Автосалон жұмысының деректер қорын жобалау

Нормативті сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1 Аналитикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.1 Автосалон жұмысының деректер қорын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.2 Database Desktop утилитасы. Кесте құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2 Жобалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1Автосалон жұмысының деректер қорын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Мәлiметтер қорында кестенi жарату және толтыру ... ... ... ... ... ... ..15
2.3 Мәліметтер қорында сұраныс жарату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.4. Мәлiметтер қорында есеп жарату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.5 Кестелерді Delphi объектiлi программалау тiлiнде
байланыстыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24
2.6 Delphi объектілі бағдарлы программасының "Автосалон ақпаратты
жүйесін құру" проектісін жаратудағы компоненттері ... ... ... ... ... ... ... 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37

Қазақстан Республикасында жаңа ғасырдан бастап компьютер технологиясына көп көңіл аударылуда. Яғни Қазақстан Республикасының барлық аумағын компьютерлендiру қолға алына бастады. Осы жұмыстардың нәтижесiнде Қазақстан Республикасының азаматтары республиканың кез-келген нүктесінде тұруына қарамай жаңадан келген жаңалықтармен таныс болып отырады. Тәжірибеден білетініміздей уақытылы алынған информация - бұл өлшенбейтін байлыққа тең. Осылардан келiп шығатыны информациялық технологияның дамыған ғасырында компьютерлік техниканы қолданбай жұмыс істейтін мемлекеттік және коммерциялық мекемелер, жоғарғы оқу орындары және т. б. көптеген салалар кемде-кем деп айтсақ та болады.
Курстық жұмысымның тақырыбы: "Автосалон жұмысының деректер қорын құру". Мәлiметтер қорын Borland Delphi объектiлi бағдарлы программалау ортасында жасалыну себебi, өйткенi Borland Delphi объектiлi бағдарлы программалау ортасы кез-келген қосымшаны дайындауға болатын, жылдамдығы тез қуатты тiлдердiң бiрi болуы және де басқа мәлiметтер қорымен жақсы байланысатын болуы.
Мәліметтер қоры дегеніміз - құрылымы арнайы тәсіл бойынша ұйымдастырылған берілген форматтағы файлдар жиынтығы болып есептеледі.
Мәліметтер қорымен жұмыс істей білу бүгінгі таңда компьютермен жұмыс істеудегі маңызды дағдылардың біріне айналды.
Жоғарыда көрсетiлген жұмыс салаларының бiрi ретiнде Автосалон мекемесінің жұмысын алуға болады. Автосалон мекемесінің негiзгi жұмыстарының бiрi ретiнде машинаны сату, жеткізу, реттеу, жөндеу және т.б. жұмыстары жатады. Осы жұмыстарды Delphi объектiлi программалау ортасында мәлiметтер қоры ретiнде жасау барысында жұмыс жағдайын жеңiлдетудi қарастырдым.
Осы программаны жасаудағы негiзгi мақсат Автосалон мекемесінің жұмысында кездесетiн жұмыстарды жеңiлдету, тез орындау және уақытты үнемдеу болып табылады.
Программа негiзiнен екi бөлiктен тұрады:
1. Borland Delphi объектiлi бағдарлы программасы;
2. Paradox мәлiметтер қоры программасы;
Осы мәлiметтер қорын жасау программасының барысында Delphi мен Paradox программалау орталары өзара байланыстырылып жұмыс атқарады.
Мұндағы Borland Delphi объектiлi бағдарлы программалау ортасын қолдану себебiм, өйткенi ол Windows операциялық жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы болып саналады. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік

1 Савинков В. М., Бойко В. В. Проектирование баз данных. Москва., 1998г.
2 Владимир Гофман. Работа с базами данных в Delphi. Санкт-Петербург, «БХВ- Петербург»., 2002г.
3 Культин Н. Самоучитель в Delphi. Санкт-Петербург., 1999г.
4 Бобровский С. Delphi-5. Учебный курс., Москва, 2000г.
5 Епанешиков А. М. Программирование в среде Delphi.
6 Фаронов В. В. Delphi 4.0. Начинающий курс., 1999г.
7 Гринберг Ф., Гринберг Р. Самоучитель прогаммирование на входным языке СУБД dBase. Москва, «Мир»., 1989г.
8 О. Камардинов Х. Жантелі Delphi 5-6. Шымкент. 2002ж.
9 Шумаков П. В. Delphi и создание базы данных. Москва., 1997г.
10 Рубенкинг Н. Программирования Delphi для «чайников». Киев, «Диалектика», 1996г.

Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Aннотация

Курстық жұмыстың тақырыбы Автосалон жұмысының деректер қорын
жобалау. Курстық жұмыс объектке бағытталған бағдарламалау ортасында
автосалон қызметкерінің автоматтандырылған жұмыс орнын құру мәселесіне
арналған.
Курстық жұмыс қазақ тілінде жазылған. Жалпы көлемі – бет. Жұмыс
кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады.

Мазмұны

Нормативті сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1 Аналитикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.1 Автосалон жұмысының деректер қорын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.2 Database Desktop утилитасы. Кесте құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2 Жобалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1Автосалон жұмысының деректер қорын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Мәлiметтер қорында кестенi жарату және толтыру ... ... ... ... ... ... ..15
2.3 Мәліметтер қорында сұраныс жарату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.4. Мәлiметтер қорында есеп жарату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.5 Кестелерді Delphi объектiлi программалау тiлiнде
байланыстыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24
2.6 Delphi объектілі бағдарлы программасының "Автосалон ақпаратты
жүйесін құру" проектісін жаратудағы компоненттері ... ... ... ... ... ... ... 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37

Нормативті сілтемелер

Бұл курстық жұмыста келесі нормативті сілтемелер қолданылды:

СТРК 34.006 – 2002 – Ақпараттық технология мәліметтер қоры негізгі
терминдер және анықтамалар;
СТРК 34.007 – 2002 – Ақпараттық технология мәліметтер қоры негізгі
терминдер және анықтамалар. Телекоммуникациялық желілер;
МЕСТ UCO 8790 – 95 - Ақпаратты өңдеу жүйесі. Есептеуіш жүйелердің
конфигурация сұлбасы, шартты белгілері және символдары;
МЕСТ 28195 – 99 Бағдарламалық құралдардың сапа бағасы.

Анықтамалар

Бұл курстық жұмыста келесі анықтамалар қолданылды:

Индекстер –кестелердегі деректерге қол жеткізуді жылдамдататын
механизм болып табылады
Image – элементі экранда формаға бейнелерді орналастыруға арналған.
DataSource – деректердің басы
Table – ДБ кестесіне негізделген деректер жинағы
Query – SQL – сұранысқа негізделген деректер жинағы
StoredProc – серверде сақталатын процедураны шақыру
DataBase – ДБ қосылу
Session – ДБ жұмысының ағымды сеансы
BatchMove – топ жазбалармен операцияларды орындау
Update – деректер жиынтығын модификациялау
NestedTable - қойылған кесте
DCOMConnection – көпқолданбалы режимде қашық сервермен қосылу
SocketConnection - Windows сокеті арқылы қашық сервермен қосылу
RvDataSetConnection – мәліметтермен байланыстырады
RvTableConnection – Table компаненті бар мәліметтермен байланыстырады
TRvQueryConnection – Query компоненті бар мәліметтермен байланыстырады
RvRenderPreview–RvNDRWriter арқылы құрылған файлдағы мәліметтерді
экранда мүмкіндік береді
RvRenderPrinter–RvNDRWriter арқылы құрылған файлдағы мәліметтерді баспа
құрылғысына жібереді

Белгілеулер мен қысқартулар

КАЖ- Компьютерлік ақпараттық жүйесі
ЭАЖ-электронды ақпараттық жүйе
КМҚ- Компьютерлiк мәліметтер қоры
КФҚ - Компьютерлiк файлдар қоры
КО- Компьютерлiк орталық
САЖ- Салық ақпараттық жүйесі

Кiрiспе

Қазақстан Республикасында жаңа ғасырдан бастап компьютер технологиясына
көп көңіл аударылуда. Яғни Қазақстан Республикасының барлық аумағын
компьютерлендiру қолға алына бастады. Осы жұмыстардың нәтижесiнде Қазақстан
Республикасының азаматтары республиканың кез-келген нүктесінде тұруына
қарамай жаңадан келген жаңалықтармен таныс болып отырады. Тәжірибеден
білетініміздей уақытылы алынған информация - бұл өлшенбейтін байлыққа тең.
Осылардан келiп шығатыны информациялық технологияның дамыған ғасырында
компьютерлік техниканы қолданбай жұмыс істейтін мемлекеттік және
коммерциялық мекемелер, жоғарғы оқу орындары және т. б. көптеген салалар
кемде-кем деп айтсақ та болады.
Курстық жұмысымның тақырыбы: "Автосалон жұмысының деректер қорын құру".
Мәлiметтер қорын Borland Delphi объектiлi бағдарлы программалау ортасында
жасалыну себебi, өйткенi Borland Delphi объектiлi бағдарлы программалау
ортасы кез-келген қосымшаны дайындауға болатын, жылдамдығы тез қуатты
тiлдердiң бiрi болуы және де басқа мәлiметтер қорымен жақсы байланысатын
болуы.
Мәліметтер қоры дегеніміз - құрылымы арнайы тәсіл бойынша
ұйымдастырылған берілген форматтағы файлдар жиынтығы болып есептеледі.
Мәліметтер қорымен жұмыс істей білу бүгінгі таңда компьютермен жұмыс
істеудегі маңызды дағдылардың біріне айналды.
Жоғарыда көрсетiлген жұмыс салаларының бiрi ретiнде Автосалон
мекемесінің жұмысын алуға болады. Автосалон мекемесінің негiзгi
жұмыстарының бiрi ретiнде машинаны сату, жеткізу, реттеу, жөндеу және т.б.
жұмыстары жатады. Осы жұмыстарды Delphi объектiлi программалау ортасында
мәлiметтер қоры ретiнде жасау барысында жұмыс жағдайын жеңiлдетудi
қарастырдым.
Осы программаны жасаудағы негiзгi мақсат Автосалон мекемесінің
жұмысында кездесетiн жұмыстарды жеңiлдету, тез орындау және уақытты үнемдеу
болып табылады.
Программа негiзiнен екi бөлiктен тұрады:
1. Borland Delphi объектiлi бағдарлы программасы;
2. Paradox мәлiметтер қоры программасы;
Осы мәлiметтер қорын жасау программасының барысында Delphi мен Paradox
программалау орталары өзара байланыстырылып жұмыс атқарады.
Мұндағы Borland Delphi объектiлi бағдарлы программалау ортасын қолдану
себебiм, өйткенi ол Windows операциялық жүйесінде программалаудың ыңғайлы
құралы болып саналады. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа
дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін
ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды
шақыру, олармен жұмыс істеу және тағы басқа іс-әрекеттерді орындау
мүмкіндігі бар. Мұнда көптеген операторлардың жазылуы Турбо Паскальдағы
сияқты.
Дәстүрлі Паскаль программалау тілі оқып-үйренуге жеңіл және MS-DOS
жүйесінде программа дайындауға ең жақсы құрылымдық программалау тілі екені
белгілі. Delphi-де Паскаль тілінде орындау мүмкін және мүмкін емес күрделі
процестерді программалауға болады. Delphi-дің негізгі ерекшелігі - онда
қосымша құруда компоненттік және объектілік тәсілдер пайдаланылады (Delphi-
ді Windows ортасында пайдаланатындықтан программаны көбінесе қосымша деп
атайды).
Берiлгендер қорын басқару жүйесi (БҚБЖ) - Мәлiметтер қорымен жұмыс
iстеуге арналған Delphi ортасындағы программалар қатарына кiретiн
тiлдердiң бiрi Paradox тiлi болып табылады.
Paradox программасының таңдалу себебi, ол Delphi ортасымен өте жақсы
байланысатын және де Windows элементтерi сияқты терезе түрiнде ашылуы болып
табылады. Paradox Database Desktop утилитасының құрамындағы ең қолайлы, көп
тараған программа.
Windows операциялық жүйесiнiң элементтерiмен таныс кез-келген
қолданушының Paradox программасын оқып үйренуiне қиындық жоқ десе де
болады. Өйткенi, Paradox программасымен жұмыс iстеу принциптерi Windows
жүйесiне негiзделген, Яғни оның объектiлерi терезе түрiнде ашылады.
Қарастырылған мәлiметтер қорында Paradox программасында кестелердi
жаратып және оны сақтау үшiн, ал Delphi объектiлi бағдарлы программалау
ортасы осыларды, яғни жаратылған кестелердi басқару үшiн қолданылған.
Бұл программадағы негiзгi жұмыстар машиналарды iздеу, өңдеу, енгiзу
болып табылады. Яғни, осы программада кестелер өзара бiр-бiрiмен
байланыстырылып жұмыс атқарады. Программа барысында сұраныс беру арқылы өз
шартымызды қанағаттандыра аламыз.
Сұраныс дегенiмiз - мәлiметтер қорынан өзiмiзге керектi информацияны бiр
немесе бiрнеше кестелерден алуға мүмкiндiк беру болып табылады.
Осы программада сұранысты жаратуда SQL тiлiн пайдаланамыз. SQL - бұл
Structured Query Language, яғни "Сұраныстар тiлiнiң құрылымы" деп аталады.
Сұраныс жаратуда Select (iрiктеу), Insert (кiрiстiру), Update (өзгерту),
Delete (жою) операторларын қолданамыз. Өзiмiзге керектi нәрсенi табу, яғни
мәлiметтi iздеу үшiн Find, Locate процедураларын пайдаланамыз. Егер кестеге
сандық өрiстер енгiзiлген болса, SQL тiлiнде олардың қосындысын (sum), ең
үлкен мәнiн (max), ең кiшi мәнiн (min), орта мәндерiн (avg), және бiр
өрiске енгiзiлген барлық мәндер санын (count) есептеп шығаруға болады. Ол
үшiн Delphi-дiң арнайы агрегаттық функциялар деп аталатын функциялары бар.
Мұнда кестелердi немесе шартымызды қанағаттандырған сұранысты принтерде
форматты түрде басып шығару жолы да қарастырылған. Мұндай файлды басу үшiн
форматты түрде дайындалған қағаз парағының не парақтарының түрiн есеп деп
атайды.

1 Аналитикалық бөлім

1.1 Берілгендер қоры. БҚБЖ жөнінде

Түрлі шаруашылықтарда, оқу орындарында, коммерциялық мекемелерде және
т.б. салаларда берілгендерді дайындау, оларды өңдеу, сақтау жиі кездеседі.
Мысалы, автосалон жұмысын автоматтандыруға дайындалатын мәліметтер:
- автосалондағы машиналар жөніндегі мәліметтік тізімдер;
- машиналар түрлері жөнінде мәліметтік тізімдер;
- ұсынушылар жөнінде мәліметтік тізімдер;
- түрлі бөлімдерде жұмыс істейтін адамдың тізімі (тегі, аты-жөні,
білімі, адресі, үй телефоны, т.б.);
Мұндай мәліметтерді сақтау және өңдеу көп тараған әдісі – оларды
берілгендер қоры түрінде дайындау. Берілгендер қоры (БҚ) – құрылымы арнайы
тәсіл бойынша ұйымдастырылған берілген форматтағы файлдар жиынтығы. Файл
негізінен кесте түрінде дайындалады. Кестелерді дайындау, жылдам түрде
олардан қажетті жазулар тобын таңдау (шартты қанағаттандыратын сұраныс
құру), оларды сақтау, жазуларды редакциялау, жолын алып тастау, кестені
басып шығару сияқты орындалатын іс-әрекеттер – күрделі жұмыстар. Бұрын,
мысалы, Турбо Паскальда БҚ кестесі берілгендер файлы ретінде құрылып,
онымен жұмыс істеу үшін программаға арнайы процедуралар мен функциялар
енгізілетін[1]. Соңғы кездерде кестелерден тұратын БҚ құрып, оларды
өңдейтін көптеген программалар жүйесі дайындалған. Оларды берілгендер қорын
басқару жүйелері (БҚЖБ) деп атайды. Белгілі БҚЖБ-лер:
Dbase, FoxBase, FoxPro, Paradox, Access, т.б.
Алғашқы кездерде қолданылып жүрген dBase-тің түрлі варианттары, FoxPro,
Paradox, т.б. жүйелер MS DOS операциялық жүйесінде жұмыс істейтін және
программалауды да қажет ететін. Шағын бизнесті кішігірім мекемелерде
программалаудың көп қиындық тұғызатыны белгілі. Осы себепті, соңғы жылдары
программалауды қажет ете бермейтін Microsoft Office (Windows)
кірістірілген Access сияқты жан-жақты мүмкіндікті БҚБЖ-лері жарық көрді.
Access-тің бірнеше нұсқалары бар, олардың ішінде соңғы жылдары шыққандары:
Access-97, Access 2000 (access – кіру, еркін ену). Бұлар – жұмыс істеуге
жеңіл және анықтамалық жүйелері барынша жетілдірілген күрделі программалар.
Кесте жөнінде. Кестеде берілгендер адресі жолдар мен бағандар қиылы
арқылы анықталады. Бағанды өріс деп, жолды жазу деп те атайды.
БҚ кестесінің өрістер құрылымы жөнінде ескеретін ерекшеліктер:
• өріс атаулары бірегей (қайталанбайтын) болуы тиыс. Атау үшін
әріптерден басталатын цифрлар тізбегін алуға болады;
• әр өріске бір типті ғана берілгендерді (мәліметтерді) енгізу
мүмкін (Excel-де бұл міндетті емес болатын). Типтер мәтіндік,
сандық, логикалық, ақшалық, датауақыт, т.б. болып, бірнеше
түрге бөлінеді;
• жазуда кейбір өрістер толтырылмауы мүмкін, бірақ олардың жазуда
қатысуы міндетті;
• Delphi-ді берілгендер қоры элементтерін (кесте, сұраныс) құруға
пайдалануға болады. Бұл дипломдық жұмыста БҚ-мен жұмыс істеудің
кейбір мүмкіндіктері қарастырылған.

1.2 Database Desktop утилитасы. Кесте құру

БҚ кестесі Delphi құрамына енгізілген Database Desktop (Берілгендер қоры
жұмыс столы) қосымша программасы (утилитасы) арқылы құрылады:
1. Tools – Database Desktop (Сенвис - БҚ жұмыс столы қабықшасы)
командасын беру. Қабықша программасы көрінеді (1 - сурет).

Сурет 1. Database Desktop қосымша программасының негізгі терезесі

2. Терезеден File-New-Table (Файл-Жаңа-Кесте) командасын беру.
Create Table (Кесте құру) сұхбаттық терезесі шығады. Онда
ашылатын тізімнен қажетті кесте форматын таңдау (Paradox не
dBase). Алғашқы рет Paradox7 форматы іске қосылып, терезе
өрісінде осы атау көрінеді.

Сурет 2. Өрісті сипаттау терезесі

3. Paradox7 форматымен келісіп, ОК түймесін шерту (онда пайдалануға
болатын өріс типтері жеткілікті). Бірінші бағанында автоматты
түрде өрістің нөмірі жазылып қойылған кесте өрісі атауын
сипаттау терезесі көрінеді (2 - сурет).
4. Екінші бағаннан бастап ретімен өріске берілетін атауды
(Filename), өріс типін (Type), өлшемін (Size) енгізу (өлшем
өріс символдық типті болса ғана енгіледі). Өрісті кілттік ету
қажет болса, оның бесінші бағанда (Key) көрсетілуі тиіс. Ол
“*” символы арқылы белгілінеді (жалпы, кілт Delphi-де және
MS Access сияқты арнайы БҚБЖ – лерінде кеңінен пайдаланылады).
Database Desktop арқылы Аты-жөні, туған жылы, ұлты (Fam, Tjili, Ulti)
құрылымды төмендегі кестені (1-кесте) құру үшін алдымен өріс атауын
сипаттау терезесін 3-суреттегі сияқты толтыру керек. Өріс атауларын қазақ
алфавиті шрифттерімен теруге болады, бірақ олар формада дұрыс көріне
берілмейді.

Кесте 1
Студент туралы мәлімет

Аты-жөні (Fam) Туған жылы Ұлты (Ulti)
(Tjili)
Мәдіходжаев Султан 1984 Қаз
Оралханова Мәлика 1981 Қаз
Қамардинұлы Ержан 1980 Қаз
Нұрланқызы Маржан 1985 Қаз

Сурет 3. Өрістер сипатталған Терезе

Кесте 2
Өрістерді сипаттау

Тип Белгілеме Мән
Alpha A Символдық жол. Ұзындығы [1..255] аралығында
Number N Мәні [10-308 ; 10-308] аралығында алынатын
15 мәнді цифрлық нақты сан
Short S Мәні [-32767..32767] аралығында алынатын
бүтін сан
Long Integer I Мәні [-2147483647..2147483647] аралығында
алынатын ұзындығы 4 байттық бүтін сан
Memo M Alpha-нің мәндер аралығынан үлкен болатын
(=255 байттық) символдық жол.
Money $ Соңына $ символы қойылатын ақшалық форматты
сан
Date D Дата
Logical L Мәні ақиқат (True) не жалған (False)
болатын логикалық типті сан
Autoincrement + Кестеге жол қосылған сайын мәні 1-ге өсіп
отыратын бүтін сан

Өріс атауының ортасына нүкте (.) символы енгізілмегені жөн. Өрістерді
сипаттау не дайындау терезесінің бірінші бағанында автоматты түрде
атаулардың реттік нөмірлері көрсетулі тұрады. Оларға көңіл бөлмеу керек.
Кезекті өріске мән енгізілген соң КҚ не сәйкес курсорды басқару клавишінің
басылуы тиіс. Курсор келесі өріске орналастырылып қойылады.
Үшінші бағанға өріс типінің (Type) енгізілуі тиіс. Ол үшін курсор
бағанда орналасқан соң Бос орын клавишін басу керек. Таңдалған Paradox
форматында пайдаланылатын тип атаулары тізімі көрінеді. (2 – кесте).
Тізімнен қажетті тип таңдалуы тиіс. Оның бір әріптен тұратын қысқашада

белгілемесі курсор орналасқан орынға
енгізіліп қойылады. Мысалы, Fam өрісі – символдық типті, таңдалатын тип -
Alpha. Ол таңдалған кезде өріске тип белгілемесі (A) енгізіліп қойылады.

2 Жобалау бөлімі

2.1 Көлік пен оның иесі туралы мәліметті алу үшін деректер қорын құру

"Көлік пен оның иесі туралы мәліметті алу үшін деректер қорын құру "
Borland Delphi объектілі бағдарлы программалау ортасында жасалыну барысында
төмендегідей жұмыстарды ретімен орындаймыз. Оларға: машиналарды сату,
жеткізу, қосу, реттеу, жөндеу т.б. жұмыстар жатады. Бұл жұмыс барысында
Автосалон мекемесінің негізгі жұмыстары жайлы, яғни машина туралы нақты
деректемелер, оларды сату, өңдеу, енгізу, реттеу туралы қарастырылады.
Бұл жұмысты орындау барысындағы негізгі мақсат болып Автосалон
мекемесінің жұмыстарын жеңілдету, керекті информацияны тез және нақты, анық
түрде алу, яғни сұранушының талабын тез арада іздеп қанағаттандыру болып
табылады.

2.2 Мәлiметтер қорында кестенi жарату және толтыру

Мәлiметтер қоры кестесi Delphi құрамына енгiзiлген Database Desktop
(Мәлiметтер қоры жұмыс столы) қосымша программасы арқылы орындалады
(құралады). Олар төмендегi амалдар арқылы iске асырылады:
1.Tools - Database Desktop (Сервис - Мәлiметтер қоры жұмыс столы
қабықшасы) командасын беру. Қабықша программасы көрiнедi.
2.Терезеден File - New - Table (Файл - Жаңа - Кесте) командасын беру.
Create Table (Кесте құру) сұхбаттық терезесi шығады. Онда ашылатын
тiзiмнен қажеттi кесте форматында Paradox таңдалып қойылған. Алғашқы рет
Paradox_7 форматы iске қосылып, терезе өрiсiнде осы атау көрiнедi.
3.Paradox_7 форматын таңдап, Ok түймесiн шерту керек (Онда
пайдалануға болатынын басқа да өрiс типтерi жеткiлiктi). Бiрiншi
бағанында автоматты түрде өрiстiң нөмiрi жазылып қойылған кесте өрiсi
атауын сипаттау терезесi көрiнедi.
1. Екiншi бағаннан бастап өз ретiмен (FieldName) - өрiске берiлетiн
атауды, (Type) - өрiс типiн, (Size) - өрiс өлшемiн енгiзудi (өлшем өрiс
символдық типтi болса ғана енгiзiледi) орындау керек. Өрiстi кiлттiк
ету қажет болса, онда бесiншi бағанда (Key) - өрiсiн пайдалануға болады.
Ол "*" символы арқылы белгiленедi. (Жалпы кiлт Borland Delphi-де және MS
Access сияқты басқа да арнайы Мәлiметтер қорын басқару жүйелерiнде
кеңiнен пайдаланылады).
Database Desktop арқылы Автосалон мекемесінің жұмысына керектi
мәлiметтер, яғни автомобильдер туралы мәлiметтердi толтырамыз, Яғни
Маркасы, Түсi, Нөмiрi, Сериясы, Шыққан жылы, Мотор номерi, Көлiк иесiнiң
аты-жөнi, Мекен-жайы, Телефоны, Көлiк құжаты (N, Markasi, Tusy, Nomeri,
Seriasi, Shikkan jili, Motor nomeri, Kolik iesinin aty-joni, Meken jayi,
Telefoni, Kolik kuzhati) құрып және осы кестенi құру үшiн алдымен өрiс
атауын сипаттап терезесiн толтыру керек. Өрiс атауларын қазақ алфавитi
шрифтерiмен теруге болады, бiрақ олар формада дұрыс көрiне бермейдi.
1) Өрiс атауының ортасында нүкте (.) символы енгiзiлгенi жөн;
2) Өрiстердi сипаттау немесе дайындау терезесiнiң бiрiншi бағанында
автоматты түрде атаулардың реттiк нөмiрлерi көрсетулi тұрады. Оларға көңiл
бөлмеу керек. Кезектi өрiске мән енгiзiлгеннен соң КҚ не сәйкес курсорды
басқару пернесiнiң төменге бағытталғанын басуы жеткiлiктi. Сонда курсор
келесi өрiске орналастырылып қойылады.
3) Үшiншi бағанға өрiс типiнiң (Type) бiрi енгiзiлуi тиiс. Ол үшiн
курсор бағанда орналасқаннан соң Бос орын пернесiн басу керек. Сонда
төменде мына өрiс типтерi көрiнедi:

Кесте 3
Өрістер мәні

Тип Белгісі Мән
Alpha A Символдық жол. Ұзындығы [1..255]
аралығында
Number N Мәні [10-308 10308] аралығында алынатын 15
мәндік цифрлық нақты сан
Short S Мәні [-32767..32767] аралығында алынатын
бүтін сан
Long Integer I Мәні [-2147483647..2147483647 аралығында
алынатын ұзындығы 4 байттық бүтін сан
Memo M Alpha-ның мәндер аралығынан үлкен болатын
(=255 байттық) символдық жол
Money $ Соңына $ символы қойылатын ақшалық
форматты сан
Date D Дата
Logical L Мәні ақиқат (True) не жалған (False)
болатын логикалық типті сан
Autoincrement + Кестеге жол қосылған сайын мәні бірге өсіп
отыратын бүтін сан

4) Өрiстер типiн таңдап болғаннан соң курсор келесi төртiншi бағанға
өтедi. Онда өрiс өлшемiн (Size) ендiремiз.
5) Жалпы барлық өрiстер сипатталып болғаннан соң сол терезенiң төменгi
жағында орналасқан Save As.. түймесiн шерту керек. Құрылатын кесте атауы
сұралатын Save Table As.. терезесi көрiнедi.
6) Терезеде кесте атаулары сақталатын iшкi бума (мысалы, My Databases
Documents) құру және оны ашу (егер iшкi бума бұрын құрылған болса, сол
буманы ашу жеткiлiктi). Файл атауы өрiсiне кесте атын енгiзу (мысалы
Auto1.db) және каталог алиасы үшiн терезеде көрiнген Work: атауын қалдырып,
Сақтау (Сохранить) түймесiн шерту. Кесте құрылымы Auto1.db атауы бойынша My
Databases Documents бумасында сақталып қойылады.
7) Терезенi жабу керек.

Осылай өрiстер сипатталып болғаннан соң кестенi құру қиын емес. Ол үшiн:
1. Database Desktop терезесiнiң мәзiрiнен File - Open - Table (Файл -
Ашу - Кесте) командасын беру. Open Table терезесi көрiнедi. Осы терезеден
My Databases Documents iшкi бумасын ашып және каталог алиасы үшiн жүйелi
дайындалған Work: атауын қалдырып, бума iшiндегi қажеттi өрiс сипаттамалары
жазылған кесте атауын (Auto1.db) таңдап, одан әрi Ашу (Открыть) түймесiн
шерту керек. Өрiстер енгiзiлген терезе ашылады.
2. Кестенi толтыруға, Мәлiметтердi редакциялауға мүмкiндiк беретiн Table
- Edit Data (Кесте - Мәлiметтердi редакциялау) командасын беру (аспаптар
панелiнiң аттас пернесiн басуға да болады). Auto1.db атауының астына 1 саны
жазылып, (+) өрiсiне курсор орналастырылып қойылады.
3. Сонан соң жалпы барлық өрiстердi толтыру керек.
4. Соңынан терезенi жабу.
Кестенi қазақ алфавитi әрiптерiмен теру тәсiлi әдеттегiдей. Егер бұл
тәсiл жүрмесе Data Desktop мәзiрiнен Edit - Preferences (Редакциялау -
Ұнамды) командасын берiп, ашылған терезенiң General (негiзгi) қосымша
бетiнен Change (Өзгерту) түймесiн шерту керек. Change Font (Шрифтi өзгерту)
терезесi көрiнедi. Терезеден қажеттi шрифтi таңдап, OK түймесiн шертемiз.
Сосын Database Desktop жұмыс столын жауып, оны қайта қосуымыз керек. Сонда
ғана амалымыз орындалады.
Мәлiметтер қорымен жұмыс iстеу кезiнде кестеге қол жеткiзетiн жолды
енгiзу көп қиындық туғызатыны белгiлi. Delphi-ге жолды тек Мәлiметтер
қорының атауымен алмастыратын тәсiл енгiзiлген. Мұндай атау бүркеншiк атау
не алиас (Alias) деп аталады. Арнайы құрылған Мәлiметтер қоры бумасын алиас
түрiнде қарастыру үшiн Delphi құрамына енгiзiлген BDE утилитасы
пайдаланылады (BDE - Borland Database Engine - Borland корпорациясының
Мәлiметтер қоры құрамы).
Жалпы, BDE - Delphi-дiң құрылған қосымшамен Мәлiметтер қоры арасында
байланыс орнату, олармен жұмыс iстеу жүйесi. Ол Paradox, dBase Мәлiметтерi
қоры жүйелерi үшiн, ал соңғы кездегi Access, FoxPro үшiн де басқару жүйесi
болып табылады. Бiрақ соңғы жүйелерге қол жеткiзу үшiн арнайы программаны
пайдалану керек.
BDE утилитасы Мәлiметтер қоры кестелерiмен жұмыс iстеу үшiн драйверлер
деп аталатын арнайы программаларды пайдаланады. Оларға Мәлiметтер қорын
басқару жүйелерiнiң атауларымен бiрдей атаулар берiлген, мысалы, Paradox_7,
dBase_IV. Олардың бiрiн таңдау үшiн сәйкес Мәлiметтер қорын басқару
жүйелерiнде құрылатын кестенiң өрiс типтерiн бiлу жеткiлiктi. Мысалы,
Paradox жүйесi үшiн пайдаланылатын типтер жоғарыдағы кестеде көрсетiлген.
BDE - де драйверлер екi түрлi жиынтықты.
Бiрiншiсi-жергiлiктi деп аталатын Paradox, dBase, Access, FoxPro
жүйелерiмен.
Екiншiсi-күрделi SQL-серверлiк InterBase, т.б. жүйелерiмен жұмыс iстеу
үшiн бiрiншi жиынтықтың Paradox драйверлерiмен жұмыс тәсiлi көрсетiлген.

Delphi құрамында Мәлiметтер қоры алиасын дайындауға арналған екi (2)
утилита бар:
1. SQL Explorer (SQL зерттеушiсi (браузерi));
2. BDE Administrator (BDE басқарушысы);

SQL Explorer-дi пайдаланып, алиас дайындау жолы (технологиясы):

А) Database - Explore (Мәлiметтер қоры - Браузер) командасын беру. SQL
Explorer терезесi шығады. Терезенiң сол бөлiгiнде көрiнгенi - BDE жүйесiнде
тiркелген барлық Мәлiметтер қорының тiзiмi көрiнедi (тiзiмнен ағымдық қор
таңдалған кезде оң жағында оның қасиеттерi көрiнедi).
B) Терезеден Object - New (Объект - Жаңа) командасын беремiз. New
Data Alias сұхбаттық терезесi ашылады. Алғашқы рет онда көрiнетiнi Paradox
форматында құрылатын Standard алиасын таңдап аламыз. Содан кейiн OK
түймесiн шертемiз. SQL Explorer терезесiнде көрiнген тiзiмге төртбұрыш
iшiне алынған жаңа алиас кiрiстiрiлiп қойылады. Төртбұрыш - алиас үшiн
пайдаланылатын Мәлiметтер қорын құрудың әлi аяқталмағандығының белгiсi.
C) STANDARD1 алиас Database Desktop терезесiнiң iшiнде құрылған
Мәлiметтер қоры атауын My Databases Documents деп алмастырамыз. Ол үшiн
STANDARD1 атауын таңдап, Object Rename (Объект - Атын өзгерту) командасын
беру және пернетақта арқылы My Databases Documents атауын енгiзiп, кез-
келген перненi басу керек. Егер дайындалған алиас таңдалса, тiзiмнен
терезенiң қасиеттер жазылған бөлiгiнде DEFAULT DRIVER (Үндемелер кездегi
драйвер) қасиетiне PARADOX форматы жазулы тұруы тиiс. Оның PATH (жол)
қасиетiне толық жолды енгiзiп қоюға болады. Толық жолы PATH қатарының оң
жағын шертiп, ашылған терезеден таңдауға болады. Таңдау тәсiлi Select
Directory сұхбат терезесi арқылы орындалады. Терезеде көрiнген My Databases
Documents бумасы таңдалған кезде оң жағында онда сақтаулы кестелер тiзiмi
көрiнедi. Дайындалған кестенi Databases Desktop утилитасының My Databases
Documents бумасында (Мәлiметтер қоры файлында) сақталған жөн. Оны iске қосу
үшiн файлға баратын жолды көрсету керек. Яғни (PATH). Мысалы, My Databases
Documents - ке баратын жол: C:\Program Files\Borland\DatabaseDesktop\ My
Databases Documents
D) BDE жүйесiне енгiзiлген алиасты BDE-де тiркеу (сақтау). Ол үшiн
тiзiмнен My Databases Documents атауын таңдап, Object - Apply (Объект -
Қолдану) командасын орындау керек. Алиасты өзгерту сұралатын сұхбаттық
терезе көрiнедi. Оның OK түймесiн шертемiз.
E) SQL Explorer терезесiн жабудан алдын My Databases Documents алиасының
ерекшелену белгiсiн алып тастаған жөн.
Алиасты формаға кестенi немесе сұранысты шығару үшiн пайдалануға болады.
Оны төменде қарастырып кетемiз.
Алиасты BDE Administrator арқылы дайындау

А) Windows терезесiнен Программы (Программалар) - Borland Delphi3 - BDE
Administrator командасын орындаймыз. BDE Administrator сұхбаттық терезесi
көрiнедi. Оның сол жақ бетiнде көрiнгендер - SQL Explorer терезесiнде
көрiнетiн BDE жүйесiнде тiркелген барлық Мәлiметтер қорының тiзiмi.
B) Терезеден Object - New (Объект - Жаңа) командасын беремiз. New Data
Alias сұхбаттық терезесi ашылады. Алғашқы рет онда көрiнетiнi Paradox
форматында құрылатын STANDARD алиасын таңдап аламыз. Содан кейiн OK
түймесiн шертемiз. ВDE Administrator терезесiнде көрiнген тiзiмге төртбұрыш
iшiне алынған жаңа алиас кiрiстiрiлiп қойылады. Төртбұрыш - алиас үшiн
пайдаланылатын Мәлiметтер қорын құрудың әлi аяқталмағандығының белгiсi.
C) STANDARD1 алиас Database Desktop терезесiнiң iшiнде құрылған
Мәлiметтер қоры атауын My Databases Documents деп алмастырамыз. Ол үшiн
STANDARD1 атауын таңдап, Object Rename (Объект - Атын өзгерту) командасын
беру және пернетақта арқылы My Databases Documents атауын енгiзiп, кез-
келген перненi басу керек. Егер дайындалған алиас таңдалса, тiзiмнен
терезенiң қасиеттер жазылған бөлiгiнде DEFAULT DRIVER (Үндемелер кездегi
драйвер) қасиетiне PARADOX форматы жазулы тұруы тиiс. Оның PATH (жол)
қасиетiне толық жолды енгiзiп қоюға болады. Толық жолы PATH қатарының оң
жағын шертiп, ашылған терезеден таңдауға болады. Таңдау тәсiлi Select
Directory сұхбат терезесi арқылы орындалады. Терезеде көрiнген My Databases
Documents бумасы таңдалған кезде оң жағында онда сақтаулы кестелер тiзiмi
көрiнедi. Дайындалған кестенi Databases Desktop утилитасының My Databases
Documents бумасында (Мәлiметтер қоры файлында) сақталған жөн. Оны iске қосу
үшiн файлға баратын жолды көрсету керек. Яғни (PATH). Мысалы, My Databases
Documents - ке баратын жол: C:\Program Files\Borland\DatabaseDesktop\ My
Databases Documents
D) BDE жүйесiне енгiзiлген алиасты BDE-де тiркеу (сақтау). Ол үшiн
тiзiмнен My Databases Documents атауын таңдап, Object - Apply (Объект -
Қолдану) командасын орындау керек. Алиасты өзгерту сұралатын сұхбаттық
терезе көрiнедi. Оның OK түймесiн шертемiз.
E) SQL Explorer терезесiн жабудан алдын My Databases Documents алиасының
ерекшелену белгiсiн алып тастаған жөн.
Алиасты формаға кестенi немесе сұранысты шығару үшiн пайдалануға болады.
Оны төменде қарастырып кетемiз.
Database Desktop утилитасында сақтаулы кестенi экранға шығару үшiн оның
терезесiн ашу керек. Ол мына амалдар арқылы орындалады: File - Open - Table
(Файл - Ашу - Кесте). Open Table (Кестенi ашу) терезесi көрiнедi. Терезенiң
My Databases Documents бумасын ашып, әдеттегiдей, онда жазылған кесте
атауын таңдау керек. Одан кейiн Ашу (Открыть) түймесiн шерту жеткiлiктi.
Database Desktop утилитасында сақталған кестенi редакциялау қажет болса,
кестенi ашып, жөнделетiн өрiске курсорды орналастыру керек. Одан кейiн
Table - Edit Data (Кесте - Мәлiметтердi өңдеу) командасын берiп, өрiстi
редакциялап шығу қиын емес. Кестеге жаңа жазу қосу үшiн кестенi ашып,
курсорды соңғы жазудың бiрiншi өрiсiне орналастыру керек және Table - Edit
Data командасын орындау керек. Одан кейiн кестеге жаңа жазуларды
әдеттегiдей енгiзiп, кестенi жабу жеткiлiктi.
Кестенi жаратудың екiншi бiр түрi бар. Ол программа бойынша жарату.
Database Desktop утилитасы арқылы дайындалған бос кестенi программа
арқылы (динамикалық түрде) дайындауға болады. Мысалы, Paradox типтi My
Databases Documents алиасында Машина маркасы, Машина түсi, Машина нөмiрi,
Машина сериясы, Машина шыққан жылы, Машина мотор номерi атаулы алты өрiстен
тұратын Auto1.db кестенiң өрiс тақырыптарын дайындау тәсiлi мына амалдар
арқылы орындалады:
1. Жаңа проект ашып, формаға Table1, Button1 компонеттерiн орнату.
2. Код терезесiнде Button1 компонентiнiң OnClick оқиғасының өңдеуiш
процедурасын құру керек.

Procedure Tform1.Button1Click(Sender:TObject)
Begin
With Table do
Begin
DatabaseName:='My Databases Documents';
TableType:=ttParadox;
TableName:='Auto1.db';
With FieldDefs do
Begin
With AddFieldDef do
Begin
Name:='Машина шыққан жылы';
DataType:=ftString;
Size:=20;
End;
With AddFieldDef do
Begin
Name:='Машина маркасы';
DataType:=ftString;
Size:=20;
End;
With AddFieldDef do
Begin
Name:='Машина түсі';
DataType:=ftString;
Size:=20;
End;
End;
CreateTable;
End;
End;
Мұндағы Create Table (Кесте құру) - TTable компонентiнiң кесте құру
әдiсi. Ол таңдалған құрылым бойынша бос кесте құрады (Paradox немесе dBase
форматында ғана пайдалану мүмкiн); Table - Мәлiметтер қоры кестесiне қол
жеткiзу компонентi.
Программада пайдаланылған қасиеттер:
Database Name - алиас атауын анықтау;
TableType - кесте типi;
TableName - кесте атауы;
FieldDefs - кесте өрiстерiн массив ретiнде сипаттау;
AddFieldDef - өрiс қосу;
Процедура өрiстерi string типтi етiп сипатталады.
1. Программада Create Table әдiсi барлық қасиеттердi орындап, Add әдiсiн
енгiзген соң ғана жазылады.
2. TableType қасиеттерiнiң мүмкiн болатын мәндерiн анықтауға арналған
TTableType типiнiң сипаттамасы DBTables модульiнде сақталған. Ол модульдiң
Uses бөлiмiне кiрiстiрiлiп қойылуы тиiс (оның автоматты түрде кiрiстiрiлуi
де мүмкiн).
Процедураны iске қосып, көрiнген форманың Button1 түймесiн шерту керек.
Кесте алиас түрiнде сақталған Мәлiметтер қорына жазылып қойылады. Оны ашып,
толтыру әдiсiн (тәсiлiн) жоғарыда айтып кеткенбiз.

2.3 Мәліметтер қорында сұраныс жарату

Кесте мазмұнын толық көрсетпеу үшiн мәлiметтер қорының иесi басқа адамға
оның барлық жазуларын емес, белгiлi шарттарды қанағаттандыратын кейбiр
жазуларын немесе өрiстерiн ғана көрсетуi мүмкiн. Delphi-де арнайы программа
арқылы кестенiң қажеттi үзiндiсiн немесе түрлi кестелерден алынған
Мәлiметтер жиынтығын экранға шығаруға болады. Негiзгi кестемен
жаңылыстырмас үшiн әдетте мұндай үзiндiлердi сұраныс деп атайды. Сұраныс
түрi әдеттегiдей кесте түрi сияқты.
Мәлiметтер қорын проектiлеу (жобалау), тиiмдi пайдалану үшiн қажеттi
сұраныстар құру программаларды құру қиындығынан кем емес. Қазiргi
коммерциялық Қосымшаларда Мәлiметтер қоры әр қайсысы жүздеген өрiстерден
тұратын мыңдаған кестелерден тұрады. Бiр немесе бiрнеше кестенi пайдаланып,
түрлi сұраныс құруды MS Access сияқты Мәлiметтер қорын басқару жүйелерiнде
орындау көп қиындық келтiрмейдi. Рұқсат етiлмеген адамдардың таныса алмауы
үшiн Мәлiметтер қорын пароль арқылы немесе кесте өрiстерiн идентификатор
арқылы қорғап қою да мүмкiн.
Мақсатына қарай, сұранысты түрлi түрде құру мүмкiн. Сұраныс құрудың
негiзгi тәсiлi - компоненттер палитрасының Data Access бетiне енгiзiлген
Query (Сұраныс) компонентiн формада орнатып, сұраныс тiлi деп аталатын SQL
тiлiнде жазылған командалық мәтiндi пайдалану (SQL - Structured Query
Language - құрылымдық сұраныстар тiлi) болып табылады. SQL - Мәлiметтер
қоры үшiн сұраныстар құруға арналған арнайы тiл.
Оның құрамында мәлiметтер қорымен жұмыс iстейтiн түрлi категориялы
мәлiметтердi анықтау тiлi (Data Definition Language, DDL) және мәлiметтердi
басқару тiлi (Data Manipulation Language, DML) енгiзiлген. Оларда
пайдаланылатын кiлттiк сөздер (операторлар) 30-ға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.