Қазақстандағы статистика ғылымы
Кіріспе 2
I. Статистика ғылымының даму тарихы
1.1 Статистика ғылымының пайда болу тарихы 4
1.2 Қазақстанда статистиканың ұйымдастырылуы 7
II. Қазақстанның статистикасын қайта құру
2.1 Қазақстанның статистикасын реформалау 11
2.2 Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігінің құрылымы 16
III. Статистика агенттігінің міндеттері мен атқаратын қызметтері
3.1 Статистика агенттігінің міндеттері мен атқаратын қызметтері,функциялары және құқықтары 20
3.2 Статистиканың жоспарлы және нарықтық экономикадағы рөлі 24
3.3 Халықаралық статистикалық ұйымдар және Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігімен байланысы 25
Қорытынды 30
Пайдаланған әдебиеттер 31
I. Статистика ғылымының даму тарихы
1.1 Статистика ғылымының пайда болу тарихы 4
1.2 Қазақстанда статистиканың ұйымдастырылуы 7
II. Қазақстанның статистикасын қайта құру
2.1 Қазақстанның статистикасын реформалау 11
2.2 Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігінің құрылымы 16
III. Статистика агенттігінің міндеттері мен атқаратын қызметтері
3.1 Статистика агенттігінің міндеттері мен атқаратын қызметтері,функциялары және құқықтары 20
3.2 Статистиканың жоспарлы және нарықтық экономикадағы рөлі 24
3.3 Халықаралық статистикалық ұйымдар және Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігімен байланысы 25
Қорытынды 30
Пайдаланған әдебиеттер 31
“Статистика ” – латынның статус (status) деген сөзі қазақшаға аударғанда заттың, нәрсенің, құбылыстың жай- күйі деген мағынаны білдіреді. Бұл сөзді алғаш рет неміс ғалымы Готфрид Ахенваль 1749 жылы жарияланған мемлекеттану туралы ғылыми жұмысында қолданды. Алғашқы кезде бұл сөз мемлекеттің саяси жағдайы деген мағынаны білдірді. Ғылым ретінде статистика тек XVIII ғасырда пайда болғанмен, статистикалық есептің өте ертеден жүргізілгені белгілі. Мысалы, көне заманның өзінде- ақ халықты, малды, жерді, қалаларды, есепке алып отырған.
Статистиканың тарихшылары әдетте статистиканың түп – тамыры ерте заманда кейбір сандық деректерді жинаудан басталады деп пайымдады.
Курстық жұмыстың тақырыбы: « Статистика ғылымының даму тарихы» - деп аталады. Бұл тақырыпты таңдауыма басты себеп болған мәселе, Статистика – бұл жан – жақты да, күрделі қоғамдық ғылым. Сондықтан да, статистиканың түп – тамырын білсек, онда болашақта экономиканың даму қарқынын, құрылымын, салалардың өзара байланысын сипаттайтын кеөрсеткіштерді есептеу және талдау әдістемесін әзірлеу, сол сияқты ұлттық шоттар жүйесі негізінде макроэкономикалық статистикалық үлгіні кұруды үйренеміз.
Курстық жұмыстың өзектілігі – статистика – бұл сандық көрсеткіштердің жиынтығы. Ол уақыт өткен сайын өзара байланыста әрқашан дамып, жетіліп, толығып отырады.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігі елдің мемлкеттік статистикасына басышылық ететін, оның бүкіл аумағында статистикалық қызметтің мазмұны мен сипатын айқындайтын, мемлекеттік органдардың, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының жайы мен үрдісін сипаттайтын қажетті статистикалық және экономикалық деректерге деген мұқтажын қанағаттандыратын және халықаралық деңгейде статистикалық деректердің ақиқаттылығы мен әдістемелік салыстырмалылығын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасы атқарушы өкіметінің орталық органы болып табылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 – жылғы 18-қаңтардағы қаулысы бойынша Қазақстан Республикасының статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті (бұдан әрі - Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігі болып оқылады) туралы Ереже бекітілген. Осы көрсетілген Ережеге сәйкес статистика органдары өз жұмыстарын ұйымдастырып және мұнда оның міндеттері мен атқаратын қызметтерін анықтайды.
Қазақстанда халықаралық ұсынымдарға сәйкес орталықтандырылған мемлекеттік статистика жүйесі қабылданған.
Курстық жұмыстың мақсаты – Статистика ғылымының тарихын зерттеу.
Статистиканың тарихшылары әдетте статистиканың түп – тамыры ерте заманда кейбір сандық деректерді жинаудан басталады деп пайымдады.
Курстық жұмыстың тақырыбы: « Статистика ғылымының даму тарихы» - деп аталады. Бұл тақырыпты таңдауыма басты себеп болған мәселе, Статистика – бұл жан – жақты да, күрделі қоғамдық ғылым. Сондықтан да, статистиканың түп – тамырын білсек, онда болашақта экономиканың даму қарқынын, құрылымын, салалардың өзара байланысын сипаттайтын кеөрсеткіштерді есептеу және талдау әдістемесін әзірлеу, сол сияқты ұлттық шоттар жүйесі негізінде макроэкономикалық статистикалық үлгіні кұруды үйренеміз.
Курстық жұмыстың өзектілігі – статистика – бұл сандық көрсеткіштердің жиынтығы. Ол уақыт өткен сайын өзара байланыста әрқашан дамып, жетіліп, толығып отырады.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігі елдің мемлкеттік статистикасына басышылық ететін, оның бүкіл аумағында статистикалық қызметтің мазмұны мен сипатын айқындайтын, мемлекеттік органдардың, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының жайы мен үрдісін сипаттайтын қажетті статистикалық және экономикалық деректерге деген мұқтажын қанағаттандыратын және халықаралық деңгейде статистикалық деректердің ақиқаттылығы мен әдістемелік салыстырмалылығын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасы атқарушы өкіметінің орталық органы болып табылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 – жылғы 18-қаңтардағы қаулысы бойынша Қазақстан Республикасының статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті (бұдан әрі - Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігі болып оқылады) туралы Ереже бекітілген. Осы көрсетілген Ережеге сәйкес статистика органдары өз жұмыстарын ұйымдастырып және мұнда оның міндеттері мен атқаратын қызметтерін анықтайды.
Қазақстанда халықаралық ұсынымдарға сәйкес орталықтандырылған мемлекеттік статистика жүйесі қабылданған.
Курстық жұмыстың мақсаты – Статистика ғылымының тарихын зерттеу.
1. Ы. Әміреұлы. Статистиканың Жалпы теориясы.А. Экономика. 1998
2. Статистика. Курс лекции/под ред. В.Г.Ионина, М.,Инфра-М,2001
3.С.М Мұханбетова. Статистика теориясы. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2010 жылғы.
4. www. Stat.kz
5. Айвазян С.А, Мухитарян B.C. Прикладная статистика и основы эконометрики. 2010 жылы
6. Қазбекова Қ. Қ. Статистика2009 жыл
7. Елесеева И.И. Юзбашев М. Общая теория статистики. 2009
8. Шокаманов Ю.К.Белгибаева К.К Статистика,Алматы экономика 2010
9. www. Nur.kz
10. www. Google.Kz
11. Қазақ энциклопедиясы
12. Шокаманов Ю.К., Статистиканың жалпы теориясы. – Алматы. Қазстатақпарат ЖГИС, 2007.
13. Қазақстан Республикасының ұлттық шоттары 2005-2009: Статистикалық жинақ. – Астана: Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. 2011.
14. Гришин. А. Ф., Статистика. – Москва: Финансы и статистика, 2003.
15. Гусаров В.М. Статистика. – Москва: Юнити, 2003.
2. Статистика. Курс лекции/под ред. В.Г.Ионина, М.,Инфра-М,2001
3.С.М Мұханбетова. Статистика теориясы. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2010 жылғы.
4. www. Stat.kz
5. Айвазян С.А, Мухитарян B.C. Прикладная статистика и основы эконометрики. 2010 жылы
6. Қазбекова Қ. Қ. Статистика2009 жыл
7. Елесеева И.И. Юзбашев М. Общая теория статистики. 2009
8. Шокаманов Ю.К.Белгибаева К.К Статистика,Алматы экономика 2010
9. www. Nur.kz
10. www. Google.Kz
11. Қазақ энциклопедиясы
12. Шокаманов Ю.К., Статистиканың жалпы теориясы. – Алматы. Қазстатақпарат ЖГИС, 2007.
13. Қазақстан Республикасының ұлттық шоттары 2005-2009: Статистикалық жинақ. – Астана: Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. 2011.
14. Гришин. А. Ф., Статистика. – Москва: Финансы и статистика, 2003.
15. Гусаров В.М. Статистика. – Москва: Юнити, 2003.
Жоспар Бет
Кіріспе 2
I. Статистика ғылымының даму тарихы
1.1 Статистика ғылымының пайда болу тарихы 4
1.2 Қазақстанда статистиканың ұйымдастырылуы 7
II. Қазақстанның статистикасын қайта құру
2.1 Қазақстанның статистикасын реформалау 11
2.2 Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігінің құрылымы 16
III. Статистика агенттігінің міндеттері мен атқаратын қызметтері
3.1 Статистика агенттігінің міндеттері мен атқаратын қызметтері,функциялары және құқықтары 20
3.2 Статистиканың жоспарлы және нарықтық экономикадағы рөлі 24
3.3 Халықаралық статистикалық ұйымдар және Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігімен байланысы 25
Қорытынды 30
Пайдаланған әдебиеттер 31
Кіріспе
"Статистика " - латынның статус (status) деген сөзі қазақшаға аударғанда заттың, нәрсенің, құбылыстың жай- күйі деген мағынаны білдіреді. Бұл сөзді алғаш рет неміс ғалымы Готфрид Ахенваль 1749 жылы жарияланған мемлекеттану туралы ғылыми жұмысында қолданды. Алғашқы кезде бұл сөз мемлекеттің саяси жағдайы деген мағынаны білдірді. Ғылым ретінде статистика тек XVIII ғасырда пайда болғанмен, статистикалық есептің өте ертеден жүргізілгені белгілі. Мысалы, көне заманның өзінде- ақ халықты, малды, жерді, қалаларды, есепке алып отырған.
Статистиканың тарихшылары әдетте статистиканың түп - тамыры ерте заманда кейбір сандық деректерді жинаудан басталады деп пайымдады.
Курстық жұмыстың тақырыбы: Статистика ғылымының даму тарихы - деп аталады. Бұл тақырыпты таңдауыма басты себеп болған мәселе, Статистика - бұл жан - жақты да, күрделі қоғамдық ғылым. Сондықтан да, статистиканың түп - тамырын білсек, онда болашақта экономиканың даму қарқынын, құрылымын, салалардың өзара байланысын сипаттайтын кеөрсеткіштерді есептеу және талдау әдістемесін әзірлеу, сол сияқты ұлттық шоттар жүйесі негізінде макроэкономикалық статистикалық үлгіні кұруды үйренеміз.
Курстық жұмыстың өзектілігі - статистика - бұл сандық көрсеткіштердің жиынтығы. Ол уақыт өткен сайын өзара байланыста әрқашан дамып, жетіліп, толығып отырады.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігі елдің мемлкеттік статистикасына басышылық ететін, оның бүкіл аумағында статистикалық қызметтің мазмұны мен сипатын айқындайтын, мемлекеттік органдардың, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының жайы мен үрдісін сипаттайтын қажетті статистикалық және экономикалық деректерге деген мұқтажын қанағаттандыратын және халықаралық деңгейде статистикалық деректердің ақиқаттылығы мен әдістемелік салыстырмалылығын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасы атқарушы өкіметінің орталық органы болып табылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 - жылғы 18-қаңтардағы қаулысы бойынша Қазақстан Республикасының статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті (бұдан әрі - Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігі болып оқылады) туралы Ереже бекітілген. Осы көрсетілген Ережеге сәйкес статистика органдары өз жұмыстарын ұйымдастырып және мұнда оның міндеттері мен атқаратын қызметтерін анықтайды.
Қазақстанда халықаралық ұсынымдарға сәйкес орталықтандырылған мемлекеттік статистика жүйесі қабылданған.
Курстық жұмыстың мақсаты - Статистика ғылымының тарихын зерттеу.
Курстық жұмыстың міндеттері:
1. Статистика агенттігінің міндеттерін анықтау;
2. Агенттіктің атқаратын қызметтерін көрсету;
3. Агенттіктің функциялары және құқықтарын дәлелдеу.
Курстық жұмыс - кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және де пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
Бірінші бөлімде, Статистика ғылымының тарихы және Қазақстанда статистиканың ұйымдастырылуы теориялық тұрғыда қарастырылған.
Екінші бөлімде, Қазақстанның статистикасын реформалау және Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігінің құрылымы практикалық тұрғыда қарастырылған.
Үшінші бөлімде, Статистика агенттігінің міндеттері мен атқаратын қызметтері, функциялары, құқықтары, Статистиканың жоспарлы және нарықтық экономикадағы рөлі және Халықаралық статистикалық ұйымдар және Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігімен байланысы туралы мәліметтер келтірілген.
I. Статистика ғылымының даму тарихы
0.1 Статистика ғылымының пайда болу тарихы.
Статистиканың тарихшылары әдетте статистиканың түп - тамыры ерте заманда кейбір сандық деректерді жинаудан басталады деп пайымдады.
Мәселен, бізге төрт иың жылдан астам уақыт бұрын Қытайда халықты санау жөніндегі мәлімет жетті. Ал олардың бір санағаның өзі біздің дәуірімізге дейін 2238 жылы атақты Ся әулетінің заманында болғаны мәлім. Көне Египетте, Грецияда, Римде, Иранда, Жапония мен басқа да көне заман мемлекеттерінде де халық санағы болғаны жөніндегі мәліметтер баршылық.
Италияда XVI ғасырда халықаралық сауда дамыған әр түрлі мемлекеттер жөніндегі мәліметтердің жинақтары пайда бола бастады. Германияда XVII ғасырдың соңында мемлекеттердің жай-күйі жөнінде жиналатын материал жүйеге келтіріле бастады. Жаңа ғылым мемлекеттану деп аталып, оның негізін неміс ғылымы Г. Комринг (1606-1681жж.) қалады.
Г. Ахенваль (1719-1772 жылдары) 1742 жылдан бастап алғашқыда Магдебург, ал содан кейін Геттинген университетінде өзі статистика деп атаған жаңа оқу пәнін оқыта бастады. Мектеп 150 жылдан астам уақыт бойы өзінің теориялық негізін өзгертпестен жұмыс істеді. Аталмыш ғылымының мәні мен әдісі айқын белгіленбеген болатын, негізінен ақпараттық-сипаттау материалы жиналатын.
Статистика ғылымының қайнар көзінде екі мектеп тұрды:
1. Немістің сипаттамалық мектебі;
2. Ағылшынның саяси арифметиктер мектебі.
Сипаттамылық мектептің өкілдері мемлекеттің аумағын, халқын, шаруашылықты жүргізуін , назар аударарлық көрсеткіштерін статистика санмен емес, сөзбен сипаттауы қажет деп санады. Бұл мектептің көрнекті өкілдері Г. Конрингті (1606-1661), Г. Ахенвальды (1719-1772), А. Бюшингті (1724-1793) атауға болады.
Г. Конринг туралы - неміс профессор,сипаттамылық мектептің көрнекті өкілі. ХVII ғасырдан бастап негізгі шығармалары шыға бастаған. Конрингтің ең алғашқы жұмысы ХVIII бірінші жарты мемлекеттің("Notitia publicarum" rerum) оның жалғасын Ахенвальмен бірге статистиканың атауының жалпы сипаттамасын жүйеге келтірген. Осы тәртіпті негіздеуші мемлекеттің қазіргі күйінің байқауын салды. Конринг елді және адамдарды, мемлекеттік құрылымды және басқарманы, ал өзінің ғылымының мақсатын толығымен іс жүзінде суреттеді түсінген.
Г. Ахенваль (1719-1772)сипаттамылық мектептің өкілі.Ойлары терең нақты, тиянақты болды. Ол да статистиканы мемлекеттің пәні деп есептеді. Ахенваль мемлекеттік өмірдің көріністерін түсінді, қандай әл-ауқатқа бағытталғанын, қандай жағдайда мемлекеттің күшті және әлсіз екенін түсіндірген. Ахенваль статистика ғылымын кіршіксіз түсіндірген, көрінген амалмен салыстыруға, заңдылықтырға сүйенуге болмайтындығын айтқан.
Ал саяси арифметиктер қоғамдық құбылыстарды сан жағынан сипаттауды мақсат етті. Статистика ғылымы үшін бұл қоғамдық құбылыстар мен процестерді сипаттаудан оларды өлшеуге, зерттеуге көшкен жаңа кезең болды.
Саяси арифметиктер мектебінің негізін қалаушы және оның аса көрнекті өкілі болып ағылшын ғалымы В. Петти (1623-1687) саналады. Ол осы мектептің статистикалық-экономикалық бағыты бойынша зерттеулер жүргізсе, Д. Граунт (1620-1674), Э.Галлей (1656-1742) демографиялық процестерді талдады. Бұл ғалымдар алғаш рет қоғамның дамуын сан жағынан көрсетуге тырысты және олардың алдарына қойған міндеттері қазіргі статистика міндеттеріне ұқсас болды.
Осы бағыттың мектебінің негіздеушісі Уильям Петти(1623-1687) болды. Саяси арифметиктер мектебінің белгілі өкілі болып саналады. Ағылшын политэконом статистикалық ғылымның негізін салды. Оның еңбектерінде статистикалық -экономикалық бағыт негізгі бюллетеньнің өңдеуі туралы және лондондық халықтың табиғи қозғалысы туралы айтылған.
Д. Граунт (1620-1674). Д. Граунттың ағылшын статистикасының заңдылықтарын және олардың қоғамдағы көріністерінің арасындағы байланысты талдаған. Осы көрнекті мектептің өкілі статистиканы математикалық тұрғыдан қарастырған. Мысалы, Д. Граунт Лондонда (100 туылған қызға 107 жігіт деген тұжырым жасаған.
Статистика қоғамдық ғылым ретінде бертінде пайда болды және оның даму кезеңдерінің өзінше тарихы бар. Статистика ғылымының даму процесін, бастамасын XVII ғасырдың аяқ кезінен Англиядан бастайды. Оның негізін ағылшын ғалымдар Джон Граунт (1620-1674) пен Вильям Петтидің (1623-1687) "Саяси арифметика " атты еңбегі қалады. Олардың еңбектерінде демографиялық және статистикалық - экономикалық деп аталатын екі бағытқа баса назар аударылды. Мектеп Ұлыбританияда ғана емес, сонымен шет елдерде де, атап айтқанда голландия мен Францияда дамыды. В. Петтидің еңбегінің маңыздылығы сонда, ол сандық көрсеткіштер заңдылығын қолдана отырып, қоғамдағы болып жатқан көптеген құбылыстар мен өзгерістерді анық көрсеткендігі, яғни өңдеу, талдау жұмыстарын қалай жүргізу керек екендігі айқындағаны.
Капиталистік құрылымның дамуына байланысты мемлекеттік басқарудың бір құралы ретінде статистиканың рөлі артып, статистикалық қызметтің жылдам жандануына жол ашылды.
XVIII ғасырда ғылым ретінде қалыптасқан статистика келесі ғасырдың өзінде-ақ жалпы ғылымда өзінің орнына нық орналасты. Көптеген еуропалық елдерде XIX ғасырда әр түрлі статистикалық мәліметтерді жинаумен және өңдеумен жүйелі түрде айналыса бастаған арнайы мекемелер құрылды. Мәселен, Францияда 1801 жылы статистикалық бөро құрылды, содан кейін мемлекеттік статистика органдары Пруссияда, Австрияда, Бельгияда, Англия мен Ресейде пайда болды.
1853 жылы Брюссельде бірінші Халықаралық статистикалық конгресс өтті, содан кейін ол жиырма жыл бойы Еуропаның әр түрлі қалаларында сегіз рет өткізілді. 1885 жылы тұрақты халықаралық статистикалық орган - Халықаралық конгрестің функциясын атқаратын Халықаралық статистикалық институт құрылды.
Статистика тарихының екінші бір бастауы Саяси арифметикамен бір мезгілде шыққан неміс ғалымы Г. Конрингтің (1605-1681) еңбектерінде қалыптаса бастаған мемлекеттану ғылымында жатыр. Мұнда статистика география, этнография, заң және басқа да ғылым салаларымен бірге зерттеледі. Себебі, статистиканың саяси экономикадан және басқа да әлеуметтік-экономикалық пәндерден әлі де жігін ажырата қоймаған кез еді.
Статистика сөзі ғылыми әдебиетте XVIII ғасырда қолданысқа енді және алғашқыда "мемлекеттану" деген мағынада ұғынылды. Бірақ статистика ғылымы XVII ғасырдың ортасында "саяси арифметика" нысанында дами бастады. Ғылымдағы бұл бағыттың бастауында ағылшын ғалымы - Уильям Петти (1623 - 1687) тұрды.
Статистика терминін ғылымға 1746 жылы неміс ғалымы Готфрид Ахенваль өзі сабақ беретін Германия университетінде "Мемлекет ісін жүргізу" курсының орнына "Статистиканы" қолдануды ұсынды. Осыған қарамастан статистиалық санаулар бұданда ерте жүргізілген болатын: Көне Қытайдахалық санағы, Көне Римде елдердің әскери күшін салыстыру, азаматтардың мүліктерін бағалау.
Статистиканың одан әрі дамуына көптеген ғалымдар өздерінің ғылыми еңбектерімен атсалысты. Солардың ішінде мына ғалымдардың аттарын атамай кетуге болмайды: наміс ғалымы (1719-1772), бельгия ғалымы А. Кетле (1796-1874), англия ғалымы А. Боули (1869-1957) және тағы басқалар. Мысалы, XIX ғасырдың ортасына қарай бельгия ғалымы А. Кетле және оның шәкірттері статистикалық қатарларда бірімен-бірі байланысты заңдылықтардың бар екендігін дәлелдеді. А. Кетле - Бельгияда дүние жүзінде бірінші болып мемлекеттік орталық статистика мекемесін құрады және ол бірінші халықаралық статистикалық конгрестің ұйымдастырушысы болып саналады. А. Кетле қоғамдағы бұқаралық құбылыстардың заңдылықтарын зерттеді.
XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басында статистика ғылымы қарыштап дами бастады. Оған көптеген ғалымдар мен статистиктердің сіңірген еңбектері дәлел бола алады. Мысалы, математикалық статистиканың ықтималдық теориясын қолдану арқылы көптеген сандық көрсеткіштерді есептеу тәсілдері анықталады. Бұл салада П.Л Чебышев, А.А Марков, А.М Ляпунов, С.Н Бернштейн сияқты атақты математиктер елеулі еңбек етті. Бұл кезде мемлекеттік статистика органдары да жетіліп, дами бастаған мезгіл еді. XX ғасырда Батыста математикалық статистика саласымен айналысқан ғалымдардың ішінен ең танымал Р. Фишер (1890-1962жж.) болып табылады.
XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басы аралығындағы кезең Ресей ғалымы А.А Чупровтың есімімен байланысты. Ғалым немістің сынына шыдамай күйреген Кетле доктринасының орнына академиялық статистика мектебі деп аталған жаңа статистикалық теорияны қалыптастыру мақсатын қойды.
Ресей статистикасының тарихында сипаттамалық мектептің өкілдері ретінде В.Н Татищевті (1686-1750), М.В Ломоносовты (1711-1765), ал Д. Бернулли (1700-1782) мен Л. Карфты (1743-1814) саяси арифметиктер ретінде атауға болады. Статистикалық әдістемені жетілдіруге А.А Чупров (1874-1926), В.С Немчинов (1894-1964), С.Г Струмилин (1877-1974) сияқты орыс ғалымдары атсалысты. Ал статистиканың матемтикалық бағытта дамуына П.П Чебышевтің (1821-1894), Н.А Марковтың (1856-1922), А.М Ляпуновтың (1857-1919) қосқан үлестері зор.
Кеңес статистикасы мектебінің осы бағытының сол кезеңдегі ең танымал өкілі ретінде В.И Хотимскийдің (1892-1937жж.), В.С Немчиновтың (1894-1964жж.), В.Н Старовскийдің (1905-1975жж.), А.Я Некрашаның (1886-1949жж.), А.Я Боярскийдің (1906-1985жж.),Б.С Ястремскийдің (1877-1962жж.) есімдері аталады. Соғыстан кейінгі кезеңде индекстік әдістің теориясына С.М Югенбург , В.Е Адамов, Г.И Бакланов, Л.С Казинец, И.Г Венецкий, ал статистикалық байланыс теориясына - Я.И Лукомский көп үлес қосты.
1.2 Қазақстанда статистиканың ұйымдастырылуы
Қазақстан статистикасының тамыры өткен ұзақтарға кетеді. Бірінші Қазақ мемлекеті - Қазақ Хандығы туралы оны растайтын статистикалық тарихи мәліметтер бар: оның алғашқы пайда болу кезінде (1459 жыл) Шу және Талас өзендерінің бойында (бүгінгі Жамбыл облысы аумағында) халықтың саны 200 мың адам , ал XV ғасырдың соңында олар 1 млн болды.
Бірақ, бүгінгі Қазақстан аумағында азды-көпті болса да жүйелі және орталықтандырылған статистикалық қызметтің өмірге келуі XVIII-ғасырдың екінші жартысына, былайша айтқанда Қазақстанның Ресей империясының құрамына кіру кезеңіне жатады. Оның аумағындағы бірінші жалпы халық санағы, Орыс патшалығының барлық жеріндегідей, 1897 жылдың 9-ақпанындағы (28 - қаңтардағы) жағдай бойынша өткізілді.
Қазақстан аумағында құрылған алғашқы мемлекеттік ресми статистикалық орган болып, Түркістан губерналық статистикалық комитет (құрылған күні - 1968 жылдың 22-қаңтары) пен оған бағынышты Сырдария және Жетісу облыстарындағы статбюролар саналады. XIX ғасырдың 70-жылдарының ортасында Орал облыстық статкомитет, 1877 жылы Семей және Ақмола (Омск қаласында) және 1895 жылы Торғай облыстарының статкомитеттері ұйымдастырылды. Бірақ, 1920жылға дейін Қазақстанда аталған және басқа да жергілікті статистикалық орган болған жоқ.
1925 жылы қаңтарда Орынбор қаласында (сол кездегі Қазақ АКСР-ның астанасы) бірінші, ал 1927 жылы сәуірде Қызылорда қаласында (Қазақ АКСР-ның екінші астанасы) екінші Республикалық статистика конференциялары болып өтті, олардың шешімдері мен ұсынымдары статоргандардың ұйымдастырылып нығаюына және методологиялық жабдықталуында үлкен роль атқарды.
1930-1948 жылдарда Республикадағы статистика қызметінің жалпы жұмысына және оның жоспарлы жүруіне басшылықты Қазақ АКСР- ның (1936 жылдан бастап Қазақ КСР) Мемлекеттік жоспарлау органы жүргізді. 1948 жылдан бастап статистика жүйесін дербес мемлекеттік орган Республика Министрлер Кеңесі жанындағы статистикалық басқарма басқарды, ал 1960 жылдан бастап Орталық Статистика басқармасы (ОСБ), 1987 жылдан бастап Статистика жөніндегі Мемлекеттік комитет (Мемстатком) басқарды. Статистика органдардағы барлық жедел және статистикалық есеп берулердің 1957-1958 жылдардан бастап орталықтандырылуына байланысты, олар кейінгі жылдардың барлығында да (КСРО-ның 1991 жылы ыдырауына дейін) шын мәнінде басшылық, жоспарлау және басқа да барлық деңгейдегі басқару органдарын, еліміздегі экономиканың және мәдениеттің жағдайы туралы және халық шаруашылығы жоспарының және көптеген шаруашылық жұмыстарының барысы мен орындалу қорытындылары туралы, жедел және жалпы жинақталған ақпаратпен жабдықтайтын жалғыз-ақ жүйе болды. Қазақстанның статистика органдары, бұрынғы КСРО-ның барлық статистикалық жүйесі сияқты Бүкілодақтық барлық сегіз халық санағын ұйымдастырып, өткізіп, жиынтығын қорытындылады; үнемі статистикалық жылнамалықты және көптеген кезеңдік, салалық және тематикалық жинақтар мен анықтамалықтарды бастырып шығарды.
1987-жылы тамыз айында статистика органын ұйымдастыру жүйесінде үлкен өзгеріс болды. Мұнда Орталық статистика басқармасы Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі мемлекеттік комитеті болып өзгертілді. Ал 1995-жылы статистика органына республикада болып жатқан қоғамдық құбылыстар мен процестерге талдау жасау жұмыстарының жүктелуіне байланысты талдау сөзі қосылып жазылатын болды. Сонымен, Қазақстан Республикасының Статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитетіболып қайта құрылды . Оның құқықтығы мен міндеттері Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996-жылғы 18-қаңтардағы қаулысы бойынша бекітілген Ереже анықталған және оны басшылыққа ала отырады.
Қазақ КСР-ның Мемлекеттік статистикасы, 1990 жылы Қазақ КСР-ның статистикасы мен есеп жүргізуі бойынша бірінші заңның жобасын жасауға кірісті. 1992 жылы қаңтарда Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің VІІ сессиясы "Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының бірінші Заңын қабылдады.
1993-жылы 29-қазанда Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен Қазақстан Республикасының Статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті Қазақстан Республикасының статистика агентігі болып қайта ұйымдастырылды және статистикалық мәліметтірдеі жинау, өңдеу, талдау жұмыстары бірыңғай принципке сай ортақ бағдарлама мен әдістеме бойынша жоғарыда көрсетілген ережеге сүйене отырып жүзеге асырылуда.
1996 жылы 29 қазанда Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен Қазақстан Республикасының Статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комиттеті Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігі болып қайта ұйымдастырылды және статистикалық мәліметтерді жинау, өңдеу, талдау жұмыстары бірыңғай принципке сай ортақ ьағдарлама мен әдістеме бойынша жоғарыда көрсетілген ережеге сүйене отырып жүзеге асырылуда.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігі елдің мемлкеттік статистикасына басышылық ететін, оның бүкіл аумағында статистикалық қызметтің мазмұны мен сипатын айқындайтын, мемлекеттік органдардың, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының жайы мен үрдісін сипаттайтын қажетті статистикалық және экономикалық деректерге деген мұқтажын қанағаттандыратын және халықаралық деңгейде статистикалық деректердің ақиқаттылығы мен әдістемелік салыстырмалылығын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасы атқарушы өкіметінің орталық органы болып табылады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика агенттігі өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын, Қазақстан Республикасының Заңдарын, Қазақстан Республикасының мемлекетаралық шарттары мен келісімдерін, Қазақстан Республикасы Президенттінің Жарлықтары мен өкімдерін, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларын және Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің өкімдерін басшылыққа алады.
1-кесте:Қазақстан статистикасының негізгі тарихи кезеңдері
1897ж.
Бірінші жалпы халық санағы
1920 ж. 8 қарашада
Қырғыз (Қазақ) АКСР-ныңХалықКомиссарларКеңесі Қырғыз (Қазақ) АКСР-ындағыМемлекеттік статистика туралыЕрежені бекітті. Қазақ АКСР-ның Статистика басқармасы құрылды.
1948 ж.
Қазақ КСР-ның Министрлер Кеңесі жанынан Статистика басқармасы құрылды.
1960 ж.
Қазақ КСР-ы МинистрлерКеңесіжанындағы Статистика басқармасы, Қазақ КСР-ы Министрлер Кеңесі жанындағы Орталық Статистика Басқармасы (Қазақ КСР-ның ОСБ) болып қайта құрылды.
1987 ж. 19 тамызда
Қазақ КСР-ның ОСБ-ы, Қазақ КСР-ның Статистика жөніндегі Мемлекеттік Комитеті (Қазақ КСР-ныңМемстаткомы) болып қайта құрылды.
1991 ж. 1 наурызда
Қазақ КСР-ныңМемстаткомы, Қазақстан Республикасының статистика және талдау жөніндегі Мемлекеттік Комитеті болып қайта құрылды.
1991 ж.
Экономиканың барлық секторында бағаның деңгейі мен серпінін (тарифін) реттеп бақылауды іске асыратын, бағаны тіркеудің арнаулы мемлекеттік қызметі құрылды.
1992 ж. қаңтарда
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің VII- сессиясында "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.
1992 ж. желтоқсанда
Ұлттық шоттар жүйесін (ҰШЖ) ендіруге негізі болып қызмет атқарған 1992 - 1995 жылдардағы алғашқы және бухгалтерлік есеп, статистиканы қайта құру жөніндегі мемлекеттік бағдарлама болып қабылданды.
1993 ж.
Қазақстан Республикасының бірінші Төлем балансы жасалды.
1996 ж. қазанда
1996 - 1998 жылдары Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистиканы жетілдірудің Бағдарламасы қабылданды.
1997 ж. 7 мамырда
"Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының жаңа Заңы қабылданды.
1998 ж. қарашада
1999 - 2005 жылдары Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистиканы жетілдірудің Бағдарламасы қабылданды.
1999 ж. 22қаңтарда
"Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрылымы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес, Ұлттық статистикалық агенттік Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі болып қайта құрылды.
1999 ж. 25- ақпан - 4 наурызаралығында
Қазақстан Республикасының Бірінші Ұлттық халық санағы жүргізілді.
2009ж.
Жалпы
2010 ж. 19 наурызда
"Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының жаңа Заңы қабылданды.
Ескерту: Ақпарат көзі www. Stat.kz
II. Қазақстанның статистикасын қайта құру
2.1 Қазақстанның статистикасын реформалау
1991 жылғы 16 желтоқсанда Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігі жарияланғаннан кейін Халық шаруашылығы балансы әдістемесіне негізделген статистикалық ақпарат жүйесінің елде қалыптасып келе жатқан қоғамдық-саяси және әлеуметтік-экономикалық қатынастарды дұрыс сипаттауға қабілетсіз екені белгілі болды.
Экономикалық және қоғамдық- саяси құрылыстың трансформациялануына, әлемдегі және мемлекет ішіндегі жағдайдың өзгеруіне байланысты қазақстандық статистиканы түбегейлі реформалау қажет болды, атап айтқанда:
oo Қазақстанның егемендік алуына байланысты тәуелсіз мемлекеттің мәртебесіне лайық ұлттық статистикалық жүйе құрып, қалыптастырудың қажет екенін көрсетті;
oo Қазақстанның әлемдік қауымдастыққа кіруі және тәуелсіз сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыруы техникалық-экономикалық және әллеуметтік ақпаратты әлемдік практика стандарттарына сәйкес жіктеу мен кодтау жүйесін енгізу талабын қойды;
oo Экономиканың нарықтық қатынастарға бет бұруы, мемлекеттік емес сектордың дамуы, жаңа мекемелік бірліктердің көптеп пайда болуы статистикалық бақылау әдістерін реформалауға, қазіргі заманғы статистикалық тіркелімдер құруға, экономикалық көрсеткіштерді қайта қарауға себеп болды.
Сөйтіп, статистиканы реформалау басынан бастап келесі үш негізгі мақсатты ұстанды: 1) тәуелсіз мемлекеттің мәртебесін лайық ұлттық статистикалық жүйе құру және оны қалыптастыру; 2) халықаралық деңгейде қабылданған статистикалық жіктемелер мен стандарттарды енгізу; 3) қазіргі заманғы статистикалық бақылау құралдары мен әдістерін енгізу.
XX ғасырдың соңғы он жылында Қазақстан мемлекеттік деңгейде статистиканы жетілдірудің үш бағдарламасын қабылдайды.
Бірінші- Статистиканы, бастапқы және бухгалтерлік есепті қайта құру жөніндегі мемлекеттік бағдарламада (Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1992 жылғы 29 желтоқсандағы № 1098 қаулысымен бекітілген) өзекті проблемаларды шешуге ерекше назар аударылып, ресурстар бөлінді.
Экономиканың нақты секторында, қаржы және банк саласында халықаралық деңгеймен бірдей ұлттық статистиканы қалыптастыру жөнінде шаралар қолданылады. Ұлттық шот жүйесінде көшу, республикада статистиканың сыртқы экономикалық қызмет, төлем балансы, баға және т.б жаңа тарауларына көшудің негізін қалайтын іс-шаралар кешені жүзеге асырылды. Статистиканың басқа салалары да халықаралық талаптарға сәйкес реформалана бастады.
Қолданылған шаралар жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) және басқа да макроэкономикалық көрсеткіштерді есептеуді бастауға, сонымен бірге елдің төлем балансын жасауға, баға статистикасын дамыту үшін бағалар мен тарифтерді тіркеу жөніндегі желі құруға мүмкіндік берді. Осы кезеңде нарықтық экономика субъектілердің мемлекеттік тіркелімі қалыптастырылды. Үлкен ЭЕМ-нан дербес компьютерлерге көшу жүзеге асырылды.
Статистиканы реформалаудың бірінші бағдарламасын іске асыру нәтижесінде тәуелсіз мемлекеттің мәртебесіне лайық ұлттық статистикалық жүйе құрылды. Республиканың мемлекеттік статистиканың тарихын зерттеуші К.Д Байжаннованың пікірінше Қазақстан осы миссияны 1991-1994 жылдар аралығында орындады. 1995 жылдан бастап алғашқы Бағдарламаны іске асырылып жатқан уақыттың өзінде-ақ республика халық шаруашылығы балансының көрсеткіштерін есептеуді алып тастап статистиканы реформалаудың екінші кезеңде қадам басты.
Екінші бағдарламада - Қазақстан Республикасында мемлекеттік статистиканы жетілдірудің 1996-1998 жылдарға арналған бағдарламасында ( Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 8 қазандағы № 1244 қаулысымен бекітілген) ақпарат жинаудың салалық қағидасынан кәсіпорын статистикасына бірте-бірте көшу; халықаралық жіктемелерімен үйлестірілген жаңа экономикалық жіктемелер мен техникалық-экономикалық ақпаратты кодтау жүйесін енгізу; қоғамның статистикалық ақпаратқа қажеттілігін бұдан да толық қанағаттандыру үшін жағдай жасау үшін статистикалық байқау әдістерін реформалау сияқты басты бағыттар белгіленеді.
Екінші бағдарламаны іске асыру:
1. Ұлттық шотты құруды жалғастыруға және салалық статистикаларды БҰҰ- ның 1993 жылғы ҰШС-тың әдістемелік негізінде реформалауды бастауға;
2. жаңа бухгалтерлік есеп жүйесінің енгізілуіне байланысты қаржы және ақша-кредит статистикасының нысандарын қайта қарауға;
3. статистикалық тіркелімді қалыптастыруға және статистикалық ақпарат әзірлегенде экономикалық қызметтің түрлерін халықаралық жіктеуді және өнім мен қызметтерді жіктеуді пайдалануға;
4. ауыл шаруашылығы статистикасының мысалында статистикалық ішінара бақылау әдістеріне көшуді бастауға, сондай-ақ шағын кәсіпорындардың мысалында кәсіпорын статистикасына көшіді бастауға;
5. статистика органдарын қазіргі заманғы есептеу техникасы және телекоммуникация құралдарымен техникалық қайта жарақтандырудың келесі кезеңіне көшуге, сондай-ақ республиканың статистикалық органдарының ақпараттық ресурстарын қалыптастыруды автоматтандыру жөніндегі жұмысты бастауға мүмкіндік берді.
Қазақстан Республикасының Парламенті 1997 жылғы мамырда Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистика туралы жаңа (екінші) Заңды қабылдады (Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистика туралы алғашқы Заң Қазақстанның Жоғарғы Кеңесінің VII сессиясында қаңтарда қабылданған болатын).
Жалпы 1996-1998 жылдары статистиканы реформалау басымдық, ресурстарды аса маңызды іргелі бағыттарда барынша шоғырландыру қағидасын негізге ала отырып іске асырылды, осының барлығы әлемдік статистикалық қауымдастыққа кіруге көп септігін тигізді.
Реформалаудың үшінші кезеңі Қазақстан Республикасында мемлекеттік статистиканы реформалаудың 1999-2005 жылдарға арналған бағдарламасында (Үкіметтің 1998 жылғы 19 қарашадағы № 1180 қаулысымен бекітілген) сәйкес жузеге асырылды. Осы бағдарлама еліміздің басқару органдарының, іскерлік орта мен қоғамды елдің, өңірлердің, экономиканың салалары сен секторларының әлеуметтік-экономикалық дамуы жөніндегі басқа елдердің ақпаратымен халықаралық деңгейде салыстыруға болатын дұрыс статистикалық ақпаратқа қажеттілігін толық қанағаттандыру мақсатында әзірленеді.
Бағдарламада Қазақстан Республикасының мемлекеттік статистикасын 1999-2005 жылдарға арналған мына басымды бағыттары көзделді:
oo халықаралық деңгейде қабылданған жіктемелермен үйлесетін ұлттық статистикалық жіктемелер жүйесін енгізу;
oo тіркелімдерді статистикалық қызметті ұйымдастырудың негізгі құралы ретінде дамыту;
oo статистикалық бақылау әдістерін жетілдіру және кәсіпорындардың статистикасына көшу;
oo нақты, сыртқы, мемлекеттік, қаржы және әлеуметтік секторларда көрсеткіштер жүйесін, сондай- ақ макроэкономикалық және салалық статистика әдіснамаларын жетілдіру;
oo жаңа ақпараттық технологияларды енгізу және автоматтандырылған жіктеу банкі, тіркелімдер, кіріктірілген бөлінген дереқорлар кіретін бірыңғай ақпараттық статистикалық ресустарды қалыптастыру;
oo статистикалық деректерді жариялау және тарату жүйесін жетілдіру;
oo статистика және ақпараттық технологиялар саласындағы мамандарға үздіксіз кәсіби білім беру жүйесін жетілдіру;
oo статистика саласында халықаралық ынтымақтастық жасасу қарастырылды.
ХВҚ-ның арнайы миссиясы 2002жылы республиканы Дерек таратудың арнайы стандартына (ДТАС) қосу мүмкіндігін қарастыру мақсатында қазақстандық статистиканың сапасын бағалады. Үкіметтің 1998 жылғы 11 қыркүйектегі №871 қаулысына сәйкес ҚР Статистика агенттігі Ұлттық банкпен және республиканың Қаржы министрлігімен бірлесе отырып 1999 жылғы сәуірде Қазақстанның ТМД елдерінің ішінде алғашқылардың бірі болып Дерек таратудың жалпы жүйесіне (ДТЖЖ) қосылуын қамтамасыз етті.
ХВҚ миссиясының қорытындылары бойынша есептер дайындалды. Аталмыш есептерде Қазақстанның 2003жылдың шілдесінде ДТАС-қа қосылуы үшін деректердің сапасын жақсартуы және бірқатар даярлық жұмысын жүргізуі жөніндегі ұсыныстар берілді. Осы жұмыстардың барлығы орындалғаннан кейін Қазақстан 2003 жылғы 24 наурызда,яғни
бұрын тағайындалған мерзімнен үш ай бұрын көрсетілген стандарттарға қосылды. ДТАС талаптарына сәйкес Агенттіктің сайтында (http www. Stat.kz) метадеректер, Аталмыш беттің экономикалық деректері Деректерді шығару күнтізбесіне сәйкес ұдайы жаңартылады.
Статистикалық деректердің сапасы жоғары болуына қарамастан, ҚР Статистика агенттігі шешімі табылған жағдайда қазақстандық статистиканың сапасын одан әрі арттыруға, яғни мынадай жағдайда:
1) Агенттіктің ұйымдастыру құрылымын жетілдіру;
2) статистикалық қызметтің ғылыми-талдау сипатын күшейту;
3) әкімшілік деректер көздерін пайдалану сияқты үш проблеманы анықтап, үш міндетті қалыптастырды.
Агенттіктің ұйымдастыру құрылымы жүйесін жетілдіру аясында Агенттікке бағынысты өңірлік ақпараттық-статистикалық орталықтарды (АСО) дерек өңдеу жөніндегі облыстық статистикаға (Агенттіктің аумақтық бөлімшелері) қосу арқылы (статистикалық деректерді жинау жөніндегі функцияларды беріп) Агенттіктің статистикалық ұйымдарының өңірлік құрылым оңтаййландырылды. Мұның өзі АСО-дың дерек өңдеу жөніндегі функциялары Статистика жөніндегі агенттіктің АЕО РМК еншілес мемлекеттік кәсіпорындарға берілді.
Қазақстанда халықаралық ұсынымдарға сәйкес орталықтандырылған мемлекеттік статистика жүйесі қабылданған.
Статистика агенттігі статистика саласында бірыңғай мемлекеттік саясат жүргізуді және басшылық жасауды келесі іс-шараларға негіздеп қамтамасыз етеді:
oo Статистиканы дамытудың ұзақ мерзімді бағдарламаларын әзірлеу және оларды іске асыру. Бағдарламада статистиканы ұйымдастыру, стандарттар мен әдістемелер әзірлеп енгізу жөніндегі іс-шаралар;
oo жыл сайынғы Статистикалық жұмыстардың жоспраны әзірлеу және оларды іске асыру. Осы жоспарларда Агенттік пен басқа да мемлекеттік органдар жүргізетін барлық статистикалық бақылаулардың тізбесі болады. Статистикалық жұмыс жоспарынан тыс жүргізілетін зерттеулер статистикалық болып табылмайды;
oo статистикалық бақылау жүргізуге арналған статистикалық нұсқаулар мен нысандарды әзірлеу және бекіту;
oo нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеу және оларды бекіту.
Басқа мемлекеттік органдардың (Ұлттық банктің, Бас прокуратурасынның, Қаржы министрлігінің, Денсаулық сақтау министрлігінің, Қаржы министрлігі Кеден комитеті және т.б ) статистикалық қызметін Агенттік үйлестіреді.
Статистика агенттігінің статистикалық қызметіне үш негізгі кезең; статистикалық деректерді жинау, өңдеу және тарату кіреді.
Осы жұмыстарды орындау үшін Агенттікке келесі функциялар жүктелген;
oo ұлттық санақты жүргізуді қоса алғанда статистикалық бақылауларды жүргізу;
oo жеке және заңды тұлғаларды статистикалық нысандар бланкілерімен және оларды толтыру жөніндегі нұсқаулармен қамтамасыз ету;
oo статистикалық дерекқордың жинақталуын, жүргізілуін және өзектілігін қамтамасыз ету, статистикалық ақпараттың барлық пайдаланушылар арасында қол жеткізімді құралдармен тарату.
Қазіргі уақытта Агенттік заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің бастапқы есебін тексеру түріндегі бақылау функцияларын атқарады.
Ресми статистиканың халықаралық қағидаларын сақтау мақсатында ғылыми зерттеулер мен халықаралық стандарттардың негізінде ресми статистиканың ашықтығын (демократиялығын) , деректердің сапасының жоғары деңгейін қамтамасыз ету талап етіледі. Осы мақсатта:
oo статистика жөніндегі ведомствоаралық кеңес (СВК) шеңберінде статистиканы жетілдіру бойынша жұмыс жүргізілді. 2005жылдың басында СВК жойылып Ресми статистика жөніндегі қоғамдық кеңес құрылды;
oo ғылыми-зерттеу қызметі жүзеге асырылыды;
oo еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуы Қазақстан Республикасының ғалымдарын жұмылдырумен талданады;
oo халықаралық ынтықмақтастық бойынша әр түрлі қызмет жүзеге асырылады.
Мем - лекеттік статистика туралы жа - ңар - тылған заң статистикалық ақ - параттың сапасын жетілдіру мен барлық статистикалық жүйенің әлеуетін жоғарылату мүмкіндігін кеңейткен. Осы ретте агенттік 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспар әзірлепті. Сол сияқты 2011-2014 жылдарға арналған 2008 Ұлттық шоттар жүйесі халықаралық стандар - тын енгізудің жаңа жоспары жа - салғаны да мәлім.
2011-2015 жылдарға Стратегиялық жоспар - Негізгі бағыт ұсынылатын ақпараттың сапасын жақсарту:
Стратегиялық жоспардың міндеттері:
1. Статистикалық әдіснаманы және құралдарды жетілдіру.
2. Ақпараттық жүйелерді әзірлеу, енгізу және дамыту.
3. Пайдаланушыларды статистикалық ақпаратпен қамтамасыз етуді
жақсарту.
1-мәселе. Статистикалық әдіснамаларды және құралдарды жетілдіру
6 жаңа әдіснама әзірленді:
1. Ұлттық Банкі қызметтерінің есебі;
2. Сақтандыру қызметтерінің есебі;
3. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 2
I. Статистика ғылымының даму тарихы
1.1 Статистика ғылымының пайда болу тарихы 4
1.2 Қазақстанда статистиканың ұйымдастырылуы 7
II. Қазақстанның статистикасын қайта құру
2.1 Қазақстанның статистикасын реформалау 11
2.2 Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігінің құрылымы 16
III. Статистика агенттігінің міндеттері мен атқаратын қызметтері
3.1 Статистика агенттігінің міндеттері мен атқаратын қызметтері,функциялары және құқықтары 20
3.2 Статистиканың жоспарлы және нарықтық экономикадағы рөлі 24
3.3 Халықаралық статистикалық ұйымдар және Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігімен байланысы 25
Қорытынды 30
Пайдаланған әдебиеттер 31
Кіріспе
"Статистика " - латынның статус (status) деген сөзі қазақшаға аударғанда заттың, нәрсенің, құбылыстың жай- күйі деген мағынаны білдіреді. Бұл сөзді алғаш рет неміс ғалымы Готфрид Ахенваль 1749 жылы жарияланған мемлекеттану туралы ғылыми жұмысында қолданды. Алғашқы кезде бұл сөз мемлекеттің саяси жағдайы деген мағынаны білдірді. Ғылым ретінде статистика тек XVIII ғасырда пайда болғанмен, статистикалық есептің өте ертеден жүргізілгені белгілі. Мысалы, көне заманның өзінде- ақ халықты, малды, жерді, қалаларды, есепке алып отырған.
Статистиканың тарихшылары әдетте статистиканың түп - тамыры ерте заманда кейбір сандық деректерді жинаудан басталады деп пайымдады.
Курстық жұмыстың тақырыбы: Статистика ғылымының даму тарихы - деп аталады. Бұл тақырыпты таңдауыма басты себеп болған мәселе, Статистика - бұл жан - жақты да, күрделі қоғамдық ғылым. Сондықтан да, статистиканың түп - тамырын білсек, онда болашақта экономиканың даму қарқынын, құрылымын, салалардың өзара байланысын сипаттайтын кеөрсеткіштерді есептеу және талдау әдістемесін әзірлеу, сол сияқты ұлттық шоттар жүйесі негізінде макроэкономикалық статистикалық үлгіні кұруды үйренеміз.
Курстық жұмыстың өзектілігі - статистика - бұл сандық көрсеткіштердің жиынтығы. Ол уақыт өткен сайын өзара байланыста әрқашан дамып, жетіліп, толығып отырады.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігі елдің мемлкеттік статистикасына басышылық ететін, оның бүкіл аумағында статистикалық қызметтің мазмұны мен сипатын айқындайтын, мемлекеттік органдардың, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының жайы мен үрдісін сипаттайтын қажетті статистикалық және экономикалық деректерге деген мұқтажын қанағаттандыратын және халықаралық деңгейде статистикалық деректердің ақиқаттылығы мен әдістемелік салыстырмалылығын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасы атқарушы өкіметінің орталық органы болып табылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 - жылғы 18-қаңтардағы қаулысы бойынша Қазақстан Республикасының статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті (бұдан әрі - Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігі болып оқылады) туралы Ереже бекітілген. Осы көрсетілген Ережеге сәйкес статистика органдары өз жұмыстарын ұйымдастырып және мұнда оның міндеттері мен атқаратын қызметтерін анықтайды.
Қазақстанда халықаралық ұсынымдарға сәйкес орталықтандырылған мемлекеттік статистика жүйесі қабылданған.
Курстық жұмыстың мақсаты - Статистика ғылымының тарихын зерттеу.
Курстық жұмыстың міндеттері:
1. Статистика агенттігінің міндеттерін анықтау;
2. Агенттіктің атқаратын қызметтерін көрсету;
3. Агенттіктің функциялары және құқықтарын дәлелдеу.
Курстық жұмыс - кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және де пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
Бірінші бөлімде, Статистика ғылымының тарихы және Қазақстанда статистиканың ұйымдастырылуы теориялық тұрғыда қарастырылған.
Екінші бөлімде, Қазақстанның статистикасын реформалау және Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігінің құрылымы практикалық тұрғыда қарастырылған.
Үшінші бөлімде, Статистика агенттігінің міндеттері мен атқаратын қызметтері, функциялары, құқықтары, Статистиканың жоспарлы және нарықтық экономикадағы рөлі және Халықаралық статистикалық ұйымдар және Қазақстан Республикасының Статистика Агенттігімен байланысы туралы мәліметтер келтірілген.
I. Статистика ғылымының даму тарихы
0.1 Статистика ғылымының пайда болу тарихы.
Статистиканың тарихшылары әдетте статистиканың түп - тамыры ерте заманда кейбір сандық деректерді жинаудан басталады деп пайымдады.
Мәселен, бізге төрт иың жылдан астам уақыт бұрын Қытайда халықты санау жөніндегі мәлімет жетті. Ал олардың бір санағаның өзі біздің дәуірімізге дейін 2238 жылы атақты Ся әулетінің заманында болғаны мәлім. Көне Египетте, Грецияда, Римде, Иранда, Жапония мен басқа да көне заман мемлекеттерінде де халық санағы болғаны жөніндегі мәліметтер баршылық.
Италияда XVI ғасырда халықаралық сауда дамыған әр түрлі мемлекеттер жөніндегі мәліметтердің жинақтары пайда бола бастады. Германияда XVII ғасырдың соңында мемлекеттердің жай-күйі жөнінде жиналатын материал жүйеге келтіріле бастады. Жаңа ғылым мемлекеттану деп аталып, оның негізін неміс ғылымы Г. Комринг (1606-1681жж.) қалады.
Г. Ахенваль (1719-1772 жылдары) 1742 жылдан бастап алғашқыда Магдебург, ал содан кейін Геттинген университетінде өзі статистика деп атаған жаңа оқу пәнін оқыта бастады. Мектеп 150 жылдан астам уақыт бойы өзінің теориялық негізін өзгертпестен жұмыс істеді. Аталмыш ғылымының мәні мен әдісі айқын белгіленбеген болатын, негізінен ақпараттық-сипаттау материалы жиналатын.
Статистика ғылымының қайнар көзінде екі мектеп тұрды:
1. Немістің сипаттамалық мектебі;
2. Ағылшынның саяси арифметиктер мектебі.
Сипаттамылық мектептің өкілдері мемлекеттің аумағын, халқын, шаруашылықты жүргізуін , назар аударарлық көрсеткіштерін статистика санмен емес, сөзбен сипаттауы қажет деп санады. Бұл мектептің көрнекті өкілдері Г. Конрингті (1606-1661), Г. Ахенвальды (1719-1772), А. Бюшингті (1724-1793) атауға болады.
Г. Конринг туралы - неміс профессор,сипаттамылық мектептің көрнекті өкілі. ХVII ғасырдан бастап негізгі шығармалары шыға бастаған. Конрингтің ең алғашқы жұмысы ХVIII бірінші жарты мемлекеттің("Notitia publicarum" rerum) оның жалғасын Ахенвальмен бірге статистиканың атауының жалпы сипаттамасын жүйеге келтірген. Осы тәртіпті негіздеуші мемлекеттің қазіргі күйінің байқауын салды. Конринг елді және адамдарды, мемлекеттік құрылымды және басқарманы, ал өзінің ғылымының мақсатын толығымен іс жүзінде суреттеді түсінген.
Г. Ахенваль (1719-1772)сипаттамылық мектептің өкілі.Ойлары терең нақты, тиянақты болды. Ол да статистиканы мемлекеттің пәні деп есептеді. Ахенваль мемлекеттік өмірдің көріністерін түсінді, қандай әл-ауқатқа бағытталғанын, қандай жағдайда мемлекеттің күшті және әлсіз екенін түсіндірген. Ахенваль статистика ғылымын кіршіксіз түсіндірген, көрінген амалмен салыстыруға, заңдылықтырға сүйенуге болмайтындығын айтқан.
Ал саяси арифметиктер қоғамдық құбылыстарды сан жағынан сипаттауды мақсат етті. Статистика ғылымы үшін бұл қоғамдық құбылыстар мен процестерді сипаттаудан оларды өлшеуге, зерттеуге көшкен жаңа кезең болды.
Саяси арифметиктер мектебінің негізін қалаушы және оның аса көрнекті өкілі болып ағылшын ғалымы В. Петти (1623-1687) саналады. Ол осы мектептің статистикалық-экономикалық бағыты бойынша зерттеулер жүргізсе, Д. Граунт (1620-1674), Э.Галлей (1656-1742) демографиялық процестерді талдады. Бұл ғалымдар алғаш рет қоғамның дамуын сан жағынан көрсетуге тырысты және олардың алдарына қойған міндеттері қазіргі статистика міндеттеріне ұқсас болды.
Осы бағыттың мектебінің негіздеушісі Уильям Петти(1623-1687) болды. Саяси арифметиктер мектебінің белгілі өкілі болып саналады. Ағылшын политэконом статистикалық ғылымның негізін салды. Оның еңбектерінде статистикалық -экономикалық бағыт негізгі бюллетеньнің өңдеуі туралы және лондондық халықтың табиғи қозғалысы туралы айтылған.
Д. Граунт (1620-1674). Д. Граунттың ағылшын статистикасының заңдылықтарын және олардың қоғамдағы көріністерінің арасындағы байланысты талдаған. Осы көрнекті мектептің өкілі статистиканы математикалық тұрғыдан қарастырған. Мысалы, Д. Граунт Лондонда (100 туылған қызға 107 жігіт деген тұжырым жасаған.
Статистика қоғамдық ғылым ретінде бертінде пайда болды және оның даму кезеңдерінің өзінше тарихы бар. Статистика ғылымының даму процесін, бастамасын XVII ғасырдың аяқ кезінен Англиядан бастайды. Оның негізін ағылшын ғалымдар Джон Граунт (1620-1674) пен Вильям Петтидің (1623-1687) "Саяси арифметика " атты еңбегі қалады. Олардың еңбектерінде демографиялық және статистикалық - экономикалық деп аталатын екі бағытқа баса назар аударылды. Мектеп Ұлыбританияда ғана емес, сонымен шет елдерде де, атап айтқанда голландия мен Францияда дамыды. В. Петтидің еңбегінің маңыздылығы сонда, ол сандық көрсеткіштер заңдылығын қолдана отырып, қоғамдағы болып жатқан көптеген құбылыстар мен өзгерістерді анық көрсеткендігі, яғни өңдеу, талдау жұмыстарын қалай жүргізу керек екендігі айқындағаны.
Капиталистік құрылымның дамуына байланысты мемлекеттік басқарудың бір құралы ретінде статистиканың рөлі артып, статистикалық қызметтің жылдам жандануына жол ашылды.
XVIII ғасырда ғылым ретінде қалыптасқан статистика келесі ғасырдың өзінде-ақ жалпы ғылымда өзінің орнына нық орналасты. Көптеген еуропалық елдерде XIX ғасырда әр түрлі статистикалық мәліметтерді жинаумен және өңдеумен жүйелі түрде айналыса бастаған арнайы мекемелер құрылды. Мәселен, Францияда 1801 жылы статистикалық бөро құрылды, содан кейін мемлекеттік статистика органдары Пруссияда, Австрияда, Бельгияда, Англия мен Ресейде пайда болды.
1853 жылы Брюссельде бірінші Халықаралық статистикалық конгресс өтті, содан кейін ол жиырма жыл бойы Еуропаның әр түрлі қалаларында сегіз рет өткізілді. 1885 жылы тұрақты халықаралық статистикалық орган - Халықаралық конгрестің функциясын атқаратын Халықаралық статистикалық институт құрылды.
Статистика тарихының екінші бір бастауы Саяси арифметикамен бір мезгілде шыққан неміс ғалымы Г. Конрингтің (1605-1681) еңбектерінде қалыптаса бастаған мемлекеттану ғылымында жатыр. Мұнда статистика география, этнография, заң және басқа да ғылым салаларымен бірге зерттеледі. Себебі, статистиканың саяси экономикадан және басқа да әлеуметтік-экономикалық пәндерден әлі де жігін ажырата қоймаған кез еді.
Статистика сөзі ғылыми әдебиетте XVIII ғасырда қолданысқа енді және алғашқыда "мемлекеттану" деген мағынада ұғынылды. Бірақ статистика ғылымы XVII ғасырдың ортасында "саяси арифметика" нысанында дами бастады. Ғылымдағы бұл бағыттың бастауында ағылшын ғалымы - Уильям Петти (1623 - 1687) тұрды.
Статистика терминін ғылымға 1746 жылы неміс ғалымы Готфрид Ахенваль өзі сабақ беретін Германия университетінде "Мемлекет ісін жүргізу" курсының орнына "Статистиканы" қолдануды ұсынды. Осыған қарамастан статистиалық санаулар бұданда ерте жүргізілген болатын: Көне Қытайдахалық санағы, Көне Римде елдердің әскери күшін салыстыру, азаматтардың мүліктерін бағалау.
Статистиканың одан әрі дамуына көптеген ғалымдар өздерінің ғылыми еңбектерімен атсалысты. Солардың ішінде мына ғалымдардың аттарын атамай кетуге болмайды: наміс ғалымы (1719-1772), бельгия ғалымы А. Кетле (1796-1874), англия ғалымы А. Боули (1869-1957) және тағы басқалар. Мысалы, XIX ғасырдың ортасына қарай бельгия ғалымы А. Кетле және оның шәкірттері статистикалық қатарларда бірімен-бірі байланысты заңдылықтардың бар екендігін дәлелдеді. А. Кетле - Бельгияда дүние жүзінде бірінші болып мемлекеттік орталық статистика мекемесін құрады және ол бірінші халықаралық статистикалық конгрестің ұйымдастырушысы болып саналады. А. Кетле қоғамдағы бұқаралық құбылыстардың заңдылықтарын зерттеді.
XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басында статистика ғылымы қарыштап дами бастады. Оған көптеген ғалымдар мен статистиктердің сіңірген еңбектері дәлел бола алады. Мысалы, математикалық статистиканың ықтималдық теориясын қолдану арқылы көптеген сандық көрсеткіштерді есептеу тәсілдері анықталады. Бұл салада П.Л Чебышев, А.А Марков, А.М Ляпунов, С.Н Бернштейн сияқты атақты математиктер елеулі еңбек етті. Бұл кезде мемлекеттік статистика органдары да жетіліп, дами бастаған мезгіл еді. XX ғасырда Батыста математикалық статистика саласымен айналысқан ғалымдардың ішінен ең танымал Р. Фишер (1890-1962жж.) болып табылады.
XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басы аралығындағы кезең Ресей ғалымы А.А Чупровтың есімімен байланысты. Ғалым немістің сынына шыдамай күйреген Кетле доктринасының орнына академиялық статистика мектебі деп аталған жаңа статистикалық теорияны қалыптастыру мақсатын қойды.
Ресей статистикасының тарихында сипаттамалық мектептің өкілдері ретінде В.Н Татищевті (1686-1750), М.В Ломоносовты (1711-1765), ал Д. Бернулли (1700-1782) мен Л. Карфты (1743-1814) саяси арифметиктер ретінде атауға болады. Статистикалық әдістемені жетілдіруге А.А Чупров (1874-1926), В.С Немчинов (1894-1964), С.Г Струмилин (1877-1974) сияқты орыс ғалымдары атсалысты. Ал статистиканың матемтикалық бағытта дамуына П.П Чебышевтің (1821-1894), Н.А Марковтың (1856-1922), А.М Ляпуновтың (1857-1919) қосқан үлестері зор.
Кеңес статистикасы мектебінің осы бағытының сол кезеңдегі ең танымал өкілі ретінде В.И Хотимскийдің (1892-1937жж.), В.С Немчиновтың (1894-1964жж.), В.Н Старовскийдің (1905-1975жж.), А.Я Некрашаның (1886-1949жж.), А.Я Боярскийдің (1906-1985жж.),Б.С Ястремскийдің (1877-1962жж.) есімдері аталады. Соғыстан кейінгі кезеңде индекстік әдістің теориясына С.М Югенбург , В.Е Адамов, Г.И Бакланов, Л.С Казинец, И.Г Венецкий, ал статистикалық байланыс теориясына - Я.И Лукомский көп үлес қосты.
1.2 Қазақстанда статистиканың ұйымдастырылуы
Қазақстан статистикасының тамыры өткен ұзақтарға кетеді. Бірінші Қазақ мемлекеті - Қазақ Хандығы туралы оны растайтын статистикалық тарихи мәліметтер бар: оның алғашқы пайда болу кезінде (1459 жыл) Шу және Талас өзендерінің бойында (бүгінгі Жамбыл облысы аумағында) халықтың саны 200 мың адам , ал XV ғасырдың соңында олар 1 млн болды.
Бірақ, бүгінгі Қазақстан аумағында азды-көпті болса да жүйелі және орталықтандырылған статистикалық қызметтің өмірге келуі XVIII-ғасырдың екінші жартысына, былайша айтқанда Қазақстанның Ресей империясының құрамына кіру кезеңіне жатады. Оның аумағындағы бірінші жалпы халық санағы, Орыс патшалығының барлық жеріндегідей, 1897 жылдың 9-ақпанындағы (28 - қаңтардағы) жағдай бойынша өткізілді.
Қазақстан аумағында құрылған алғашқы мемлекеттік ресми статистикалық орган болып, Түркістан губерналық статистикалық комитет (құрылған күні - 1968 жылдың 22-қаңтары) пен оған бағынышты Сырдария және Жетісу облыстарындағы статбюролар саналады. XIX ғасырдың 70-жылдарының ортасында Орал облыстық статкомитет, 1877 жылы Семей және Ақмола (Омск қаласында) және 1895 жылы Торғай облыстарының статкомитеттері ұйымдастырылды. Бірақ, 1920жылға дейін Қазақстанда аталған және басқа да жергілікті статистикалық орган болған жоқ.
1925 жылы қаңтарда Орынбор қаласында (сол кездегі Қазақ АКСР-ның астанасы) бірінші, ал 1927 жылы сәуірде Қызылорда қаласында (Қазақ АКСР-ның екінші астанасы) екінші Республикалық статистика конференциялары болып өтті, олардың шешімдері мен ұсынымдары статоргандардың ұйымдастырылып нығаюына және методологиялық жабдықталуында үлкен роль атқарды.
1930-1948 жылдарда Республикадағы статистика қызметінің жалпы жұмысына және оның жоспарлы жүруіне басшылықты Қазақ АКСР- ның (1936 жылдан бастап Қазақ КСР) Мемлекеттік жоспарлау органы жүргізді. 1948 жылдан бастап статистика жүйесін дербес мемлекеттік орган Республика Министрлер Кеңесі жанындағы статистикалық басқарма басқарды, ал 1960 жылдан бастап Орталық Статистика басқармасы (ОСБ), 1987 жылдан бастап Статистика жөніндегі Мемлекеттік комитет (Мемстатком) басқарды. Статистика органдардағы барлық жедел және статистикалық есеп берулердің 1957-1958 жылдардан бастап орталықтандырылуына байланысты, олар кейінгі жылдардың барлығында да (КСРО-ның 1991 жылы ыдырауына дейін) шын мәнінде басшылық, жоспарлау және басқа да барлық деңгейдегі басқару органдарын, еліміздегі экономиканың және мәдениеттің жағдайы туралы және халық шаруашылығы жоспарының және көптеген шаруашылық жұмыстарының барысы мен орындалу қорытындылары туралы, жедел және жалпы жинақталған ақпаратпен жабдықтайтын жалғыз-ақ жүйе болды. Қазақстанның статистика органдары, бұрынғы КСРО-ның барлық статистикалық жүйесі сияқты Бүкілодақтық барлық сегіз халық санағын ұйымдастырып, өткізіп, жиынтығын қорытындылады; үнемі статистикалық жылнамалықты және көптеген кезеңдік, салалық және тематикалық жинақтар мен анықтамалықтарды бастырып шығарды.
1987-жылы тамыз айында статистика органын ұйымдастыру жүйесінде үлкен өзгеріс болды. Мұнда Орталық статистика басқармасы Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі мемлекеттік комитеті болып өзгертілді. Ал 1995-жылы статистика органына республикада болып жатқан қоғамдық құбылыстар мен процестерге талдау жасау жұмыстарының жүктелуіне байланысты талдау сөзі қосылып жазылатын болды. Сонымен, Қазақстан Республикасының Статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитетіболып қайта құрылды . Оның құқықтығы мен міндеттері Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996-жылғы 18-қаңтардағы қаулысы бойынша бекітілген Ереже анықталған және оны басшылыққа ала отырады.
Қазақ КСР-ның Мемлекеттік статистикасы, 1990 жылы Қазақ КСР-ның статистикасы мен есеп жүргізуі бойынша бірінші заңның жобасын жасауға кірісті. 1992 жылы қаңтарда Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің VІІ сессиясы "Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының бірінші Заңын қабылдады.
1993-жылы 29-қазанда Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен Қазақстан Республикасының Статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті Қазақстан Республикасының статистика агентігі болып қайта ұйымдастырылды және статистикалық мәліметтірдеі жинау, өңдеу, талдау жұмыстары бірыңғай принципке сай ортақ бағдарлама мен әдістеме бойынша жоғарыда көрсетілген ережеге сүйене отырып жүзеге асырылуда.
1996 жылы 29 қазанда Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен Қазақстан Республикасының Статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комиттеті Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігі болып қайта ұйымдастырылды және статистикалық мәліметтерді жинау, өңдеу, талдау жұмыстары бірыңғай принципке сай ортақ ьағдарлама мен әдістеме бойынша жоғарыда көрсетілген ережеге сүйене отырып жүзеге асырылуда.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігі елдің мемлкеттік статистикасына басышылық ететін, оның бүкіл аумағында статистикалық қызметтің мазмұны мен сипатын айқындайтын, мемлекеттік органдардың, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының жайы мен үрдісін сипаттайтын қажетті статистикалық және экономикалық деректерге деген мұқтажын қанағаттандыратын және халықаралық деңгейде статистикалық деректердің ақиқаттылығы мен әдістемелік салыстырмалылығын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасы атқарушы өкіметінің орталық органы болып табылады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика агенттігі өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын, Қазақстан Республикасының Заңдарын, Қазақстан Республикасының мемлекетаралық шарттары мен келісімдерін, Қазақстан Республикасы Президенттінің Жарлықтары мен өкімдерін, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларын және Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің өкімдерін басшылыққа алады.
1-кесте:Қазақстан статистикасының негізгі тарихи кезеңдері
1897ж.
Бірінші жалпы халық санағы
1920 ж. 8 қарашада
Қырғыз (Қазақ) АКСР-ныңХалықКомиссарларКеңесі Қырғыз (Қазақ) АКСР-ындағыМемлекеттік статистика туралыЕрежені бекітті. Қазақ АКСР-ның Статистика басқармасы құрылды.
1948 ж.
Қазақ КСР-ның Министрлер Кеңесі жанынан Статистика басқармасы құрылды.
1960 ж.
Қазақ КСР-ы МинистрлерКеңесіжанындағы Статистика басқармасы, Қазақ КСР-ы Министрлер Кеңесі жанындағы Орталық Статистика Басқармасы (Қазақ КСР-ның ОСБ) болып қайта құрылды.
1987 ж. 19 тамызда
Қазақ КСР-ның ОСБ-ы, Қазақ КСР-ның Статистика жөніндегі Мемлекеттік Комитеті (Қазақ КСР-ныңМемстаткомы) болып қайта құрылды.
1991 ж. 1 наурызда
Қазақ КСР-ныңМемстаткомы, Қазақстан Республикасының статистика және талдау жөніндегі Мемлекеттік Комитеті болып қайта құрылды.
1991 ж.
Экономиканың барлық секторында бағаның деңгейі мен серпінін (тарифін) реттеп бақылауды іске асыратын, бағаны тіркеудің арнаулы мемлекеттік қызметі құрылды.
1992 ж. қаңтарда
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің VII- сессиясында "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.
1992 ж. желтоқсанда
Ұлттық шоттар жүйесін (ҰШЖ) ендіруге негізі болып қызмет атқарған 1992 - 1995 жылдардағы алғашқы және бухгалтерлік есеп, статистиканы қайта құру жөніндегі мемлекеттік бағдарлама болып қабылданды.
1993 ж.
Қазақстан Республикасының бірінші Төлем балансы жасалды.
1996 ж. қазанда
1996 - 1998 жылдары Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистиканы жетілдірудің Бағдарламасы қабылданды.
1997 ж. 7 мамырда
"Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының жаңа Заңы қабылданды.
1998 ж. қарашада
1999 - 2005 жылдары Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистиканы жетілдірудің Бағдарламасы қабылданды.
1999 ж. 22қаңтарда
"Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрылымы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес, Ұлттық статистикалық агенттік Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі болып қайта құрылды.
1999 ж. 25- ақпан - 4 наурызаралығында
Қазақстан Республикасының Бірінші Ұлттық халық санағы жүргізілді.
2009ж.
Жалпы
2010 ж. 19 наурызда
"Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының жаңа Заңы қабылданды.
Ескерту: Ақпарат көзі www. Stat.kz
II. Қазақстанның статистикасын қайта құру
2.1 Қазақстанның статистикасын реформалау
1991 жылғы 16 желтоқсанда Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігі жарияланғаннан кейін Халық шаруашылығы балансы әдістемесіне негізделген статистикалық ақпарат жүйесінің елде қалыптасып келе жатқан қоғамдық-саяси және әлеуметтік-экономикалық қатынастарды дұрыс сипаттауға қабілетсіз екені белгілі болды.
Экономикалық және қоғамдық- саяси құрылыстың трансформациялануына, әлемдегі және мемлекет ішіндегі жағдайдың өзгеруіне байланысты қазақстандық статистиканы түбегейлі реформалау қажет болды, атап айтқанда:
oo Қазақстанның егемендік алуына байланысты тәуелсіз мемлекеттің мәртебесіне лайық ұлттық статистикалық жүйе құрып, қалыптастырудың қажет екенін көрсетті;
oo Қазақстанның әлемдік қауымдастыққа кіруі және тәуелсіз сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыруы техникалық-экономикалық және әллеуметтік ақпаратты әлемдік практика стандарттарына сәйкес жіктеу мен кодтау жүйесін енгізу талабын қойды;
oo Экономиканың нарықтық қатынастарға бет бұруы, мемлекеттік емес сектордың дамуы, жаңа мекемелік бірліктердің көптеп пайда болуы статистикалық бақылау әдістерін реформалауға, қазіргі заманғы статистикалық тіркелімдер құруға, экономикалық көрсеткіштерді қайта қарауға себеп болды.
Сөйтіп, статистиканы реформалау басынан бастап келесі үш негізгі мақсатты ұстанды: 1) тәуелсіз мемлекеттің мәртебесін лайық ұлттық статистикалық жүйе құру және оны қалыптастыру; 2) халықаралық деңгейде қабылданған статистикалық жіктемелер мен стандарттарды енгізу; 3) қазіргі заманғы статистикалық бақылау құралдары мен әдістерін енгізу.
XX ғасырдың соңғы он жылында Қазақстан мемлекеттік деңгейде статистиканы жетілдірудің үш бағдарламасын қабылдайды.
Бірінші- Статистиканы, бастапқы және бухгалтерлік есепті қайта құру жөніндегі мемлекеттік бағдарламада (Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1992 жылғы 29 желтоқсандағы № 1098 қаулысымен бекітілген) өзекті проблемаларды шешуге ерекше назар аударылып, ресурстар бөлінді.
Экономиканың нақты секторында, қаржы және банк саласында халықаралық деңгеймен бірдей ұлттық статистиканы қалыптастыру жөнінде шаралар қолданылады. Ұлттық шот жүйесінде көшу, республикада статистиканың сыртқы экономикалық қызмет, төлем балансы, баға және т.б жаңа тарауларына көшудің негізін қалайтын іс-шаралар кешені жүзеге асырылды. Статистиканың басқа салалары да халықаралық талаптарға сәйкес реформалана бастады.
Қолданылған шаралар жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) және басқа да макроэкономикалық көрсеткіштерді есептеуді бастауға, сонымен бірге елдің төлем балансын жасауға, баға статистикасын дамыту үшін бағалар мен тарифтерді тіркеу жөніндегі желі құруға мүмкіндік берді. Осы кезеңде нарықтық экономика субъектілердің мемлекеттік тіркелімі қалыптастырылды. Үлкен ЭЕМ-нан дербес компьютерлерге көшу жүзеге асырылды.
Статистиканы реформалаудың бірінші бағдарламасын іске асыру нәтижесінде тәуелсіз мемлекеттің мәртебесіне лайық ұлттық статистикалық жүйе құрылды. Республиканың мемлекеттік статистиканың тарихын зерттеуші К.Д Байжаннованың пікірінше Қазақстан осы миссияны 1991-1994 жылдар аралығында орындады. 1995 жылдан бастап алғашқы Бағдарламаны іске асырылып жатқан уақыттың өзінде-ақ республика халық шаруашылығы балансының көрсеткіштерін есептеуді алып тастап статистиканы реформалаудың екінші кезеңде қадам басты.
Екінші бағдарламада - Қазақстан Республикасында мемлекеттік статистиканы жетілдірудің 1996-1998 жылдарға арналған бағдарламасында ( Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 8 қазандағы № 1244 қаулысымен бекітілген) ақпарат жинаудың салалық қағидасынан кәсіпорын статистикасына бірте-бірте көшу; халықаралық жіктемелерімен үйлестірілген жаңа экономикалық жіктемелер мен техникалық-экономикалық ақпаратты кодтау жүйесін енгізу; қоғамның статистикалық ақпаратқа қажеттілігін бұдан да толық қанағаттандыру үшін жағдай жасау үшін статистикалық байқау әдістерін реформалау сияқты басты бағыттар белгіленеді.
Екінші бағдарламаны іске асыру:
1. Ұлттық шотты құруды жалғастыруға және салалық статистикаларды БҰҰ- ның 1993 жылғы ҰШС-тың әдістемелік негізінде реформалауды бастауға;
2. жаңа бухгалтерлік есеп жүйесінің енгізілуіне байланысты қаржы және ақша-кредит статистикасының нысандарын қайта қарауға;
3. статистикалық тіркелімді қалыптастыруға және статистикалық ақпарат әзірлегенде экономикалық қызметтің түрлерін халықаралық жіктеуді және өнім мен қызметтерді жіктеуді пайдалануға;
4. ауыл шаруашылығы статистикасының мысалында статистикалық ішінара бақылау әдістеріне көшуді бастауға, сондай-ақ шағын кәсіпорындардың мысалында кәсіпорын статистикасына көшіді бастауға;
5. статистика органдарын қазіргі заманғы есептеу техникасы және телекоммуникация құралдарымен техникалық қайта жарақтандырудың келесі кезеңіне көшуге, сондай-ақ республиканың статистикалық органдарының ақпараттық ресурстарын қалыптастыруды автоматтандыру жөніндегі жұмысты бастауға мүмкіндік берді.
Қазақстан Республикасының Парламенті 1997 жылғы мамырда Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистика туралы жаңа (екінші) Заңды қабылдады (Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік статистика туралы алғашқы Заң Қазақстанның Жоғарғы Кеңесінің VII сессиясында қаңтарда қабылданған болатын).
Жалпы 1996-1998 жылдары статистиканы реформалау басымдық, ресурстарды аса маңызды іргелі бағыттарда барынша шоғырландыру қағидасын негізге ала отырып іске асырылды, осының барлығы әлемдік статистикалық қауымдастыққа кіруге көп септігін тигізді.
Реформалаудың үшінші кезеңі Қазақстан Республикасында мемлекеттік статистиканы реформалаудың 1999-2005 жылдарға арналған бағдарламасында (Үкіметтің 1998 жылғы 19 қарашадағы № 1180 қаулысымен бекітілген) сәйкес жузеге асырылды. Осы бағдарлама еліміздің басқару органдарының, іскерлік орта мен қоғамды елдің, өңірлердің, экономиканың салалары сен секторларының әлеуметтік-экономикалық дамуы жөніндегі басқа елдердің ақпаратымен халықаралық деңгейде салыстыруға болатын дұрыс статистикалық ақпаратқа қажеттілігін толық қанағаттандыру мақсатында әзірленеді.
Бағдарламада Қазақстан Республикасының мемлекеттік статистикасын 1999-2005 жылдарға арналған мына басымды бағыттары көзделді:
oo халықаралық деңгейде қабылданған жіктемелермен үйлесетін ұлттық статистикалық жіктемелер жүйесін енгізу;
oo тіркелімдерді статистикалық қызметті ұйымдастырудың негізгі құралы ретінде дамыту;
oo статистикалық бақылау әдістерін жетілдіру және кәсіпорындардың статистикасына көшу;
oo нақты, сыртқы, мемлекеттік, қаржы және әлеуметтік секторларда көрсеткіштер жүйесін, сондай- ақ макроэкономикалық және салалық статистика әдіснамаларын жетілдіру;
oo жаңа ақпараттық технологияларды енгізу және автоматтандырылған жіктеу банкі, тіркелімдер, кіріктірілген бөлінген дереқорлар кіретін бірыңғай ақпараттық статистикалық ресустарды қалыптастыру;
oo статистикалық деректерді жариялау және тарату жүйесін жетілдіру;
oo статистика және ақпараттық технологиялар саласындағы мамандарға үздіксіз кәсіби білім беру жүйесін жетілдіру;
oo статистика саласында халықаралық ынтымақтастық жасасу қарастырылды.
ХВҚ-ның арнайы миссиясы 2002жылы республиканы Дерек таратудың арнайы стандартына (ДТАС) қосу мүмкіндігін қарастыру мақсатында қазақстандық статистиканың сапасын бағалады. Үкіметтің 1998 жылғы 11 қыркүйектегі №871 қаулысына сәйкес ҚР Статистика агенттігі Ұлттық банкпен және республиканың Қаржы министрлігімен бірлесе отырып 1999 жылғы сәуірде Қазақстанның ТМД елдерінің ішінде алғашқылардың бірі болып Дерек таратудың жалпы жүйесіне (ДТЖЖ) қосылуын қамтамасыз етті.
ХВҚ миссиясының қорытындылары бойынша есептер дайындалды. Аталмыш есептерде Қазақстанның 2003жылдың шілдесінде ДТАС-қа қосылуы үшін деректердің сапасын жақсартуы және бірқатар даярлық жұмысын жүргізуі жөніндегі ұсыныстар берілді. Осы жұмыстардың барлығы орындалғаннан кейін Қазақстан 2003 жылғы 24 наурызда,яғни
бұрын тағайындалған мерзімнен үш ай бұрын көрсетілген стандарттарға қосылды. ДТАС талаптарына сәйкес Агенттіктің сайтында (http www. Stat.kz) метадеректер, Аталмыш беттің экономикалық деректері Деректерді шығару күнтізбесіне сәйкес ұдайы жаңартылады.
Статистикалық деректердің сапасы жоғары болуына қарамастан, ҚР Статистика агенттігі шешімі табылған жағдайда қазақстандық статистиканың сапасын одан әрі арттыруға, яғни мынадай жағдайда:
1) Агенттіктің ұйымдастыру құрылымын жетілдіру;
2) статистикалық қызметтің ғылыми-талдау сипатын күшейту;
3) әкімшілік деректер көздерін пайдалану сияқты үш проблеманы анықтап, үш міндетті қалыптастырды.
Агенттіктің ұйымдастыру құрылымы жүйесін жетілдіру аясында Агенттікке бағынысты өңірлік ақпараттық-статистикалық орталықтарды (АСО) дерек өңдеу жөніндегі облыстық статистикаға (Агенттіктің аумақтық бөлімшелері) қосу арқылы (статистикалық деректерді жинау жөніндегі функцияларды беріп) Агенттіктің статистикалық ұйымдарының өңірлік құрылым оңтаййландырылды. Мұның өзі АСО-дың дерек өңдеу жөніндегі функциялары Статистика жөніндегі агенттіктің АЕО РМК еншілес мемлекеттік кәсіпорындарға берілді.
Қазақстанда халықаралық ұсынымдарға сәйкес орталықтандырылған мемлекеттік статистика жүйесі қабылданған.
Статистика агенттігі статистика саласында бірыңғай мемлекеттік саясат жүргізуді және басшылық жасауды келесі іс-шараларға негіздеп қамтамасыз етеді:
oo Статистиканы дамытудың ұзақ мерзімді бағдарламаларын әзірлеу және оларды іске асыру. Бағдарламада статистиканы ұйымдастыру, стандарттар мен әдістемелер әзірлеп енгізу жөніндегі іс-шаралар;
oo жыл сайынғы Статистикалық жұмыстардың жоспраны әзірлеу және оларды іске асыру. Осы жоспарларда Агенттік пен басқа да мемлекеттік органдар жүргізетін барлық статистикалық бақылаулардың тізбесі болады. Статистикалық жұмыс жоспарынан тыс жүргізілетін зерттеулер статистикалық болып табылмайды;
oo статистикалық бақылау жүргізуге арналған статистикалық нұсқаулар мен нысандарды әзірлеу және бекіту;
oo нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеу және оларды бекіту.
Басқа мемлекеттік органдардың (Ұлттық банктің, Бас прокуратурасынның, Қаржы министрлігінің, Денсаулық сақтау министрлігінің, Қаржы министрлігі Кеден комитеті және т.б ) статистикалық қызметін Агенттік үйлестіреді.
Статистика агенттігінің статистикалық қызметіне үш негізгі кезең; статистикалық деректерді жинау, өңдеу және тарату кіреді.
Осы жұмыстарды орындау үшін Агенттікке келесі функциялар жүктелген;
oo ұлттық санақты жүргізуді қоса алғанда статистикалық бақылауларды жүргізу;
oo жеке және заңды тұлғаларды статистикалық нысандар бланкілерімен және оларды толтыру жөніндегі нұсқаулармен қамтамасыз ету;
oo статистикалық дерекқордың жинақталуын, жүргізілуін және өзектілігін қамтамасыз ету, статистикалық ақпараттың барлық пайдаланушылар арасында қол жеткізімді құралдармен тарату.
Қазіргі уақытта Агенттік заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің бастапқы есебін тексеру түріндегі бақылау функцияларын атқарады.
Ресми статистиканың халықаралық қағидаларын сақтау мақсатында ғылыми зерттеулер мен халықаралық стандарттардың негізінде ресми статистиканың ашықтығын (демократиялығын) , деректердің сапасының жоғары деңгейін қамтамасыз ету талап етіледі. Осы мақсатта:
oo статистика жөніндегі ведомствоаралық кеңес (СВК) шеңберінде статистиканы жетілдіру бойынша жұмыс жүргізілді. 2005жылдың басында СВК жойылып Ресми статистика жөніндегі қоғамдық кеңес құрылды;
oo ғылыми-зерттеу қызметі жүзеге асырылыды;
oo еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуы Қазақстан Республикасының ғалымдарын жұмылдырумен талданады;
oo халықаралық ынтықмақтастық бойынша әр түрлі қызмет жүзеге асырылады.
Мем - лекеттік статистика туралы жа - ңар - тылған заң статистикалық ақ - параттың сапасын жетілдіру мен барлық статистикалық жүйенің әлеуетін жоғарылату мүмкіндігін кеңейткен. Осы ретте агенттік 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспар әзірлепті. Сол сияқты 2011-2014 жылдарға арналған 2008 Ұлттық шоттар жүйесі халықаралық стандар - тын енгізудің жаңа жоспары жа - салғаны да мәлім.
2011-2015 жылдарға Стратегиялық жоспар - Негізгі бағыт ұсынылатын ақпараттың сапасын жақсарту:
Стратегиялық жоспардың міндеттері:
1. Статистикалық әдіснаманы және құралдарды жетілдіру.
2. Ақпараттық жүйелерді әзірлеу, енгізу және дамыту.
3. Пайдаланушыларды статистикалық ақпаратпен қамтамасыз етуді
жақсарту.
1-мәселе. Статистикалық әдіснамаларды және құралдарды жетілдіру
6 жаңа әдіснама әзірленді:
1. Ұлттық Банкі қызметтерінің есебі;
2. Сақтандыру қызметтерінің есебі;
3. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz