Конституциялық құқықтар мен бостандық
Қазіргі заманның басты проблемасы - жеке тұлғаға берілген құқықтық статустың жүзеге асырылуын қамтамассыз ету.Бұдан Қазақстандағы адам мен. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтау және қорғау сияқты аспектілер келіп шығады.
Осыған байланысты адам мүддесін қорғау, оның құқықтары мен бостандықтарының сақтау мемлекеттің басты қызметі болып саналады.
Өркениетті қоғамда өмір сүруші мемлекеттің бүкіл іс әрекеті мен оның саяси құрылымы адам құқықтарынң бостандықтарына кепілдік бенру мақсатына оны жүзеге асыруды қамтамассыз етуге, сондай ақ қорғау миханизмдерінің қалыптастыруға тәуелді. Мемлекет азамат пенр өзара тығыз байланысты бола отырып, осы құқықтарды тек құқықтық жағынан ғана емес, сонымен бірге эканомикалық, саяси, идеологиялық, әлеуметті-м»дени құралдар жағынан кепілдік беретін заңдық және маральдық міндеттемелерді өз мойнына алады. Сондықтан мемлекет пен жеке тұлға арасындағы өзара жауапкершілік проблемалардың бәрінен адамның құқықтары мен бостандықтанрына деген кепілдік проблемасын ерекше бөліп алып қараған жөн, себебі ол құқықтық мемлекеттің бір белгісі болып табылады.
Құқықтық мемлекет адам құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беруге және құқықтық тұрақтылық ахуалын қалыптастыруға әрі мемлекетпен жеке тұлғаның өзара жауапкершілік принципін біртіндеп жүргізу негізінде олардың құқықтары мен бостандлықтарын қорғауға мүдделі болуға тиіс.
Мемлекеттің конституциялық қатынастарда азамкаттардың құқықтары мен бостьандықтарын қорғауда өз міндетіне салғырт қарауы немесе тиісті емес міндеттерді атқарғанда, келеңсіз жағдайлар туындап, азаматтардың құықтары мен бостандықтары бұзыларды. Мұндай тәртіп бұзушылықты мынадай топтарға бөлуге болады:
1. Азаматтардың Конституцияны қоғауға кепілдік берген құқықтары мен бостандықтарының тікелей мемлекет оның органдары, лауазымды тұлғалары арқылы бұзылуы.
2. Құқықтың қорғауды жүзеге асыру және қорғау механизмдерін жоқтығынан мемлекеттің Конституциялық құқықты қорғауц амалдарына ырық бермеуі.
3. Ағымдағы заңнаманы Конституциялық немесе халықаралық- құқықтық ережелер мен салыстырып нақтылауда құқық асясының тарылуы.
4. Бұзылған Конституциялық құқықты толығымен қалпына келтіруге ырық бермеушілік, азамакттардың құқытары мен бостандықтарын
Осыған байланысты адам мүддесін қорғау, оның құқықтары мен бостандықтарының сақтау мемлекеттің басты қызметі болып саналады.
Өркениетті қоғамда өмір сүруші мемлекеттің бүкіл іс әрекеті мен оның саяси құрылымы адам құқықтарынң бостандықтарына кепілдік бенру мақсатына оны жүзеге асыруды қамтамассыз етуге, сондай ақ қорғау миханизмдерінің қалыптастыруға тәуелді. Мемлекет азамат пенр өзара тығыз байланысты бола отырып, осы құқықтарды тек құқықтық жағынан ғана емес, сонымен бірге эканомикалық, саяси, идеологиялық, әлеуметті-м»дени құралдар жағынан кепілдік беретін заңдық және маральдық міндеттемелерді өз мойнына алады. Сондықтан мемлекет пен жеке тұлға арасындағы өзара жауапкершілік проблемалардың бәрінен адамның құқықтары мен бостандықтанрына деген кепілдік проблемасын ерекше бөліп алып қараған жөн, себебі ол құқықтық мемлекеттің бір белгісі болып табылады.
Құқықтық мемлекет адам құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беруге және құқықтық тұрақтылық ахуалын қалыптастыруға әрі мемлекетпен жеке тұлғаның өзара жауапкершілік принципін біртіндеп жүргізу негізінде олардың құқықтары мен бостандлықтарын қорғауға мүдделі болуға тиіс.
Мемлекеттің конституциялық қатынастарда азамкаттардың құқықтары мен бостьандықтарын қорғауда өз міндетіне салғырт қарауы немесе тиісті емес міндеттерді атқарғанда, келеңсіз жағдайлар туындап, азаматтардың құықтары мен бостандықтары бұзыларды. Мұндай тәртіп бұзушылықты мынадай топтарға бөлуге болады:
1. Азаматтардың Конституцияны қоғауға кепілдік берген құқықтары мен бостандықтарының тікелей мемлекет оның органдары, лауазымды тұлғалары арқылы бұзылуы.
2. Құқықтың қорғауды жүзеге асыру және қорғау механизмдерін жоқтығынан мемлекеттің Конституциялық құқықты қорғауц амалдарына ырық бермеуі.
3. Ағымдағы заңнаманы Конституциялық немесе халықаралық- құқықтық ережелер мен салыстырып нақтылауда құқық асясының тарылуы.
4. Бұзылған Конституциялық құқықты толығымен қалпына келтіруге ырық бермеушілік, азамакттардың құқытары мен бостандықтарын
Конституциялық құқықтар мен бостандық
Қазіргі заманның басты проблемасы - жеке тұлғаға берілген құқықтық
статустың жүзеге асырылуын қамтамассыз ету.Бұдан Қазақстандағы адам мен.
Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтау және қорғау сияқты
аспектілер келіп шығады.
Осыған байланысты адам мүддесін қорғау, оның құқықтары мен
бостандықтарының сақтау мемлекеттің басты қызметі болып саналады.
Өркениетті қоғамда өмір сүруші мемлекеттің бүкіл іс әрекеті мен оның
саяси құрылымы адам құқықтарынң бостандықтарына кепілдік бенру мақсатына
оны жүзеге асыруды қамтамассыз етуге, сондай ақ қорғау миханизмдерінің
қалыптастыруға тәуелді. Мемлекет азамат пенр өзара тығыз байланысты бола
отырып, осы құқықтарды тек құқықтық жағынан ғана емес, сонымен бірге
эканомикалық, саяси, идеологиялық, әлеуметті-мдени құралдар жағынан
кепілдік беретін заңдық және маральдық міндеттемелерді өз мойнына алады.
Сондықтан мемлекет пен жеке тұлға арасындағы өзара жауапкершілік
проблемалардың бәрінен адамның құқықтары мен бостандықтанрына деген
кепілдік проблемасын ерекше бөліп алып қараған жөн, себебі ол құқықтық
мемлекеттің бір белгісі болып табылады.
Құқықтық мемлекет адам құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беруге
және құқықтық тұрақтылық ахуалын қалыптастыруға әрі мемлекетпен жеке
тұлғаның өзара жауапкершілік принципін біртіндеп жүргізу негізінде олардың
құқықтары мен бостандлықтарын қорғауға мүдделі болуға тиіс.
Мемлекеттің конституциялық қатынастарда азамкаттардың құқықтары мен
бостьандықтарын қорғауда өз міндетіне салғырт қарауы немесе тиісті емес
міндеттерді атқарғанда, келеңсіз жағдайлар туындап, азаматтардың құықтары
мен бостандықтары бұзыларды. Мұндай тәртіп бұзушылықты мынадай топтарға
бөлуге болады:
1. Азаматтардың Конституцияны қоғауға кепілдік берген құқықтары мен
бостандықтарының тікелей мемлекет оның органдары, лауазымды тұлғалары
арқылы бұзылуы.
2. Құқықтың қорғауды жүзеге асыру және қорғау механизмдерін жоқтығынан
мемлекеттің Конституциялық құқықты қорғауц амалдарына ырық бермеуі.
3. Ағымдағы заңнаманы Конституциялық немесе халықаралық- құқықтық
ережелер мен салыстырып нақтылауда құқық асясының тарылуы.
4. Бұзылған Конституциялық құқықты толығымен қалпына келтіруге ырық
бермеушілік, азамакттардың құқытары мен бостандықтарын қорғау амалы
бойынша қабылданатын іс шараладың жеткіліксіздігі мен тиімсіздігі, м
емлекет ішіндегі ретсіздік .
Мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғалардың жеке тұлғалар мен өзара
қарым қатынасындағы амалдар мен шешімдердің орындалуында мемлекет
жауапкершілікті міндетті түрде өз мойнына алады.
Құқықтық қатынастардағы мемлекет адамдеп аталатын келіспеушілік
жағдайы туындаған кезде мемлекетпен қамтамассыз етілетін кепілдік мәні арта
түседі. Яғни мемлекет жекуе тұлға алджында үлкен жауапкершілікке ие. Осы
арқылы адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтары жүйесінде кепілдік
мәні арта түседі және соған деген ғалым құқықтанушылар тарапынан үлкен
ықыласқа ие.
Кепілдік ұғымының аясы кең, әлеуметті-саяси жэәне заңдық құбылыс
болып сиаптталатын ол 3 сәтті бейнелейді: 1. Обьектіге әсер етуші заттық
теориялық білімді ашуға, мемлекеттің әлеуметтік және құқықтық саясаты
жөнінде мәліметтер алуға мүмкіндік беретін танымдық; 2. Мемлекет
демократиялық идеяларды насихаттау құралы ретіндек пайдаланатын
идеалогиялық ; 3. Жеке тұлғаның әлеуе,ттік жағдайын жақсарту туралы
ретінде танылған практикалық.
Жоғарыда айтылғандар бізге кепілдік туралы үлкен ықыласпен танысуды
негіз бола алады.
Кепілдік сөзі кең мкағынасында алып қарағанда адам мен акдамзаттың
құқықтарымен бостандықтары жүзеге асыруға , олардың іске асырылуына кері
әсерін тигізетін себептер мен кедергілерден арылуға бағытталған обьективті
және субьективті факторлардың бүкіл жиынтығы құрайды.
Теорияда кепілдік ұғымы әртүрлі анықталады. мәселен, Н.В Витрук
кепілдікті оның нақты жүзеге асырылуы мен сенімді қорғалуын қамтамассыз
етуші ұшарттар мен құралдар ретінде анықтайды . А.С Мордовец кепілдікке өз
құқықтарын, бостандықтары мен мүдделерін қамтамассыз ету үшін жеке тұлғаның
кең мүмкіндіктерін құрушы әлеуметтік эканомикалық саяси, адамгершілік
заңдық ұйымдастырушы шарттар, амалдар мен тәсілдер жүесі деген анықтама
береді. Бұлардан басқа да көптеген анықтамаларды жинақтап, талдай отырып,
кепілдік ұғымына субьективті құқықтар мен бостандықтарды қоррғауды және
сақтауды жүзеге асыруды қамтамассыз етуші шарттар, амалдар мен тәсілдердің
жиынтығы деген қорытынды жасауымыздға болады.
Көптеген анықтамаларда Шарттар, амалдар, тәсілдер, қорғау ,
сақтау қамтамассыз ету терминдері берілген .
Конституциялық құқықтар мен бостандықтарға терең талдау жасау осы
ұғымдар арасында айырмашылықтарды білуді талап етеді бұлардың арасындапғы
жалпы ортақтық- олардың қоршаған қолайлы ортаға деген құқықтар мен
бостандықтарды жүзеге асыру үшін қолайлы ортаны қамтамассыз етуге тиістігі
.
Жүзеге асыру шарттарына негізгі құқықтар мен бостандықтарды пайдалану
үшін қолайлы жағдайдың болуы жатады. Амалдарына құқықтары мен
бостандықтарыды қорғау мен қамтамасыз етудің әдіс-тәсілдері кіреді.
А.Д.Вьеводиннің атап корсетуінше, әрбір жакты жагдайдагы корсетілген
айырмашылықты абсалюттендіруге болмайды.Бір фактор бір жагдайда құқықтар
мен бостандыктарды жүзеге асырудың шартты бір екінші жагдайда сымның амалы
ретінде көрінуі мүмкін.Бұлай жіктеу жекелеген жағдайларда емес құқықтар
мен бостандықтарға деген кепілдікті тұтастай алып қараған кезге ғана
белгілі бір мәнге ие болады
Конституциялық құқықтар мен бостандықтарды қамтамасыз ету дегеніміз
оларды жүзеге асырылуын қамтамасыз етуші жалпы шарттар мен заң аясындағы
амалдар жүйесі. Біздің көзқарасымыз бойынша мұндай позиция дұрыс деп
саналады, себебі құқықтар мен бостандықтарга деген кепілдік олардың жүзеге
асырылу процесінде қамтамасыз етіледі.
Сондай-ақ қорғау және сақтауұғымдарын бір-бірімен ажырата білген
жөн.
Құқықтар мен бостандықтарды қорғау дегеніміз оның бұзылуының алдын
алуға, себептер мен кедергілерді жоюға бағытталган іс-шаралар.
Құқықтар мен бостандықтарды сактау дегеніміз бұзылған құқықты қалпына
келтіру әрекетіндегі құқықтық амалдардың пайдалануы.
Алайда, тұтастай алып қарағанда, қорғау және сақтау амалдарын
азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтмасыз етуге арналған және
әлеуметтік мнге ие .Құқықтар мен бостндықтардың сақталуы жаңа құқықты
жүзеге асыру жолында кедергі келтіруші, заңға қайшы іс-әрекеттерге тосқауыл
қою мақсатында белсенді әрекеттерді қарастырады. Әрбір жан өзін Қазақстан
Республикасының Конституциясымен қорғаламын деген сенімге ие болуы тиіс,
себебі ол жеке тұлға ның құқықтары мен бостандықтарын приоритетін , сондай-
ақ оның мемлекет арқылы қорғалуын бекітеді (2-бап, 1-бөлім,45-бет).
Кепілдік саяси, эканомикалық, әлеуметтік және т.б. салаларда қамтылуына
байланысты көптік мәнге ие, сондықтан оған классификация жасау қажеттігі
туындайды.
Кепілдікті жалпы алғанда жалпы және арнайы деп бөледі.
Жалпы кепілдік деп құқықтық нормаларды жүзеге аасыру үшін нақты жағдай
жасаушы әлеуметтік эканомикалық саяси, рухани және өзге де шарттар мен алғы
шұарттар деп түсінеміз! Арнайы кепілдік құқықтық нормаларды қорғау мен
сақтауды жүзеге асыруды нақты шарттары мен тәртібін қамтамассыз етуші
әлеуметтік эканомикалық саяси және заңдық амалдар мен тәсілдер жүйесві
ретінде анықталады. Өз кезегінде аталған кепілідік түрлерінің өзіне тән
мазмұны мен сыртқы түрі болады.
Олар мынадай:
Жалпы
заңдық
Материалдық Жүзеге асыруға
деген кепілдік
Саяси Қорғауға
деген кепілдік
Рухани
Өзге
Заңдық әдебиеттерде кепілдіктің өзгеде, бұданда нақты классификациясы
қарастырылған.
Біздің зерттеу пәніміз – заңдық тұрғыдан кепілдік себебі конституциялық
құқықтар мен бостандықтарға деген кепілдік жұйесінде маңызды орын алады.
Кепілдіктің өзгеде түрлері сияқты олар жан жақты және тек жалпылама
форма түрінде анықталуы мүмкін заңнаманың барлық жүйесі адам мен адазаттың
құқықтары мен бостандықтарын қанағаттандыру , Қамтамассыз ету және қорғау
мақстарына бағытталған , яғни бүкіл Қазақстандық құқықтық жүйе , ҚР
Конституциясында бекітілгендей заңды нақты іс-әрекетке айналуы үшін қолайлы
жағдай жасауы және амалдар мен тәсілдердің ауқымды кешенін ұсынуы тиіс.
Қоршаған қолайлы ортаға деген құқықтық құр дикларациясы оның жүзеге
асырылуын білдірмейді. Ол үшін қоршаған қолайлы ортаға деген құқықтың
нақтылығы мен кепілдігін қамтамассыз ететін сенімді механизм болуға тиіс.
Басқаша айтқанда, егер кез келген заңдық фено мен құқықтар мен
бостандықтардың өмірге енгізуге ықпал ете алатындай болса онда оны
Конституциялық құқықтар мен бостандықтарға деген заңды кепілдік сипатында
қарастыруға болады.
Заңдық кепілдіктер механизм сипатында кездейсоқ алынып отырған жоқ.
Оның себебі олар кепілідкке нақты, реттелген сиепат беруші нақты
ережелердің шегінде ғана өмір сүре алады. Мұндай ережелерден тыс олар
нақтылығын жоғалтады және келеңсіз жағдайларға әкеп соқтыратын құқытық
формадан тыс сипатқа ие болады .
Ғылыми әдебиеттерде заңдық кепілдіктерге әр түрлі анықтамалар берілген.
Н.В. Витрук заңдық кепілдік дегеніміз- жеке тұлғаның құқықтарын,
міндеттерні мен заңды мүдделерін заң аясында жүзеге асыруды және қорғауды
тікелей қамтамассыз ететін заңнамада бекітілген амалдар,- дейді. В.М.
Чхиквадзе оны материалдық нормалармен процесуалдық құқықта мен
институттардың кеңейтілген жүйесі деп түсінеді біздің пікірімізше, бұл
анықтама ауқымды әрі мазмұнды. Осыған ұқсас, бірақ анығырақ анқытаманы
И.А.Алжеев береді: Заңдық кепілдіктер – бұл аталған құүқықтардың өмірде
көрініс табуы мен сипатталатын, сондай ақ оны бұзылудан сақтайтын РФ
Конституциясында және басқада нормативтік актілерде бекітілген амалдар мен
тәсілдер. Біздің көзқарасымыз бойынша бұл анықтаманың кейбір жеткіліксіз
тұстары бар оны өңдей отырып, мынадай редакцияда беруге болады.
Заңдық кепілдіктер- жеке тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын өмірде
көрініс табуын, сондай ақ бұны бұзылған жағдайда қорғау мен сақтауды
қамтамассыз етуші РФ Конституциясында бекітілген және салалық заңнамаларда
нақтыланған амалдар мен тәсілдер.
Конституциялық құқықтар мен бостандықтарға деген заңдық кепілдіктің
мұндай кең түсінігі нақты құқықтық іс-әрекетті бейнелейді. Бұл құқық
салаларының барлығын емес, тек кейбіреулерін ғана қамтитын амалдар мен
тәсілдердің тар шеңбердегі заңдық құқыққа деген әдебиеттердегі көзқарасты
жоққа шығарады. Заңдық кепілдіктер басқада құқықтық құбылыстар сияқты
белгілі бір қызметтерді атқарады. Олардың негізіг қызметі жеке тұлғаның
құқықтық статусын жүзеге асыруды қамтамасыз ету , жүзеге асыру нәтижесінде:
1) субектінің субективтік құқықтық пайдалану және заңдық кепілдіктерді
орындаудың практикалық мүмкіндігі құрылады . 2) Субьективтік құқықты
пайдалану процесінде құқықтық нормалар мақстанына тайып к,ету мүмкін
болмайды; 3) Азаматтардың құқықтық белсенділігі артады; 4) Субьективтік
құқықтапрдың бұзылуының, міндеттердің орындалмауының жалпы және жекеленген
превенциясы жүзеге асырылады: 5) Субьективтік құқықты қалыпты түрде жүзеге
асыруға кедергің жасаушылардан қорғау жүзеге асырылады; 6) Бұзылған
субьективтік құқықты қалпына келтіру қамтамассыз етіледі.
Яғни, көріп отырғанымыздай, заңдық кепілдіктің мынадай қызметтері
жөнінде сөз болуда: практикалық, реттеуші, арттырушы, превентивті,
қорғаушы, қалпына келтіруші.
Азаматтардың конституциялық құқықтарына деген заңдық кепілдіктер
сиапатына қарай, барлық құқықтар мен бостандықтардың жүзеге асырылу
тиімділігіне әсер ету дәрежесіне қарай, барлық құықтар мен бостандықтардың
жүзеге асырылу тиімділігіне әсер ету жәрежесіне қарай іштей ерекшеленеді.
Көп жағдайда олар Конституциялық құқықтар мен бостандықтардың жүзеге
асырылу процесіне жанама түрде әсер етеді және кепілдік әсері ең соңында
көрінеді. Жиынтығында олар сол процес қалыпты жағдайда өтетіндей қолайлы
шарттар түзеді.
Енді бір амалдар тікелей әсер етеді. Олардың мақсаты – Конституциялық
құқықтар мен босатандықтардың өмірде көрініс табуын қамтамассыз ету мүмкін
болатын бұзылыстардан қорғау, бұзылған жағдайда оларды қалпына келтіру
мақсатында сақтау жағын жүзеге асыру . Бұл кепілдік тобы ағымдағы
заңнамада Конституциялық құқықтар мен бостандықтарды жүзеге аасыру
процесіндегі қатрысушлардың өкілеттігі түрінде , оларды жүзеге асырудағы
процедуралық- процесуалдық ережелер түрінде көрсетіледі. Осы позитция
адам мен адамзаттың құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асырудағы маңызды
кепілдіктің бірі оның процесуалдық жағынан бекітілуіне сәйкес ары қарай да
қолдауға ие болады.
Конституциялық құқықтар мен бостандықтарға деген заңдық кепілдік жан
жақты . Бірақ олардың басын біріктіретін бір нәрсе – олардың бәрінің
заңнамада көрініс тауып бекітілуі. Кепілдіктер Қазақстан Республикасының
Конституциясында ғана емес, салалық заңнамаларда да белгіленіп отырады. Бұл
олардың өміршеңдігінің қамтамассыз етудегі бағыттардың бірі болып
табылады. Бұдан Қазщақстан Республикасының Конституциясы және салалық
заңнама нормалары қоғамдық қатынастағылардың мінез-құлқын үйлестіре отырып
сонымен қатар жеке тұлғаның нақты құқықтарын қамтамассыз етудегі заңдық
кепілдіктерін реттейді де деген тұжырым жасауға болады.
Алайда құқықтық нормалардың барлығы заңдық кепілдік болып санала
бермейді, тек мазмұнында белгілі амалдар мен тәсілдер қамтылған,солардың
көмегімен құқықтық кедергісіз пайдалану және міндеттерді орындау, құқықтар
мен босатндықтарды сақтау, бұзылған зағдайда қалпына келтіру сияқтылар ғана
саналады.
А.П. Таракованың пікірі бойынша , жеке тұлғаның құқықтары мен
босатандықтары сақтаудың заңдық кепілдіктеріне нормалары мен бекітілген
мынадай құқық түрлері кіреді мемлекеттік және Конституциялық қадағалау мен
бақылау шаралары; заңдық жауапкершілік шаралары; құқықтар мен
бостандықтарды қорғаудың процесуалық формалары құқықтық бұзылыстардың алдын
алу және болдырмау шаралары.
Құқықтың барлық салаларының қорғаудың бекітілген амалдары мен
тәсілдері, құқықтар мен бостандықтардың қамтамассыз етілу мен қорғалуы
сияқты нормалары қаншалықты болса, конституциялық құқықтық, әкімшілік
құқықтық, азаматтық құқықтық, қылмыстық құқықтық, экалогиялық құқықтық және
процесуалдық кепілдіктер туралы сыншылықты айта беруге болады.
Конституциялық кепілдіктің негізгі мақсаты адамзаттардың негізгі
құқықтары мен бостандықтарының өмірде көрініс табуы оларды мүмкін болатын
бұзылулардан қорғау, құқық бұзылған жағдайда қалпына келтіру тәртібін
анықтау .
Конституциялық кепілдіктер деп жазады Б.С. Әбзеев, - бұль кімнен
шыққан тосқауыл болса да, солардың кез келгенінен Конституцияның қорғау
және сақтау амалдары мен тәсілдері . Бұл жерде Конституцияның кепілдігі
және Конституіциялық кепілдік деген ұғымдарды ажырата білген жөн , олар бір
–бінрімен сәйкеспейді деген Б.С. Әбзеевтің ұстанымын дұрыс деп
санаймыз.Конституцияның кепілдігі – негізгі заңның тұрақтылығын қамтамассыз
етуші амалдар мен тәсілдер, Конституциялық кепілдіктер жеке және ұғымдық
құқықтарды мемлекеттік органдармен лауазымдық тұлғалардың Конституцияға
қарсы немесе формасына қарай Конституцияға сәйкес клмейтін шешімдері мен
әрекеттерінен сақтандыру . Оның үстіне Конституцирялық кепілдіктердің
әрекет ету, аясы кең олар , Конституцияны әр түрлі тосқауылдардан қорғау
мен сақтауға бағытталмаса да (Бұл үшін Конституция кепілдігі бар.) жеке
тұлға мен азаматтық қоғамға эканомикалық саяси және құқықтық қорғауға
кепілдік береді. Бірақ мұндай кепілдіктердің сипаты құқықтар мен
бостандықтарының түрлерінен ерекшеленеді : Әлеуметтік эканомикалық құқықтар
оларды жүзеге асырудың кеңейтілген әлеуметтік бағдарламасынан тұрады, ол
тиісті ортада мемлекеттің оң қабақ танытуын талап етеді , ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі заманның басты проблемасы - жеке тұлғаға берілген құқықтық
статустың жүзеге асырылуын қамтамассыз ету.Бұдан Қазақстандағы адам мен.
Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтау және қорғау сияқты
аспектілер келіп шығады.
Осыған байланысты адам мүддесін қорғау, оның құқықтары мен
бостандықтарының сақтау мемлекеттің басты қызметі болып саналады.
Өркениетті қоғамда өмір сүруші мемлекеттің бүкіл іс әрекеті мен оның
саяси құрылымы адам құқықтарынң бостандықтарына кепілдік бенру мақсатына
оны жүзеге асыруды қамтамассыз етуге, сондай ақ қорғау миханизмдерінің
қалыптастыруға тәуелді. Мемлекет азамат пенр өзара тығыз байланысты бола
отырып, осы құқықтарды тек құқықтық жағынан ғана емес, сонымен бірге
эканомикалық, саяси, идеологиялық, әлеуметті-мдени құралдар жағынан
кепілдік беретін заңдық және маральдық міндеттемелерді өз мойнына алады.
Сондықтан мемлекет пен жеке тұлға арасындағы өзара жауапкершілік
проблемалардың бәрінен адамның құқықтары мен бостандықтанрына деген
кепілдік проблемасын ерекше бөліп алып қараған жөн, себебі ол құқықтық
мемлекеттің бір белгісі болып табылады.
Құқықтық мемлекет адам құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беруге
және құқықтық тұрақтылық ахуалын қалыптастыруға әрі мемлекетпен жеке
тұлғаның өзара жауапкершілік принципін біртіндеп жүргізу негізінде олардың
құқықтары мен бостандлықтарын қорғауға мүдделі болуға тиіс.
Мемлекеттің конституциялық қатынастарда азамкаттардың құқықтары мен
бостьандықтарын қорғауда өз міндетіне салғырт қарауы немесе тиісті емес
міндеттерді атқарғанда, келеңсіз жағдайлар туындап, азаматтардың құықтары
мен бостандықтары бұзыларды. Мұндай тәртіп бұзушылықты мынадай топтарға
бөлуге болады:
1. Азаматтардың Конституцияны қоғауға кепілдік берген құқықтары мен
бостандықтарының тікелей мемлекет оның органдары, лауазымды тұлғалары
арқылы бұзылуы.
2. Құқықтың қорғауды жүзеге асыру және қорғау механизмдерін жоқтығынан
мемлекеттің Конституциялық құқықты қорғауц амалдарына ырық бермеуі.
3. Ағымдағы заңнаманы Конституциялық немесе халықаралық- құқықтық
ережелер мен салыстырып нақтылауда құқық асясының тарылуы.
4. Бұзылған Конституциялық құқықты толығымен қалпына келтіруге ырық
бермеушілік, азамакттардың құқытары мен бостандықтарын қорғау амалы
бойынша қабылданатын іс шараладың жеткіліксіздігі мен тиімсіздігі, м
емлекет ішіндегі ретсіздік .
Мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғалардың жеке тұлғалар мен өзара
қарым қатынасындағы амалдар мен шешімдердің орындалуында мемлекет
жауапкершілікті міндетті түрде өз мойнына алады.
Құқықтық қатынастардағы мемлекет адамдеп аталатын келіспеушілік
жағдайы туындаған кезде мемлекетпен қамтамассыз етілетін кепілдік мәні арта
түседі. Яғни мемлекет жекуе тұлға алджында үлкен жауапкершілікке ие. Осы
арқылы адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтары жүйесінде кепілдік
мәні арта түседі және соған деген ғалым құқықтанушылар тарапынан үлкен
ықыласқа ие.
Кепілдік ұғымының аясы кең, әлеуметті-саяси жэәне заңдық құбылыс
болып сиаптталатын ол 3 сәтті бейнелейді: 1. Обьектіге әсер етуші заттық
теориялық білімді ашуға, мемлекеттің әлеуметтік және құқықтық саясаты
жөнінде мәліметтер алуға мүмкіндік беретін танымдық; 2. Мемлекет
демократиялық идеяларды насихаттау құралы ретіндек пайдаланатын
идеалогиялық ; 3. Жеке тұлғаның әлеуе,ттік жағдайын жақсарту туралы
ретінде танылған практикалық.
Жоғарыда айтылғандар бізге кепілдік туралы үлкен ықыласпен танысуды
негіз бола алады.
Кепілдік сөзі кең мкағынасында алып қарағанда адам мен акдамзаттың
құқықтарымен бостандықтары жүзеге асыруға , олардың іске асырылуына кері
әсерін тигізетін себептер мен кедергілерден арылуға бағытталған обьективті
және субьективті факторлардың бүкіл жиынтығы құрайды.
Теорияда кепілдік ұғымы әртүрлі анықталады. мәселен, Н.В Витрук
кепілдікті оның нақты жүзеге асырылуы мен сенімді қорғалуын қамтамассыз
етуші ұшарттар мен құралдар ретінде анықтайды . А.С Мордовец кепілдікке өз
құқықтарын, бостандықтары мен мүдделерін қамтамассыз ету үшін жеке тұлғаның
кең мүмкіндіктерін құрушы әлеуметтік эканомикалық саяси, адамгершілік
заңдық ұйымдастырушы шарттар, амалдар мен тәсілдер жүесі деген анықтама
береді. Бұлардан басқа да көптеген анықтамаларды жинақтап, талдай отырып,
кепілдік ұғымына субьективті құқықтар мен бостандықтарды қоррғауды және
сақтауды жүзеге асыруды қамтамассыз етуші шарттар, амалдар мен тәсілдердің
жиынтығы деген қорытынды жасауымыздға болады.
Көптеген анықтамаларда Шарттар, амалдар, тәсілдер, қорғау ,
сақтау қамтамассыз ету терминдері берілген .
Конституциялық құқықтар мен бостандықтарға терең талдау жасау осы
ұғымдар арасында айырмашылықтарды білуді талап етеді бұлардың арасындапғы
жалпы ортақтық- олардың қоршаған қолайлы ортаға деген құқықтар мен
бостандықтарды жүзеге асыру үшін қолайлы ортаны қамтамассыз етуге тиістігі
.
Жүзеге асыру шарттарына негізгі құқықтар мен бостандықтарды пайдалану
үшін қолайлы жағдайдың болуы жатады. Амалдарына құқықтары мен
бостандықтарыды қорғау мен қамтамасыз етудің әдіс-тәсілдері кіреді.
А.Д.Вьеводиннің атап корсетуінше, әрбір жакты жагдайдагы корсетілген
айырмашылықты абсалюттендіруге болмайды.Бір фактор бір жагдайда құқықтар
мен бостандыктарды жүзеге асырудың шартты бір екінші жагдайда сымның амалы
ретінде көрінуі мүмкін.Бұлай жіктеу жекелеген жағдайларда емес құқықтар
мен бостандықтарға деген кепілдікті тұтастай алып қараған кезге ғана
белгілі бір мәнге ие болады
Конституциялық құқықтар мен бостандықтарды қамтамасыз ету дегеніміз
оларды жүзеге асырылуын қамтамасыз етуші жалпы шарттар мен заң аясындағы
амалдар жүйесі. Біздің көзқарасымыз бойынша мұндай позиция дұрыс деп
саналады, себебі құқықтар мен бостандықтарга деген кепілдік олардың жүзеге
асырылу процесінде қамтамасыз етіледі.
Сондай-ақ қорғау және сақтауұғымдарын бір-бірімен ажырата білген
жөн.
Құқықтар мен бостандықтарды қорғау дегеніміз оның бұзылуының алдын
алуға, себептер мен кедергілерді жоюға бағытталган іс-шаралар.
Құқықтар мен бостандықтарды сактау дегеніміз бұзылған құқықты қалпына
келтіру әрекетіндегі құқықтық амалдардың пайдалануы.
Алайда, тұтастай алып қарағанда, қорғау және сақтау амалдарын
азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтмасыз етуге арналған және
әлеуметтік мнге ие .Құқықтар мен бостндықтардың сақталуы жаңа құқықты
жүзеге асыру жолында кедергі келтіруші, заңға қайшы іс-әрекеттерге тосқауыл
қою мақсатында белсенді әрекеттерді қарастырады. Әрбір жан өзін Қазақстан
Республикасының Конституциясымен қорғаламын деген сенімге ие болуы тиіс,
себебі ол жеке тұлға ның құқықтары мен бостандықтарын приоритетін , сондай-
ақ оның мемлекет арқылы қорғалуын бекітеді (2-бап, 1-бөлім,45-бет).
Кепілдік саяси, эканомикалық, әлеуметтік және т.б. салаларда қамтылуына
байланысты көптік мәнге ие, сондықтан оған классификация жасау қажеттігі
туындайды.
Кепілдікті жалпы алғанда жалпы және арнайы деп бөледі.
Жалпы кепілдік деп құқықтық нормаларды жүзеге аасыру үшін нақты жағдай
жасаушы әлеуметтік эканомикалық саяси, рухани және өзге де шарттар мен алғы
шұарттар деп түсінеміз! Арнайы кепілдік құқықтық нормаларды қорғау мен
сақтауды жүзеге асыруды нақты шарттары мен тәртібін қамтамассыз етуші
әлеуметтік эканомикалық саяси және заңдық амалдар мен тәсілдер жүйесві
ретінде анықталады. Өз кезегінде аталған кепілідік түрлерінің өзіне тән
мазмұны мен сыртқы түрі болады.
Олар мынадай:
Жалпы
заңдық
Материалдық Жүзеге асыруға
деген кепілдік
Саяси Қорғауға
деген кепілдік
Рухани
Өзге
Заңдық әдебиеттерде кепілдіктің өзгеде, бұданда нақты классификациясы
қарастырылған.
Біздің зерттеу пәніміз – заңдық тұрғыдан кепілдік себебі конституциялық
құқықтар мен бостандықтарға деген кепілдік жұйесінде маңызды орын алады.
Кепілдіктің өзгеде түрлері сияқты олар жан жақты және тек жалпылама
форма түрінде анықталуы мүмкін заңнаманың барлық жүйесі адам мен адазаттың
құқықтары мен бостандықтарын қанағаттандыру , Қамтамассыз ету және қорғау
мақстарына бағытталған , яғни бүкіл Қазақстандық құқықтық жүйе , ҚР
Конституциясында бекітілгендей заңды нақты іс-әрекетке айналуы үшін қолайлы
жағдай жасауы және амалдар мен тәсілдердің ауқымды кешенін ұсынуы тиіс.
Қоршаған қолайлы ортаға деген құқықтық құр дикларациясы оның жүзеге
асырылуын білдірмейді. Ол үшін қоршаған қолайлы ортаға деген құқықтың
нақтылығы мен кепілдігін қамтамассыз ететін сенімді механизм болуға тиіс.
Басқаша айтқанда, егер кез келген заңдық фено мен құқықтар мен
бостандықтардың өмірге енгізуге ықпал ете алатындай болса онда оны
Конституциялық құқықтар мен бостандықтарға деген заңды кепілдік сипатында
қарастыруға болады.
Заңдық кепілдіктер механизм сипатында кездейсоқ алынып отырған жоқ.
Оның себебі олар кепілідкке нақты, реттелген сиепат беруші нақты
ережелердің шегінде ғана өмір сүре алады. Мұндай ережелерден тыс олар
нақтылығын жоғалтады және келеңсіз жағдайларға әкеп соқтыратын құқытық
формадан тыс сипатқа ие болады .
Ғылыми әдебиеттерде заңдық кепілдіктерге әр түрлі анықтамалар берілген.
Н.В. Витрук заңдық кепілдік дегеніміз- жеке тұлғаның құқықтарын,
міндеттерні мен заңды мүдделерін заң аясында жүзеге асыруды және қорғауды
тікелей қамтамассыз ететін заңнамада бекітілген амалдар,- дейді. В.М.
Чхиквадзе оны материалдық нормалармен процесуалдық құқықта мен
институттардың кеңейтілген жүйесі деп түсінеді біздің пікірімізше, бұл
анықтама ауқымды әрі мазмұнды. Осыған ұқсас, бірақ анығырақ анқытаманы
И.А.Алжеев береді: Заңдық кепілдіктер – бұл аталған құүқықтардың өмірде
көрініс табуы мен сипатталатын, сондай ақ оны бұзылудан сақтайтын РФ
Конституциясында және басқада нормативтік актілерде бекітілген амалдар мен
тәсілдер. Біздің көзқарасымыз бойынша бұл анықтаманың кейбір жеткіліксіз
тұстары бар оны өңдей отырып, мынадай редакцияда беруге болады.
Заңдық кепілдіктер- жеке тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын өмірде
көрініс табуын, сондай ақ бұны бұзылған жағдайда қорғау мен сақтауды
қамтамассыз етуші РФ Конституциясында бекітілген және салалық заңнамаларда
нақтыланған амалдар мен тәсілдер.
Конституциялық құқықтар мен бостандықтарға деген заңдық кепілдіктің
мұндай кең түсінігі нақты құқықтық іс-әрекетті бейнелейді. Бұл құқық
салаларының барлығын емес, тек кейбіреулерін ғана қамтитын амалдар мен
тәсілдердің тар шеңбердегі заңдық құқыққа деген әдебиеттердегі көзқарасты
жоққа шығарады. Заңдық кепілдіктер басқада құқықтық құбылыстар сияқты
белгілі бір қызметтерді атқарады. Олардың негізіг қызметі жеке тұлғаның
құқықтық статусын жүзеге асыруды қамтамасыз ету , жүзеге асыру нәтижесінде:
1) субектінің субективтік құқықтық пайдалану және заңдық кепілдіктерді
орындаудың практикалық мүмкіндігі құрылады . 2) Субьективтік құқықты
пайдалану процесінде құқықтық нормалар мақстанына тайып к,ету мүмкін
болмайды; 3) Азаматтардың құқықтық белсенділігі артады; 4) Субьективтік
құқықтапрдың бұзылуының, міндеттердің орындалмауының жалпы және жекеленген
превенциясы жүзеге асырылады: 5) Субьективтік құқықты қалыпты түрде жүзеге
асыруға кедергің жасаушылардан қорғау жүзеге асырылады; 6) Бұзылған
субьективтік құқықты қалпына келтіру қамтамассыз етіледі.
Яғни, көріп отырғанымыздай, заңдық кепілдіктің мынадай қызметтері
жөнінде сөз болуда: практикалық, реттеуші, арттырушы, превентивті,
қорғаушы, қалпына келтіруші.
Азаматтардың конституциялық құқықтарына деген заңдық кепілдіктер
сиапатына қарай, барлық құқықтар мен бостандықтардың жүзеге асырылу
тиімділігіне әсер ету дәрежесіне қарай, барлық құықтар мен бостандықтардың
жүзеге асырылу тиімділігіне әсер ету жәрежесіне қарай іштей ерекшеленеді.
Көп жағдайда олар Конституциялық құқықтар мен бостандықтардың жүзеге
асырылу процесіне жанама түрде әсер етеді және кепілдік әсері ең соңында
көрінеді. Жиынтығында олар сол процес қалыпты жағдайда өтетіндей қолайлы
шарттар түзеді.
Енді бір амалдар тікелей әсер етеді. Олардың мақсаты – Конституциялық
құқықтар мен босатандықтардың өмірде көрініс табуын қамтамассыз ету мүмкін
болатын бұзылыстардан қорғау, бұзылған жағдайда оларды қалпына келтіру
мақсатында сақтау жағын жүзеге асыру . Бұл кепілдік тобы ағымдағы
заңнамада Конституциялық құқықтар мен бостандықтарды жүзеге аасыру
процесіндегі қатрысушлардың өкілеттігі түрінде , оларды жүзеге асырудағы
процедуралық- процесуалдық ережелер түрінде көрсетіледі. Осы позитция
адам мен адамзаттың құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асырудағы маңызды
кепілдіктің бірі оның процесуалдық жағынан бекітілуіне сәйкес ары қарай да
қолдауға ие болады.
Конституциялық құқықтар мен бостандықтарға деген заңдық кепілдік жан
жақты . Бірақ олардың басын біріктіретін бір нәрсе – олардың бәрінің
заңнамада көрініс тауып бекітілуі. Кепілдіктер Қазақстан Республикасының
Конституциясында ғана емес, салалық заңнамаларда да белгіленіп отырады. Бұл
олардың өміршеңдігінің қамтамассыз етудегі бағыттардың бірі болып
табылады. Бұдан Қазщақстан Республикасының Конституциясы және салалық
заңнама нормалары қоғамдық қатынастағылардың мінез-құлқын үйлестіре отырып
сонымен қатар жеке тұлғаның нақты құқықтарын қамтамассыз етудегі заңдық
кепілдіктерін реттейді де деген тұжырым жасауға болады.
Алайда құқықтық нормалардың барлығы заңдық кепілдік болып санала
бермейді, тек мазмұнында белгілі амалдар мен тәсілдер қамтылған,солардың
көмегімен құқықтық кедергісіз пайдалану және міндеттерді орындау, құқықтар
мен босатндықтарды сақтау, бұзылған зағдайда қалпына келтіру сияқтылар ғана
саналады.
А.П. Таракованың пікірі бойынша , жеке тұлғаның құқықтары мен
босатандықтары сақтаудың заңдық кепілдіктеріне нормалары мен бекітілген
мынадай құқық түрлері кіреді мемлекеттік және Конституциялық қадағалау мен
бақылау шаралары; заңдық жауапкершілік шаралары; құқықтар мен
бостандықтарды қорғаудың процесуалық формалары құқықтық бұзылыстардың алдын
алу және болдырмау шаралары.
Құқықтың барлық салаларының қорғаудың бекітілген амалдары мен
тәсілдері, құқықтар мен бостандықтардың қамтамассыз етілу мен қорғалуы
сияқты нормалары қаншалықты болса, конституциялық құқықтық, әкімшілік
құқықтық, азаматтық құқықтық, қылмыстық құқықтық, экалогиялық құқықтық және
процесуалдық кепілдіктер туралы сыншылықты айта беруге болады.
Конституциялық кепілдіктің негізгі мақсаты адамзаттардың негізгі
құқықтары мен бостандықтарының өмірде көрініс табуы оларды мүмкін болатын
бұзылулардан қорғау, құқық бұзылған жағдайда қалпына келтіру тәртібін
анықтау .
Конституциялық кепілдіктер деп жазады Б.С. Әбзеев, - бұль кімнен
шыққан тосқауыл болса да, солардың кез келгенінен Конституцияның қорғау
және сақтау амалдары мен тәсілдері . Бұл жерде Конституцияның кепілдігі
және Конституіциялық кепілдік деген ұғымдарды ажырата білген жөн , олар бір
–бінрімен сәйкеспейді деген Б.С. Әбзеевтің ұстанымын дұрыс деп
санаймыз.Конституцияның кепілдігі – негізгі заңның тұрақтылығын қамтамассыз
етуші амалдар мен тәсілдер, Конституциялық кепілдіктер жеке және ұғымдық
құқықтарды мемлекеттік органдармен лауазымдық тұлғалардың Конституцияға
қарсы немесе формасына қарай Конституцияға сәйкес клмейтін шешімдері мен
әрекеттерінен сақтандыру . Оның үстіне Конституцирялық кепілдіктердің
әрекет ету, аясы кең олар , Конституцияны әр түрлі тосқауылдардан қорғау
мен сақтауға бағытталмаса да (Бұл үшін Конституция кепілдігі бар.) жеке
тұлға мен азаматтық қоғамға эканомикалық саяси және құқықтық қорғауға
кепілдік береді. Бірақ мұндай кепілдіктердің сипаты құқықтар мен
бостандықтарының түрлерінен ерекшеленеді : Әлеуметтік эканомикалық құқықтар
оларды жүзеге асырудың кеңейтілген әлеуметтік бағдарламасынан тұрады, ол
тиісті ортада мемлекеттің оң қабақ танытуын талап етеді , ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz