Экономиканы мемлекеттік реттеудегі фискальдық саясат және оның рөлі
І. Қазіргі экономикада мемлекеттік реттеудегі рөлі қаржылық нарықтың құрылымы.
ІІ. Ақша капиталы (несиелер) нарығын мемлекеттік реттеу.
А. Ақша капиталы нарығының негізгі ұғымы
В. Банкі қызметін реттеудегі Ресей банкінің рөлі.
ІІІ. Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу
А. Бағалы қағаздар нарығының негізгі ұжымы.
В. Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу
ІҮ. Валюталық нарықты мемлекеттік реттеу.
А. Валюталық курсты реттеу әдістері.
В. Ресей Федерациясының валюталық нарықты мемлекеттік реттеуі.
Ү. Ақша айналымын мемлекеттік реттеу.
А. Экономиканың қызметіне ақша айналымы және оның ықпалы.
В. Ресей Федерациясының ақша жүйесі.
С. Инфляцияға қарсы саясаттың міндеттері.
ІІ. Ақша капиталы (несиелер) нарығын мемлекеттік реттеу.
А. Ақша капиталы нарығының негізгі ұғымы
В. Банкі қызметін реттеудегі Ресей банкінің рөлі.
ІІІ. Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу
А. Бағалы қағаздар нарығының негізгі ұжымы.
В. Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу
ІҮ. Валюталық нарықты мемлекеттік реттеу.
А. Валюталық курсты реттеу әдістері.
В. Ресей Федерациясының валюталық нарықты мемлекеттік реттеуі.
Ү. Ақша айналымын мемлекеттік реттеу.
А. Экономиканың қызметіне ақша айналымы және оның ықпалы.
В. Ресей Федерациясының ақша жүйесі.
С. Инфляцияға қарсы саясаттың міндеттері.
Фискальдық саясат өте күшті қару болып табылады. Бірқатар экономистер жекелеген азаматтарға және Үкіметке онымен ойнауға мүмкіндік беру үшін егер фискальдық саясат ешқашан қолдандырылмаса, жақсы болған болар еді деп тұжырымдайды.
Оның үстіне, мүлдем күмәнсіз, тұрғындарды обаның қыруына мүмкіндік беріп, бірде бір ұлт қол қусырып отыра алмайтыны сияқты, дәл солай фисеальдық саясат депрессия қалай етек ала бастамасымен әрдайым ойынға қосылады. Фискальдық саясатты тығырыққа тірейтін бағытқа емес, салауатты бағытқа бағаттаудан басқа таңдау жоқ. Әрбір Үкімет ол мұны сезіне ме, жоқ па, оған қарамастан әрдайым бірқатар фискальды саясатты жүргізеді. Бұл саясат нақты бола ма немесе ол танылмаған және жалғассыз бола ма деген айқын мәселе тұр.
Осылайша, мемлекеттің фискальдық саясатты оның қаржы саясатында маңызды бағыт, ол салықтар және кірістер мен шығыстар саясаты арқылы реттеуде үлкен рөл ойнайды.
Оның үстіне, мүлдем күмәнсіз, тұрғындарды обаның қыруына мүмкіндік беріп, бірде бір ұлт қол қусырып отыра алмайтыны сияқты, дәл солай фисеальдық саясат депрессия қалай етек ала бастамасымен әрдайым ойынға қосылады. Фискальдық саясатты тығырыққа тірейтін бағытқа емес, салауатты бағытқа бағаттаудан басқа таңдау жоқ. Әрбір Үкімет ол мұны сезіне ме, жоқ па, оған қарамастан әрдайым бірқатар фискальды саясатты жүргізеді. Бұл саясат нақты бола ма немесе ол танылмаған және жалғассыз бола ма деген айқын мәселе тұр.
Осылайша, мемлекеттің фискальдық саясатты оның қаржы саясатында маңызды бағыт, ол салықтар және кірістер мен шығыстар саясаты арқылы реттеуде үлкен рөл ойнайды.
Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті
Б.С.Мырзалиев, экономика ғылымдарының кандидаты, профессор
ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДЕГІ ФИСКАЛЬДЫҚ САЯСАТ ЖӘНЕ ОНЫҢ РӨЛІ
Түркістан - 2007
МАЗМҰНЫ
І. Қазіргі экономикада мемлекеттік реттеудегі рөлі қаржылық нарықтың құрылымы.
ІІ. Ақша капиталы (несиелер) нарығын мемлекеттік реттеу.
А. Ақша капиталы нарығының негізгі ұғымы
В. Банкі қызметін реттеудегі Ресей банкінің рөлі.
ІІІ. Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу
А. Бағалы қағаздар нарығының негізгі ұжымы.
В. Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу
ІҮ. Валюталық нарықты мемлекеттік реттеу.
А. Валюталық курсты реттеу әдістері.
В. Ресей Федерациясының валюталық нарықты мемлекеттік реттеуі.
Ү. Ақша айналымын мемлекеттік реттеу.
А. Экономиканың қызметіне ақша айналымы және оның ықпалы.
В. Ресей Федерациясының ақша жүйесі.
С. Инфляцияға қарсы саясаттың міндеттері.
ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДЕГІ ФИСКАЛЬДЫҚ САЯСАТ ЖӘНЕ ОНЫҢ РӨЛІ
КІРІСПЕ
1. Фискальдық саясат ұғымы, оның түрлері мен маңызы
2. Салық фискальдық саясаттың негізгі эдементі ретінде
3. Мемлекеттік қаржы саясатындағы рөлі және оның тиімділігі
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Фискальдық саясат өте күшті қару болып табылады. Бірқатар экономистер жекелеген азаматтарға және Үкіметке онымен ойнауға мүмкіндік беру үшін егер фискальдық саясат ешқашан қолдандырылмаса, жақсы болған болар еді деп тұжырымдайды.
Оның үстіне, мүлдем күмәнсіз, тұрғындарды обаның қыруына мүмкіндік беріп, бірде бір ұлт қол қусырып отыра алмайтыны сияқты, дәл солай фисеальдық саясат депрессия қалай етек ала бастамасымен әрдайым ойынға қосылады. Фискальдық саясатты тығырыққа тірейтін бағытқа емес, салауатты бағытқа бағаттаудан басқа таңдау жоқ. Әрбір Үкімет ол мұны сезіне ме, жоқ па, оған қарамастан әрдайым бірқатар фискальды саясатты жүргізеді. Бұл саясат нақты бола ма немесе ол танылмаған және жалғассыз бола ма деген айқын мәселе тұр.
Осылайша, мемлекеттің фискальдық саясатты оның қаржы саясатында маңызды бағыт, ол салықтар және кірістер мен шығыстар саясаты арқылы реттеуде үлкен рөл ойнайды.
1. ФИСКАЛЬДЫҚ САЯСАТ ҰҒЫМЫ, ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН МАҢЫЗЫ
Мемлекеттік фискальдық \салықтық саясатының аясында мемлекеттің экономикалық процестерге тұрақты араласуы және олардың ағымын реттеу мақсатындағы құбылыс ұғынылады. Бұл салық салу саласындағы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыруға, бүкіл ұлттық экономика қызметінің тиімділігін арттыруға, экономикалық өсуді, тұрғындардың жұмыспен қамтылуын және ақша айналымының тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған іс-шаралар жиынтығы. Фискальдық (бюджеттік- салықтық) саясат-мемлекеттік шығыстар мен салықтарды өзгерту арқылы эеономиканы реттеу жүйесі. Салықтар мен мемлекеттік шығыстар фискальдық саясаттың негізгі аспаптары болып табылады. Фискальды саясат игілікті сияқты, ұлттық экономиканың жеткілікті түрде ауырсына әсер ететін болады.
Фискальдық саясат-белгілі бір әлеуметтік-экономикалық мақсаттарға қол жеткізу үшін Үкіметтік шығыстар мен кірістерді реттеу жөніндегі қаржылық іс-шаралардың жиынтығы. Фискальдық саясатты жасау мен жүйелі жүргізу қажеттігі мемлекеттің қаржысы экономиканың тұрақты өсуін қамтамасыз етуде елеулі рөл ойнай бастаған кезде, ХХ ғ екінші жартысында айрықша күшейеді.
Мақсаттар өзегі деп аталатынды құрайтын фискальдық саясаттың көп санды міндеттерінің арасында негізгілері болып, мыналар табылады:
1. ұлттық табыстың тұрақты өсуі,
2. инфляцияның баяу қарқыны,
3. толық жұмыспен қамтылу,
4. экономиканың цикльды ауытқуын бәсеңсіту фискальдық саясаттың аспаптары: трансфеттік төлемдерімен мемлекеттік шығыстың басқа түрлерінен басқа, салықтар мен салық өлшемдерінің түрлі түрлерін манипуляциялау. Фискальдық саясаттың аса маңызды кешенді аспабы мен тиімділігі көрсеткіші салықтармен шығыстарды бірыңғай механизмге біріктірілген мемлекеттік бюджет болып табылады.
Экономикаға түрлі аспаптар түрлеріне әсер етеді. Мемлекеттік сатып алулар жиынтық шығыстардың компоненттерінің бірін, сонымен бірге сұранысты да құрайды. Жеке шығыстар сияқты, мемлекеттік сатып алулар жиынтық шығыстардың деңгейін ұлғайтады. Мемлекеттік сатып алулар мен бірге мемлекеттік шығыстардың тағы бір түрі бар. Ол нақ - трансферттер. Олар ІЖӨ-ға қосылмайды, бірақ, олар жеке табысқа және қолда бар табысқа енеді. Жеке тұтыну көлемі ұлттық емес, ол болжамды табысқа байланыстырақ. Трансферттік төлемдер тұтынушылар сұрасына үй шаруашылығының қолда бар табысын арттыра отырып жанама ықпал етеді. Жиынтық шығыстарға кері әсер етудің құралы салықтар болып табылады. Кез-келген салықтар қолда бар кірістің көлемін кемітеді. Болжамды кірістің кемуі өз кезегінде тек тұтыну шығастарын ғана емес, сонымен бірге жинақталған қаржыны да қысқартады.
Фмскальдық саясат экономиканы қаржылық реттеудің әдісі ретінде қуатты тұтқалар-салық салу мен мемлекеттік шығыстардың көмегімен жүзеге асырылады. Осыған байланысты фискальдық саясаттың екі түрі жүргізіледі: дискрециялық және сапта тұрған тұрақтанғыштар.
Дискрециялық саясатта мемлекет елдің экономикалық жағдайын жақсарту үшін салық салумен бюджеттік шығыстарды саналы түрде реттейді. Бұл реттеу экономикалық циклдің түрлі фазаларында әр түрлі. Айталық, дағдарыс кезінде (өндірістің құлдилауы) мемлекет сатып алушылар сұранысын кеңейтуге қалыптастыратын өз шығыстарын ұлғайтып, салықтарды кемітеді. Инфляциямен алып барылатын өндіріс өрлегенде, мемлекет іскерлік белсенділігін тежейді (өз жығыстарын кемітіп, салықтарды тұрақтандырғышқа реттеушіге) негізделген фискальдық саясат экономикалық циклдің түрлі фазаларында мемлекеттің қатысуынсыз қолайсыз жағдайды жою механизмін пайдаланады (оған салық түсімдері мен әлеуметтік төлемдер енеді). Айталық, экономиканың өрлеу арқасында кәсіпорын мен еңбеккерлердің табысы өскен кезде, салықтар сомасы одан да тез артады. Бір мезгілде жұмыссыздық азайып, аз қамтылған отбасылардың жағдайыжақсарады, соның салдарынан жұмыссыздығы бойынша жәрдемақы төлеу мен бірқатар әлеуметтік төлемдер кемиді. Қорытындыда жиынтық сұраныстың жалпы ауқымы кеміп, сонымен экономиканың шапшаң өсуі тежеледі. Дағдарыс фазасында салық түсімдерінің сомасы автоматты түрде кемиді (табыстан салық алу сомасы қысқарады, ал әлеуметтік төлемдер) соның ішінде жұмыссыздық жөніндегі жәрдемақы) өседі. Нәтижеде тұрғындардың сатып алу қабілеті өседі, бұл дағдарыстан шығуға қалыптастырады. Автоматты түрдегі (дискрециялық емес) фискальдық саясат-бұл жиынтық табыстың цикльдік ауытқуы нәтижесінде мемлекеттік бюджеттің мемлекеттік шығыстарының, салықтар мен сальдо көлемінің атоматты түрде өзгеруі. Дискрециялық емес фискальдық саясат ІЖӨ өскен (немесе төмендеген) кезеңде мемлекеттік бюджетке таза салық түсімдері автоматты түрде артуын (немесе кемуі) көздейді, ол экономиканың тұрақтандырушы әсерін қамтамасыз етеді. Бұл өзгерістер саптағы тұрақтандырығштардың әрекетімен өиеді.
Саптаға (автоматты түрде) тұрақтандырғыш-бұл Үкіметтің экономикалық саясатын жиі өзгертуге асықпай-ақ, жұмыспен қамту мен өнім шығару деңгейін циклдік ауытқу амплитудасын төмендетуге мүмкіндік беретін экономикалық механизм. Экономиканың саптағы тұрақтандырғышы салыстырмалы түрде дискрециялық фискальды саясаттың ұзақ уақытша лагын бәсеңсітеді, өйткені бұл механизмдер Үкіметтің тікелей араласуынсыз іске қосылады.
Мұндай аватоматтық тұрақтандырғыштар болып табылады:
1. Прогрессивті салық жүйесі, ол экономикалық өсу кезінде жиынтық сұраныстың өсуін тежейді, өйткені тұрғындар табысының өсуі бойынша салықтың өлшемі де мейлінше жоғары болады және керісінше, экономикалық құлдилау тудырған табыстың кемуінде жиынтық сұранысты ынталандыру жүреді. өйткені салық өдшемінің төмендеуі салдарынан қолда бар табысқа ұлғайту өтеді.
2. Экономикалық құлдилау жағдайындағы жұмыссыздық жөніндегі жәрдемақы мен басқа да әлеуметтік төлемдер жұмыссыздар санының артуы салдарынан артады, керісінше, экономикалық өсу орын алғанда, оның нәтижесінде жұмыссыздық кеміп, аталған автоматты түрде төмендейді.
Саптағы тұрақтандырғыштар бірқалыпты ІЖӨ-нің оның потенциальды мөлшері айналасындағы циклдік ауытқудың себептерін жоймайды, тек бұл ауытқудың құлаш жаюын ғана шектеді.
2. САЛЫҚТАР - МЕМЛЕКТТІҢ ФИСКАЛЬДЫ САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
Мемлекет экономикалық өсу ұшін ең үздік жағдайды қамтамасыз ете отырып, экономикаға тұрақты әсер етуге үлес қосуы танылған. Міндеттерді орындау үшін ол қажетті ресурстарға ие болуы тиіс. Жекелей олар бағалы көздер есебінен, мысалы мемлекеттік кәсіпорындардың кірістері есебінен табылуы мүмкін. Алайда, нарықтық экономикада негізгі өндірістік бірлік мемлекеттік емес, жеке кәсіпорындар болып табылады. Сондықтан Үкімет мемлекеттік ресурстарды қалыптастыру үшін кәсіпорындар мен азаматтар кірістердің бөлігін өндіреді. Меншік иесін ауыстыра отырып алынған табыс салыққа айналады.
Салықтар-жеке және заңды тұлғалардың мемлекет өндіретін міндетті төлемдері.
Қазіргі жағдайда салықтар екі негізгі функцияны: фискальды және экономикалық функцияны орындайды.
Фискальды функцияны-бырлық мемлекеттер үшін тән негізгі функция. Оның көмегімен мемлекеттік ақша қоры және мемлекеттің қызметі үшін материалдық жағдай жасалады.
Экономикалық функция салықтар қайта бөлу қатынастарына белсенді қатысушы ретінде қайта өндіруге оның қарқынын ынталандыра немесе тежей, капиталдың қорлануын күшейте немесе бәсеңсіте, халықтың сұранысқа төлем қабілетін кеңейте немесе кемсіте отырып, елеулі ықпал жасайды. Мемлекетке ұлттық табысты жұмылдыруда салықтық әдісті кеңейту мемлекеттің өндіріске қатысуышлармен тұрақты жанасуын тудырады, бұл қайта өндіру процесінің барлық сатысында экономикаға оның нақты ықпал ету мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Қазіргі салық жүйесі салықтың түрлі түрлерін қамтиды. Оның негізгі тобын тікелей және жанама салықтар құрайды.
Тікелей салықтар тікелей табысқа немесе мүлікке белгіленеді.
Жанама салықтар-бұл тауар бағасымен төленетін немесе тарифке енгізілген тауарлар мен қызметке салық. Тауардың немесе қызметтің қожайыны оларды жүзеге асыруда мемлекетке аударатын салық сомаларын алады. Бұл жағдайда салық төлеуші мен мемлекеттің салық салу нысаны арқылы байланысады.
Қазіргі жағдайда мемлекеттің әлеуметтік қызметін кеңейтумен байланысты әлеуметтік сақтандыру қорына жарна алу кеңінен таралды. Олар аз мәні бойынша мақсатты салықтар болып табылады, өйткені белгілі бір тағайындауға ие.
Салық өндіріп, оның сомасына иелік ететін органға байланысты мемлекеттік және жергілікті салықтар деп бөледі. Мемлекеттік салықтарды мемлекеттің заңы негізінде орталық Үкімет өндіреді және мемлекеттік бюджетке жолданады. Оған табыс салығы, корпорацияның пайдасына салық, кедендік баж салығы, т.б. жатады. Жергілікті салықтарды биліктің жергілікті бюджетке түседі. Жергілікті билік әсіресе жеке акциздер мен мүлік салығын өндіреді.
Салықтар олардың пайдаланылуы бойынша жалпы, олар мемлекеттің бірыңғай кассасында түсетін және арнаулы (мақсатты) болып бөлінеді. (мысалы, АҚШ-та бензин, отын, жағар май сатудан салықтар жол қорына жіберіледі).
Салық өлшемдерін өндіру сипатына байланысты салықтар пропорциональды, прогрессивті және регрессивті болып бөлінеді.
Пропорциональды салық - бұл өлшемі барлық алынатын сомалар үшін бірдей салық. Орташа өлшемі соманың өсуі бойынша артатын салық прогрессивті деп аталады. Регрессивті салық өндірілетін соманың пайызы оның өсуі бойынша кемітілуін көздейді. Салық түрлерінің соңғысына, ережедегі сияқты, жанама салықтар жатады. Салықтардың түрлі түрлерінің қоғам дамуының түрлі сатыларына қатысы өзгерді. ХІХ ғ-ХХ ғасырдың басында жанама салықтар басты рөл ойнады, екінші дүние жүзілік соғыстан кейін басты рөлді тікелей салықтар ойнай бастады. Қазіргі салық жүйесі үшін өсу қарқыны тікелей сияқты жанама салықтардан асып түсетін жарналар мен әлеуметтік сақтандыру қорлары тән.
Мемлекеттің мүддесі үшін іске асырылатын салықтардың рөліне көзқарастардың дамуының үш сатысын бөлуге болады:
- нарықтық экономиканың бастапқы кезеңінде салықтар мемлекеттің қазынасын толтыратын құрал ретінде бүтіндей фискальдық мүдделерге қарастырылды.
- одан соң салық салдырудың фискальдық функциясына шектеу жүргізу қажеттігі туралы тұжырымға келеді. Мұндай шектеулерге микро экономикада өндіріс процесін үзбеуге талап қойылды.
- қазіргі уақыт үшін көп дәрежеде салықтарды қоғамдағы шаруашылық пропорциясына түзету үшін пайдалануға ұмтылу тән болды.
Дамыған елдерде салық саясатының бұл бағыты барынша кең даму алды. Салықтар өндірушінің өнім шығаруды өрістетуіне ұмтылысын өшірмеуі тиіс деп саналады. Бұл оған өндіріс ауқымының оң тиімділік аймағын табуына және есептуге мүмкіндік береді, онда салынған капиталдан ең үлкен пайда алуға болады. Бұл жағдайда кәсіпкердің тек кәсіпкердің емес, сонымен бірге мемлекеттің табысы да өмеді, оның қазынасы қосымша ресурстарымен толығады, немесе өскен табыстар жиналатын салықтың сомасын ұлғайтға мүмкіндік береді.
Салық салу тұжырымдамасының келесі сатысы салық өлшемдерін манипуляцияны, салықтардың ресурстарын пайдаланумен олар шаруашылық пропорциясын қуатты реттеушіге айналуының байланысын түсінуге байланысы. мысалы, ресурстар үшін төлем енгузі (жер, таза су, т.б.) шаруашылық қызметінде ресурстарды үнемдеуді қалыптастырады. Жер төлем әдетте өндірістік ғимараттардың биіктігін ұлғайтуға бастайды. Салық өлшемдерінің төмендеуі немесе жедел амортизация тәртібін ендіру өндірістің өсуін ынталандырады. Салық өлшемдерін қатайту оны тежейді.
ХХ ғ екінші жартысында салықтар нарықтық шаруашылықтардың жалпы тепе-теңдігін реттеуші ретінде белсенді пайдаланылады. Жекелей алғанда, салықтарды мұндай пайдалану көптеген антициклді бағдарламаларда қарастырылады. Бұл бағдарламалар экономиканы реттеуші ретінде түрліше рөл ойнайды, бұл Укімет басшылыққа алатын тұжырымдамаға байланысты.
Кейне бойынша, құлдилау уақыты бойынша салықтар өндірісті ынталандыру үшін төмендейді. Өрлеу кезінде, керісінше, салықтар өсіп, инвестицияның өсуін өсіп келе жатқан диспропорциямен экономиканы алдын ала қыздырып, тежеуге мүмкіндік береді. Өрлеу кезіндегі салық түсімдерінің өсуі мемлекеттік қарызды төлеуге мүмкіндік береді, ол мемлекеттік шығыстарды қаржыландыру үшін депрессиялық кезеңге айналады.
Монетаршылартеориясы және экономика теориясы бойынша салықты төмендету туралы ұсыныс өндіріс тиімділігінің едеуір ынталандырушысына айналады. М.Фридмен-монетарлық мектептің идеологы-экономикалық дағдарыс өзінің төмегі нүктесіне өткен және басқаларды қапы қалдырып, нарықта тек тиімді өндірушілерді қалдырған кездегі салықтық былықты төмендетуді ұсынады. Бұл жағдайда күшті өндірушілер үшін мейлінше салықтық төмен өлшемдеріне ивестициялау үшін оларға үлкен мүмкінділіктер ұсынады және елде өндіріс тиімділігінің мейлінше жоғары сатысына өтуге мүмкіндік тудырады.
Ұсыныс теориясы салықтық ауыртпалықты жеңілдете отырып, шағын бизнес үшін салық канкулдарын қолдануға дейін толық немесе қоғамның мүддесіне аса көп дәрежеде жауап беретін тауарларды шығаруды жүзеге асыратындар үшін бәсеке тәртібін қолдауды ұсынады.
Салық салу принциптері смалықты өндіру әдістерінде байқалады. Мұндай принциптер жеткілікті түрде көп:
Ұжымдық принципі салықтық пайдаланылатын ресурстармен байланысын көздейді. Мысалы, кімде-кім таза ауыз суды техникалық мақсаттарға пайдаланса, ол үшін салық төлеуі тиіс.
Құрбандық принципі мемлекеттің жекелеген азаматтарға немесе кәсіпорындарға ұсынатын игілікті пайдаланғаны үшін, бұл игілік жетпей қалғандардың бәрі төлейтінін туындайды. Зейнетақы қорына аударылатын жалақы қорына салық та осындай болып табылады.
Қазіргі табыстарға салық салу прогрессивті өлшемдерді пайдалануға арқа сүйейді. Өлшемдер табыстың артуы бойынша өседі. Прогрессивті салық салу мемлекеттік шығыстарды қаржылардыруда тұрғындардың әлеуметтік шығыстарды қаржыландыруда тұрғындардың әлеуметтік жіктерінің түрлі мүмкіндіктерін ескереді.
Теңдік принципі. Салықтардың меншіктің түрлі формасындағы кәсіпорындардың табысына теңдігі оларды дамыту үшін тең стартты жағдайда қамтамасыз етеді. Мүндай жағдайда бәсеке салыққа салынған шаруашылық жүргізудің тиімділігі үшін жағдайды нықты бейнелеуі тиіс.
нарық заңдарын-ескермеген әміршілдік жүйеде салық тарту әрдайым мемлекеттік және ұжымдық шаруашылықтармен алып барылды. Жеке шаруашылық, мәні бойынша, салықтармен (тұншықтырылды).
Салық салу принциптерінің арасында оның қоғамдық-саяси қажеттілігінің өзгеруіне икемді және үйлесімді деп атайды әдетте. Алайда, бұл икемділікті қолданылып жүрген салық салудың тұрақтылығын бұзбай, өлшемінде сақтау керек. Егер салықтар өлшемінің қазіргі Ресейдегі, тағы да соңғы күнмен тұрақты өзгерсе, бизнес ұзақ мерзімді стратегия жасау үшін қажет бейім ділігін жоғалтады. Инвестициялық қызмет қосымша тәуекелдермен өсіп, бұл бизнестің түбегейлі алыпсатарлық операциялармен шектеуге ұмтылуын нығайтады.
Салық өлшемінің деңгейдегі салық төлеушінің мүмкіндіктерін, олар алған табыстардың ауқымын ескере отырып белгіленуі тиіс. Бұл принципті бұзу нарықтың әрекетін үзеді, салық төлеушілердің санын кемітеді, тауар ұсынуды кемітеді. Тұтынушыларда салық салудың шектен тыс ауыртпалығы сұранысты кемітеді, бұл нарықтың сыйымдылығын қысқартуға әкеліп, соның өзімен өндірісті ынталандыруға қанаушылықты әрекет етеді.
Екі және көп реттік салық салу принципін орындау өте күрделі. Бұл принципті сақтаудың қажеттігін барлық мемлекеттер сезінеді, бірақ толығымен оның ізімен жүру кімге де болса сирек сіті түседі. Мысалы, акционерлік компанияларға салық салу әдетте екі рет салық салудан тұрады. Салық компаниясының бөлінбеген пайдасына және оның мүшелеріне салынады. Мұндай жүйе Бенилюкс, АҚШ, Шевеция, Швецария, Ресей елдерінде әрекет етеді. Пайдаланылған шикізатқа көп рет салық салуды шығарып тастау қосымша құнға салық салуды ендіру болып табылады. Бұл салықты шикізаттың бағасына үстемемен пайдалануда, өндірістік тізбек бойынша өнім өткізуде пайда болатынға небәрі бір рет салық салынады. Алынған жартылай фабрикаттан тыс қосылған қызметтің нәтижесіне ғана салық салынады.
Салық салуда салық ауыртпалығын тоқтату мүмкіндігін жоққа шығаратын принципті сақтау маңызды. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде пайдаға салық ең үздік салық деп саналмайды, өйткені кәсіпкер әдетте шығынның қымбаттауынан өтеу мақсатында бұл салықты бағаға қосу ұмтылады. Салық ауыртпалығының нәтижесінде сатып алушыға ауыстырылады. Нақ сол салық төлейді, ал кәсіпкер, мәні бойынша, бұл салықтарды жинақтаушы болады.
Салықты төлеудің жүйесі мен процедурасы салық салынатын барлық субьектілері үшін қарапайым, қолайлы және түсінікті болуы тиіс. Нарық дамыған елдерде негізгі салық жеке табыс салығы немесе жеке тұлғаларға салық болып табылады. АҚШ-та пайдаға салықтың үлесі федеральдық салықтар жүйесінде тек 10 пайызды құрайды, сол кезде жеке табысқа салық оның жартысына жуықтайды. Ресейде жеке тұлғалардан табыс салығының үлесі барлық төлемдердің жалпы көлемінің 3 пайыздан астамын ғана құрайды. Ресейдегі салық салудың мұндай құрылымы ондаған жылдар бойы нарыққа қарама-қарсы шаруашылық жүргізу принципінде ұйымдастырылған мемлекеттік социализм қоректенген оның тамырын түсіндіріледі. Нәтижеде Ресейде салық жүйесі шаруашылық деформациясының көзіне айналды. Бұл төмендегі бағыттар бойынша танылады:
- мемлекет салық жинаудың әлсіздігімен қақтығысады, өйткені бизнес салықты жасырудың көптеген әдістеріне ие.
- салық салу инфлияциялық процестерге ұрындырады, өйткені кәсіпкерлер салықты бос бағаларға қоюға ұмтылады.
- сатып алушылардың мойнына салықты қою мүмкіндігі қоғамның әлеуметтік дифференциясын, азаматтардың нақты табыстарының ауқымын поляризациялауды күшйетуді, бұл әлеуметтік қысымды күшейтеді.
Бұдан былай ресей халқының табысының өсуі бойынша жеке тұлғалардың табысына салықты арттырып, бизнеске салық салуды жұмсарта отырып, салық салу акцентін қатар орнықтыруы тиіс.
3. ФИСКАЛЬДЫҚ САЯСАТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТИІМДІЛІГІН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
Фискальдық саясатты қолданудың тиімділігінің негізгі көрсеткіштері мемлекеттік бюджет болып табылатындықтан мемлекеттік бюджет болып табылатындықтан, онда көрсеткіштерге фискальдық саясаттың түрлі аспаптарының ықпалын қарастыру керек. Аспаптарды қарастырмайтын өзгеріссіз фискальдық әсер етуі, яғни басқалардың әсері кезінде мемлекеттік бюджетке фискальдық саясаттың жекелеген аспаптарының ықпалын қарастырамыз. Бұл талдауды едәуір оңайлатады және фискальдық саясат жекелеген аспаптарының мейлінше көрнекті формадағы ықпалын мүмкіндік береді. Мемлекеттік бюджеттің жағдайына мемлекеттік сатып алуды ұлғайтуға ықпалын алулар мемлекеттік шығастар қатарына жатады, онда фискальдық өзгессіз әсер етуінде мемлекеттік бюджеттің тапшылығының құрауының салдарынан олардың ұлғаюы туралы айту керек. Қандай мөлшерде тапшылық пайда болады деген сұрақ бірден тұрады. Экономикалық көрсеткіштердің өзгеруінің жүелілігін бақылай отырып, бұл сұраққа жауап беруге болады: Мемлекеттік сатып алудың артуы жиынтық шығыстарын арттырады, олар өз кезегінде мемлекеттік шығыстың мультипикаторының әрекеті арқылы ұлттық өндірістің көлемін арттырады. Осымен барлығы да аяқталады. Өйткені, салық түсімдерінің ауқымы, оларды мемлекет табыстары қалыптастырады, ол ұлттық табыстардың ауқымынан тәуелсіз, онда мемлекеттік бюджетке қосымша түсім пайда болмайды.
Осы жерден мемлекет бюджетінің тапшылығының ауқымы мемлекеттік сатып алудың теңесуі қисынды туындайды.
Мемлекеттік бюджеттің жағдайына дербес таза салықтардың өзгеруіне ықпалын дербес салықтардың ұлғаюы мысалында қарастыруға болады, өйткені абсолютті шама бойынша дербес салықтар мен трансферттік төлемдердің өзгеру ықпалы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігіне тек дербес салықтар, ал трансферттік төлемдер оның шығыс бөлігіне ықпал етеді. Трансферттерді кейде кері салықтар деп те атайды.
Дербес салықтардың атуының өзгеріссіз фискальды әсер етуде мемлекеттік бюджеттің жағдайына әсер ету механизмі мынадай түрде көрінеді: дербес салықтардың артуы, яғни мемлекеттік бюджет кірістерінің артуы, мемлекеттік бюджетке оң сальдо жасаудың мөлшері дербес салықтардың артуына болатын сол сомаға тең. Ұлттық өндірістің көлемінің қысқаруы кезінде де, ол жиынтық шығыстардың төмендеу құралымен өтетінімен түсіндіріледі, салық түсімдерінің мемлекеттік бюджетке түсу ауқымы өседі, өйткені салық түсімдерінің шамасы ұлттық табыстық шамасынан тәуелсіз болады.
мынадай қорытынды жасауға болады, салық өлшемі жоқ болған жағдайда, мемлекеттік бюджеттің тапшылығы немесе оның профицитінің шамасы фмскальды саясаттың сол немесе басқа аспабы тудырған мемлекеттік бюджеттің (кіріс немесе шығыс) баптарына өзгерістерге тең болады. Мемлекеттік сатып алу қысқарғанда-профицит те сондай-ақ мемлекеттік сатып алудың сомасының төмендеуінен кем болады. Мемлекеттік бюджетке әсер ететін принцип бойынша өзгеріссіз фискальдық әсер етуде дербес салықтардың өзгеруінің ықпалы сондай-ақ мемлекеттік сатып алуға да ықпал етеді.
Трансферттік төлемдер көлемінің өзгеруі мемлекеттік бюджеттің жағдайына мемлекеттік сатып алу сиықты әсер етеді, тек осы әсер ету күшінің айырмашылығымен. Бұл айырмашылық жалған мультипликаторлар формасынан туындайды.
Нақты жылға бюджеті ағымдағы және нақты жетіспеушілігі мен тапшылығы үкіметінің сол немесе басқа фискальды саясатының бағытын білдірмейді.
Нақты бюджеттің тапшылығы мен жетіспеушілгі тек шығыстар мен салықтар туралы мүмкін болатын дискрециялық фискальды шешуді ғана емес, сонымен бірге ұлттық өндірістің деңгейін де көрсетеді, яғни экономикалық ағымдағы жағдайын белгілейді.
Бұл проблеменің шешімін экономистер толық еңбекпен қамтылған бюджет ұғымын ендіре отырып тапты. Толық еңбекпен қамтылған бюдет егер де экономика жыл ішінде толық еңбекпен қамтумен қызмет етсе, салықтар мен мемлекеттік шығыстар қолданылған деңгейінде мемлекеттік бюджеттің тапшылығы мен профициті қандай болса да бағалауға мүмкіндік береді.
Бұдан шыға отырып, дискрециялық фискальды саясат толық еңбекпен қамтылғандағы тапшылықты мақсатқа сай өзгеретіні, бірақ цикльдық тапшылықты еместігі туралы қорытынды жасалады. Нақты тапшылық қаншалықты құрылымдық және циклдік тапшылықтан тұрса, ол бойынша Үкіметтің фискальды саясатының бағыты туралы таразылауға болмайды.
Фискальды саясаттың тиімділігі көбінеҮкіметтің экономикадағы өзгерістерге реакциясының жеделдігіне байлнасыты.
Бұл байланысты бірқатар кедергілер кездеседі, олар қолданылатын фискальды саясаттың тиімділік дәрежесін төмендетеді. Біріншіден, бұл "қабылдау жарылысы" деп аталады, онымен бұл тенденцияларды сезіну өткен кездегі сәтте құлдилаудың басталуы немесе инфляция арасындағы уақыт аралағында алмасады. Экономикалық белсенділіктің болашық сипатын алдын ала айту өте қиын. Экономикалық өзгеруді болжауға мүмкіндіктер беретін бірқатар көрсеткіштер өмір сүргенімен, бәрібір оларды дәл "қарастыру" немесе құлдилаудан бұрын кейде бірнеше айлар өтеді, ол тиісті статистикада байқалып, сезілетін болады.
Екіншіден, "әкімшілік жарылыс" деген өмір сүреді. Демократиялық басқарудың дөңгелегі мейлінше баяу айналады. Әдетте бұл шаралар іс жүзінде қабылданатын кездегі сәттен, фискальдық шараларды түсіну қажеттігі келген сәттегі едеуір уақыт аралығы бөледі. Үкіметте фискальды саясатты түзеуге кейде көп уақыты кетеді, өйткені экономикалық жағдай толық өзгеріп үлгереді және ұсынылған шаралар мүлдем орынсыз.
Үшіншіден, Үкімет фискальдық шаралар туралы шешім қабылдайтын кездегі сәтпен, бұл шаралар өндіріске еңбекпен қамтуға және баға деңгейіне әсер ете бастаған кездегі уақытпен аралықта жарылыс пайда болады. Егер салық өлшемдерін мейлінше тез өзгертуге болса, онда мемлекеттік шығыстарды қоғамдық жұмыстарға нақты жүзеге асыру ұзақ жоспарлауды және тиісті нысандарды одан да ұзақ салу талап етіледі. Сондықтан мұндай шығыстар 6-8 айдағы қысқа құлдилауды жеңу құралы, ретіндемейлінше күмәнді пайда әкеледі.
Мұндай саясат саяси аренада қалыптасады, және бұл көбіне экономиканы тұрақтандыру үшін олардың қолданылуын қиындатады.
Белгілі болғанындай, экономикалық тұрақтылық - бұл шығыстар мен салық салу саласындағы мемлекеттік саясаттың бірден бір мақсаты емес. Үкімет халықты қоғамдық тауарлармен және табыстарды қайта бөлумен қамтамасыз ету сиықты мәселелермен де айналысады. Кейде экономикалық тұрақтылықты ауқымды мақсаттарға, мысалы, соғыстағы жеңіс сияқты мақсаттарға қол жеткізу үшін алдын ала сақтау талап етіледі.
Саяси мүддеде бюджет тапшылығы кейде әлдебір мейлінше тартымдылық әкеледі, ал бюджеттің артығы керісінше мейлінше ауырсына қабылданады. Демек, бұл қоғамда әлдебір сәтте тапшылыққа саяси алдын ала орын алу пайда болады, яғни фискальдық саясатта ынталандырушы фмскальды шараларға ұмтылушылық орын алады деген сөз. Салықты төмендету саяси тұрғыда өте ыңғайлы, өйткені мемлекеттік шығыстарды, әсіресе егер нақты саясаткерлердің сайлау округтерінде бұдан ұтыс алса, өрістету сияқты. Салықты көтеру әдетте сайлаушылардың қанағаттанбаушылығын тудырады, және саясатшылар үшін мемлекеттік шығыстарды алға жылжыту мейлінше тәуекелшіл шара.
Бірқатар экономистер былай тұжырымдайды, саясатшылар көздейтін мақсаттар-бұл ұлттық экономиканың мүдделерін мүлде қорғау емес, ал бәрінен бұрын өзінің жаңа мерзімге қайта іскерлік циклдің қолданылуы, яғни саяси шығу тегі бар цикл туралы болжам айтады. Олар саяси қайраткерлер сайлаушылардың тарапынан барынша қолдау алу үшін фискальды саясаттты, тіпті егер олардың фискальдық шешімі экономикаға тұрақсыздық әсерін тигізсе де манипуляция жасайды деп тұжырымдайды. Бұл жағдайда фискальдық саясат саяси мүдделер үшін кері айналуы мүмкін. Бұл болуы мүмкін фискальды саясаттың кері айналуы өте алаңдарлық, сондай-ақ және өте қиын дәлелденетін құбылыс. Эмпирикалық мәліметтер мейлінше бір мағыналы болмаса да, экономикалық циклді бұл саяси теорияны қолдауға бірқатар куі бар.
Тіпті, мынадай жағдайда, нақты экономикада фискальдық саясаттың тиімділігін төмендететін бірқатар сәттер бар, оны қолдану сол немесе басқа шарада экономикалық циклдің ауытқуын бәсеңдетуге мүмкіндік береді. Фискальдық саясатты қолданудан оң тиімділік штурвалда кәсіби мамандар-өз ісінің шеберлері отырса ғана қол жеткізілуі мүмкін.
Көптеген кәсіпкерлер мен экономистердің пікірі бойынша, Ресейдегі өндірістік белсенділіктің өсуін тежейтін басты факторлардың бірі-іс жүзінде барлық 90-ыншы жылдарының барысында мемлекет жүргізген тиімсіз фмскальдық саясат. Мемлекет белгілеген салықтық ауыртпалық, айқын шектен шығушылық болып, өндірістік құрылымдарға бірқалыпты экономикалық қызмет жүргізуге мүмкіндік бермеді. Мұндай фискальды қысым өзімен бірге тұтастай бірқатар теріс құбылыстарды тудырды.
Біріншіден, кәсіпкерлік белсенділік қысымда қалды.
Екіншіден, жалпы мемлекеттік аса маңызды жәене өзекті позициядағы көптеген шығысы көп салалар, автоматты түрде қызметтің пайда саласынан ажырап қалды және бірте-бірте тығырыққа тіреле бастады, нәтижеде Ресейлік экономиканың өзіндік құрылымдық кері кетушілігі өтті.
Үшіншіден, төзбейтін салықтық қысым, салықтан жалтару мен экономиканың көлеңкелі секторын ынталандырып, елдің бюджеттік проблемасын шиеленістірді.
Қалыптасқан жағдайда фискальдық реттеу мен оны оңтайландыру жолдарын іздестірудің қолданылып жүрген жүйесінің тиімділігін бағалау міндеті өзекті болады. Оларды шешу көптеген түрлі әдістерді қажет етеді, солардың арқасында жекелей алғанда, проблемаларды шешудің сапалы әдістерін атап өтуге болады. Ол барлық салық заңдылығын ретету мен жетілдіруден тұрады. Бәрінен бұрын шығындарға салық есептеу практикасынан бас тарту керек (қазіргі кезде нақ қосылған құнға салық алынуда) және кәсіпорынның есебіне түскен қаржы бойынша салық төлемін қалыптастыру схемасына өту керек. Енді осы фискальдық реттеудің қолданылып жүрген жүйесінің екі сәтінде бірқалыпты экономикалық құрылымды бұзу үшін жеткілікті.
ҚОРЫТЫНДЫ
Осылайша, Үкімет жүргізген фискальдық саясат Ресей мемлекетінің салық жүйесін құрудың негізгі принциптеріне жауап беруге және федерацияның ішіндегі өзара экономикалық қарым-қатынасты реттеуге міндетті. Одан басқа, фискальды саясатты жүзеге асаруда мемлекеттің салық салуды басқаруының үш маңызды қызметі ескерілуі тиіс:
1. Мемлекеттік шығыстарды қаржыландыруды, яғни салықтардың тікелей қызметін қамтамасыз ету.
2. Қоғамды шұғыл жікке бөлінуіне жол бермеу (әлеуметтік фунция), олардың арасындағы теңсіздікті бәсеңдету мақсатында жекелеген топтар табыстарының арасындағы қатынасты өзгерту жолымен әлеуметтік теңдікті қолдау.
3. Экономиканы мемлекеттік антициклдік және инфляцияға қарсы, секторлық, салалық және аймақтық реттеу (мекшікті реттеуші қызмет).
Фискальды саясат дискреациялық және саптағы тұрақтандырылған болуы мүмкін. Дискреациялық фискальды саясат, саптағы тұрақтандырғыштарды пайдалануға негізделген саясат сияқты бірқатар өз кемшіліктер де бар. Салықтардың өлшемінің өзгеруі туралы заң қабылдауға қатысты Мемлекеттің Думада ұзақ талқылауға байланысты саяси қиындықтармен қатар, тағы бір кемшілік бар: Құлдилаумен күрес үшін салықтарды уақытша төмендетуге қарсылық, демократиялық қоғамда құлдилауды тоқтатудан соң салықтарды қайта көтеру қиын болатын саяси фактіден туындайды.
Қорытындылай келіп, мемлекет кез-келген уақытта қаржы саясатының барлық элементтерін қолдану мүмкіндігі бар бола отырып, кез-келген қиыншылықтармен мейлінше тиімді күресу мүмкіндік беретін қуатты құралға ие, ол Ресейдің өтпелі экономикасын айналып өткен жоқ. Мемлекеттің экономикасын нығайту мен өрлеу жолы бойынша жүйелі әрі дұрыс алға жылжитын қолда бар құралдарды пайдалану ісін білу маңызды.
Пайдаланылған әдебеиеттер тізімі.
І. ҚАЗІРГІ ЭКОНОМИКАДАҒЫ МЕМЛЕКТТІК РЕТТЕУДІҢ РӨЛІ. ҚАРЖЫЛЫҚ НАРЫҚТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Кез-келген қазіргі экономикалық жүйенің бірқалыпты қызметін қамтамасыз етуде мемлеке маңызды рөлге ие. Мемлекет өзінің өмір сүру тарихының бүкіл барысында тәртіпті, заңды қолдау, ұлттық қорғанысты ұйымдастыру міндеттерімен қатар экономика саласында да бірқатар қызметті орындады. Экономиканы мемлекеттік реттеудің ұзақ тарихы бар-тіпті Еуропадағы ерте капитализм кезеңінің өзінде бағаға, тауарлар мен қызметтің сапасына, проценттік өлшемдер мен сыртқы саудадағы орталықтандырылған бақылау өмір сүрді. Қазіргі жағдайда кез-келген мемлекет ұлттық экономиканы реттеуді, мемлекеттің экономикаға араласуының түрлі дәрежесінде жүзеге асырды.
Экономикалық дағдарыс кезінде мемлекеттік реттеудің рөлі айрықша артады. Әлемдік тәжірибе көрсеткеніндей, дағдарыстан шығу үшін мемлекеттік билікті қатаң орталықтандыру арқылы ғана және экономикалық өсуді қамтамасыз ететін дұрыс шараларды жүргізу арқылы ғана мүмкін.
Соғыстан кейінгі кезеңде батыс еуропа елдерімен, мүлдем таяуда латын американдықтармен (Чили, Аргентика, Бразилия) болғанындай.
Қаржы нарығы мен ақша айналымын мемлекеттік реттеу-мемлекеттің аса маңызды және ең күрделі міндеттерінің бірі. Біздің еліміздегі қазіргі дағдарыстың басты себептерінің бірі - қаржы саласындағы ойластырылмаған саясат.
Қаржы нарығы-қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді несиелер мен қор құндылықтарының нарығы, яғни акциялар, облигациялар және басқа да бағалы қағаздар.
Қаржы нарығының негізгі сешменттері: ақша капиталының нарығы (кредиттер), бағалы қағаздар нарығы, валюталық нарық болып табылады.
Қаржы нарығының барлық сегменттері өзара өте тығыз байланысты. Олардың біріндегі болмашы өзгеріс сол сәтте-ақ қалғандарының өзгеруіне тартады. Мысалы, Орталық банк мемлекеттік облигациялар сатуда (бағалы қағаздар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті
Б.С.Мырзалиев, экономика ғылымдарының кандидаты, профессор
ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДЕГІ ФИСКАЛЬДЫҚ САЯСАТ ЖӘНЕ ОНЫҢ РӨЛІ
Түркістан - 2007
МАЗМҰНЫ
І. Қазіргі экономикада мемлекеттік реттеудегі рөлі қаржылық нарықтың құрылымы.
ІІ. Ақша капиталы (несиелер) нарығын мемлекеттік реттеу.
А. Ақша капиталы нарығының негізгі ұғымы
В. Банкі қызметін реттеудегі Ресей банкінің рөлі.
ІІІ. Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу
А. Бағалы қағаздар нарығының негізгі ұжымы.
В. Бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу
ІҮ. Валюталық нарықты мемлекеттік реттеу.
А. Валюталық курсты реттеу әдістері.
В. Ресей Федерациясының валюталық нарықты мемлекеттік реттеуі.
Ү. Ақша айналымын мемлекеттік реттеу.
А. Экономиканың қызметіне ақша айналымы және оның ықпалы.
В. Ресей Федерациясының ақша жүйесі.
С. Инфляцияға қарсы саясаттың міндеттері.
ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДЕГІ ФИСКАЛЬДЫҚ САЯСАТ ЖӘНЕ ОНЫҢ РӨЛІ
КІРІСПЕ
1. Фискальдық саясат ұғымы, оның түрлері мен маңызы
2. Салық фискальдық саясаттың негізгі эдементі ретінде
3. Мемлекеттік қаржы саясатындағы рөлі және оның тиімділігі
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Фискальдық саясат өте күшті қару болып табылады. Бірқатар экономистер жекелеген азаматтарға және Үкіметке онымен ойнауға мүмкіндік беру үшін егер фискальдық саясат ешқашан қолдандырылмаса, жақсы болған болар еді деп тұжырымдайды.
Оның үстіне, мүлдем күмәнсіз, тұрғындарды обаның қыруына мүмкіндік беріп, бірде бір ұлт қол қусырып отыра алмайтыны сияқты, дәл солай фисеальдық саясат депрессия қалай етек ала бастамасымен әрдайым ойынға қосылады. Фискальдық саясатты тығырыққа тірейтін бағытқа емес, салауатты бағытқа бағаттаудан басқа таңдау жоқ. Әрбір Үкімет ол мұны сезіне ме, жоқ па, оған қарамастан әрдайым бірқатар фискальды саясатты жүргізеді. Бұл саясат нақты бола ма немесе ол танылмаған және жалғассыз бола ма деген айқын мәселе тұр.
Осылайша, мемлекеттің фискальдық саясатты оның қаржы саясатында маңызды бағыт, ол салықтар және кірістер мен шығыстар саясаты арқылы реттеуде үлкен рөл ойнайды.
1. ФИСКАЛЬДЫҚ САЯСАТ ҰҒЫМЫ, ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН МАҢЫЗЫ
Мемлекеттік фискальдық \салықтық саясатының аясында мемлекеттің экономикалық процестерге тұрақты араласуы және олардың ағымын реттеу мақсатындағы құбылыс ұғынылады. Бұл салық салу саласындағы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыруға, бүкіл ұлттық экономика қызметінің тиімділігін арттыруға, экономикалық өсуді, тұрғындардың жұмыспен қамтылуын және ақша айналымының тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған іс-шаралар жиынтығы. Фискальдық (бюджеттік- салықтық) саясат-мемлекеттік шығыстар мен салықтарды өзгерту арқылы эеономиканы реттеу жүйесі. Салықтар мен мемлекеттік шығыстар фискальдық саясаттың негізгі аспаптары болып табылады. Фискальды саясат игілікті сияқты, ұлттық экономиканың жеткілікті түрде ауырсына әсер ететін болады.
Фискальдық саясат-белгілі бір әлеуметтік-экономикалық мақсаттарға қол жеткізу үшін Үкіметтік шығыстар мен кірістерді реттеу жөніндегі қаржылық іс-шаралардың жиынтығы. Фискальдық саясатты жасау мен жүйелі жүргізу қажеттігі мемлекеттің қаржысы экономиканың тұрақты өсуін қамтамасыз етуде елеулі рөл ойнай бастаған кезде, ХХ ғ екінші жартысында айрықша күшейеді.
Мақсаттар өзегі деп аталатынды құрайтын фискальдық саясаттың көп санды міндеттерінің арасында негізгілері болып, мыналар табылады:
1. ұлттық табыстың тұрақты өсуі,
2. инфляцияның баяу қарқыны,
3. толық жұмыспен қамтылу,
4. экономиканың цикльды ауытқуын бәсеңсіту фискальдық саясаттың аспаптары: трансфеттік төлемдерімен мемлекеттік шығыстың басқа түрлерінен басқа, салықтар мен салық өлшемдерінің түрлі түрлерін манипуляциялау. Фискальдық саясаттың аса маңызды кешенді аспабы мен тиімділігі көрсеткіші салықтармен шығыстарды бірыңғай механизмге біріктірілген мемлекеттік бюджет болып табылады.
Экономикаға түрлі аспаптар түрлеріне әсер етеді. Мемлекеттік сатып алулар жиынтық шығыстардың компоненттерінің бірін, сонымен бірге сұранысты да құрайды. Жеке шығыстар сияқты, мемлекеттік сатып алулар жиынтық шығыстардың деңгейін ұлғайтады. Мемлекеттік сатып алулар мен бірге мемлекеттік шығыстардың тағы бір түрі бар. Ол нақ - трансферттер. Олар ІЖӨ-ға қосылмайды, бірақ, олар жеке табысқа және қолда бар табысқа енеді. Жеке тұтыну көлемі ұлттық емес, ол болжамды табысқа байланыстырақ. Трансферттік төлемдер тұтынушылар сұрасына үй шаруашылығының қолда бар табысын арттыра отырып жанама ықпал етеді. Жиынтық шығыстарға кері әсер етудің құралы салықтар болып табылады. Кез-келген салықтар қолда бар кірістің көлемін кемітеді. Болжамды кірістің кемуі өз кезегінде тек тұтыну шығастарын ғана емес, сонымен бірге жинақталған қаржыны да қысқартады.
Фмскальдық саясат экономиканы қаржылық реттеудің әдісі ретінде қуатты тұтқалар-салық салу мен мемлекеттік шығыстардың көмегімен жүзеге асырылады. Осыған байланысты фискальдық саясаттың екі түрі жүргізіледі: дискрециялық және сапта тұрған тұрақтанғыштар.
Дискрециялық саясатта мемлекет елдің экономикалық жағдайын жақсарту үшін салық салумен бюджеттік шығыстарды саналы түрде реттейді. Бұл реттеу экономикалық циклдің түрлі фазаларында әр түрлі. Айталық, дағдарыс кезінде (өндірістің құлдилауы) мемлекет сатып алушылар сұранысын кеңейтуге қалыптастыратын өз шығыстарын ұлғайтып, салықтарды кемітеді. Инфляциямен алып барылатын өндіріс өрлегенде, мемлекет іскерлік белсенділігін тежейді (өз жығыстарын кемітіп, салықтарды тұрақтандырғышқа реттеушіге) негізделген фискальдық саясат экономикалық циклдің түрлі фазаларында мемлекеттің қатысуынсыз қолайсыз жағдайды жою механизмін пайдаланады (оған салық түсімдері мен әлеуметтік төлемдер енеді). Айталық, экономиканың өрлеу арқасында кәсіпорын мен еңбеккерлердің табысы өскен кезде, салықтар сомасы одан да тез артады. Бір мезгілде жұмыссыздық азайып, аз қамтылған отбасылардың жағдайыжақсарады, соның салдарынан жұмыссыздығы бойынша жәрдемақы төлеу мен бірқатар әлеуметтік төлемдер кемиді. Қорытындыда жиынтық сұраныстың жалпы ауқымы кеміп, сонымен экономиканың шапшаң өсуі тежеледі. Дағдарыс фазасында салық түсімдерінің сомасы автоматты түрде кемиді (табыстан салық алу сомасы қысқарады, ал әлеуметтік төлемдер) соның ішінде жұмыссыздық жөніндегі жәрдемақы) өседі. Нәтижеде тұрғындардың сатып алу қабілеті өседі, бұл дағдарыстан шығуға қалыптастырады. Автоматты түрдегі (дискрециялық емес) фискальдық саясат-бұл жиынтық табыстың цикльдік ауытқуы нәтижесінде мемлекеттік бюджеттің мемлекеттік шығыстарының, салықтар мен сальдо көлемінің атоматты түрде өзгеруі. Дискрециялық емес фискальдық саясат ІЖӨ өскен (немесе төмендеген) кезеңде мемлекеттік бюджетке таза салық түсімдері автоматты түрде артуын (немесе кемуі) көздейді, ол экономиканың тұрақтандырушы әсерін қамтамасыз етеді. Бұл өзгерістер саптағы тұрақтандырығштардың әрекетімен өиеді.
Саптаға (автоматты түрде) тұрақтандырғыш-бұл Үкіметтің экономикалық саясатын жиі өзгертуге асықпай-ақ, жұмыспен қамту мен өнім шығару деңгейін циклдік ауытқу амплитудасын төмендетуге мүмкіндік беретін экономикалық механизм. Экономиканың саптағы тұрақтандырғышы салыстырмалы түрде дискрециялық фискальды саясаттың ұзақ уақытша лагын бәсеңсітеді, өйткені бұл механизмдер Үкіметтің тікелей араласуынсыз іске қосылады.
Мұндай аватоматтық тұрақтандырғыштар болып табылады:
1. Прогрессивті салық жүйесі, ол экономикалық өсу кезінде жиынтық сұраныстың өсуін тежейді, өйткені тұрғындар табысының өсуі бойынша салықтың өлшемі де мейлінше жоғары болады және керісінше, экономикалық құлдилау тудырған табыстың кемуінде жиынтық сұранысты ынталандыру жүреді. өйткені салық өдшемінің төмендеуі салдарынан қолда бар табысқа ұлғайту өтеді.
2. Экономикалық құлдилау жағдайындағы жұмыссыздық жөніндегі жәрдемақы мен басқа да әлеуметтік төлемдер жұмыссыздар санының артуы салдарынан артады, керісінше, экономикалық өсу орын алғанда, оның нәтижесінде жұмыссыздық кеміп, аталған автоматты түрде төмендейді.
Саптағы тұрақтандырғыштар бірқалыпты ІЖӨ-нің оның потенциальды мөлшері айналасындағы циклдік ауытқудың себептерін жоймайды, тек бұл ауытқудың құлаш жаюын ғана шектеді.
2. САЛЫҚТАР - МЕМЛЕКТТІҢ ФИСКАЛЬДЫ САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
Мемлекет экономикалық өсу ұшін ең үздік жағдайды қамтамасыз ете отырып, экономикаға тұрақты әсер етуге үлес қосуы танылған. Міндеттерді орындау үшін ол қажетті ресурстарға ие болуы тиіс. Жекелей олар бағалы көздер есебінен, мысалы мемлекеттік кәсіпорындардың кірістері есебінен табылуы мүмкін. Алайда, нарықтық экономикада негізгі өндірістік бірлік мемлекеттік емес, жеке кәсіпорындар болып табылады. Сондықтан Үкімет мемлекеттік ресурстарды қалыптастыру үшін кәсіпорындар мен азаматтар кірістердің бөлігін өндіреді. Меншік иесін ауыстыра отырып алынған табыс салыққа айналады.
Салықтар-жеке және заңды тұлғалардың мемлекет өндіретін міндетті төлемдері.
Қазіргі жағдайда салықтар екі негізгі функцияны: фискальды және экономикалық функцияны орындайды.
Фискальды функцияны-бырлық мемлекеттер үшін тән негізгі функция. Оның көмегімен мемлекеттік ақша қоры және мемлекеттің қызметі үшін материалдық жағдай жасалады.
Экономикалық функция салықтар қайта бөлу қатынастарына белсенді қатысушы ретінде қайта өндіруге оның қарқынын ынталандыра немесе тежей, капиталдың қорлануын күшейте немесе бәсеңсіте, халықтың сұранысқа төлем қабілетін кеңейте немесе кемсіте отырып, елеулі ықпал жасайды. Мемлекетке ұлттық табысты жұмылдыруда салықтық әдісті кеңейту мемлекеттің өндіріске қатысуышлармен тұрақты жанасуын тудырады, бұл қайта өндіру процесінің барлық сатысында экономикаға оның нақты ықпал ету мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Қазіргі салық жүйесі салықтың түрлі түрлерін қамтиды. Оның негізгі тобын тікелей және жанама салықтар құрайды.
Тікелей салықтар тікелей табысқа немесе мүлікке белгіленеді.
Жанама салықтар-бұл тауар бағасымен төленетін немесе тарифке енгізілген тауарлар мен қызметке салық. Тауардың немесе қызметтің қожайыны оларды жүзеге асыруда мемлекетке аударатын салық сомаларын алады. Бұл жағдайда салық төлеуші мен мемлекеттің салық салу нысаны арқылы байланысады.
Қазіргі жағдайда мемлекеттің әлеуметтік қызметін кеңейтумен байланысты әлеуметтік сақтандыру қорына жарна алу кеңінен таралды. Олар аз мәні бойынша мақсатты салықтар болып табылады, өйткені белгілі бір тағайындауға ие.
Салық өндіріп, оның сомасына иелік ететін органға байланысты мемлекеттік және жергілікті салықтар деп бөледі. Мемлекеттік салықтарды мемлекеттің заңы негізінде орталық Үкімет өндіреді және мемлекеттік бюджетке жолданады. Оған табыс салығы, корпорацияның пайдасына салық, кедендік баж салығы, т.б. жатады. Жергілікті салықтарды биліктің жергілікті бюджетке түседі. Жергілікті билік әсіресе жеке акциздер мен мүлік салығын өндіреді.
Салықтар олардың пайдаланылуы бойынша жалпы, олар мемлекеттің бірыңғай кассасында түсетін және арнаулы (мақсатты) болып бөлінеді. (мысалы, АҚШ-та бензин, отын, жағар май сатудан салықтар жол қорына жіберіледі).
Салық өлшемдерін өндіру сипатына байланысты салықтар пропорциональды, прогрессивті және регрессивті болып бөлінеді.
Пропорциональды салық - бұл өлшемі барлық алынатын сомалар үшін бірдей салық. Орташа өлшемі соманың өсуі бойынша артатын салық прогрессивті деп аталады. Регрессивті салық өндірілетін соманың пайызы оның өсуі бойынша кемітілуін көздейді. Салық түрлерінің соңғысына, ережедегі сияқты, жанама салықтар жатады. Салықтардың түрлі түрлерінің қоғам дамуының түрлі сатыларына қатысы өзгерді. ХІХ ғ-ХХ ғасырдың басында жанама салықтар басты рөл ойнады, екінші дүние жүзілік соғыстан кейін басты рөлді тікелей салықтар ойнай бастады. Қазіргі салық жүйесі үшін өсу қарқыны тікелей сияқты жанама салықтардан асып түсетін жарналар мен әлеуметтік сақтандыру қорлары тән.
Мемлекеттің мүддесі үшін іске асырылатын салықтардың рөліне көзқарастардың дамуының үш сатысын бөлуге болады:
- нарықтық экономиканың бастапқы кезеңінде салықтар мемлекеттің қазынасын толтыратын құрал ретінде бүтіндей фискальдық мүдделерге қарастырылды.
- одан соң салық салдырудың фискальдық функциясына шектеу жүргізу қажеттігі туралы тұжырымға келеді. Мұндай шектеулерге микро экономикада өндіріс процесін үзбеуге талап қойылды.
- қазіргі уақыт үшін көп дәрежеде салықтарды қоғамдағы шаруашылық пропорциясына түзету үшін пайдалануға ұмтылу тән болды.
Дамыған елдерде салық саясатының бұл бағыты барынша кең даму алды. Салықтар өндірушінің өнім шығаруды өрістетуіне ұмтылысын өшірмеуі тиіс деп саналады. Бұл оған өндіріс ауқымының оң тиімділік аймағын табуына және есептуге мүмкіндік береді, онда салынған капиталдан ең үлкен пайда алуға болады. Бұл жағдайда кәсіпкердің тек кәсіпкердің емес, сонымен бірге мемлекеттің табысы да өмеді, оның қазынасы қосымша ресурстарымен толығады, немесе өскен табыстар жиналатын салықтың сомасын ұлғайтға мүмкіндік береді.
Салық салу тұжырымдамасының келесі сатысы салық өлшемдерін манипуляцияны, салықтардың ресурстарын пайдаланумен олар шаруашылық пропорциясын қуатты реттеушіге айналуының байланысын түсінуге байланысы. мысалы, ресурстар үшін төлем енгузі (жер, таза су, т.б.) шаруашылық қызметінде ресурстарды үнемдеуді қалыптастырады. Жер төлем әдетте өндірістік ғимараттардың биіктігін ұлғайтуға бастайды. Салық өлшемдерінің төмендеуі немесе жедел амортизация тәртібін ендіру өндірістің өсуін ынталандырады. Салық өлшемдерін қатайту оны тежейді.
ХХ ғ екінші жартысында салықтар нарықтық шаруашылықтардың жалпы тепе-теңдігін реттеуші ретінде белсенді пайдаланылады. Жекелей алғанда, салықтарды мұндай пайдалану көптеген антициклді бағдарламаларда қарастырылады. Бұл бағдарламалар экономиканы реттеуші ретінде түрліше рөл ойнайды, бұл Укімет басшылыққа алатын тұжырымдамаға байланысты.
Кейне бойынша, құлдилау уақыты бойынша салықтар өндірісті ынталандыру үшін төмендейді. Өрлеу кезінде, керісінше, салықтар өсіп, инвестицияның өсуін өсіп келе жатқан диспропорциямен экономиканы алдын ала қыздырып, тежеуге мүмкіндік береді. Өрлеу кезіндегі салық түсімдерінің өсуі мемлекеттік қарызды төлеуге мүмкіндік береді, ол мемлекеттік шығыстарды қаржыландыру үшін депрессиялық кезеңге айналады.
Монетаршылартеориясы және экономика теориясы бойынша салықты төмендету туралы ұсыныс өндіріс тиімділігінің едеуір ынталандырушысына айналады. М.Фридмен-монетарлық мектептің идеологы-экономикалық дағдарыс өзінің төмегі нүктесіне өткен және басқаларды қапы қалдырып, нарықта тек тиімді өндірушілерді қалдырған кездегі салықтық былықты төмендетуді ұсынады. Бұл жағдайда күшті өндірушілер үшін мейлінше салықтық төмен өлшемдеріне ивестициялау үшін оларға үлкен мүмкінділіктер ұсынады және елде өндіріс тиімділігінің мейлінше жоғары сатысына өтуге мүмкіндік тудырады.
Ұсыныс теориясы салықтық ауыртпалықты жеңілдете отырып, шағын бизнес үшін салық канкулдарын қолдануға дейін толық немесе қоғамның мүддесіне аса көп дәрежеде жауап беретін тауарларды шығаруды жүзеге асыратындар үшін бәсеке тәртібін қолдауды ұсынады.
Салық салу принциптері смалықты өндіру әдістерінде байқалады. Мұндай принциптер жеткілікті түрде көп:
Ұжымдық принципі салықтық пайдаланылатын ресурстармен байланысын көздейді. Мысалы, кімде-кім таза ауыз суды техникалық мақсаттарға пайдаланса, ол үшін салық төлеуі тиіс.
Құрбандық принципі мемлекеттің жекелеген азаматтарға немесе кәсіпорындарға ұсынатын игілікті пайдаланғаны үшін, бұл игілік жетпей қалғандардың бәрі төлейтінін туындайды. Зейнетақы қорына аударылатын жалақы қорына салық та осындай болып табылады.
Қазіргі табыстарға салық салу прогрессивті өлшемдерді пайдалануға арқа сүйейді. Өлшемдер табыстың артуы бойынша өседі. Прогрессивті салық салу мемлекеттік шығыстарды қаржылардыруда тұрғындардың әлеуметтік шығыстарды қаржыландыруда тұрғындардың әлеуметтік жіктерінің түрлі мүмкіндіктерін ескереді.
Теңдік принципі. Салықтардың меншіктің түрлі формасындағы кәсіпорындардың табысына теңдігі оларды дамыту үшін тең стартты жағдайда қамтамасыз етеді. Мүндай жағдайда бәсеке салыққа салынған шаруашылық жүргізудің тиімділігі үшін жағдайды нықты бейнелеуі тиіс.
нарық заңдарын-ескермеген әміршілдік жүйеде салық тарту әрдайым мемлекеттік және ұжымдық шаруашылықтармен алып барылды. Жеке шаруашылық, мәні бойынша, салықтармен (тұншықтырылды).
Салық салу принциптерінің арасында оның қоғамдық-саяси қажеттілігінің өзгеруіне икемді және үйлесімді деп атайды әдетте. Алайда, бұл икемділікті қолданылып жүрген салық салудың тұрақтылығын бұзбай, өлшемінде сақтау керек. Егер салықтар өлшемінің қазіргі Ресейдегі, тағы да соңғы күнмен тұрақты өзгерсе, бизнес ұзақ мерзімді стратегия жасау үшін қажет бейім ділігін жоғалтады. Инвестициялық қызмет қосымша тәуекелдермен өсіп, бұл бизнестің түбегейлі алыпсатарлық операциялармен шектеуге ұмтылуын нығайтады.
Салық өлшемінің деңгейдегі салық төлеушінің мүмкіндіктерін, олар алған табыстардың ауқымын ескере отырып белгіленуі тиіс. Бұл принципті бұзу нарықтың әрекетін үзеді, салық төлеушілердің санын кемітеді, тауар ұсынуды кемітеді. Тұтынушыларда салық салудың шектен тыс ауыртпалығы сұранысты кемітеді, бұл нарықтың сыйымдылығын қысқартуға әкеліп, соның өзімен өндірісті ынталандыруға қанаушылықты әрекет етеді.
Екі және көп реттік салық салу принципін орындау өте күрделі. Бұл принципті сақтаудың қажеттігін барлық мемлекеттер сезінеді, бірақ толығымен оның ізімен жүру кімге де болса сирек сіті түседі. Мысалы, акционерлік компанияларға салық салу әдетте екі рет салық салудан тұрады. Салық компаниясының бөлінбеген пайдасына және оның мүшелеріне салынады. Мұндай жүйе Бенилюкс, АҚШ, Шевеция, Швецария, Ресей елдерінде әрекет етеді. Пайдаланылған шикізатқа көп рет салық салуды шығарып тастау қосымша құнға салық салуды ендіру болып табылады. Бұл салықты шикізаттың бағасына үстемемен пайдалануда, өндірістік тізбек бойынша өнім өткізуде пайда болатынға небәрі бір рет салық салынады. Алынған жартылай фабрикаттан тыс қосылған қызметтің нәтижесіне ғана салық салынады.
Салық салуда салық ауыртпалығын тоқтату мүмкіндігін жоққа шығаратын принципті сақтау маңызды. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде пайдаға салық ең үздік салық деп саналмайды, өйткені кәсіпкер әдетте шығынның қымбаттауынан өтеу мақсатында бұл салықты бағаға қосу ұмтылады. Салық ауыртпалығының нәтижесінде сатып алушыға ауыстырылады. Нақ сол салық төлейді, ал кәсіпкер, мәні бойынша, бұл салықтарды жинақтаушы болады.
Салықты төлеудің жүйесі мен процедурасы салық салынатын барлық субьектілері үшін қарапайым, қолайлы және түсінікті болуы тиіс. Нарық дамыған елдерде негізгі салық жеке табыс салығы немесе жеке тұлғаларға салық болып табылады. АҚШ-та пайдаға салықтың үлесі федеральдық салықтар жүйесінде тек 10 пайызды құрайды, сол кезде жеке табысқа салық оның жартысына жуықтайды. Ресейде жеке тұлғалардан табыс салығының үлесі барлық төлемдердің жалпы көлемінің 3 пайыздан астамын ғана құрайды. Ресейдегі салық салудың мұндай құрылымы ондаған жылдар бойы нарыққа қарама-қарсы шаруашылық жүргізу принципінде ұйымдастырылған мемлекеттік социализм қоректенген оның тамырын түсіндіріледі. Нәтижеде Ресейде салық жүйесі шаруашылық деформациясының көзіне айналды. Бұл төмендегі бағыттар бойынша танылады:
- мемлекет салық жинаудың әлсіздігімен қақтығысады, өйткені бизнес салықты жасырудың көптеген әдістеріне ие.
- салық салу инфлияциялық процестерге ұрындырады, өйткені кәсіпкерлер салықты бос бағаларға қоюға ұмтылады.
- сатып алушылардың мойнына салықты қою мүмкіндігі қоғамның әлеуметтік дифференциясын, азаматтардың нақты табыстарының ауқымын поляризациялауды күшйетуді, бұл әлеуметтік қысымды күшейтеді.
Бұдан былай ресей халқының табысының өсуі бойынша жеке тұлғалардың табысына салықты арттырып, бизнеске салық салуды жұмсарта отырып, салық салу акцентін қатар орнықтыруы тиіс.
3. ФИСКАЛЬДЫҚ САЯСАТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТИІМДІЛІГІН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
Фискальдық саясатты қолданудың тиімділігінің негізгі көрсеткіштері мемлекеттік бюджет болып табылатындықтан мемлекеттік бюджет болып табылатындықтан, онда көрсеткіштерге фискальдық саясаттың түрлі аспаптарының ықпалын қарастыру керек. Аспаптарды қарастырмайтын өзгеріссіз фискальдық әсер етуі, яғни басқалардың әсері кезінде мемлекеттік бюджетке фискальдық саясаттың жекелеген аспаптарының ықпалын қарастырамыз. Бұл талдауды едәуір оңайлатады және фискальдық саясат жекелеген аспаптарының мейлінше көрнекті формадағы ықпалын мүмкіндік береді. Мемлекеттік бюджеттің жағдайына мемлекеттік сатып алуды ұлғайтуға ықпалын алулар мемлекеттік шығастар қатарына жатады, онда фискальдық өзгессіз әсер етуінде мемлекеттік бюджеттің тапшылығының құрауының салдарынан олардың ұлғаюы туралы айту керек. Қандай мөлшерде тапшылық пайда болады деген сұрақ бірден тұрады. Экономикалық көрсеткіштердің өзгеруінің жүелілігін бақылай отырып, бұл сұраққа жауап беруге болады: Мемлекеттік сатып алудың артуы жиынтық шығыстарын арттырады, олар өз кезегінде мемлекеттік шығыстың мультипикаторының әрекеті арқылы ұлттық өндірістің көлемін арттырады. Осымен барлығы да аяқталады. Өйткені, салық түсімдерінің ауқымы, оларды мемлекет табыстары қалыптастырады, ол ұлттық табыстардың ауқымынан тәуелсіз, онда мемлекеттік бюджетке қосымша түсім пайда болмайды.
Осы жерден мемлекет бюджетінің тапшылығының ауқымы мемлекеттік сатып алудың теңесуі қисынды туындайды.
Мемлекеттік бюджеттің жағдайына дербес таза салықтардың өзгеруіне ықпалын дербес салықтардың ұлғаюы мысалында қарастыруға болады, өйткені абсолютті шама бойынша дербес салықтар мен трансферттік төлемдердің өзгеру ықпалы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігіне тек дербес салықтар, ал трансферттік төлемдер оның шығыс бөлігіне ықпал етеді. Трансферттерді кейде кері салықтар деп те атайды.
Дербес салықтардың атуының өзгеріссіз фискальды әсер етуде мемлекеттік бюджеттің жағдайына әсер ету механизмі мынадай түрде көрінеді: дербес салықтардың артуы, яғни мемлекеттік бюджет кірістерінің артуы, мемлекеттік бюджетке оң сальдо жасаудың мөлшері дербес салықтардың артуына болатын сол сомаға тең. Ұлттық өндірістің көлемінің қысқаруы кезінде де, ол жиынтық шығыстардың төмендеу құралымен өтетінімен түсіндіріледі, салық түсімдерінің мемлекеттік бюджетке түсу ауқымы өседі, өйткені салық түсімдерінің шамасы ұлттық табыстық шамасынан тәуелсіз болады.
мынадай қорытынды жасауға болады, салық өлшемі жоқ болған жағдайда, мемлекеттік бюджеттің тапшылығы немесе оның профицитінің шамасы фмскальды саясаттың сол немесе басқа аспабы тудырған мемлекеттік бюджеттің (кіріс немесе шығыс) баптарына өзгерістерге тең болады. Мемлекеттік сатып алу қысқарғанда-профицит те сондай-ақ мемлекеттік сатып алудың сомасының төмендеуінен кем болады. Мемлекеттік бюджетке әсер ететін принцип бойынша өзгеріссіз фискальдық әсер етуде дербес салықтардың өзгеруінің ықпалы сондай-ақ мемлекеттік сатып алуға да ықпал етеді.
Трансферттік төлемдер көлемінің өзгеруі мемлекеттік бюджеттің жағдайына мемлекеттік сатып алу сиықты әсер етеді, тек осы әсер ету күшінің айырмашылығымен. Бұл айырмашылық жалған мультипликаторлар формасынан туындайды.
Нақты жылға бюджеті ағымдағы және нақты жетіспеушілігі мен тапшылығы үкіметінің сол немесе басқа фискальды саясатының бағытын білдірмейді.
Нақты бюджеттің тапшылығы мен жетіспеушілгі тек шығыстар мен салықтар туралы мүмкін болатын дискрециялық фискальды шешуді ғана емес, сонымен бірге ұлттық өндірістің деңгейін де көрсетеді, яғни экономикалық ағымдағы жағдайын белгілейді.
Бұл проблеменің шешімін экономистер толық еңбекпен қамтылған бюджет ұғымын ендіре отырып тапты. Толық еңбекпен қамтылған бюдет егер де экономика жыл ішінде толық еңбекпен қамтумен қызмет етсе, салықтар мен мемлекеттік шығыстар қолданылған деңгейінде мемлекеттік бюджеттің тапшылығы мен профициті қандай болса да бағалауға мүмкіндік береді.
Бұдан шыға отырып, дискрециялық фискальды саясат толық еңбекпен қамтылғандағы тапшылықты мақсатқа сай өзгеретіні, бірақ цикльдық тапшылықты еместігі туралы қорытынды жасалады. Нақты тапшылық қаншалықты құрылымдық және циклдік тапшылықтан тұрса, ол бойынша Үкіметтің фискальды саясатының бағыты туралы таразылауға болмайды.
Фискальды саясаттың тиімділігі көбінеҮкіметтің экономикадағы өзгерістерге реакциясының жеделдігіне байлнасыты.
Бұл байланысты бірқатар кедергілер кездеседі, олар қолданылатын фискальды саясаттың тиімділік дәрежесін төмендетеді. Біріншіден, бұл "қабылдау жарылысы" деп аталады, онымен бұл тенденцияларды сезіну өткен кездегі сәтте құлдилаудың басталуы немесе инфляция арасындағы уақыт аралағында алмасады. Экономикалық белсенділіктің болашық сипатын алдын ала айту өте қиын. Экономикалық өзгеруді болжауға мүмкіндіктер беретін бірқатар көрсеткіштер өмір сүргенімен, бәрібір оларды дәл "қарастыру" немесе құлдилаудан бұрын кейде бірнеше айлар өтеді, ол тиісті статистикада байқалып, сезілетін болады.
Екіншіден, "әкімшілік жарылыс" деген өмір сүреді. Демократиялық басқарудың дөңгелегі мейлінше баяу айналады. Әдетте бұл шаралар іс жүзінде қабылданатын кездегі сәттен, фискальдық шараларды түсіну қажеттігі келген сәттегі едеуір уақыт аралығы бөледі. Үкіметте фискальды саясатты түзеуге кейде көп уақыты кетеді, өйткені экономикалық жағдай толық өзгеріп үлгереді және ұсынылған шаралар мүлдем орынсыз.
Үшіншіден, Үкімет фискальдық шаралар туралы шешім қабылдайтын кездегі сәтпен, бұл шаралар өндіріске еңбекпен қамтуға және баға деңгейіне әсер ете бастаған кездегі уақытпен аралықта жарылыс пайда болады. Егер салық өлшемдерін мейлінше тез өзгертуге болса, онда мемлекеттік шығыстарды қоғамдық жұмыстарға нақты жүзеге асыру ұзақ жоспарлауды және тиісті нысандарды одан да ұзақ салу талап етіледі. Сондықтан мұндай шығыстар 6-8 айдағы қысқа құлдилауды жеңу құралы, ретіндемейлінше күмәнді пайда әкеледі.
Мұндай саясат саяси аренада қалыптасады, және бұл көбіне экономиканы тұрақтандыру үшін олардың қолданылуын қиындатады.
Белгілі болғанындай, экономикалық тұрақтылық - бұл шығыстар мен салық салу саласындағы мемлекеттік саясаттың бірден бір мақсаты емес. Үкімет халықты қоғамдық тауарлармен және табыстарды қайта бөлумен қамтамасыз ету сиықты мәселелермен де айналысады. Кейде экономикалық тұрақтылықты ауқымды мақсаттарға, мысалы, соғыстағы жеңіс сияқты мақсаттарға қол жеткізу үшін алдын ала сақтау талап етіледі.
Саяси мүддеде бюджет тапшылығы кейде әлдебір мейлінше тартымдылық әкеледі, ал бюджеттің артығы керісінше мейлінше ауырсына қабылданады. Демек, бұл қоғамда әлдебір сәтте тапшылыққа саяси алдын ала орын алу пайда болады, яғни фискальдық саясатта ынталандырушы фмскальды шараларға ұмтылушылық орын алады деген сөз. Салықты төмендету саяси тұрғыда өте ыңғайлы, өйткені мемлекеттік шығыстарды, әсіресе егер нақты саясаткерлердің сайлау округтерінде бұдан ұтыс алса, өрістету сияқты. Салықты көтеру әдетте сайлаушылардың қанағаттанбаушылығын тудырады, және саясатшылар үшін мемлекеттік шығыстарды алға жылжыту мейлінше тәуекелшіл шара.
Бірқатар экономистер былай тұжырымдайды, саясатшылар көздейтін мақсаттар-бұл ұлттық экономиканың мүдделерін мүлде қорғау емес, ал бәрінен бұрын өзінің жаңа мерзімге қайта іскерлік циклдің қолданылуы, яғни саяси шығу тегі бар цикл туралы болжам айтады. Олар саяси қайраткерлер сайлаушылардың тарапынан барынша қолдау алу үшін фискальды саясаттты, тіпті егер олардың фискальдық шешімі экономикаға тұрақсыздық әсерін тигізсе де манипуляция жасайды деп тұжырымдайды. Бұл жағдайда фискальдық саясат саяси мүдделер үшін кері айналуы мүмкін. Бұл болуы мүмкін фискальды саясаттың кері айналуы өте алаңдарлық, сондай-ақ және өте қиын дәлелденетін құбылыс. Эмпирикалық мәліметтер мейлінше бір мағыналы болмаса да, экономикалық циклді бұл саяси теорияны қолдауға бірқатар куі бар.
Тіпті, мынадай жағдайда, нақты экономикада фискальдық саясаттың тиімділігін төмендететін бірқатар сәттер бар, оны қолдану сол немесе басқа шарада экономикалық циклдің ауытқуын бәсеңдетуге мүмкіндік береді. Фискальдық саясатты қолданудан оң тиімділік штурвалда кәсіби мамандар-өз ісінің шеберлері отырса ғана қол жеткізілуі мүмкін.
Көптеген кәсіпкерлер мен экономистердің пікірі бойынша, Ресейдегі өндірістік белсенділіктің өсуін тежейтін басты факторлардың бірі-іс жүзінде барлық 90-ыншы жылдарының барысында мемлекет жүргізген тиімсіз фмскальдық саясат. Мемлекет белгілеген салықтық ауыртпалық, айқын шектен шығушылық болып, өндірістік құрылымдарға бірқалыпты экономикалық қызмет жүргізуге мүмкіндік бермеді. Мұндай фискальды қысым өзімен бірге тұтастай бірқатар теріс құбылыстарды тудырды.
Біріншіден, кәсіпкерлік белсенділік қысымда қалды.
Екіншіден, жалпы мемлекеттік аса маңызды жәене өзекті позициядағы көптеген шығысы көп салалар, автоматты түрде қызметтің пайда саласынан ажырап қалды және бірте-бірте тығырыққа тіреле бастады, нәтижеде Ресейлік экономиканың өзіндік құрылымдық кері кетушілігі өтті.
Үшіншіден, төзбейтін салықтық қысым, салықтан жалтару мен экономиканың көлеңкелі секторын ынталандырып, елдің бюджеттік проблемасын шиеленістірді.
Қалыптасқан жағдайда фискальдық реттеу мен оны оңтайландыру жолдарын іздестірудің қолданылып жүрген жүйесінің тиімділігін бағалау міндеті өзекті болады. Оларды шешу көптеген түрлі әдістерді қажет етеді, солардың арқасында жекелей алғанда, проблемаларды шешудің сапалы әдістерін атап өтуге болады. Ол барлық салық заңдылығын ретету мен жетілдіруден тұрады. Бәрінен бұрын шығындарға салық есептеу практикасынан бас тарту керек (қазіргі кезде нақ қосылған құнға салық алынуда) және кәсіпорынның есебіне түскен қаржы бойынша салық төлемін қалыптастыру схемасына өту керек. Енді осы фискальдық реттеудің қолданылып жүрген жүйесінің екі сәтінде бірқалыпты экономикалық құрылымды бұзу үшін жеткілікті.
ҚОРЫТЫНДЫ
Осылайша, Үкімет жүргізген фискальдық саясат Ресей мемлекетінің салық жүйесін құрудың негізгі принциптеріне жауап беруге және федерацияның ішіндегі өзара экономикалық қарым-қатынасты реттеуге міндетті. Одан басқа, фискальды саясатты жүзеге асаруда мемлекеттің салық салуды басқаруының үш маңызды қызметі ескерілуі тиіс:
1. Мемлекеттік шығыстарды қаржыландыруды, яғни салықтардың тікелей қызметін қамтамасыз ету.
2. Қоғамды шұғыл жікке бөлінуіне жол бермеу (әлеуметтік фунция), олардың арасындағы теңсіздікті бәсеңдету мақсатында жекелеген топтар табыстарының арасындағы қатынасты өзгерту жолымен әлеуметтік теңдікті қолдау.
3. Экономиканы мемлекеттік антициклдік және инфляцияға қарсы, секторлық, салалық және аймақтық реттеу (мекшікті реттеуші қызмет).
Фискальды саясат дискреациялық және саптағы тұрақтандырылған болуы мүмкін. Дискреациялық фискальды саясат, саптағы тұрақтандырғыштарды пайдалануға негізделген саясат сияқты бірқатар өз кемшіліктер де бар. Салықтардың өлшемінің өзгеруі туралы заң қабылдауға қатысты Мемлекеттің Думада ұзақ талқылауға байланысты саяси қиындықтармен қатар, тағы бір кемшілік бар: Құлдилаумен күрес үшін салықтарды уақытша төмендетуге қарсылық, демократиялық қоғамда құлдилауды тоқтатудан соң салықтарды қайта көтеру қиын болатын саяси фактіден туындайды.
Қорытындылай келіп, мемлекет кез-келген уақытта қаржы саясатының барлық элементтерін қолдану мүмкіндігі бар бола отырып, кез-келген қиыншылықтармен мейлінше тиімді күресу мүмкіндік беретін қуатты құралға ие, ол Ресейдің өтпелі экономикасын айналып өткен жоқ. Мемлекеттің экономикасын нығайту мен өрлеу жолы бойынша жүйелі әрі дұрыс алға жылжитын қолда бар құралдарды пайдалану ісін білу маңызды.
Пайдаланылған әдебеиеттер тізімі.
І. ҚАЗІРГІ ЭКОНОМИКАДАҒЫ МЕМЛЕКТТІК РЕТТЕУДІҢ РӨЛІ. ҚАРЖЫЛЫҚ НАРЫҚТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Кез-келген қазіргі экономикалық жүйенің бірқалыпты қызметін қамтамасыз етуде мемлеке маңызды рөлге ие. Мемлекет өзінің өмір сүру тарихының бүкіл барысында тәртіпті, заңды қолдау, ұлттық қорғанысты ұйымдастыру міндеттерімен қатар экономика саласында да бірқатар қызметті орындады. Экономиканы мемлекеттік реттеудің ұзақ тарихы бар-тіпті Еуропадағы ерте капитализм кезеңінің өзінде бағаға, тауарлар мен қызметтің сапасына, проценттік өлшемдер мен сыртқы саудадағы орталықтандырылған бақылау өмір сүрді. Қазіргі жағдайда кез-келген мемлекет ұлттық экономиканы реттеуді, мемлекеттің экономикаға араласуының түрлі дәрежесінде жүзеге асырды.
Экономикалық дағдарыс кезінде мемлекеттік реттеудің рөлі айрықша артады. Әлемдік тәжірибе көрсеткеніндей, дағдарыстан шығу үшін мемлекеттік билікті қатаң орталықтандыру арқылы ғана және экономикалық өсуді қамтамасыз ететін дұрыс шараларды жүргізу арқылы ғана мүмкін.
Соғыстан кейінгі кезеңде батыс еуропа елдерімен, мүлдем таяуда латын американдықтармен (Чили, Аргентика, Бразилия) болғанындай.
Қаржы нарығы мен ақша айналымын мемлекеттік реттеу-мемлекеттің аса маңызды және ең күрделі міндеттерінің бірі. Біздің еліміздегі қазіргі дағдарыстың басты себептерінің бірі - қаржы саласындағы ойластырылмаған саясат.
Қаржы нарығы-қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді несиелер мен қор құндылықтарының нарығы, яғни акциялар, облигациялар және басқа да бағалы қағаздар.
Қаржы нарығының негізгі сешменттері: ақша капиталының нарығы (кредиттер), бағалы қағаздар нарығы, валюталық нарық болып табылады.
Қаржы нарығының барлық сегменттері өзара өте тығыз байланысты. Олардың біріндегі болмашы өзгеріс сол сәтте-ақ қалғандарының өзгеруіне тартады. Мысалы, Орталық банк мемлекеттік облигациялар сатуда (бағалы қағаздар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz