне жол тауып, баланың еңбегiнiң ғылыми
құндылығын, оның өз бетiнше iзденiп жатқан жұмысының болашақта таңдаған
өмiр жолына көп бағыт беретiнiн ата-анаға түсiндiру артық болмайды.
Төртiншi. Баланың iзденiс іс – әрекеті, бiлiмдiлiк қасиетi арту үшiн
оның денiнiң саулығы, көңiл-күйiнiң көтерiңкiлiгi, жеке тұлғаның алған
бағытының дұрыстылығын қадағалау, әрбiр орындап келген тапсырмасына баға
берiп, оның iзденiмпаздық қасиеттерiн қалыптастыру қиынға соқпайды.
Бесiншi. Мұғалiмнiң жеке тұлғамен жан-жақты еркiн жұмыс жүргiзуiне,
оқушының iзденiс iс-әрекетiнiң қалыптасуына тек пән мұғалiмi ғана жауапты
болмай, әкiмшiлiк те көңiл бөлiп отырғаны дұрыс. Бұл мұғалiм мен оқушының
iзденiс кезеңiнде жауапкершiлiгiн арттырады.
Соңғы кезде педагогика саласында ''Психологиялық жеке тұлға
қалыптастыру'' деген термин пайда болды. Бұл жеке тұлғаның дамуының
нәтижесі дегенді және оның пайда болып тұтастыққа бірқалыпты қасиеттерге
және сапаларға ие болғанын білдіреді. Жеке тұлғаның қалыптасуына қоршаған
орта да әсер етеді [44].
К.Маркстің айтуынша, адамның қасиеті индивидке тән абстрактілік
емес, өз болмысында ол барлық қоғамдық қатынастар жиынтығы [33,49].
Сондықтан ортаның жеке тұлғаның дамуына әсері туралы сөз болғанда, ең
алдымен, кең мағынада қолданылған әлеуметтік орта деп түсіну керек, өйткені
адамның жеке тұлғалық қасиеттері әр түрлі орталық қатынастар әсерінен,
яғни адамдармен және түрлі қоғамдық институттармен қарым – қатынастың
арасында қалыптасады.
Абайдың “Он тоғызыншы” қара сөзінде “Бала - ата- анадан туғанда
есті болмайды: ол естіп, көріп, ұстап, татып, ескерсе дүниедегі жақсы,
жаманды таниды-дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді
болады – деп, балаға жан – жақты тәлім – тәрбие бергенде ғана тәрбиелі,
білімді жеке тұлға қалыптастыруға болатынын айтады [2,42].
Оқу iзденiс іс-әрекетi кезiнде жасөспiрiмдер арасында жаңа
психологиялық тұлға қалыптастыру ұғымы, авторлардың ойынша: оқу iзденiс iс-
әрекетi және оның тиiмдiлiгi, ұғымдық жемiсi, қарым-қатынасын жасай бiлуi,
практикалық қажеттiлiгi, өзiн-өзi бағалауы, т.б. Сонымен, оқудағы негізгі
мақсат – бұл адамды болашақтағы дербес еңбек қызметіне дайындау, ал міндеті
– өткен әулет тәжірибесінің жалпыланған нәтижесін ұғу, игеру. Оқу – мұғалім
ұсынған білімді енжар игеріп қана қою емес, оларды еңбек процесінің
өзіндік құрал процесі дәрежесінде пайдалану үшін белсенді игеру. 80 б.
Жеке тұлғаның ғылыми жұмыспен айналысқанда бағыт - бағдар берген
мұғалiм отбасымен тығыз байланысты болуы оның негiзгi басты мiндетi болып
саналады. Ондай байланыстың формасы мұғалiм оқушының отбасында болып,
жанұялық жағдайымен танысу, iзденіс iс-әрекетiмен айналысып жүрген
шәкiртiнiң осы жұмыс арқылы өзiне-өзiнiң жауапкершiлiгi артып, өзiн –өзi
шыңдайтынын айтып, ата-ананың сезiмiне жеткiзу. Бұл мұғалiмнiң ата-ана
үйiне бару мүмкiндiгi, екiншi, ата-ананың өз еркiмен баланың ғылыми iзденiс
жұмыстарына көмек беруi. Өркениетті қоғамның талабы ұрпақпен – ұрпаққа
беріліп отыратын дәстүрлер мен ізгі мұраттар тек отбасында ғана дамып,
байытыла түседі. Отбасынан қолдау тапқан баланың болашағы айқын, жүзі
нұрлы, жұмысы тиянақты болады 65 б. Мұғалiмнiң ата-анамен оқушыға
педагогикалық тапсырма беруi және оны дер кезiнде қадағалауы мұғалiмнiң
педагогикалық жетiстiктерi болып саналады. Мұндай тапсырманың бiрнешеуiн
атап көрсетуге болады.
Бiрiншi тапсырма түрi - мұғалiм, ата-ана оқушы арасындағы белсендi
тәрбиелiк позициясы, үшеуiнiң де жұмыс жүргiзуiмен туындайды. Олар:
қызығушылық бойынша iзденiс жүргiзiп жатқан тақырыпты жан-жақты
iздестiрудi, баламен бiрге жетекшiлiкке алу.
Тапсырманың келесi түрi: Мұғалiм мен оқушыға ұйымдастырушылық көмек
көрсетуден туындайды, олар таңдап алған тақырыбы бойынша саяхат ұйымдастыру
және iзденiс жұмыстарында тақырып iшiндегi адамдармен кездесу жұмыстарын
жүргiзу, ұйымдастыру және iзденіс жұмыстарына қажеттi әдебиеттермен
қамтамасыз ету. Сонымен бiрге орындалған тапсырмаларды ғылыми iзденiс
жұмыстарына бейiмдеу, оқу iзденiс құралдарымен қамтамасыз ету т.с с.
Мұндай тапсырмалар оқушы мен мұғалiм, ата – аналар арасындағы
тапсырмалардың бiрегей түрi ғана. Оқушының iзденiс iс-әрекетiн
қалыптастыруда ата-аналармен бiрiге жұмыс жүргiзу оң бағасын бередi. Мектеп
бiлiм және тәрбие беру мiндеттерiн ата-аналармен тәрбиелеудiң саны ең көп
категориямен тығыз байланысып шешедi. Ана мен әке бұл маңызды мiндетке
адамның дүниеге келу сәтiнен бастап кiрiседi, ал мектепте оның жалғасы
болуы тиiс 3 б.
С.Қалиев өзінің “Оқушыларды тұлғалық қасиеттерін дамытудың
педагогикалық негіздері” деген еңбегінде бүгінгі педагогика ғылымының даму
жағдайын; сондай -ақ қоғамның әлеуметтік сұранысын мектепке қойып отырған
талап тұрғысынан қарастырғанда, ақыл – ой тәрбиесі айтарлықтай нақтылауды
қажет ететен ол қоғамда білімнің тез және шапшаң қарқынымен дамуына
байланысты туындауда, бүгінгі таңда оқушылардың тек фактілердің жиынтығын
игерумен шектелуіне болмайды. Әр оқушының білімді өз бетінше ізденіп,
толықтыруын ғылыми және техникалық ақпараттардың екпінді тасқынына бағдар
ұстай білу дағдыларын дамыту қажет. Бұлай ету ақыл – ой тәрбиесі үрдісін
оқушы тұлғасын қалыптастыруға бағыттау үшін керек болып отыр. Олай болса,
ғалымдарды ондаған жылдар бойы айтып келген “балаларды оқыту керек” деген
теориясы аздық етеді. Оқушыны білімді өз бетімен ізденіп ала білуге, оқу
барысында өзінің бойындағы теориялық және практикалық білімді игеруге деген
даярлығы өздігінен дамытуға, өздігінен білім алуы, өздігінен жетілуге
даярлықты қалыптастыру үшін оқу үрдісіне бейімдей жүргізу керек – деп
аталып көрсетті 56.
Қазіргі кезде әлемнің барлық дамыған елдері, оқушының (студенттің) шын
мәнінде оқу процесінің орталық тұлғасы болуы үшін, оқушының танымдық іс-
әрекеті әрқашанда педагог-зерттеушілердің, білім беру бағдарламаларын
әзірлеушілердің, әкімшілік қызметкерлердің тұрақты, назарында болуы үшін
өздерінің білім беру жүйелерін реформалау қажеттілігін саналы түрде сезініп
отыр.
Сонымен, ақпараттық технологиялар қоғамы, XIX ғасырдың аяғы - XX
ғасырдың ортасындағы индустриялдық қоғамға қарағанда, оның азаматтары өз
бетінше белсенді қимылдауға, шешім қабылдауға, өмірдің өзгермелі
жағдайларына икемділікпен бейімделуге қабілетті болуына бұрынғыдан да үлкен
дәрежеде мүдделі болып отыр.
Осыдан келіп қазіргі ақпараттық қоғам оқу орындарының барлық
типтерінің алдына және ең алдымен, мектептің алдына мынадай қабілеттері бар
түлектерді дайындау міндетін қояды:
• қажетті білімдерді өздігінен ала отырып, оларды өмірден өз орнын табу
үшін, әр түрлі туындаған проблемаларды шешу үшін іс жүзінде қолдану,
өзгермелі өмір жағдайларына икемділікпен бейімделу;
• дербес сыни ойлау, нақты шындықтан туындаған міндеттерді көре білу және
қазіргі технологияларды пайдалана отырып, оларды оңтайлы шешу жолдарын
іздестіру;
• алған білімдерін өмірдің қай саласында қалайша қолдануға болатынын нақты
сезіну;
• жаңа идеяларды туғызуға, шығармашылықпен ойлауға қабілетті болу;
• ақпаратпен ыждағатты жұмыс істеу (белгілі бір проблеманы шешу үшін
қажетті фактілерді жинай білу, оларды талдай білу, проблеманы шешу
жолдарын ұсыну, шешімнің ұқсас немесе баламалы нұсқаларына қажетті
қорытулар, салыстырулар жасау, статистикалық заңдылықтарды
белгілеу, дәлелді тұжырымдар жасау, алынған тұжырымдарды жаңа
проблемаларды табуға және шешуге жұмсау);
• әр түрлі әлеуметтік топтарда коммуникабельді, адамдармен араласуға
икемді болу, кез келген шиеленісті жағдайлардан еппен шығып, немесе оны
болдырмай, әр түрлі салаларда жариялылықпен жұмыс істей білу;
• өзінің адамгершілік, интеллект, мәдени деңгейін дамыту үшін мейлінше
жұмыс істеу.
Сонымен, қазіргі қоғамда білім беру жүйелерін дамытудың стратегиялық
бағыттары айқын: ол - адамды білімнің әр түрлі саласындағы мақсатты іс-
әрекетке тартудың негізінде оның интеллектуалдық және адамгершілік
тұрғысынан дамуы.
Оқушылардың iзденiс iс-әрекетiн қалыптастыру проблемаларын шешудiң
теориялық негiздерiн қарастыруда Ұ.Ә. Есназарова [17], Н.Қ Бекалай
''Жаратылыстану курсын оқыту әдiстемесi''[34], Ұ.Ә.Есназарова Методика
преподавания географии Республики Казахстан [35], Л.М.Панчешникова
''География пәнiнiң бақылау тапсырмалары мен жаттығулары'' [36],
В.А.Коринская, Л.М.Панчешникова ''Методы обучения географии'' [37],
Ә.С.Бейсенова ''Қазақстанның физикалық географиясын оқыту әдiстерi''[38],
В.А.Шенев ''Приемы учебной работы учашихся в курсах физической географии''
[39], И.А.Ерофеев ''Диалектико-материалистического мировоззрения учашихся в
обучении географии'' [40], М.И.Давыдова ''СССР физикалық географиясы
бойынша оқушылардың өз бетiмен iстейтiн жұмыстары'' [41], А.В.Егорина
редакциясын басқарған Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік
географиясы [42], С.Е. Ердавлетов., О.О.Рутковский Занимательная
география Казахстана [43] деген еңбектерiнде көп көңiл бөлдi.
Мемлекеттік жалпы орта білім беру стандарты мемлекеттік барлық
азаматтары қамтамасыз етілуі тиіс білімнің негізгі минимум деңгейін
төмендетуге болмайды, оны дамытып, жетілдіру адамның жеке басының
қажеттігіне байланысты. Сондықтан, білімділік деңгейі адам өмірінің әр
түрлі салалары бойынша іс – әрекеттерді ұйымдастыруға белсенді араласуды
қамтамасыз етеді және білім алуда жалғастыруға қалыпты бағыт – бағдарды
білім алушылардың өз беттерінше анықтауларына мүмкіндік жасайды [44, 22] .
XXI ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология
бағытымен дамыту жаңа заманның басты нышаны болып табылады. Ұрпағы білімді
халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды дегендей, жас ұрпаққа сапалы, мән-
мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру - бүгінгі күннің басты талабы.
Тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор, кәсібін терең түсінетін, өзінің
білімі мен іскерлігін жан - жақты қолдана білетін мамандар қажет. Осы
айтылған міндеттерді орындау үшін мектеп ұстаздарына баланы жастан баулу
тиімді. Өйткені халыққа білім беру реформасы ғылыми негізге сүйенген пәнді
оқытудың жоғары деңгейімен қамтамасыз етуді міндеттеп отыр [45, 67].
Оқушы ақпаратты, iс-әрекет тәсiлдерi мен бағалау өлшемдерiн қамтитын
қоғамдық және жеке адам игеретiн ұжымдық тәжiрибенiң фрагментi жөнiнде
мұғалiмнiң беретiн бiлiмiмен шектелiп қана қоймай, оны ары қарай өз бетiнше
белсендi, iзденiс iс-әрекет нәтижесiнде игеруi тиiс. Себебi, iзденiс iс-
әрекетiнiң басты ерекшелiгi:
1. Оқушы өздiгiнен оқып iздене жүрiп, бiрте-бiрте өзiнiң бiлiмдiлiгiн
арттыра отырып ой-өрiсiн кеңейтедi.
2. Оқып iзденуде алдына мақсат қоя отырып, өзiнiң iзденiс іс – әрекеті
қасиетiн қалыптастырады.
3. Өз бетiнше iзденiп жүрген шәкiрттiң берiлген курстық материалдарын
сырттай меңгерiп алуына мол мүмкiндiгi туады.
4. Өздiгiнен бiлiм алғанда, мәселенi өзi ғана шешiп қана қоймай,
бiрнеше адаммен шешiлмей тұрған мәселенi шешуде бiр-бiрiне көмек бере
отырып, өзiн-өзi және бiрiн-бiрi тәрбиелейдi.
5. Өздiгiнен бiлiм жинақтап жүрген бала тақырыптан ауытқымай, бiлiмiн
тереңдете отырып, пән мұғалiмiне де көмегiн тигiзедi және болашақ
мамандығына дұрыс таңдау жасай бiледi, себебi мектеп оқулықтарының
арасындағы география пәнi жаратылыс тылсым дүниесінiң тұтастығын
айқындатып бiлдiретiн биология, химия, физика пәндерiмен өте тығыз
байланысты, ал тарих, астрономия, азаматтану пәндерi жердi оқып, сызып
бiлу ғылымының жалғасы деп санаймын.
6. Қазiргi уақытта ЖОО-ында бiлiм берудiң Қазақстан Республикасы бiлiм
жүйесiнiң кредиттiк технологияға өтуiне байланысты мектеп оқушылары өз
бетiнше жұмыс iстей алатындай осы жүйеге дайын болуы керек. ''Кредит''
терминi бiлiм алушы студент еңбегiнiң ерекше өлшемi, яғни мектеп
қабырғасында өз бетiнше жұмыс жүргiзе алатын оқушы студент болғанда
бiлiмнiң қай саласын болса да еркiн меңгерiп кете алатындай ғасыр талабына
сай болады.
Себебі, Елбасымыз Н.Назарбаев, Л.Н. Гумилев атындағы Евразия Ұлттық
Университетінде студенттерге арнаған Инновациялармен оқу – білімді
жетілдіру арқылы білім экономикасына тақырыбындағы лекциясында Қандай да
кәсіби болсадағы бір де бір оқытушы, егер студенттің өзі білімге ұмтылмаса,
өздігінен ізденіп білікті маман болғысы келмесе, оны ештеңе де үйрете
алмайды - деп атап көрсетті [46, 2].
Яғни мектеп оқушысы, болашақ студент, болашақ маман өз бетінше
ізденіс жұмыстарын мектеп қабырғасында нақты пәндерден мұғалімнің көмегімен
үйренуі қажет.
Оқу үрдiсi – екi жақты үрдiс болғандықтан, оқушылардың өзiндiк iзденiс
жұмыстары оқытушының басшылығымен, онымен қатар оқушылардың дербестiгiн,
олардың қызығып, өз ықыласымен жасайтын әрекетiн де керек етедi. Осыған
байланысты кейбiр педагогтар мен психологтар (А.Е.Әбiлқасымова, И.А.Зимняя
т.б.) [277] оқушылардың өзiндiк iзденiс жұмыстарының негiзгi ерекшелiктерi
– олардың ықыласы және өз еркiмен әрекет жасалуымен байланысты:
Біріншіден, мектеп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz