Әкімшілік құқықтың рөлі мен маңызы
Әкімшілік құқықтың рөлі мен маңызы. Әкімшілік құқық – Қазақстан Республикасы құқық жүйесінің ең үлкен және күрделі салаларының бірі. Ол қоғамдық қатынастарды реттейтін, мемлекеттің басқару қызметінің процесінде пайдаланатын және мемлекеттік аппараттың тәртіптелген бірізділік жұмысын қамтамасыз ететін аса маңызды тәсілдердің бірі болып табылады.
Қоғам өмірінің аса маңызды жақтарын құқықтық реттеу қандай да болмасын мемлекеттің ажыратылмас элементі екендігі ежелден белгілі. Мемлекет әкімшілік-құқықтық нормалар арқылы өзінің өкілетті органдары атынан қоғамның қажеттерін қанағаттандыру және де азаматтарының өміріне қалыпты жағдайларды қамтамасыз ету үшін экономикалық және әлеуметтік –мемлекеттік мәні бар аса маңызды ұйымдық шараларды жүзеге асырып отырады.
Мемлекеттік басқаруды жетілдіруде, оның тиімділігін және мемлекеттік органдардың қабылдаған шешімдері үшін азаматтардың алдындағы жауапкершіліктерін арттыруды әкімшілік құқық маңызды құрал рөлін атқарады. Оның көмегімен қоғамдық өмірдің әртүрлі жақтарының басым көпшілігін қамтитын мемлекеттік басқару саласында ҚР заңдарының орындалуы қамтамасыз етіледі.
Әкімшілік құқық азаматтардың мемлекетті басқаруға қатысуларының құқықтық және ұйымдық нысандарын бекітеді, өкілетті органдар мен лауазымды адамдар үшін де, сондай-ақ қатардағы азаматтар үшін де тиісті мінез-құлық ережелерін тағайындайды. Оның көмегімен ҚР-да құқықтық мемлекет құрудың міндеті шешіледі, және әкімшілік-құқықтық қатынастарға барлық қатынасушылардың құқықтық мәдениеті қалыптасады.
Әкімшілік құқық нормалары экономика саласында (өнеркәсіп, күрделі құрылыс, ауыл шаруашылығы мен агроөнеркәсіп комплексі, көлік пен байаныс, қоршаған табиғи орта мен табиғи ресурстар, сауда, тұрғын үй-комуналдық шаруашылық, халыққа қызмет көрсету), әлеуметтік-мәдениеттік құрылыс (білім, денсаулық сақтау, мәдениет, ғылым, әлеуметтік қорғау, дене тәрбиесі және спорт), әкімшілік-саяси құрылыс (қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік, сыртқы істер, әділет, ішкі істер)саласында мемлекеттік басқаруды ұйымдастыруға байланысты пайда болатын басқару қатынастарының үлкен комплексін, тобын реттейді.
Қазіргі кезеңдегі әкімшілік құқықтың проблемаларының бірі - өкіметтің орталық органдары мен жергілікті органдарының арасындағы біріне-бірінің бағыныстылығы мен өзара бірлесіп іс-қимыл жасаудың жаңа қатынастарын құру проблемасы болып отыр.
Бұл проблемалардың маңыздылығы және оны шешудің түбегейлі нақты жолдары ҚР Призиденті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына «Қазақстан - 2O3O» жолдауында тұжырымдалып, ерекше атап айтылған.
Құқық қорғау мәніндегі әкімшілік құралдардың, яғни мемлекеттік басқару саласындағы заңдылық пен тәртіптілікті сақтауға жасалатын бақылау қадағалау қызметінің маңызы арта түсуде.
Прогессивтік қайта құру барысында қабылданған заңдардың барлығы бірдей және барлық жерде түгелдей орындала бермейтіндігі, оларды теріс пайдаланушылықтың кездесетіні де, мемлекеттің к аппаратқа терең тамыжайған құқықтық мойынұсынбаушылық сияқты кеселдер айтарлықтай нұқсан келтіруде.
Қазіргі кезде ең бір қауіпті құбылыс – бұл қоғамдық өмірдің барлық
Қоғам өмірінің аса маңызды жақтарын құқықтық реттеу қандай да болмасын мемлекеттің ажыратылмас элементі екендігі ежелден белгілі. Мемлекет әкімшілік-құқықтық нормалар арқылы өзінің өкілетті органдары атынан қоғамның қажеттерін қанағаттандыру және де азаматтарының өміріне қалыпты жағдайларды қамтамасыз ету үшін экономикалық және әлеуметтік –мемлекеттік мәні бар аса маңызды ұйымдық шараларды жүзеге асырып отырады.
Мемлекеттік басқаруды жетілдіруде, оның тиімділігін және мемлекеттік органдардың қабылдаған шешімдері үшін азаматтардың алдындағы жауапкершіліктерін арттыруды әкімшілік құқық маңызды құрал рөлін атқарады. Оның көмегімен қоғамдық өмірдің әртүрлі жақтарының басым көпшілігін қамтитын мемлекеттік басқару саласында ҚР заңдарының орындалуы қамтамасыз етіледі.
Әкімшілік құқық азаматтардың мемлекетті басқаруға қатысуларының құқықтық және ұйымдық нысандарын бекітеді, өкілетті органдар мен лауазымды адамдар үшін де, сондай-ақ қатардағы азаматтар үшін де тиісті мінез-құлық ережелерін тағайындайды. Оның көмегімен ҚР-да құқықтық мемлекет құрудың міндеті шешіледі, және әкімшілік-құқықтық қатынастарға барлық қатынасушылардың құқықтық мәдениеті қалыптасады.
Әкімшілік құқық нормалары экономика саласында (өнеркәсіп, күрделі құрылыс, ауыл шаруашылығы мен агроөнеркәсіп комплексі, көлік пен байаныс, қоршаған табиғи орта мен табиғи ресурстар, сауда, тұрғын үй-комуналдық шаруашылық, халыққа қызмет көрсету), әлеуметтік-мәдениеттік құрылыс (білім, денсаулық сақтау, мәдениет, ғылым, әлеуметтік қорғау, дене тәрбиесі және спорт), әкімшілік-саяси құрылыс (қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік, сыртқы істер, әділет, ішкі істер)саласында мемлекеттік басқаруды ұйымдастыруға байланысты пайда болатын басқару қатынастарының үлкен комплексін, тобын реттейді.
Қазіргі кезеңдегі әкімшілік құқықтың проблемаларының бірі - өкіметтің орталық органдары мен жергілікті органдарының арасындағы біріне-бірінің бағыныстылығы мен өзара бірлесіп іс-қимыл жасаудың жаңа қатынастарын құру проблемасы болып отыр.
Бұл проблемалардың маңыздылығы және оны шешудің түбегейлі нақты жолдары ҚР Призиденті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына «Қазақстан - 2O3O» жолдауында тұжырымдалып, ерекше атап айтылған.
Құқық қорғау мәніндегі әкімшілік құралдардың, яғни мемлекеттік басқару саласындағы заңдылық пен тәртіптілікті сақтауға жасалатын бақылау қадағалау қызметінің маңызы арта түсуде.
Прогессивтік қайта құру барысында қабылданған заңдардың барлығы бірдей және барлық жерде түгелдей орындала бермейтіндігі, оларды теріс пайдаланушылықтың кездесетіні де, мемлекеттің к аппаратқа терең тамыжайған құқықтық мойынұсынбаушылық сияқты кеселдер айтарлықтай нұқсан келтіруде.
Қазіргі кезде ең бір қауіпті құбылыс – бұл қоғамдық өмірдің барлық
Әкімшілік құқықтың рөлі мен маңызы
Әкімшілік құқықтың ұғымы.
Әкімшілік құқықтың пәні.
Қоғамдық қатынастарды әкімшілік –құқықтық реттеудің механизмі
Әкімшілік-құқықтық қатынастардың мазмұны
Әкімшілік-құқықтық қатынастардың түрлері.
Әкімшілік құқық бұзушылық ұғымы
Әкімшілік құқық бұзушылықтың (теріс қылықтың) құрамы
Әкімшілік құқықтың ұғымы
Әкімшілік құқықтың рөлі мен маңызы. Әкімшілік құқық – Қазақстан
Республикасы құқық жүйесінің ең үлкен және күрделі салаларының бірі.
Ол қоғамдық қатынастарды реттейтін, мемлекеттің басқару қызметінің
процесінде пайдаланатын және мемлекеттік аппараттың тәртіптелген
бірізділік жұмысын қамтамасыз ететін аса маңызды тәсілдердің бірі
болып табылады.
Қоғам өмірінің аса маңызды жақтарын құқықтық реттеу қандай да
болмасын мемлекеттің ажыратылмас элементі екендігі ежелден белгілі.
Мемлекет әкімшілік-құқықтық нормалар арқылы өзінің өкілетті органдары
атынан қоғамның қажеттерін қанағаттандыру және де азаматтарының
өміріне қалыпты жағдайларды қамтамасыз ету үшін экономикалық және
әлеуметтік –мемлекеттік мәні бар аса маңызды ұйымдық шараларды жүзеге
асырып отырады.
Мемлекеттік басқаруды жетілдіруде, оның тиімділігін және
мемлекеттік органдардың қабылдаған шешімдері үшін азаматтардың
алдындағы жауапкершіліктерін арттыруды әкімшілік құқық маңызды құрал
рөлін атқарады. Оның көмегімен қоғамдық өмірдің әртүрлі жақтарының
басым көпшілігін қамтитын мемлекеттік басқару саласында ҚР
заңдарының орындалуы қамтамасыз етіледі.
Әкімшілік құқық азаматтардың мемлекетті басқаруға қатысуларының
құқықтық және ұйымдық нысандарын бекітеді, өкілетті органдар мен
лауазымды адамдар үшін де, сондай-ақ қатардағы азаматтар үшін де
тиісті мінез-құлық ережелерін тағайындайды. Оның көмегімен ҚР-да
құқықтық мемлекет құрудың міндеті шешіледі, және әкімшілік-құқықтық
қатынастарға барлық қатынасушылардың құқықтық мәдениеті қалыптасады.
Әкімшілік құқық нормалары экономика саласында (өнеркәсіп,
күрделі құрылыс, ауыл шаруашылығы мен агроөнеркәсіп комплексі, көлік
пен байаныс, қоршаған табиғи орта мен табиғи ресурстар, сауда,
тұрғын үй-комуналдық шаруашылық, халыққа қызмет көрсету), әлеуметтік-
мәдениеттік құрылыс (білім, денсаулық сақтау, мәдениет, ғылым,
әлеуметтік қорғау, дене тәрбиесі және спорт), әкімшілік-саяси
құрылыс (қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік, сыртқы істер, әділет, ішкі
істер)саласында мемлекеттік басқаруды ұйымдастыруға байланысты пайда
болатын басқару қатынастарының үлкен комплексін, тобын реттейді.
Қазіргі кезеңдегі әкімшілік құқықтың проблемаларының бірі -
өкіметтің орталық органдары мен жергілікті органдарының арасындағы
біріне-бірінің бағыныстылығы мен өзара бірлесіп іс-қимыл жасаудың
жаңа қатынастарын құру проблемасы болып отыр.
Бұл проблемалардың маңыздылығы және оны шешудің түбегейлі
нақты жолдары ҚР Призиденті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына
Қазақстан - 2O3O жолдауында тұжырымдалып, ерекше атап айтылған.
Құқық қорғау мәніндегі әкімшілік құралдардың, яғни мемлекеттік
басқару саласындағы заңдылық пен тәртіптілікті сақтауға жасалатын
бақылау қадағалау қызметінің маңызы арта түсуде.
Прогессивтік қайта құру барысында қабылданған заңдардың
барлығы бірдей және барлық жерде түгелдей орындала бермейтіндігі,
оларды теріс пайдаланушылықтың кездесетіні де, мемлекеттің к
аппаратқа терең тамыжайған құқықтық мойынұсынбаушылық сияқты кеселдер
айтарлықтай нұқсан келтіруде.
Қазіргі кезде ең бір қауіпті құбылыс – бұл қоғамдық өмірдің
барлық салаларына барған сайын дендеп ене бастаған сыбайлас
жемқорлық. Ол қоғамның барлық салаларына, мемлекеттің конституциялық
негіздеріне қатер төндіреді.
Сондықтан мемлекеттік басқару қызметінде жағымсыз факторларды
жою және билік пұрсаты мен қызмет бабын теріс пайдаланудан
сақтандыру жөнінде соңғы жылдары қабылданған құқықтық актілердің,
оның ішінде, Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің, Ұлттық
қауіпсіздік туралы, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресі туралы
заңдардың ерекше маңызы бар.
Әкімшілік құқықтың ұғымы. Қазіргі кезеңдеңдегі ғылымда
Әкімшілік құқық терминінің әртүрлі анықтамаларын кездестіруге
болады. мысалы, оқулық әдебиеттерде әкішілік құқық жүйесінің дербес
саласы деп айтылған, ал жалпы түрде әкімшілік құқықты – басқару
құқығы деп айтуға болады делінген.
Энциклопедиялық сөздік Әкімшілік құқық деген терминді
мемлекеттік басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейтін құқық
саласы деп аталған. Оның нормалары басқару аппаратының
ұйымдастырылуы мен қызметінің тәртібін, лауазымды адамдар мен
азаматтардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Заң энциклопедиясы әкімшілік құқықтың (ағылшынша adminis
trative faw) ұғымын мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру және оның
атқару-өкім ету қызметінің процесінде пайда болатын қоғамдық
қатынастарды реттейтін құқық саласы ретінде анықтаған.
Сонымен, әкімшілік құқықты сипаттайтын аса маңызды белгілері
мына төменгідей:
біріншіден, әкімшілік құқық – құқықтың дербес саласы;
екіншіден, ол мемлекеттік басқару саласында қалыптасатын
қоғамдық қатынастардың реттеушісі болып табылады;
үшіншіден, әкімшілік құқықтың негізгі мазмұны Қазақстан
Республикасы мемлекеттік және өзін-өзі басқару органдарының, олардың
лауазымды адамдарының және азамттарының басқару қызметі болып
табылады.
Әкімшілік құқықтың пәні. Әкімшілік құқық мемлекеттік басқару
саласында пайда болатын (қалыптасатын), дамитын және тоқталатын
қоғамдық қатынастарды ғана реттеуге арналған.
Барлық осы тәрізді қоғамдық қатынастар қалай болғанда да
мемлекеттік басқару органдарының, яғни атқарушы органдардың
атқарушылық-өкім етушілік қызметін жүзеге асыру процесімен
байланысты.
Әкімшілік құқық экономикалық, әлеуметтік-мәдениет және әкімшілік-
саяси құрылысқа басшылық жасау туралы мемлекеттік
басқарудыңміндеттерін жүзеге асыруға байланысты қоғамдық қатынастардың
белгілі бір тобына ғана ерекше көңіл аудара отырып, арнайы
бағыттау арқылы өзінің реттеушілік ықпалын тигізеді. Сонымен бірге
бұл қоғамдық қатынастар мемлекеттік басқару органдарының басқару
функцияларын жүзеге асыру барысында пайда болады. Сонымен әкімшілік
құқықтың пәнін шын мәнісінде басқарушылық қоғамдық қатынастар
құрайды.
Реттелетін қатынастардың барлық қатысушылары үшін заңды турде
міндетті болып табылатын әкімшілік құқық нормаларында бекітілген
мінез-құлық (жүріс-тұрыс) ережелерін тағайындау жолымен мемлекеттік
басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу жүзеге
асырылады. Мемлекет осындай ережелерді тағайындай отырып, шын
мәнінде, басқару функцияларын жүзеге асырудың және осыған байланысты
пайда болатын қатынастардың құқықтық тәртібін орнатады.
Нақтылы қоғамдық қатынас басқарушылық болып табылады, сондықтан
да мына төмендегі жағдайларда әкімшілік құқықтық реттеу ықпалына
тап болады. Біріншіден, оған мемлекеттік басқарудың тиісті органы
(лауазымды адамы) міндетті түрде қатысқан жағдайда. Екіншіден, бұл
орган басқару қызметін жүзеге асыру үшін мемлекеттің өзіне берген
уәкілдігін нақтылы іске асырған жағдайда.
Мемлекеттің атқарушы органдары қатысушы болатын кез келген
қоғамдық қатынастардың бәрі бірдей басқарушылық болып табылмайтын
айту керек. Бұл органдар құқықтың басқа салаларының нормаларымен
реттелінетін іс-қимылдады атқара алады. Мысалы, олар мүліктік
мәмілелер жасай алады. Бұл сияқты і с-қимылдар азаматтық құқық
нормалармен реттеледі. Олар осы органдардың қалыпты жұмыс
істеуін қамтамасыз ету үшін шаруашылық және қаржылық қызмет
атқарады және өзінің мәні бойынша басқарушылық болып табылмайтын
басқа жұмыспен айналысады.
Сонымен, тиісті орган атқарушы-өкім етуші қызметі тек нақтылы
жүзеге асырған кезде ғана осы сияқты шын мәніндегі басқарушылық
болып табылатын қоғамдық қатынаастар пайда болады, сондықтан да
әкімшілік-құқықтық реттеуге жатады.
Мемлекеттік басқару тәжірибесі мына төмендегі қоғамдық тындығын
дәлелдеп отыр:
а)мемлекттің атқарушы органдарының арасындағы олардың
иеархиялық(сатылық)
бағынысты тәртібі бойынша қатынастар.
Мысалы, Қазақстан Республикасы Үкіметі мен салалық
министрліктердің, олардың аймақтық органдарының, мемлекеттік
кәсіпорындардың, мекемелердің және басқалардың арасындағы өзара
қарым-қатынастар.
б)біріне-бірі байланысты емес әртүрлі мемлекеттік басқару
органдарының арасындағы қатынастар. Мысалы, Қазақстан темір жолымен
оның бағынысындағы еншілес мемлекеттік кәсіпорындардың арасындағы
қатынастар.
в)мемлекеттік басқару органдарымен және әртүрлі мемлекеттік
емес кәсіпорындар мен ұйымдардың; акционерлік қоғамдардың,
шаруашылық серіктестіктердің және басқалардың арасындағы қатынастар;
г) мемлекеттік басқару органдарымен және қоғамдық
бірлестіктердің арасындағы қатынастар;
д) мемлекеттік басқару органдарымен және Қазақстан
Республикасы азаматтарының арасындағы қатынастар; мысалы, қала
әкімшілігі мен шағым берген азаматтың арасындағы қатынас.
Барлық аталған және Қазақстанда реформа кезеңінде пайда болуы
мүмкін басқадай қоғамдық қатынастарға мемлекеттік басқару органы
міндетті түрде қатысады. Мемлекеттің атынан өкілдік ететін және оның
білдіретін ондай органның қатысуынсыз басқарушылық қоғамдық
қатынастар пайда болуы мүмкін емес. Сол себепті екі азаматтың
арасындағы қатынастарды басқарушылық деп айтуға болмайды, өйткені
олардың ешқайсысына басқа біреуіне қатысты биліктік өкілеттік
берілмеген.
Заңды тұлғалар мен адамдардың шарттық қатынастар да өздерінің
мәні бойынша басқарушылық болып саналмайды және көпшілігінде олардың
негізіне мүліктік, жер туралы, қаржылық және басқа қатынастар
жатады.
Басқару органы да, мемлекеттік (мемлекеттік емес) кәсіпорын
да, мекеме мен ұйым да, сондай-ақ азамат та басқару
қатынастарының екінші тарабы болуы мүмкін, бұл басқарушылық қоғамдық
қатынастар пайда болатын жағдайларда толығынан сәйкес келеді.
Қоғамдық қатынастарды әкімшілік –құқықтық реттеудің механизмі.
Әкімшілік құқық өзінің пәнінің шеңберінде ең алдымен атқарушы
субъектілерін олардың конституциялық міндеттеріне толығынан сәйкес
етіп ұйымдастыру мен қызметіне, сондай-ақ реттелінетін
басқарушылық қатынастарға басқа қатысушылардың мінез құлқына
белгілі құқықтық режим (тәртіп) орнатады. Қазақстан құқығының бұл
саласының атқаратын қызмет рөлінің негізгі көрінісі, оның реттеу
функциясы осыған саяды.
Оған тағы бір басқа – тағайындалған құқықтық режимді сақтауды
да, реттелінетін басқарушылық қатынастар шеңберінде тараптардың заңды
құқықтары мен мүдделерін қорғауды да қамтамасыз ететін құқық
қорғау (юрисдикция)функциясы қосылады.
Сонымен,әкімшілік құқық – атқарушы билікті (тым кеңірек ұғым
бойынша – мемлекеттік басқару қызметін ) нақтылы жүзеге асыруға
байланысты және сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды
реттеуге арналған құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылатын
Қазақстанның құқықтық жүйесінің саласы.
Әкімшілік құқық реттеу функциясын жүзеге асыра отырып, басқару
қатынастарына, оларға қатысушылардың мінез-құлқына өз нормаларының
реттеушілік ықпал жасайтын құқықтық құралдарының немесе тәсілдерінің
белгілі бір жиынтығын пайдаланады. Бұл – қоғамдық қатынастарды
құқықтық реттудің әдістері болып табылады.
Қазақстан құқығының қай саласы болмасын құқықтық реттеудің
құралы ретінде мынадай үш заңдық мүмкіндіктерді пайдаланады:
тапсырма беру, тыйым салу, ерік беру. Олар тұтас алғанда қоғамдық
қатынастарға құқықтық ықпал жасау құралдарының мазмұнын құрайды:
а) тапсырма беру – құқықтық нормада қаралған жағдайда осы не
басқа іс-қимыл жасауға тікелей заңды түрде міндет жүктеу (нақ
осылай істеу керек, басқаша емес). Мысалы, жұмысқа алу органының,
мекеменің немесе кәсіпорынның бастығының бұйрығымен жүзеге асырылады.
Бұл мәселені шешудің басқадай тәртібі белгіленбеген;
б) тыйым салу – құқықтық нормада қаралған жағдайда осы не
басқа іс-қимылды жасамауға тікелей заңды түрде міндет жүктеу. Мысалы
әкімшілік құқық бұзушылық туралы нормалардың барлығы.
в) ерік беру құқықтық нормада қаралған жағдайда осы не басқа
іс-қимылды өзінің қалауы бойынша жасауға заңды түрде рұқсат ету
(мысалы, азаматтардың құқықтарын бұзатын іс-қимылдар мен шешімдерге
олардың шағым жасау құқығы).
Әкімшілік-құқықтық реттеудің ерекшеліктері алдымен мелекттік
органдардың ерекше түрімен жүзеге асырылатын заңдық биліктік қызмет
ретіндегі мемлекеттік басқарудың өзгешілігімен айқындалады. Ол
басқарушылар мен басқарушылар арасындағы қатынастарды заңды түрде
байланыстырушы болып табылады, сол себепті реттеу құқықтық құрал
ролін атқара отырып, мақсатты басқарушылық ықпалымен өте тығыз
байланысты. Ал бұл ықпал ету әрқашанда басқарушылардың біріңғай
еркіне бағынуын болжайды.
Сондықтан, әкімшілік-құқықтық реттеу мына сияқты қоғамдық
қатынастарды реттеуге арналған: олардағы тараптардың жағдайы олардың
заңдық тепе-теңдігін болдырмайды, олар субординациялық
(төмендегілердің жоғарыларға қатаң бағыныстылық)қатынастарда болады.
Қоғамдық қатынастарды әкімшілік-құқықтық реттеудің ерекшеліктерін
оны қатысушылары тепе-теңдікке негізделген қатынастарды реттеудің
азаматтық-құқықтық әдісімен салыстыру арқылы айқындауға болады.
Әкімшілік құқық нормаларының әрекеттілігі
маңыздыерекшеліктерімен өзгешеленеді, олардың мәні мыналарға келіп
тіреледі:
1)әкімшілік-құқықтық реттеу механизміне өкілетті басқару
органының немесе лауазымды адамның шығарған міндетті тапмсырмалары
тән болып табылады. Оларға басқа тарап бағынуға міндетті.
2)әкімшілік-құқықтық реттеуқатынасқа қатысушылардың біреуінің
біржақты ерік білдіруін болжайды. Бұл ерік білдірушілік заңды
түрдегі өктемдік, сондықтан да оның шешуші маңызы бар.
Сонымен, басқару органының өз еркін білдіруі біржақты және
міндетті болатыныбелгілі болды,ол мемлекттің атынан іс-қимыл жасайды
немесе заң бойынша оған биліктік өкілеттіктер берілген, сонымен
қатар басқа да негіздер бойынша да мысалы, белгілі бір аймақтың
халқымен сыйланған жергілікті өзін-өзі басқару органы.
Әкімшілік-құқықтық қатынастардың мазмұны. Әкімшілік-құқықтық
қатынастар құқықтық қатынастардың бір түрі болып табылады. Оларға
қандай да болмасын құқықтық қатынастардың барлық негізгі белгілері
тән, атап айтқанда: құқықтық норманың біріншілігі, соның арқасында
құқықтық қатынас тиісті қоғамдық қатынасқа, оған заңдық нысан
беретін, реттеушілік ықпал жасауының нәтижесі; осы қатынас
тараптарының іс-қимылдарын (мінез-құлқын) құқықтық нормамен
реттеу:құқықтық нормамен белгіленетін құқықтық қатынас тараптарының
өзара міндеттері мен құқықтарын сәйкестендіру (корреспонденциялау)
және с.с.
Сонымен, әкімшілік-құқықтық қатынастар – бұл әкімшілік құқық
нормаларымен реттелінген басқарушылық қоғамдық қатынастар, ондағы
тараптар әкімшілік құқықтық нормалармен тағайындалған және
кепілденген өзара байланысты міндеттер мен құқықтарды иеленуші болып
табылады.
Әкімшілік-құқықтық қатынастардың ең жалпы сипаты осындай, онда
жалпылық пен ерекшеліктің, тектік пен түрліліктің арақатынасы
көрінісін тапқан. Сонымен бірге әкімшілік-құқықтық қатынастардың
әкімшілік құқықтың нормаларынан және олар реттейтін басқарушылық
қызметтен туындайтын ерекшеліктері бар.
Бұл құқықтық қатынастардың қатысушылары (тараптары)мыналар болуы
мүмкін: Қазақстан Республикасының азаматтары және азаматтығы жоқ
адамдар; мемлекеттік ұйымдар: атқарушы билік (мемлекеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әкімшілік құқықтың ұғымы.
Әкімшілік құқықтың пәні.
Қоғамдық қатынастарды әкімшілік –құқықтық реттеудің механизмі
Әкімшілік-құқықтық қатынастардың мазмұны
Әкімшілік-құқықтық қатынастардың түрлері.
Әкімшілік құқық бұзушылық ұғымы
Әкімшілік құқық бұзушылықтың (теріс қылықтың) құрамы
Әкімшілік құқықтың ұғымы
Әкімшілік құқықтың рөлі мен маңызы. Әкімшілік құқық – Қазақстан
Республикасы құқық жүйесінің ең үлкен және күрделі салаларының бірі.
Ол қоғамдық қатынастарды реттейтін, мемлекеттің басқару қызметінің
процесінде пайдаланатын және мемлекеттік аппараттың тәртіптелген
бірізділік жұмысын қамтамасыз ететін аса маңызды тәсілдердің бірі
болып табылады.
Қоғам өмірінің аса маңызды жақтарын құқықтық реттеу қандай да
болмасын мемлекеттің ажыратылмас элементі екендігі ежелден белгілі.
Мемлекет әкімшілік-құқықтық нормалар арқылы өзінің өкілетті органдары
атынан қоғамның қажеттерін қанағаттандыру және де азаматтарының
өміріне қалыпты жағдайларды қамтамасыз ету үшін экономикалық және
әлеуметтік –мемлекеттік мәні бар аса маңызды ұйымдық шараларды жүзеге
асырып отырады.
Мемлекеттік басқаруды жетілдіруде, оның тиімділігін және
мемлекеттік органдардың қабылдаған шешімдері үшін азаматтардың
алдындағы жауапкершіліктерін арттыруды әкімшілік құқық маңызды құрал
рөлін атқарады. Оның көмегімен қоғамдық өмірдің әртүрлі жақтарының
басым көпшілігін қамтитын мемлекеттік басқару саласында ҚР
заңдарының орындалуы қамтамасыз етіледі.
Әкімшілік құқық азаматтардың мемлекетті басқаруға қатысуларының
құқықтық және ұйымдық нысандарын бекітеді, өкілетті органдар мен
лауазымды адамдар үшін де, сондай-ақ қатардағы азаматтар үшін де
тиісті мінез-құлық ережелерін тағайындайды. Оның көмегімен ҚР-да
құқықтық мемлекет құрудың міндеті шешіледі, және әкімшілік-құқықтық
қатынастарға барлық қатынасушылардың құқықтық мәдениеті қалыптасады.
Әкімшілік құқық нормалары экономика саласында (өнеркәсіп,
күрделі құрылыс, ауыл шаруашылығы мен агроөнеркәсіп комплексі, көлік
пен байаныс, қоршаған табиғи орта мен табиғи ресурстар, сауда,
тұрғын үй-комуналдық шаруашылық, халыққа қызмет көрсету), әлеуметтік-
мәдениеттік құрылыс (білім, денсаулық сақтау, мәдениет, ғылым,
әлеуметтік қорғау, дене тәрбиесі және спорт), әкімшілік-саяси
құрылыс (қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік, сыртқы істер, әділет, ішкі
істер)саласында мемлекеттік басқаруды ұйымдастыруға байланысты пайда
болатын басқару қатынастарының үлкен комплексін, тобын реттейді.
Қазіргі кезеңдегі әкімшілік құқықтың проблемаларының бірі -
өкіметтің орталық органдары мен жергілікті органдарының арасындағы
біріне-бірінің бағыныстылығы мен өзара бірлесіп іс-қимыл жасаудың
жаңа қатынастарын құру проблемасы болып отыр.
Бұл проблемалардың маңыздылығы және оны шешудің түбегейлі
нақты жолдары ҚР Призиденті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына
Қазақстан - 2O3O жолдауында тұжырымдалып, ерекше атап айтылған.
Құқық қорғау мәніндегі әкімшілік құралдардың, яғни мемлекеттік
басқару саласындағы заңдылық пен тәртіптілікті сақтауға жасалатын
бақылау қадағалау қызметінің маңызы арта түсуде.
Прогессивтік қайта құру барысында қабылданған заңдардың
барлығы бірдей және барлық жерде түгелдей орындала бермейтіндігі,
оларды теріс пайдаланушылықтың кездесетіні де, мемлекеттің к
аппаратқа терең тамыжайған құқықтық мойынұсынбаушылық сияқты кеселдер
айтарлықтай нұқсан келтіруде.
Қазіргі кезде ең бір қауіпті құбылыс – бұл қоғамдық өмірдің
барлық салаларына барған сайын дендеп ене бастаған сыбайлас
жемқорлық. Ол қоғамның барлық салаларына, мемлекеттің конституциялық
негіздеріне қатер төндіреді.
Сондықтан мемлекеттік басқару қызметінде жағымсыз факторларды
жою және билік пұрсаты мен қызмет бабын теріс пайдаланудан
сақтандыру жөнінде соңғы жылдары қабылданған құқықтық актілердің,
оның ішінде, Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің, Ұлттық
қауіпсіздік туралы, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресі туралы
заңдардың ерекше маңызы бар.
Әкімшілік құқықтың ұғымы. Қазіргі кезеңдеңдегі ғылымда
Әкімшілік құқық терминінің әртүрлі анықтамаларын кездестіруге
болады. мысалы, оқулық әдебиеттерде әкішілік құқық жүйесінің дербес
саласы деп айтылған, ал жалпы түрде әкімшілік құқықты – басқару
құқығы деп айтуға болады делінген.
Энциклопедиялық сөздік Әкімшілік құқық деген терминді
мемлекеттік басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейтін құқық
саласы деп аталған. Оның нормалары басқару аппаратының
ұйымдастырылуы мен қызметінің тәртібін, лауазымды адамдар мен
азаматтардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Заң энциклопедиясы әкімшілік құқықтың (ағылшынша adminis
trative faw) ұғымын мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру және оның
атқару-өкім ету қызметінің процесінде пайда болатын қоғамдық
қатынастарды реттейтін құқық саласы ретінде анықтаған.
Сонымен, әкімшілік құқықты сипаттайтын аса маңызды белгілері
мына төменгідей:
біріншіден, әкімшілік құқық – құқықтың дербес саласы;
екіншіден, ол мемлекеттік басқару саласында қалыптасатын
қоғамдық қатынастардың реттеушісі болып табылады;
үшіншіден, әкімшілік құқықтың негізгі мазмұны Қазақстан
Республикасы мемлекеттік және өзін-өзі басқару органдарының, олардың
лауазымды адамдарының және азамттарының басқару қызметі болып
табылады.
Әкімшілік құқықтың пәні. Әкімшілік құқық мемлекеттік басқару
саласында пайда болатын (қалыптасатын), дамитын және тоқталатын
қоғамдық қатынастарды ғана реттеуге арналған.
Барлық осы тәрізді қоғамдық қатынастар қалай болғанда да
мемлекеттік басқару органдарының, яғни атқарушы органдардың
атқарушылық-өкім етушілік қызметін жүзеге асыру процесімен
байланысты.
Әкімшілік құқық экономикалық, әлеуметтік-мәдениет және әкімшілік-
саяси құрылысқа басшылық жасау туралы мемлекеттік
басқарудыңміндеттерін жүзеге асыруға байланысты қоғамдық қатынастардың
белгілі бір тобына ғана ерекше көңіл аудара отырып, арнайы
бағыттау арқылы өзінің реттеушілік ықпалын тигізеді. Сонымен бірге
бұл қоғамдық қатынастар мемлекеттік басқару органдарының басқару
функцияларын жүзеге асыру барысында пайда болады. Сонымен әкімшілік
құқықтың пәнін шын мәнісінде басқарушылық қоғамдық қатынастар
құрайды.
Реттелетін қатынастардың барлық қатысушылары үшін заңды турде
міндетті болып табылатын әкімшілік құқық нормаларында бекітілген
мінез-құлық (жүріс-тұрыс) ережелерін тағайындау жолымен мемлекеттік
басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеу жүзеге
асырылады. Мемлекет осындай ережелерді тағайындай отырып, шын
мәнінде, басқару функцияларын жүзеге асырудың және осыған байланысты
пайда болатын қатынастардың құқықтық тәртібін орнатады.
Нақтылы қоғамдық қатынас басқарушылық болып табылады, сондықтан
да мына төмендегі жағдайларда әкімшілік құқықтық реттеу ықпалына
тап болады. Біріншіден, оған мемлекеттік басқарудың тиісті органы
(лауазымды адамы) міндетті түрде қатысқан жағдайда. Екіншіден, бұл
орган басқару қызметін жүзеге асыру үшін мемлекеттің өзіне берген
уәкілдігін нақтылы іске асырған жағдайда.
Мемлекеттің атқарушы органдары қатысушы болатын кез келген
қоғамдық қатынастардың бәрі бірдей басқарушылық болып табылмайтын
айту керек. Бұл органдар құқықтың басқа салаларының нормаларымен
реттелінетін іс-қимылдады атқара алады. Мысалы, олар мүліктік
мәмілелер жасай алады. Бұл сияқты і с-қимылдар азаматтық құқық
нормалармен реттеледі. Олар осы органдардың қалыпты жұмыс
істеуін қамтамасыз ету үшін шаруашылық және қаржылық қызмет
атқарады және өзінің мәні бойынша басқарушылық болып табылмайтын
басқа жұмыспен айналысады.
Сонымен, тиісті орган атқарушы-өкім етуші қызметі тек нақтылы
жүзеге асырған кезде ғана осы сияқты шын мәніндегі басқарушылық
болып табылатын қоғамдық қатынаастар пайда болады, сондықтан да
әкімшілік-құқықтық реттеуге жатады.
Мемлекеттік басқару тәжірибесі мына төмендегі қоғамдық тындығын
дәлелдеп отыр:
а)мемлекттің атқарушы органдарының арасындағы олардың
иеархиялық(сатылық)
бағынысты тәртібі бойынша қатынастар.
Мысалы, Қазақстан Республикасы Үкіметі мен салалық
министрліктердің, олардың аймақтық органдарының, мемлекеттік
кәсіпорындардың, мекемелердің және басқалардың арасындағы өзара
қарым-қатынастар.
б)біріне-бірі байланысты емес әртүрлі мемлекеттік басқару
органдарының арасындағы қатынастар. Мысалы, Қазақстан темір жолымен
оның бағынысындағы еншілес мемлекеттік кәсіпорындардың арасындағы
қатынастар.
в)мемлекеттік басқару органдарымен және әртүрлі мемлекеттік
емес кәсіпорындар мен ұйымдардың; акционерлік қоғамдардың,
шаруашылық серіктестіктердің және басқалардың арасындағы қатынастар;
г) мемлекеттік басқару органдарымен және қоғамдық
бірлестіктердің арасындағы қатынастар;
д) мемлекеттік басқару органдарымен және Қазақстан
Республикасы азаматтарының арасындағы қатынастар; мысалы, қала
әкімшілігі мен шағым берген азаматтың арасындағы қатынас.
Барлық аталған және Қазақстанда реформа кезеңінде пайда болуы
мүмкін басқадай қоғамдық қатынастарға мемлекеттік басқару органы
міндетті түрде қатысады. Мемлекеттің атынан өкілдік ететін және оның
білдіретін ондай органның қатысуынсыз басқарушылық қоғамдық
қатынастар пайда болуы мүмкін емес. Сол себепті екі азаматтың
арасындағы қатынастарды басқарушылық деп айтуға болмайды, өйткені
олардың ешқайсысына басқа біреуіне қатысты биліктік өкілеттік
берілмеген.
Заңды тұлғалар мен адамдардың шарттық қатынастар да өздерінің
мәні бойынша басқарушылық болып саналмайды және көпшілігінде олардың
негізіне мүліктік, жер туралы, қаржылық және басқа қатынастар
жатады.
Басқару органы да, мемлекеттік (мемлекеттік емес) кәсіпорын
да, мекеме мен ұйым да, сондай-ақ азамат та басқару
қатынастарының екінші тарабы болуы мүмкін, бұл басқарушылық қоғамдық
қатынастар пайда болатын жағдайларда толығынан сәйкес келеді.
Қоғамдық қатынастарды әкімшілік –құқықтық реттеудің механизмі.
Әкімшілік құқық өзінің пәнінің шеңберінде ең алдымен атқарушы
субъектілерін олардың конституциялық міндеттеріне толығынан сәйкес
етіп ұйымдастыру мен қызметіне, сондай-ақ реттелінетін
басқарушылық қатынастарға басқа қатысушылардың мінез құлқына
белгілі құқықтық режим (тәртіп) орнатады. Қазақстан құқығының бұл
саласының атқаратын қызмет рөлінің негізгі көрінісі, оның реттеу
функциясы осыған саяды.
Оған тағы бір басқа – тағайындалған құқықтық режимді сақтауды
да, реттелінетін басқарушылық қатынастар шеңберінде тараптардың заңды
құқықтары мен мүдделерін қорғауды да қамтамасыз ететін құқық
қорғау (юрисдикция)функциясы қосылады.
Сонымен,әкімшілік құқық – атқарушы билікті (тым кеңірек ұғым
бойынша – мемлекеттік басқару қызметін ) нақтылы жүзеге асыруға
байланысты және сол туралы пайда болатын қоғамдық қатынастарды
реттеуге арналған құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылатын
Қазақстанның құқықтық жүйесінің саласы.
Әкімшілік құқық реттеу функциясын жүзеге асыра отырып, басқару
қатынастарына, оларға қатысушылардың мінез-құлқына өз нормаларының
реттеушілік ықпал жасайтын құқықтық құралдарының немесе тәсілдерінің
белгілі бір жиынтығын пайдаланады. Бұл – қоғамдық қатынастарды
құқықтық реттудің әдістері болып табылады.
Қазақстан құқығының қай саласы болмасын құқықтық реттеудің
құралы ретінде мынадай үш заңдық мүмкіндіктерді пайдаланады:
тапсырма беру, тыйым салу, ерік беру. Олар тұтас алғанда қоғамдық
қатынастарға құқықтық ықпал жасау құралдарының мазмұнын құрайды:
а) тапсырма беру – құқықтық нормада қаралған жағдайда осы не
басқа іс-қимыл жасауға тікелей заңды түрде міндет жүктеу (нақ
осылай істеу керек, басқаша емес). Мысалы, жұмысқа алу органының,
мекеменің немесе кәсіпорынның бастығының бұйрығымен жүзеге асырылады.
Бұл мәселені шешудің басқадай тәртібі белгіленбеген;
б) тыйым салу – құқықтық нормада қаралған жағдайда осы не
басқа іс-қимылды жасамауға тікелей заңды түрде міндет жүктеу. Мысалы
әкімшілік құқық бұзушылық туралы нормалардың барлығы.
в) ерік беру құқықтық нормада қаралған жағдайда осы не басқа
іс-қимылды өзінің қалауы бойынша жасауға заңды түрде рұқсат ету
(мысалы, азаматтардың құқықтарын бұзатын іс-қимылдар мен шешімдерге
олардың шағым жасау құқығы).
Әкімшілік-құқықтық реттеудің ерекшеліктері алдымен мелекттік
органдардың ерекше түрімен жүзеге асырылатын заңдық биліктік қызмет
ретіндегі мемлекеттік басқарудың өзгешілігімен айқындалады. Ол
басқарушылар мен басқарушылар арасындағы қатынастарды заңды түрде
байланыстырушы болып табылады, сол себепті реттеу құқықтық құрал
ролін атқара отырып, мақсатты басқарушылық ықпалымен өте тығыз
байланысты. Ал бұл ықпал ету әрқашанда басқарушылардың біріңғай
еркіне бағынуын болжайды.
Сондықтан, әкімшілік-құқықтық реттеу мына сияқты қоғамдық
қатынастарды реттеуге арналған: олардағы тараптардың жағдайы олардың
заңдық тепе-теңдігін болдырмайды, олар субординациялық
(төмендегілердің жоғарыларға қатаң бағыныстылық)қатынастарда болады.
Қоғамдық қатынастарды әкімшілік-құқықтық реттеудің ерекшеліктерін
оны қатысушылары тепе-теңдікке негізделген қатынастарды реттеудің
азаматтық-құқықтық әдісімен салыстыру арқылы айқындауға болады.
Әкімшілік құқық нормаларының әрекеттілігі
маңыздыерекшеліктерімен өзгешеленеді, олардың мәні мыналарға келіп
тіреледі:
1)әкімшілік-құқықтық реттеу механизміне өкілетті басқару
органының немесе лауазымды адамның шығарған міндетті тапмсырмалары
тән болып табылады. Оларға басқа тарап бағынуға міндетті.
2)әкімшілік-құқықтық реттеуқатынасқа қатысушылардың біреуінің
біржақты ерік білдіруін болжайды. Бұл ерік білдірушілік заңды
түрдегі өктемдік, сондықтан да оның шешуші маңызы бар.
Сонымен, басқару органының өз еркін білдіруі біржақты және
міндетті болатыныбелгілі болды,ол мемлекттің атынан іс-қимыл жасайды
немесе заң бойынша оған биліктік өкілеттіктер берілген, сонымен
қатар басқа да негіздер бойынша да мысалы, белгілі бір аймақтың
халқымен сыйланған жергілікті өзін-өзі басқару органы.
Әкімшілік-құқықтық қатынастардың мазмұны. Әкімшілік-құқықтық
қатынастар құқықтық қатынастардың бір түрі болып табылады. Оларға
қандай да болмасын құқықтық қатынастардың барлық негізгі белгілері
тән, атап айтқанда: құқықтық норманың біріншілігі, соның арқасында
құқықтық қатынас тиісті қоғамдық қатынасқа, оған заңдық нысан
беретін, реттеушілік ықпал жасауының нәтижесі; осы қатынас
тараптарының іс-қимылдарын (мінез-құлқын) құқықтық нормамен
реттеу:құқықтық нормамен белгіленетін құқықтық қатынас тараптарының
өзара міндеттері мен құқықтарын сәйкестендіру (корреспонденциялау)
және с.с.
Сонымен, әкімшілік-құқықтық қатынастар – бұл әкімшілік құқық
нормаларымен реттелінген басқарушылық қоғамдық қатынастар, ондағы
тараптар әкімшілік құқықтық нормалармен тағайындалған және
кепілденген өзара байланысты міндеттер мен құқықтарды иеленуші болып
табылады.
Әкімшілік-құқықтық қатынастардың ең жалпы сипаты осындай, онда
жалпылық пен ерекшеліктің, тектік пен түрліліктің арақатынасы
көрінісін тапқан. Сонымен бірге әкімшілік-құқықтық қатынастардың
әкімшілік құқықтың нормаларынан және олар реттейтін басқарушылық
қызметтен туындайтын ерекшеліктері бар.
Бұл құқықтық қатынастардың қатысушылары (тараптары)мыналар болуы
мүмкін: Қазақстан Республикасының азаматтары және азаматтығы жоқ
адамдар; мемлекеттік ұйымдар: атқарушы билік (мемлекеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz