Қазақстанның қоғамдық-саяси өміріндегі - Райымжан Мәрсековтың рөлі

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 79 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім Министрлігі

С. А. Аманжолов атындағы шығыс қазақстан мемлекеттік

университеті

Тарих және халықаралық қатынастар факультеті

Қазақстан тарихы және шет елдер тарихы кафедрасы

Магистрлік диссертация

Қазақстанның қоғамдық-саяси өміріндегі - Райымжан Мәрсековтың рөлі

Өскемен, 2007

Кіріспе

Р. Марсековтың өмір белестері

Р. Марсековтың қалыптасқан ортасы

Р. Мәрсековтың саяси өмірге шығу қадамдары

Р. Мәрсековтың қоғамдық - саяси қызметі

Р. Мәрсековтың қоғамдық қызметінің бастаулары

Р. Мәрсековтың құқықтық танымы

Р. Марсековтың шығармашылық мұралары

Р. Мәрсеков - қаламын қару еткен қайраткер

Р. Мәсековтың мақалалары және мұрағат құжаттары

Қорытынды

Әдебиеттер тізімі

Реферат

Магистірлік диссертацияның қарастырылып отырған мәселесі Қазақстан тарихындағы қазіргі күннің ең маңызды «ақтаңдық» беттерінің бірі-қазақ демократиялық өкілдерінің бірі, Алаш қайраткері, Заңгер, публист-Р. Мәрсековтың Қазақстанның Қоғамдық саяси өміріндегі рөлі мен шығармашылық мұраларын зерттеу, оларға тарихи тұрғыдан талдау жасап тарихи баға беру.

Қазақстан тарихының ашылмаған ақтандық беттерінің, әсіресе татасқан кезеңі ХХ ғасырдың І жартысында екені белгіліғ, әсіресе ұлт зиялыларының қоғамдық қызметтері мен оларды құғындау саясатының ашылмаған қырлары.

Магистірлік дисертацияның өзектілігі, сталиндік кезеңде жарыққа шығаруға тиым салынған қазақ зиялыларының қызметі мен шығармашылық мұраларын тарихи сахнасына қайтадан шығару. Олардың ішінде саяси қайраткер, заң саласының маманы - Р. Мәрсеков та бар.

Магистірлік дисертацияның ғылыми жаңалығы Р. Мәрсековтың қоғамдық-саяси қызметін ғана емес, сонымен бірге шығармашылық мұраларына талдау жасалап, тарихи баға берілді.

Жұмыстың зерттеу деңгейі қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін жарыққа шыққан Алашарда мен алашарда әдебиеттер мен баспасөз бетінде жарияланған мақалалар көлемінен және мұрағат құжаттарынан анықталады.

Магистірлік дисертацияда алдына Р. Мәрсековтың атқарған қызметтерің тарихи мазмұнын ашу, саяси оқиғаларға байланысты көзқарасының қалыптасу кезеңдерін жіктеп, Алаш қозғалысында атқарған іс-әрекеттері, тарихи еңбектеріне талдау тәріздес міндеттер қояды.

Магистірлік дисертация кіріспеден, негізгі бөлімнен, негізгі бөлім 3-таудан, әр тарау екі бөлімнен, қортындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Мазмұны

Кіріспе

Кіріспе: 1

4: Р. Марсековтың өмір белестері

Кіріспе: 1. 1

4: Р. Марсековтың қалыптасқан ортасы

Кіріспе: 1. 2

4: Р. Мәрсековтың саяси өмірге шығу қадамдары

Кіріспе: 2

4: Р. Мәрсековтың қоғамдық - саяси қызметі

Кіріспе: 2. 1

4: Р. Мәрсековтың қоғамдық қызметінің бастаулары

Кіріспе: 2. 2

4: Р. Мәрсековтың құқықтық танымы

Кіріспе: 3

4: Р. Марсековтың шығармашылық мұралары

Кіріспе: 3. 1

4: Р. Мәрсеков - қаламын қару еткен қайраткер

Кіріспе: 3. 2

4: Р. Мәсековтың мақалалары және мұрағат құжаттары

Кіріспе: Қорытынды

4: 64

Кіріспе: Әдебиеттер тізімі

4: 68

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алып, егеменді ел болғалы 15 жыл астам уақыт өтті, осы уақыт ішінде ол өзге өркениетті елдерге нақты эканомикалық-саяси мақсат қойып, ол мақсатқа жету жолына ішкі саяси тұрақтылық сақтай отырып танылды. Атқарылған нәтижелі шаралар өте көп, соның ішінде егемендік алғаннан кейін «өзін демократиялық зайрлы, құқықтық және әлеуметтік» мемлекет деп дариялвуы қоғамдық ғылымдар соның ішінде тарихи ғылымы алғанда жаңа міндттер жүктеді. /1/.

Солардың бірі ретінде халқымыздың ұлт болып қалыптасуына, оның ұлттық және саяси сана-сезімнің оянуына, өзінің дербес мемлекттілігін жариялау жолындағы күресінің дамуына орасан зор әсерін тигізіп, осы үрдістерге жетекшілік жасаған Алашарда қайраткерінің саяси-қоғамдық қызметкерлері мен шығармашылық мұраларын зерттеу.

ХХ ғасырдың бас кезінде екі бірдей отарлық және феодалдық езгінің қыспағына түсен қазақ қоғалы бір жағынан, ауыр қоғамдық дағдарысқа келіп тірелсе, екінші жағынан, ортағасырлық ұйқыдан оянып, басқа елдермен бірге, өзіне лайық жол іздеу әрекетіне көшті. Бұл оның озапты тарихындағы сапалы жаңа кезең еді, өйткені енді ол бұрынғы күйде өмір, жаңа тұрмысқа көшу үшін оған кедергі болған қоғамдық-саяси кедергілері жою мәсклесін батыл қойып олардан арылу жолдарын ел болып іздеу қажеттігін түсіне бастады. Өзін-өзі тану аталатын бұл азаттық үрдістің басында қазақ қоғамы үшін жаңа, дербес әлеуметтік-саяси күш-ұлттық интеллигенцияның алғашқы буынының өкілдері тұрды.

Басым бөлігі Ресейдің оқу орындарында білім алып, прогресшіл демократиялық орыс қуатты ықпалында болып, сол арқылы еуропалық озық атпен танысып, қоғамдық төңкерлістің принциптерін өз алдарына мақсат етіп қойған қазақ зиялылары өздерінің бастапқы табиғи міндеті-оқу ағарту ісімен қанағаттанбай, сонымен бірге үлкен саясат ісіне араласып, сол арқылы да өз халқына қызмет жасауды алдына мақсат етіп қойды. Қазақ зиялыларының қызметі ХХ ғасырдың бас кезінде екі жақты салада бірдей көрінді. Басқаша болуы мүмкін емес. Қазақ қоғамының даму кезеңі, соған сай қалыптасқан қоғамдық сұраныс қазақ зиялыларының туған елі үшін ағартушы ұзтаздықты да, қоғамды көркейту қызметін де, болашақ үшін күресе алатын қайратукерлікті де талап етті. Сол тұста дамыған қоғамдық-саяси құқықтық ой пікірдің озық философиясы, рухани және жоғары идеялық тұжырымдары заман сахнасына көтерді. Атап айтқанда сол тұжырымдар ұлттық тәуелсіздік, өзін-өзі басқару, құқықтық мемлекет принциптеріне қазақ қоғамына жаңарту сияқты биік мұрат мақсаттардан құралған.

Қазақ зиялыларының бұл қоғамдық-саяси қызметі 1905-1907 жылдардағы тұңғыш орыс істерге белсенді араласуымен, орталық билік орындалуына қазақ елінің негізгі мұқтажын білдіретін ртциилар ұйымдасытыуын, ұлттық бастамалар шығаруға жасаған дайындаған,, сондай-ақ сол тұстағы ресейлік шындық үшін үлкен саяси оқиға болған мемлекеттік Дума жұмысына ат салысуына және басқа қазақ қоғамы жағдайында мүлдем тың қызметіне айқын көрінеді. Нақ осы мезгілде өмірге келген түрлі құжаттардан, мерзімдік баспасөз беттерінен, қазақ зиялыларының қоғамдық дамуға байланысты көзқарасы, ұстанған бағыт-бағдарыда анық байқалады. Ол көзқарасының негізгі мазмұны Қазақстан тәуелсіздігін алғанға дейін кеңістік тарихнмада айтылып келгендей, күні өткен феодалдық-патриархалық тәртіпті қорғауға немесе жаңа бужуазиялық қатынастарды тездетулер де сыймайтын еді. Оның мазмұнын сол тарихи кезеңдегі ұлт-азаттық қозғалыс пен ортағасырлық қоғамдық қарсы күрес мүддесі айқындалады.

ХХ ғасыр адамзат қоғамының рухани кемелденуі мен жаңа сапалы өркениетке қадам басуының белесі болды. Әлемдік саяси-әлеуметтік, қоғамдық-эканомикалық, құқықтық озық қатынасытарының ілгері даму үрдісі монорхиялық үстемдік еткен шешу Ресей империясына да өз әсерін тигізді. Ресейдегі әлеуметтік таптық теңсіздіктің даму сипаты тұрғысынан ара-жігі ажырап, билік басындағылардың басқару жүйесіне бұқараның жаппай пиғылының өрши түсуі патшалық мемлекеттік құрлысты төңкруге бағытталған дүмпулерге ұласты.

Қазақ қоғамына жаңа саяси күштің өмірге келіп, күреске араласа бастағаны патша үкіметіне де кейін кеңестік билік орындарына да ұнамады. Қазақ зиялыларының ең белсенді тобы жер аударылды, абақтыға жабылды. Сол кезеңде ұлттық сананың оянуына түрткі болған Алаштың озық ойлы, зиялы азаматтары өз халқын жалпы адамзаттық биік рухани қағидаларға баулып, өз елін өркениет биігінен көргісі келді. Солардың басты өкілдері, нағыз ұлтжанды қазақ зиялылары.

Ахмет Байтұрсынов, Әлихан Бөкейханов, Мұхамеджан Сералин, Жақып Ақбаев, Барлыбек Сыртанов, Райымжан Мәрсековтар еді. Олар-қоғамдық саяси, құқықтық ой-пікірдің реформациялау жаңару мен бастандық идеяларының нағыз жыршылары болып танылды.

Кеңес Одағының дәуіріенде қазақ зиялыларыың қызметтері бұрмаушылыққа ұшырап, сан-салалы таихи үрдістері зерттеуде біржапқтылықты, бір ғана идеямен қоғамдық пікірді орнықтыруды мақсат етті. Әрине бұл тапта, кеңестік тарихшыларды айптап, шеттету артық болар еді. Өйтені, баолық баспа өнімдері өкіметтің қатаң бақылауында болғаны ешкімге де жасырын емес.

Қазақстан тақыр жерде пайда болған жақ, өзіндік өткен жолы, бастан кешкен тарихы, тағылымы мол тәжірибесі бар халық.

Ресейге бодан болған 150 жылдан астам уақытта қаншама езгіге түссе де, патшалықтың немесе Кеңестік билеушілер тарапынан қысымға ұшырап отырса да, табиғатынан бойына біткен қайсарлықтың арқасында еркіндік жолындағы ұлт-азатты күресін тоқтатқан жоқ.

Жоғарыда келтіріліп кеткендей, ХХ ғасырдың басында ел тарихы қилы саяси оқиғаларға толы болды. Осы тарихи оқиғалардың бел ортасында өздерінің өнімдерін, қабілеті мен іс-қимылын халық мүдделеріне орнауға бел байлаған ұлтжанды азаматтар, қазақ зиялылары жүрді. Соның бірі, жоғарыда аталған қоғамдық-саяси қызметтердің бел ортасында жүріп, халқы үшін аянбай қызмет еткен, заң қызметкері, Алаш партиясы мен Алашорда үкіметінің белді мүшесі - Райымжан Мәрсеков.

Магистірілк диссертацияның тарихнамасы. Қазақ зиялыларының оның ішінде жекеленген тұлғаларының қызметі мен өмір жолдарын зерттегенде ескере кететін жайт, қазақ зиялыларының қоғамдық-саяси қызметінің тарихын зерттеуді олардың өздері бастап берген болатын.

Бұл ретте Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Р. Мәрсековтың және басқалардың өз замандастарының өмірі мен қызметіне байланысты түрлі басылымдарда жарияланған еңбектерін айтқан жөн. Қазақ зиялылары кім туралы жазбасын, уақыт рухына сай қайраткерлердің ұстанған көзқарасы мен атқарған еңбегін бірінші кезекке қойды.

Кеңес үкіметі тұсында қазақ зиялыларының тарихын жасау ісі ресми саясатқа тікелей тәуелді болды, соған сай өзгеріп отырды. Мұндай саясаттың астары түсінікті болатын, қазақ бұқарасының санасын өзіне қарайтып алуды көздеген кеңестік билеушілер өзінің негізгі қарқылысы ұлттық тәуелсіздік тұрғынамасында тұрған қазақ ұлттық демократиялық интеллегенциясын күрес арнасынан біржола ығыстыруды алдарына мақсат етіп қойды да, олар туралы кез-келген мәліметтерді жарыққа шығармады немесе мүлде жойып жіберіп отырды.

Қазақ зиялыларының қоғамдық-саяси шығармашылық қызметін зерттеу, 1937-1938 жылдардағы интелегенция қарсы жүргізілген жаппай жазалау саясаты және тоталитарлық идеялогияның салтанат құруы бұл тақырыптың ғылыми зерттеу нысанасы санатынан ұзақ мерзімге шығып қалуына алып келді. ХХ ғасырдың 80 жылдарының аяғына дейін өткен ғасырдың басындағы қазақ интеллегенциясының қоғамдық- саяси қызметіне арналған бірлі-жарым мақалалар болмаса, бұл тақырыпты арнайы зерттеу нысанасы есебінде, алған жарық көрмеуі соның айғағы.

Қазақ ұлттық демократиялық зиялыларының ХХ ғасырдың бас кезіндегі қоғамдық саяси қызметін зерттеудегі шын мәніндегі жаңа кезең 90 жылдардың басына қарай басталды. Оған жол ашып берген сол кездегі бүкіл Кеңестер Одағын Қамтыған қайта құру үрдісі, соған байланысты тоталиттарлық жүйенің құрбаны болған мәдениетті мен ғылымының көрнекті қайраткерлерінің шығармашылық мұрасын қарау үшін Қазақстан Комунистік партиясын Орталық Комитеті жанынан құрылған комессияның шешімдері болды. Соның нәтижесінде сталиндік жаппай жазылу құрбандары болған қаз зиялыларының шығармашылық мұралары мен жекеленген тұлғаларға арналған зерттеу еңбектері жарыққа шыға бастады. «Қазақстанның қоғамдық -саяси өміріендегі- Райымжан Мәрсековтың рөлі» атты магистрлік диссертацияның негізіне тарихилық, обьективтілік басты бағыт етіп алынған.

Магистрлік диссертацияның мақсаты. Кез келген ғылыми еңбек ғылым дариясына қосылған кішкентай бұлақ тәріздес. Сондықтан зерттеушінің басты мақсаты - сол ғылымның арналы ағысына өз жолы, өз арнасымен қосылуына мүмкіндік жасау. Осы тұрғыдан келгенде зерттеуші енді ғана қалыптаса бастаған Әлихантану, Ахметтану, Міржақыптану ғылымы сияқты ұлттық саяси және тарихи ілімінің бір саласы - райымжантану ғылыми курсын қалыптастыру. Әрине, қазіргі уақытта бұл салада Қазақстандық тарихшы - зерттеушілер тарапынан біршама жұмыстар жасалып жатқаны ешкімге де жасырын емес. Дегенімен әр зерттеушінің тарих ғылымына қосар үлесі қайталануы мүмкін еместігі де айқын.

Осы тұжырымдарды ескере отырып зерттеу жұмысында алға қойылған маққсат, отандық тарихнамадағы үздік жазылған қайраткерлер бейнелерінен үлгі ала отырып Райымжан Мәрсековтың біртуар тұлғасын жүйелі әрі объективті түрде зерттеу арқылы оның тұтас ғылыми өмірбаянының жазылуына әсер ету. осыған орай үй қоғам қайраткері, заңгер және демократ Райымжан Мәрсековтың қазақ еліне әкелген жаңалығы, қазақ үшін кім екендігі туралы негізгі бағыттарын зерттеу мақсаты қойылған. Әрі тарихи еңбектеріне тарихи тұрғыдан және бүгінгі күннің көзқарасымен талдау жұмыстарын жүргізу.

Осы мақсатты басшылыққа ала отырып, магистірлік диссертацияның барысында төмендегідей міндеттер қойылады. :

1) Р. Мәрсековтың өмірбаянын, қоғамда болып жатқан өзгерістерге байланысты көзқарасының қалыптасу кезеңдерін қарастыру.

2) Р. Мәрсековтың заңгерлік, қоғамдық-саяси қызметінің мәнін ашып көрсету.

3) Р. Мәрсековтың саяси және қоғам қайратукері ретінде атқарған қызметтеріне тоқталып, шынайы деректер келтіріп халқына атқұарған қызметінің талдап көрсету.

4) Р. Мәрсековтың қазақ елі мен жері ханындағы ой-талғамдарына тарихи тұрғыда талдап, олардың ұлттық және тарихи маңызын көрсету.

Магистірлік диссертацияның деректік көзі. Магистрлік диссертацияда өзек болып отырған Райымжан Мәрсековтың өмірі жолына арналған еңбектер ХХІ ғасырға аяқ басқан уақыттың өзінде жоқтың қасы. Дегенмен Р. Мәрсековтың ғұмыр-баяндық деректер мен мақалалары жинастырылып баспа беттерінде жорыққа шығуда. Солардың қатарына қоғамдық-саяси қызметі, тарихтың саясаттандырылуы сынды тақырыптар аясындағы қызметтер туралы мәліметтер табуға болады.

Сондай-ақ бұл жаңа кезеңде ұлттық зиялылардың қызметтерін зерттеу тарихнамасында белгілі бір жүйе келе бастаған көруге болады.

Р. Мәрсеков туралы бұл зерттеу жұмысының жазылу кезінде пайдаланған негізгі және маңызды деректер қатарына жоғарыда келтірілген тақырыптарға байланысты тарихи еңбектер мен мерзімдік баспасөз беттерінде соңғы уақытқа дейін жарық көрген мақалаларды жатқызуға болады. Бұл деректердің барлығы дерлік нақты тарихи мәліметтер мен сенімді мұрағаттық материалдарға сүйене отырып жазылған. Олай деуге негіз, Кеңестік кезеңде құпия болған, Қазақстан тәуелсіздігін алған шақта пайдалануға мүмкін болған мұрағаттық құжаттар көптеген даулы мәселелерге нақты жауап табуға мүмкіндік берген болатын.

Мәселенің зерттеу дәрежесіне келгенде, жоғарыда айтылған бүгінгі күннің өзекті мәселелерге байланысты тарихи еңбектерді жетерліктей табуға болатынын ескере, отырып тек Р. Мәрсековтың қызметі мен шығармашылығына тікелей қатысты бар әдебиеттер мен мақалаларға тоқтатылуды жөн көрді.

Р. Мәрсековтың «Айқап», «Қазақ», «Сарыарқа», «Дала уалаятының газеті» атты мерзімдік басылымдарда жарық көрген «Қазақ қайтсе жерге ие болады», «Патшалық», «Керектің керегі- ғылым», «Әйел» деген статьялар турасында қазақ халқының сол замандағы мұң-мұқтажы жазылған. Бұл мерзімдік басылымдар Қазақстан Республикасының Ұлттық Мемлекеттік кітапханасында жұмыс атқару арқасында көшірмелері алынды. Сонымен қатар Р. Мәрсековтың өмірі мен қызметіне қатысты әр кезеңдердегі құжаттар және материялдар Қазақстан Республикасының Орталық Мемлекеттік Мұрағатындағы 220, 3260, 331, 886, 99 істерді қарау арқасында бұл зерттеуге деректі көз ретінде пайдаланылды.

Кеңес Нүрпейісовтың «Алаш һәм алашорда» атты еңбегінде Алаш қайраткерінің бірі ретінде Р. Мәрсековтың Алашорда үкіметін құру жолындағы атқарған шаралары мен іс-әрекеттері аталып кетеді. Бұл еңбекте Алаш қозғалысының бастау көздеріннен бастап, Алаш үкіметінің құрылуы, таралуы, қабылданған бағдарламасымн қатар Алаш қайраткерлерінің тізімдері көтерілді. /2/.

Мұхтар Құл-мұхаммедтің «Алаш қайраткерлері-саяси-құқықтық көзқарастарының эвалюциясы» монографиясында Алашорда үкіметінің мүшесі Жақып Ақбаевтың өмірі мен саяси күресі арқылы оның серіктері: Бөкейхановтың, А. Байтұрсынов, Х. Досмұхамедов, Р. Мәрсеков т. б. азаттық жолындағы қоғамдық-саяси қызметтері сараланып, Алаш бағдарламасының құқықтық негізі талданады. /3/.

М. Қойгелдиевтің «Алаш қозғалысы» еңбегінде Р. Мәрсеков Алаш қайраткерлерімен бірлесіп қызмет атқарған, әрі Уақытша үкіметтің мүшесі бола жүріп, ашықпен күресу жолындағы ерен еңбек сіңірген тарихи тұлға ретінде жан-жақты қарастырылып, терең тарихи баға беріледі де Алаш партиясының қазақ елінің мемлекеттігінің тарихы үшін терең маңыздылығын жан-жақты ашылып көрсетіледі. /4/.

Мұхтар Құл-мұхаммедтің «Алаш бағдарламасы: қиянатпен ақиқат» еңбегінде. «Алаш» партиясының қалыптасу кезеңдері, қазақ ұлт-азаттық қозғалысының Ә. Бөкйханов, М. Дулатов, А. Байтұрсынов, Р. Мәрсенов, Х. Ғаббасов т. б. жетекшілері жасаған бағалы қағидалары мемлекеттік өкімет билігінің бөліну принципі жалпыға бірдей, демократиялық сайлау жүйесі сияқты мәселелер егжей-тегжей талданған. /5/.

С. Өзбекұлының «Барлыбек Сыртанов» атты еңбегінде Р. Мәрсековтың өмірі жайлы мәлімет беріп, оның қазақ халқы үшін жасаған еңбектері қоғам үшін атқарған жұмыстарына терең баға беріледі. Бұл еңбекте Р. Мәрсековтың қоғамдық-саяси және құқық мұраларына шолу жасап, қазақ халқының саяси-құқықтық тарихын зерттеуге байланысты құндылығының деңгейін анықтауға болады. /6/.

С. Сейфуллиннің «Бес томдық шығармалар жинағы» еңбегінде Р. Мәрмековтың қазақ қоғамында болып жатқап заң саласындағы өзгерістерге заңгерлік шеберліктің көмегімен дұрыс аяғына түсіру, яғни тең құқылық, адал шешім т. б. құқықтық талаптардың орындалуына түрткі болған азаматтардың бірі деп баяндалғаг. /7/.

Бұдан басқа да Р. Мәрсековтың өмірі мен қызметіне қатысты әр кезеңдердегі құжаттар мен материалдар бұл магистірлік диссертацияға енгізіліп отыр. Сонымен қатар Р. Мәрсековтың сол замандағы атап айтқанда, Қазан төңкерісіне дейінгі мерзімде жарық көрген «Қазақ», «Айқап», «Дала газеті», «Сарыарқа», гезеті сияқты басылымдарды Алматы қаласындағы қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік Мұрағатынан көшірмелерін алып пайдалануға тура келді. Негізінде Р. Мәрсековтың өмірі мен қызметіне байланысты шығарылған әдебиеттер жоқтың қасы деуге болады. Зерттеу жұмысына қосымша соңғы уақыттарда басылымдарда Р. Мәрсековтың өмірі мен қызметі қарастырылған туралы айта кететін болсақ . . .

М. О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер инистиутының ғылыми қызметкері Бейсенбай Байғалиевтың «Тұманды жылғы тұлғалар Райымжан Мәрсеков» атты мақаласында Р. Мәрсековтың саяси қызметі қарастырылып,, тарихи шывғармашылығы соның аясында көміскеленіп қалатыны есерліп, Мәрсековтың саяси-әлеуметтік мәселелер төңірегіндегі заң ғылымы тұрғысан тұжырым жасп жазған мақалалары жөнінде біршама мәліметтер келтіріледі. /8/.

Заң ғылымдарының доктары, профессор Сәкен Өзбекұлының «Жұмбақ жан» атты мақаласында қазақ зиялылары, әсіресе Алашорда қайреткерлері Әлихан Бөкейханов, Райымжан Мәрсенов және тағы басқа ағаларымыздың қазақ халқының өзін-өзі басқару құқығына ие болу идеясын айта кеткен. /9/.

Ш. Уәлиханов ойындағы тарих және этнология иниституның ғылыми қызметкері Светлана Смағұловтың «Алаш азаматы Райымжан Сәрсенов» мақаласында Р. Мәрсеновтың заң саласында шеберлігін, адвокат ретіндегі бейнесін саралап, айқындап көрсеткен. /10/.

Р. Мәрсековтың тарихи еңбектерімен танысам дейшілер үшін оның әр жылдарда қайтадан жарық көрген еңбектері тапсырмас құндылықтар болып табылады.

Қазақстан тарихының «ақтандық» беттерін бір орнаға тоғыстырып қараған белгілі тарихшы-ғылым, академик М. Қозыбаев «Алаштың ұлт азаттық қозғалысының идеялогиясының өзегі отаршылыққа назарлық . . . Алаш париясына таптасқан зиялаларының көзқарыс қызмет, өмірінің әр сәті жеке диалектикалық тұрғыдан әділдік таразысына салынғанны дұрыс . . . »-деген пікірі зертеушілерді жаңа ізденістерге жетелейді. /11/.

Тақырыптың зерттелу деңгейі жоғарыда аталған еңбектер мен мақалалар көлемімен шектелмейді. Зерттеу жұмысының барысында Р. Мәсековтың еңбектерінен де мәліметтер алынып тарихи зерттеу жұмыстарына өзінің айтарлықтай үлесін тигізді.

Қазақ елінің біртуар ұлдарының бірі Мәрсековтың өмірімен ғана емес, сонымен бірге оның шығармашылығымен терең танысым деушілерге Мәрсековтың еңбектерінің тигізер көмегі мол. Өйткені оның тарихи еңбектері қазақ елінің заңтану тарихын зерттеуде елеулі жетістіктерге жеткен болатын.

Магистірлік диссертацияда қолданылған әдіс-тәсілдер. Зерттеу барысында әдістер мен тәсілдерді белгілеу жұмысының алдына қойған мақсаты мен міндеттеріне байланысты айқындалады. Яғни обьективті, аналитикалық, тарихи салыстырма, талдау, сараптау, жүйелеу әдістері қолданылады.

Магистірлік диссертацияның хронологялық шеңбері. Магистірлік диссертацияның 1879 жылдан, яғни дүниеге келген кезеңінен бастап, Р. Мәрсековтың өмір жолының барлық кезеңін, 1922 жылға дейінгі аралықта дүниелер мазмұны мен сипаты әрі хронологиялық жағынан Кеңестік және Тәуелсіз Қазақстанның тарихнамасы болып айқын екі кезеңге бөлінеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.