Оқушыларды қазақ батырларының қаһармандық бейнесі арқылы отансүйгіштікке тәрбиелеу

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . … . . .

1 Оқушыларды қазақ батырларының қаһармандық бейнесі арқылы отансүйгіштікке тәрбиелеудің теориялық негіздері . . .

1. 1 «Патриоттық тәрбие» ұғымының даму генезисі - оқушылардың

отансүйгіштік тәрбиесін жетілдірудің тарихи-педагогикалық алғышарттары . . .

1. 2. Қазақтың көркем әдебиеті мен тарихында сомдалған батырлардың қаһармандық бейнесі оқу-тәрбие үрдісіндегі тәрбие құралы ретінде . . .

2 Қазақ батырларының қаһармандық бейнесі арқылы оқушыларды отансүйгіштікке тәрбиелеудің педагогикалық шарттары . . .

2. 1 Оқу үрдісінде қазақ батырларының қаһармандық бейнесі арқылы оқушылардың отансүйгіштік қасиеттерін қалыптастырудың педагогикалық шарттары . . .

2. 2 Мектептің тәрбие үрдісінде қазақ батырларының қаһармандық

бейнесі арқылы оқушылардың отансүйгіштік қасиеттерін қалыптастыру…… . . . …… . . . . . . …… . . .

Қорытынды . . . … . . .

Пайдаланылған әдебиеттер . . .

Кіріспе

Зерттеудің көкейтестілігі. Қазіргі Қазақстан Республикасының саяси-әлеуметтік, экономикалық тұрғыдан қайта өркендеуі жағдайында жас ұрпаққа ұлттық рухани құндылықтар негізінде тәлім-тәрбие беру ісін кешенді, жүйелі түрде жүзеге асыру қажеттілігі бұрынғыдан да артып отыр.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев: «Елімізге бойында ата-бабамыздың ел мен жерге деген сүйіспеншілік қасиеті дамыған, егеменді елімізге аямай қызмет ететін, ой-өрісі кең, алғыр да жүректі, сауатты да салауатты азаматтар қажет», - деп, жас ұрпақ бойындағы ұлттық патриотизмді қалыптастыру ісінің ел өміріндегі маңызына айрықша көңіл бөлген болатын [1, 14] .

Бүгінгі жалпы білім беретін орта мектептердің оқушыларына отансүйгіштік тәрбие беруді кешенді, терең жүргізу проблемасы кейінгі жылдары Қазақстан Республикасы ғалымдарының назарын өзіне аударуда.

Кеңес заманының ғалымдары мен қоғам қайраткерлерінің отансүйгіштік тәрбие бағытындағы зерттеу жұмыстарының дені кеңестік идеология астарындағы әскери-патриоттық тәрбиені қалыптастыру құралдарын пайдалану мүмкіндіктері мен педагогикалық шарттарын жетілдіруді нысанаға алған болатын (А. В. Луначарский, Н. К. Крупская, А. С. Макаренко, В. А. Сухомлинский және т. б. ) .

Оқушыларға отансүйгіштік тәрбие беру проблемаларының кейбір салалары да арнайы ғылыми-педагогикалық зерттеулердің нысанасы болды. А. Р. Жұмахановтың, Г. В. Мухаметзянованың, Р. З. Алиевтің, Т. Примовтың, Ф. Ф. Лоюктің, А. Э. Измайловтың, П. Сайфуллаеваның, Р. Ержанованың, И. Меликованың, Ж. Г. Коидзенің, И. И. Насыровтың, С. Нұрмұқашеваның еңбектерінде халықтың ерлік дәстүрлері жастардың отансүйгіштік сезімін тәрбиелеудің тиімді жолы ретінде қарастырылады.

Отансүйгіштік тәрбие проблемасын зерттеумен біздің Республиканың да бірқатар ғалымдары айналысады. Олар ұлттық дәстүрлер мен отансүйгіштік тәрбие, әскери-патриоттық, интернационалдық, ерлік тәрбиесі проблемаларын қарастырады (Қ. Жарықбаев, К. Құнантаева, С. Ешімханов, С. Қалиев, Н. Рамашев, С. Иманбаева, Е. Жұматаева, Ж. Елемесова, Д. Құсайынова, Л. Т. Сайдахметова, Ғ. Б. Базарғалиев және т. б. ) .

Сондай-ақ қазақ әдебиетінде отансүйгіштік тәрбие идеясы көркем шығармаларда көрініс тапқан (Б. Момышұлы, Ә. Шәріпов, Ғ. Мүсірепов, І. Есенберлин, Қ. Қайсенов, Ә. Нұршайықов, Д. Әбілов, Ш. Мұртаза, М. Мағауин, Қ. Жұмаділов және т. б. ) .

Соңғы жылдарда қазақстандық патриотизм мәселесі М. Қозыбаевтың, Р. Б. Абсаттаровтың, А. С. Қалмырзаевтың, А. Айталының, Л. Ахметованың, К. Н. Меңлібаевтың, А. Бижановтың, С. М. Борбасовтың, С. Е. Нұрмұратовтың, Д. Раевтің, Т. Кенжалиннің және т. б. ғалымдар еңбектерінің зерттеу объектісі болды.

Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ Білім Академиясында Тәрбие мәселесі институтының ғалым-педагогтарының әлеуметтік-педагогикалық зерттеуі көрсетіп отырғандай, бүгінгі таңда оқушылардың «қазақстандық патриотизм» сезімін қалыптастыру мәселесі кезек күттірмейтін мәселелердің біріне айналып отыр.

Жоғарыда аталған зерттеулерде жалпы білім беретін орта мектептің оқу-тәрбие үрдісінде түрлі тәрбие міндеттерін шешуде отансүйгіштік тәрбиені пайдалану мәселесі бойынша да маңызды ғылыми мағлұматтар бар. Алайда қазақ батырларының қаһармандық бейнесін оқушылардың отансүйгіштік тәрбиесін жүзеге асыру барысында оқу-тәрбие үрдісінде кешенді пайдалану мәселесі арнайы педагогикалық еңбектерде әлі көрініс таппаған.

Өкінішке орай, жалпы білім беретін орта мектептің іс-тәжірибесі де орта және жоғары сынып оқушыларына отансүйгіштік тәрбие беруде ұлттық рухани мұраны пайдалануда бірегей жүйенің жоқтығын дәлелдейді.

Ғылыми әдебиеттерге және мектептерде оқытылатын жаратылыстану, гуманитарлық пәндердің оқу бағдарламаларына, оқулықтарына жасалған талдаулар мен тәжірибелі мұғалімдердің пікір-көзқарастары зерттеу проблемасының педагогика ғылымында күні бүгінге дейін шешімін таппай отырғанын айғақтайды. Демек, қазақ батырларының қаһармандық бейнесі арқылы оқушыларды отансүйгіштікке тәрбиелеу қажеттілігі мен олардың жалпы білім беретін орта мектептің оқу-тәрбие үрдісінде жеткіліксіз пайдаланылуы және ерлік дәстүрлерінің бүгінгі қоғам дамуының талабына сай зерттелу деңгейі арасында қайшылықтар бар екені байқалады. Бұл зерттеу проблемасының көкейтестілігін көрсетіп, зерттеу тақырыбын «Қазақ батырларының қаһармандық бейнесі арқылы оқушыларды отансүйгіштікке тәрбиелеудің педагогикалық шарттары» деп таңдауымызға себепші болды.

Зерттеу мақсаты - қазақ батырларының қаҺармандық бейнесі арқылы оқушылардың отансүйгіштік қасиеттерін қалыптастырудың педагогикалық шарттарын анықтап, оны ғылыми-әдістемелік жағынан қамтамасыз ету.

Зерттеу объектісі - жалпы білім беретін орта мектептің оқу-тәрбие үрдісі.

Зерттеу пәні - орта мектептің оқу-тәрбие үрдісінде қазақ батырларының қаһармандық бейнесі арқылы 5-11 сынып оқушыларын отансүйгіштікке тәрбиелеудің педагогикалық шарттары.

Зерттеудің болжамы. Егер тәрбиелік идеал теориясы негізінде қазақ батырларының қаһармандық бейнесі жан-жақты сомдалса, онда ол отансүйгіштік тәрбиенің негізгі құралы ретінде педагогикалық айналымға еніп, оқушылардың отансүйгіштік қасиеттерін қалыптастыру үрдісінің сапасын арттырар еді, өйткені бүгінгі күн талабына сәйкес отансүйгіштік тәрбиенің мазмұнын толықтырып, әдіс-құралдарын іріктеу қажеттілігі айқындалады.

Зерттеу міндеттері:

1 «Батырлардың қаһармандық бейнесі», «қазақ патриотизмі», «отансүйгіштік» ұғымдарының анықтамаларын нақтылау;

2 Қазақ батырларының қаһармандық бейнесі арқылы оқушылардың отансүйгіштік қасиеттерін қалыптастырудың ғылыми-теориялық негіздерін айқындау;

3 Мектеп оқушыларына қазақ батырларының қаһармандық бейнесі арқылы отансүйгіштік тәрбиенің мазмұнын сұрыптау, оны педагогикалық тәжірибелік жұмыс арқылы сынақтан өткізу.

Жетекші идея. Қазақ батырларының қаһармандық бейнесі арқылы жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларының бойында отансүйгіштік қасиеттерді қалыптастырып, бүгінгі заман талабына сай отаншылдық рухы биік азамат тәрбиелеу.

Зерттеу көздері: ресми құжаттар; «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасы (1997) ; орта білім беруді дамыту тұжырымдамасы (1997) ; Қазақстан Республикасының «Білім туралы Заңы» (1999) ; Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (2004) ; Қазақстан Республикасының азаматтарына отансүйгіштік тәрбие берудің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы /жоба/ (2005) ; зерттеу мәселесі бойынша басылым көрген қазақстандық және шетелдік ғалымдардың (философ, этнограф, тарихшы, әдебиетші, этнопедагог, этнопсихолог, т. б. ) оқу-тәрбие үрдісіне арналған еңбектері; мектеп мұғалімдерінің озат тәжірибелері; оқу-әдістемелік құралдар; бағдарламалар; автордың педагогикалық іс-тәжірибесі.

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері. Жеке тұлғаны дамытудың философиялық заңдары мен принциптері; тұлға теориясы; іс-әрекет теориясы; тәрбие үрдісінің мәні, құрылымы мен мазмұны туралы теориялар; тәрбие идеалы туралы теория; құндылықтар теориясы; этникалық тәрбие теориясы.

Зерттеу әдістері: Зерттеу проблемасы бойынша философиялық, педагогикалық, этнопедагогикалық, психологиялық, этнопсихологиялық, әдебиеттану, тарихи, әскери, әдістемелік еңбектерге талдау жасау, мектеп құжаттарын, оқу-тәрбие бағдарламаларын, оқулықтарды зерттеу, модельдеу, бақылау, сауалнама, әңгімелесу, педагогикалық материалдарды саралау, математикалық тұрғыдан өңдеу.

Курстық жұмыстың құрылымы. Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.

1 Оқушыларды қазақ батырларының қаһармандық бейнесі арқылы

отансүйгіштікке тәрбиелеудің теориялық негіздері

1. 1 «Патриоттық тәрбие» ұғымының даму генезисі - оқушылардың отансүйгіштік тәрбиесін жетілдірудің тарихи-педагогикалық алғышарттары

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық даму барысында саяси-идеологиялық, мәдени тұрғыдан жаңаруына сай жас ұрпаққа отансүйгіштік тәрбие беру үкіметіміздің жаңа стратегиялық бағдарламасының басым бағыттарының бірі болып отыр.

Еліміздің географиялық орналасуы мен ұлттық-этникалық ерекшелігіне орай оқушыларға халықтық дәстүрге негізделген батыр бабаларымыздың ерлік дәстүрлерін насихаттау, билер мен шешендердің өнегелі тәлім-тәрбиелерінен жан-жақты тәрбие жүйесін құру қажеттілігі қазақстандық білім саласының маңызды проблемаларының бірі болып табылады. Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының міндеттерінде: «Қазақстандық патриотизмге, биік мәдениетке, адам құқықтары мен бостандықтарын құрметтеуге тәрбиелеу» туралы айтылады [2, 3] . Мұндай мазмұндағы мемлекеттік талап-міндеттер бүгінде жас ұрпаққа отансүйгіштік тәрбие беру ісінің жалпы ұлттық сипатқа ие болып отырғандығын көрсетеді. Ал мұндай күрделі тәрбие үрдісі әр отбасынан бастау алып, білім беру жүйелерінде үздіксіз, кешенді жүргізілуін талап етеді. Педагогика тарихында түрлі кезеңдерде патриотизм, советтік патриотизм, ұлтжандылық, қазақстандық патриотизм, Отанға деген сүйіспеншілік, оны жүзеге асырудың жолдары туралы айтылған педагогикалық тұжырымды ойлар бұл проблеманың тамыры тереңде екендігін көрсетеді, яғни дерек көздеріне сүйенетін болсақ, 1898 жылғы ескі «Энциклопедиялық сөздіктегі»: «Патріотизмъ - любовь къ отечеству . . . привязанность къ своей культурной средъ или къ родной гражданственности», - деген анықтама біздің пікірімізді айқындай түседі [3, 36] . Ал «Қазақстан» ұлттық энциклопедиясында: «Отаншылдық, отансүйгіштік, патриотизм (грек. patris - Отан) - адамның Отанына, туған еліне, оның тіліне, салт-дәстүрі мен мәдениетіне деген сүйіспеншілік сезімі», - деп анықтама берілген [4, 218] . Ертедегі грек және рим ойшылдары (Платон, Аристотель, т. б. ) еңбектерінде отансүйгіштік тәрбие идеялары көрініс береді. Платонның пікірінше: «Государство любить с самого детства и быть приспособленным к их обязанностям, чтобы, то есть, сделать их мужественными, рассудительными, свободными и тому подобное», - деп, мемлекетті сүюді, оның міндеттерін жас ұрпақтың бала кезінен бойына сіңіріп, ерлікке баулудың маңызы зор екенін айтады [5, 82] .

Аристотельдің «Саясат» туралы еңбегінде: «Законодатель должен отнестись с исключительным вниманием к воспитанию молодежи любить отечество, так как в тех государствах, где это нет, и самый государственный строй терпит ущерб», - деп, отансүйгіштік тәрбиенің қоғамдық роліне баға береді [6, 274] .

Қазақ елінің ғасырлар бойы қалыптасқан отансүйгіштік тәлім-тәрбие дәстүрлерін, әдістері мен құралдарын жинақтап, оны бүгінгі оқушы тұлғасын тәрбиелеуде оқу-тәрбие үрдісінде ұтымды қолдану - уақыт талабы. Тарихты парақтасақ, қазақ патриотизмі ерте кезден бері қалыптасты. Оның дәлелі, халықтық мәнге ие мол рухани мұра - түркі халықтарына ортақ тас ескерткіштеріндегі (Орхон-Енисей жазулары) тағылымдарда, орта ғасырлар ойшылдары (Махмұд Қашқари, Жүсіп Баласағұн, Ахмет Ясауи) мен жыршы-жыраулардың (Асан Қайғы, Шалкиіз, Ақтамберді, Бұқар жырау, Махамбет, т. б. ), қазақтың ағартушы-гуманистерінің (Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбайұлы, т. б. ) және КСРО-ның алғашқы жылдарындағы қоғам қайраткерлерінің (А. Байтұрсынов, С. Сейфуллин, Ж. Аймауытов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, т. б. ) ой-пікірлерінде көрініс табады. ҮІ-ІХ ғасырларда қазақ жерін мекендеген ұлы түркілердің ардақтайтын моральдық құндылықтарының ішінде отансүйгіштік рух жетекші орын алады. «Тоныкөк» жырындағы Тоныкөктің өмірі мен қызметі, түркі халқының патриоттық тарихы және өсіп келе жатқан ұрпақты ерлік дәстүрінде тәрбиелеу турасында айтылады. Жырда қағанның кеңесшісі Тоныкөк үшін халық пен Отан даңқы бәрінен жоғары екендігі көрінеді: «Бүкіл түркі халқына Қарулы жау келтірмедім, Атты әскер жолатпадым . . . Еліміз қайта ел болды, Халқымыз қайта халық болды», - деген жолдардан отаншылдық маңызы зор тағылымды ой-пікірлерді айқын байқаймыз [7, 58] . Бумын қағанның баласы Мегенің жат жұртқа бір уыс топырақты беруге болмайтыны туралы түркілерге өсиет ретінде қалдырған: «Топырақ - халықтың негізі, оны беруге болмайды!» - деген даналық сөзі басқаларға жерді таптатпау, туған елден айрылмау түркілердің өте киелі дәстүрі болғанының куәсі деп білеміз [8, 87] . Махмұд Қашқаридің «Диуани лұғат ат-түрк» («Түркі сөздерінің жинағы») кітабында түркі халықтарының ерлігі, тұрмыс-тіршілігі және қаһармандық істері жайында баяндалады. Мұнда отансүйгіштік, ерлік жайында: «Мен түркілердің зерек қабілет иелерінің бірі, әрі ұрыстарға шебер найзагерімін, бүкіл шаһарларды қорғаған болатынмын», - деп айтылады [9, 9] . Жүсіп Баласағұнидің отансүйгіштік тәрбиеге арналған тағылымдық еңбектері өте бай және көркем жазылған. Оның «Құтадғу білік» («Құтты білік») атты дастанының тәрбиелік маңызы зор. Мұнда жастарды ерлік, кісілік, сөз өнері секілді жақсы қасиеттерге тәрбиелеу туралы баяндалады. Мысалы: «Ер ажары - сабырыңды сақтай біл», - деп ерліктің қадір-қасиетін бағалау туралы тұжырымды ой-пікірлер айтады [10, 118] . Сондай-ақ түркі тілдес халықтардың ойшыл қайраткері Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет» («Даналық кітабы») атты еңбегі адамгершілік, Алла Тағалаға құлшылық ету, дінге берік болу, елін қорғау туралы отансүйгіштік тәлім-тәрбие бағытындағы ой-пікірлерге негізделген. Әдетте жеке тұлғаның бойынан табылуы тиіс ерлік, отансүйгіштік қасиеттердің «негізі сабырлылық, төзімділік, шыдамдылық қасиеттерден тұрады» деп түсінік беріледі. Бұл қазақ батырының тұлғасындағы асыл қасиеттермен байланысты [11, 58] . Отансүйгіштік тәрбие мәселесі ХҮ-ХҮІІІ ғасырлардағы жыршы-жыраулардың да толғауларында көрініс тапқан. Асан Қайғы (шын аты Хасан Сәбитұлы) 1361-1370 жылдары Еділ бойында өмір сүрген. Деректерде оның туған, қайтыс болған жылдары белгісіз. Асан Қайғының отансүйгіштік маңызы зор идеяларына тоқталар болсақ, ол өзінің өлең-толғауларында хандық билікті нығайту, елдің қорғаныс қабілетін арттыру қажеттігін насихаттайды. Оның қиялынан туған Жерұйықты іздеуі аңыз болса да, жер-суларға берген сипаттамалары шындыққа жанасады. Мысалы, Шідерті өзенін көргенде: «Мына шіркіннің топырағы асыл екен. Алты ай арықтатып мінген ат бір айда майға бітетін жер екен, бос жылқы шідерлеп қойғандай тоқтайтын жылқының жері екен», - деп сипаттама береді. Оның отансүйгіштік идеяға негізделген аңыздарының бәрі де халық арасында кеңінен мәлім [12, 31] . Тарихта өзінің ұмытылмас белгісін қалдырған жауынгер жырау Шалкиіздің ерлік жайындағы идеяларының барлығы да өз өмірімен байланысты шыққан. Оның жырларындағы: «Қатты бір тартып бек атсаң, Қайрылып барып тез сынар Қайың оқтың жарқасы», - деген жолдар жыраудың әскербасы, батыр екендігін дәлелдей түседі. Ақын өз жырларында басты мақсат ретінде ауызбіршілікті ел, ынтымақты отбасы, батырлық туралы маңызды мәселелерге тоқталады [13, 58] . Ақтамберді жырау Сарыұлы (1675-1768) жастайынан Бердіке батырдың қолында тәрбиеленеді. Ақын он жеті жасынан қалмақтарға қарсы соғыста ерлігімен батыр атанады, қаһармандығымен, ақыл-айласымен, әділдігімен көпке танылады. Ол қазақ елінің бірлігі мен ынтымақты болуы жолында көп қызмет етеді. Ақынның: «Жауға шаптым ту байлап, Дұшпаннан көрген қорлықтан. Жалынды жүрек қан қайнап, Ел-жұртты қорғайлап, Өлімге жүрміз бел байлап», - деген жыр жолдарынан оның шынайы батыр екенін аңғарамыз [14, 61] . Қазақ жырауларының арасында аты шыққан Бұқар арқалы жырау, әділ би болған. Өзінің отансүйгіштік туралы ой-пікірлерінде Абылай хан саясатын қолдап, қазақ елінің берік болуын жырлайды. Өз толғауларында ерлікті, батырлықты, адамгершілікті жоғары бағалайды. Сондай-ақ ел арасында ірі феодалдардың іріткі салуына, барымта-қарымта мәселелеріне қарсы шығып, елдің тыныштығын қолдаған жырау болды. Оның жырларындағы:

«Ер жігітке жарасар,

Қолындағы найзасы.

Би жігітке жарасар,

Халқына тиген пайдасы», - деген тағылымды жолдары ерлік пен елдіктің негізін отаншылдық дәстүрмен байланысты түсіндіреді [15, 89] .

Ел үшін егесіп, халық қамын ойлаған ерлердің бірі дауылпаз ақын Махамбет Өтемісұлы 1836-1838 жылдардағы Исатай Тайманұлы басқарған шаруалар көтерілісінің ең сенімді қолбасшысы, халқының патриоты ретінде танылған. Ол көтерілісті көзімен көріп, соғыс, ерлік туралы тарихи шындықтың шынайы шежіресін жасаған. Батырдың бойындағы қайтпас ерлікті, рухты өткір жырларымен бейнелеген. Мысалы оның:

«Ереуіл атқа ер салмай,

Егеулі найза қолға алмай

Тебінгі терге шірімей,

Терлігі майдай ерімей,

Алты малта ас болмай,

Өзіңнен туған жас бала

Сақалы шығып жат болмай,

Ат үстінде күн көрмей,

Ашаршылық, шөл көрмей,

Өзегі талып ет жемей,

Ер төсектен безінбей,

Ұлы түске ұрынбай

Түн қатып жүріп, түс қашпай,

Тебінгіні теріс тағынбай,

Темір қазық жастанбай,

Қу толағай бастанбай,

Ерлердің ісі бітер ме?» - деген жолдары отансүйгіштік маңызға ие поэзиясымен өшпес мұра қалдырған біртуар күрескер ақын екенін көрсетеді [16, 228] .

Шоқан (Мұхаммед-Қанапия) Уәлиханов (1835-1865) Құсмұрын бекінісінде Шыңғыс сұлтанның отбасында дүниеге келген. Шоқан жас кезінен зеректік танытып, әскери біліммен қоса этнографиямен айналысып, Орта Азия халықтарының салт-дәстүрлерін зерттеді. Оның «Қазақ шежіресі», «Сот реформасы жайында хат», «Іле өлкесінің географиялық очеркі», т. б. ғылыми еңбектері отаншылдық тұрғыда жазылған. Ол өз шығармаларында: «Қазақ халқына білім, ғылым үйретіп, өз алдына ел болса, ұлы халық болары хақ», - деп, халқымыздың отансүйгіштік қасиетіне патриоттық тұрғыдан баға береді [17, 127] . Қазақтың гуманист, ағартушы педагогы Ы. Алтынсарин қазақ балаларына оқу-білім бере отырып, елдік, отаншылдық қасиеттерді дарытып, тек қана заман ағымына сай білімді патриот азаматтарды тәрбиелеудің маңызына көп көңіл бөледі. Мысалы: «Оқу-білім бар жұрттар, Тастан сарай салғызды, Айшылық алыс жерлерден Көзді ашып жұмғанша Жылдам хабар алғызды», - деп, өркениетті ел қатарына жетудің оқу-білім, отаншылдық тәрбие арқылы жүзеге асатынын айтқан болатын [18, 16] . Ал, Абай Құнанбаев шығармаларының дені тәрбие, дін, саясат, қоғам, әлеумет, өмір философиясы секілді келелі мәселелерді қамтиды. Оның педагогикалық мұраларының мәні жеке тұлғаның өз еліне, жеріне, бауырларына, ұлтына адал еңбек етуге тәрбиелеумен сипатталады. Сондықтан ақын шығармаларының негізгі бағыты ұлт болмысын айқындауға құрылған. Себебі Абай шығармаларында «отаншылдық» немесе «патриот» сөздері нақты кездеспесе де, оның отаншылдық идеяны насихаттайтын өсиеттері көп. Сонда да әлі күнге дейін біз оны қазақ халқының патриот ақыны деп айтылуына жеткілікті көңіл аудармаймыз. Бұл тұрғыда зерттеуші ғалым М. Мырзахметов: «Абайдың халық арасындағы орасан зор ықпалы бар әдеби мұрасын езілген халықтың ой-санасын, азаматтық сезімін ұштап жетілдіру бағытында, қазақ елін топқа, тапқа жіктемей ағартушылар ұстанған таным тұрғысынан танытуға ұмтылады. Абай - бүкіл қазақ атаулының ұлтжанды қамқоршысы», - деп келтіреді [19, 71] . Шын мәнінде қазақ елі Абай өмір сүрген дәуірде қиын-қыстау кезеңді басынан өткізген болатын. Бұ кезеңде қазақ халқының іргесі сөгіліп, елді әркім билеп, Ресей империясының озбыр саясаты және жергілікті болыс-билердің солақай іс-әрекеті елдің тыныштығын бұзған аумалы-төкпелі заман болатын. Ақынның өзі бұл кезеңді: «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым, Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың», - деп сипаттайды. Мұның мазмұны ел бірлігін, оқу-білімді, отаншылдық тәлім-тәрбиені, ағартушылықты насихаттаумен түсіндіріледі. Сонымен бірге: «Кетті бірлік, сөнді ерлік», - деп, өз заманындағы ерлік пен батырлықтың қадір-қасиеті кетіп, халық арасында надандықтың орын алып, отаншылдық рухтың беделінің төмен түскеніне налып, толғана ой айтады [20, 140] . Отансүйгіштік тәрбие мәселелеріне орыс халқының таңдаулы өкілдері, қоғам қайраткерлері (Н. Г. Чернышевский, А. И. Герцен, Н. А. Добролюбов, т. б. ) назар аударды. Олардың бұл орайда айтқан ой-тұжырымдары қоғамдық дамудың үздіксіз прогресіне (өркениетіне), туған халқының өмірін, тарихын жетік білуге, Отанына деген сүйіспеншілікке негізделген еді. Н. Г. Чернышевский: «Өз туғаныңды сүймеу мүмкін емес… Халықтың фольклорында осыған сәйкес сол дәуірдің аңыздары сақталып қалған», - дей отырып, халықтың ауыз әдебиеті туындылары балаларды отансүйгіштікке тәрбиелеуге септігін тигізеді және туған еліне, жеріне деген сүйіспеншілігін арттырады деп тұжырымдайды [21, 298] . Зерттеу барысында К. Маркс пен Ф. Энгельстің, В. И. Лениннің еңбектеріне де соқпай кетпеуге болмайды. Өйткені олар осы отансүйгіштік тәрбие проблемасы саласында педагогикалық негіздегі әділ, құнды пікірлер айтқан болатын, ол ой-пікірлер мәнінің қазіргі таңда артуымен бірге қоғамымыздың кейбір тұстарында қажеттілігі мен көкейтестілігі байқалып отыр.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.