Қазақ халқының дәстүрлі шаш қою мәдениеті

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

МАЗМҰНЫ

МАЗМҰНЫ: Кіріспе . . . 7

МАЗМҰНЫ: 1 Еуразия халықтарының шаш қою мәдениетінің тарихы . . . 12

МАЗМҰНЫ: 1. 1 Ерте кезеңі . . . 12

МАЗМҰНЫ: 1. 2 Орта ғасырлар кезеңі . . . 17

МАЗМҰНЫ: 2 Қазақ халқының дәстүрлі шаш қою түрлері . . . 24

МАЗМҰНЫ:

Балаларға шаш қою . . . 24

МАЗМҰНЫ:

Ер адамдардың шаш қоюы . . . 32

МАЗМҰНЫ:

Әйел адамның шаш қоюы . . . 39

МАЗМҰНЫ: 3 Шашқа байланысты ырымдар . . . 45

МАЗМҰНЫ: 3. 1 Шашқа байланысты ырымдар мен тиымдар . . . 45

МАЗМҰНЫ: 3. 2 Бас киімдер мен әшекейлер . . . 51

МАЗМҰНЫ: 3. 3 Шаш күтімі мен оны әсемдеу . . . 57

МАЗМҰНЫ: Қорытынды . . . 64

МАЗМҰНЫ: Пайдаланылған деректер мен әдебиеттер тізімі . . . 67

МАЗМҰНЫ: Қосымшалар . . . 69

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Қазақ халқының діни сенімі, тұрмыс-тіршілік ерекшеліктеріне байланысты қалыптасып, дәуір көшінің ұзақ үрдісінде ұлттық дәстүрдің мәйегіндей болып сіңісіп кеткен салт-дәстүрлеріміздің ұмыт болып бара жатқаны қаншама. Солардың біріне дәстүрлі шаш қою мәдениетін жатқыза аламыз. Қазақтың көшпелі қоғамында адам шашы ерекше қастерленгендіктен, ер балаға шаш қоюдың да, қыз баланың шашын өсірудің де өзіндік қағидалары болған.

Қазіргі уақытта этникалық сана-сезімнің оянып, дамуы кезеңінде материалдық және рухани мәдениет құбылыстарын зерделеу этнография ғылымының маңызды және қажетті зерттеушілік бағыты болып табылады. Материалдық және бір мезгілде рухани мәдениетке жататын қазақ халқының дәстүрлі шаш қою мәдениеті тарихи, мәдени мәні бар жоғары деңгейлі ақпаратқа ие. Сан ғасырдың сарабынан өтіп, біздерге жеткен бұл дәстүр - шын мәнісінде халықтың философиялық, эстетикалық мазмұнын айқын көрсетеді.

Адам баласы қай заманда да баскиімге ерекше көңіл бөліп, аса құрметпен қараған. Баскиімді жерге тастамайтын, кісіге баскиімін бермейтін ырым-тыйымдар күні бүгінге дейін сақталып келеді. Қуанғанда бөркін аспанға лақтырып, күйрегенде жерге ұрып сүйініш пен күйініштің де белгісін баскиім арқылы аңғартқан. Ертеде екі тайпа ел жауласып өзара бітімге келе алмай жағдай қиындағанда ақ жаулықты аналарымыз араша түсіп, кимешектің үстіндегі жаулығын басынан сыпырып алып екі араға тастағанда киелі баскиімнен ешкім аттап өте алмаған. Қазақта күйеу жігіт қалыңдық шашын сипағаны үшін, қыздың жеңгесіне «шаш сипатар» ырымын жасаған.

Шаштың қадірі бастың қадірінен кем болмаған. Өткен заманда шашына рұқсатсыз қол тигізген бөтен адамнан сөз құнындай құн дауланған, төлем белгіленіп айыппұл алынған. Қазақ халқының қылмыс туралы заңында шашқа байланысты арнайы баптар да болған. Оны бұлжытпай орындау, бұзса жазалау берік те қатаң тәртіп, дәстүр болып саналған. Сондықтан да бұзық ойлылар, есерлер әйелдің шашын кесетін болса, ол әйелдің бір дене мүшесін кескен болып есептелген және соған сәйкес әлгі адам қатаң жазаға тартылған, үлкен айып төлеген. Ал енді әйелдер қылмыс жасаса, оларға қолданған жазаның ауыр бір түрі - шашын кесу болған. Ол кезінде әйелдер үшін өлім жазасына тең жаза ретінде қаралды. Егер жас қыздар шашының ұшын кесіп тастаса, әжелері шапалақтап жазалады. Мұның бәрі халқымыздың әйелдердің шашын баяғы кезден-ақ өте қатты бағалағанын, қасиетін терең түсінгендігін көрсетеді. Қазақ қыздарына «шашыңды жайма» деген тыйым сөз төркінінің шығу тегі кешегі өткен зұламат заманда соғыс, аштық, тәркілеу, апат, жұт кезінде әйелдердің шашын жайып жылауы көп болады. Әйелдер мұң, шер жырларын да шығарады. Мұндай кезде ақсақалдар, әйелдер келіп, мұңды адамға тоқтам, басу айтып жұбатуы керек еді [1, 677 б. ] .

Қазақ халқының шаш қою мәдениетінің құрамдас бөлігі саналған зергерлік әшекей бұйымдары да басқа ұлттардан өзіндік ерекше қасиетке толы. Қазақ шеберлері әсіресе, әйелдердің шашқа тағатын әшекей-сәндік бұйымдарын асқан шеберлікпен, зор талғаммен жасай білген. Олар: шолпы, шашбау, шекелік, шаштеңге, т. б. болса, олармен бірге жүретін дәстүрлі бас киім түрлерінің де өзіндік тарихи мәні бар. Қазақ әйелдерінің дәстүрлі бас киім түрлері - бай тарихи мәдени мұра, оны зерттеу бізді өткен ғасырдағы әдет-ғұрып, салт-дәстүр, халықтың хал-ахуалынан кең көлемде жан-жақты хабардар етеді. Әйелдердің күнделікті тұрмыс-тіршілігінде шашты жинап, басты байлап жүрудің гигиеналық, этикалық, эстетикалық мәні зор. Ас әзірлеу, бала күтудің өзі шашқа ерекше көңіл бөлуге мәжбүр етеді. Себебі, шаш айналадан жаман қуатты тартатын, қажетті-қажетсіз хабарды, ғарыштық қуатты жылдам қабылдайтын түкті түйсік «антенна» деп саналады.

Тағы бір қызығы, бүгінгі таңда жігіттердің қысқа шашы ұзарып барады. Белгілі бір стильде емес, қалай болса солай. Енді біреулері тұлым қойып, елдің назарын ерекше аударып жүр. Дана халқымыздың титімдей нәрсенің өзін назардан тыс қалдырмайтын салт-дәстүрінен хабары жоқ кейбір жастар мұны жанып тұрған «мода» санайды. Одан көріп екіншісі, сонымен жаппай сәнге айналдырып алады. Еліктеу бар да, оны орнымен пайдалану бар. Сондықтан көнеден келе жатқан мұра жайлы қазіргі қауым, келер ұрпақ қанық түрде хабардар болуы үшін, қазақ халқының дәстүрлі шаш қою мәдениетін зерттеу өзекті болмақ.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақ халқының дәстүрлі шаш қою мәдениетін зерттеуде осы кезге дейін, Еуразия, Қазақстан жерлерінде жүргізілген археологиялық қазбалардың нәтижелері көп мағлұматтар берді. Археологиялық деректемелерге жүгінсек, көне дәуірдегі үңгір ішіндегі жартастарға салынған суреттер мен ежелгі қолөнер бұйымдары белгілі бір шаш қою дәстүрі болғанын дәлелдейді. Атақты археолог, қола ғасырының маманы Э. Усманова [2] Қостанай облысы, Лисаков қаласының маңында орналасқан Лисаков І моласын бірнеше жылдар зерттеу барысында, біздің заманға дейінгі ІІ-ші мыңжылдықтың ортасына даталанған және андронов мәдени қауымына жататының дәлелдеген. Осы зерттеу барысында бірнеше жерлеу орындарынан әйел адамнын шаш тағылымдары табылған болатын. Яғни, сонау ерте заманнан жерлеу ғұрпында шашқа байланысты түсініктер болған.

Сонымен қатар батырлардың қару-жарағын, сыртқы бет-бейнесін зерттеген Қ. С. Ахмежановтың [3] берген мәліметтері бойынша, алғашқы көшпелілерде шаш қоюдың қалыптасқан бір үлгісі болмай, көне сақ, скиф, сарматтар шаштарын ұзын қылып, еркін қоя беріп, немесе желкеге түйіп алатынын олардың бейнелеу өнерінен көруге болады. Кейде баумен тартып, байлап қоятыны да кездеседі. Кейін шығыстан батысқа созылып жатқан көшпелілер әлемінде көптеген ру-тайпаларды біріктірген көшпелілердің үлкен империяларының құрылуымен бірге барлық көшпелілерге ортақ мәдениет қалыптасып, біздің дәуіріміздің басынан бастап шаш қоюдың көшпелілердің тек өзіне тән ортақ үлгілері пайда болды.

Түркі дәуіріне жататын балбал тастарда ер адамдардың шаш қою түрлері нақты бейнеленген. Оларға айдар, бұрым жатады. Оны біз, Жетісу жерінде танымал ғалым Я. Шердің [4] жүргізген зерттеу жұмыстарының нәтижесінде көре аламыз. Оның бастауымен Орта Азияның солтүстік аймақтарында орналасқан, түркі дәуіріне жататын көптеген балбал тастар, алғаш рет хронологиялық, семантикалық және тарихи-мәдени маңызы тұрғысынан зерттелді. Сондай-ақ Қазақстанның басқа да аймақтарынан табылған шаш қойыстары ерекше балбал тастар зерттелген еңбектерді де қарастырдық. Соның ішінде Л. Н. Ермоленко мен Ж. К. Куманкуловтың[5] бірігіп жазған мақаласын атап өтуімізге болады. Бұл мақалада Қарағанды мұражайынан табылған балбал тас суреттеледі. Оның ерекше шаш қойысы басқа жерде табылған балбал тастармен, тастағы немесе ыдыстағы суреттермен салыстырылады. Сондай-ақ Еуразия аумағын мекендеген тайпалардың ауыз әдебиетінде айдар шаш қоюға байланысты аңыздар мен өлеңдер мысал ретінде келтіріледі.

Одан басқа А. А. Чариковтің [6] Ертіс бойында табылған балбал тастарға жасаған типологиясына да назар аудардық. Жалпы зерттеліп, суреттелген 82 ескерткішіті 3 түрге бөліп қарастырған. Бірінші шаш пен бас киім түрлеріне қарай бөлген. Бұл кешеннен 6 топты бөліп шығарған: жоғары жағы үшбұрышты етіп жасалынған әйелдердің қысқы бас киімдері, дөңгелек пішінді бас киімдер, тоғыз балбал тас шашпен бейнеленген, шаштары алдынан екіге бөлініп, артына жіберілген, алтауының шаштары артынан бұрымдап жіберілген, бас киімдерінің пішіні нақты көрсетілмеген балбалдар, тікбұрышты пішінді бас киім киген балбалдар және бастың төбе тұсына киілетін бас киім киген балбалдар. Әрбір топтың негізгі сурет, жалпы санын және басқа аймақтада таралу аймағын көрсеткен. Таралу аймағы көрсетілген кесте арқылы, біз бас киім түрінің қайдан шыққанын біле аламыз. Мысалы, бастың төбе тұсына киілетін бас киім түрі Ертіс бойында пайда болмастан бұрын Тува мен Моңғолия жерінен, Хакасия мен Алтай арқылы ұзақ жол жүрген. Тікбұрышты пішінді бас киімдер санына қарағанда Ертіс бойында пайда болған.

X ғасырдан бастап қазақ даласына ислам дінінің кеңінен таралуына байланысты балбал тастар қашау ісі өз мәнін жоя бастады. Себебі ислам діні адам бейнесін және жануар бейнесін қашауға тыйым салған. Ғалымдардың пайымдауынша, адам бейнесінде қашалған соңғы балбал тастар XII ғасырға жатады. Шаш қою мәдениетіне келетін болсақ, ол дәстүрлі ортада сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа ұласа берді. Қазақ даласын аралаған жиһанкездер мен саяхатшылардың, әскерилер мен шығыстанушы зерттеушілердің жазбалары мен еңбектерінде қазақтың дәстүрлі материалдық мәдениеті, соның ішінде шаш қою дәстүріне қатысты құнды мәліметтерді кездестіреміз.

Белгілі ғалым, этнограф Ф. А. Фиельструп [7] 1924-1925 жылдары қазақ және қырғыз жеріне жасаған экспедициясы барысында, сол уақыттағы қазақ жерінде сақталған дәстүрлерді жазып алып, фотоға түсірген. «Из обрядовой жизни киргизов начала XX века» кітабында «стрижка детей» деген бөлімінде балалардың қарын шашының алынуы, ұлдарға айдар, қыздарға тұлым қойылуы туралы жазған мәліметтері біз үшін құнды дерек болды.

90-жылдары шыға бастаған еңбектерден де қазақтың ұлттық мәдениетіне қатысты шоқтығы биік еңбектер қатарынан Ш. Тохтабаеваның [8] жеке зерттеулері мен арнайы жазылған ғылыми мақалалары диплом жазуда арқау болды. Ө. Жәнібековтің «Уақыт керуені» [9] деп аталатын көлемді еңбегі тарихшы этнографтар және мәдениеттанушылар үшін бірден бір құнды еңбек. Айта кету керек, Ө. Жәнібеков материалдық мәдениетті зерттеумен бірге қазақ киім үлгілерін өзі елді аралап жинаумен бірге, киім үлгілерін жасап та қолданысқа енгізіп практикалық мәні бар құбылыс ретінде танытқан. Сондай-ақ иллюстрациялы еңбектер саналатын Б. Хинаят [10], С. Қасиманов [11], құрастырған мәліметтерден де біз қазақтың зергерлік әшекейлері, олардың жасалу технологиясы мен әдістері, сондай-ақ қазақтың ұлттық бас киімдері мен олардың түрлері, сонымен бірге әрбір әйел бас киімдерінің жалпы атқаратын қызметі, мәніне қатысты мәліметтерді диплом жұмысын жазу барысында барынша қолдануға тырыстық.

Шаш қою мәдениетіне қатысты наным сенімдер мен әдет-ғұрыптар туралы мәлімет алу үшін, ХХ ғасырдың соңғы жылдары жарыққа шыққан отандық этнолог ғалымдардың қажырлы зерттеу еңбектері пайдаланылды. Сонымен қатар Н. Әлімбай[12] ғылыми редактор болған, 2011 жылдан бастап том-томнан баспаға шыққан «Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі» атты энциклопедия құнды жазба ақпарат берумен қатар, иллюстрациялар ұсынды.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының негізгі мақсаты қазақ халқының дәстүрлі шаш қою мәдениетін зерттеу. Бұл мақсат мынадай міндеттерді тудырды:

қазақтың дәстүрлі шаш қою мәдениетіне қатысты ғылыми зерттеулерді анықтау;
еуразия халықтарының шаш қою мәдениетінің тарихына шолу жасау;
қазақтың дәстүрлі шаш қою түрлерін жас және жыныс ерекшеліктеріне қарай жіктеу және оны анықтау;
қазақтың дәстүрлі шаш қою мәдениетінің құпия сырларын анықтау;
шаш қою мәдениетінің наным-сенімдік мәнін және оның әдет-ғұрып, салт-дәстүрлердегі маңызын ашу;
қазақтың дәстүрлі бас киімдері мен шашқа тағатын әшекей заттарының маңызын көрсету;
шаш күтімі мен оны әсемдеу бойынша мәліметтерді жинастыру да диплом жұмысының негізгі міндеттері болды. Сондықтан диплом жұмысын жазу барысында бұл міндеттерді орындауға тырыстық.

Зерттеудің деректік негізі. Диплом жұмысының деректік негізін ең алдымен археологиялық қазба жұмыстары нәтижесінде табылған артефактар құрайды. Атап айтатын болсақ, қола ғасырымен кезеңделетін Лисаков моласынан табылған әйел адамдардың шаш тағылымдары, Тақсай кешеніне жататын ағаш тарақ, Қазақстан аумағынан табылған түркі және қыпшақ дәуірінен келе жатқан балбал тастар. Соның ішінде шаш қойысы ерекше балбал тастар. Шаш қою мәдениетіне байланысты нақты тарихи материалдар жинаған Ф. А. Фиельструп, А. А. Чариков, Л. Н. Ермоленко, Я. Шер сынды ғалымдардың еңбектері де деректік негізді құрайды. Одан басқа дәстүрлі ортадағы шаш қою мәдениетіне байланысты деректерді Ө. Жәнібеков,

С. Қасиманов, Ш. Тохтабаева, Б. Хинаят, Қ. С. Ахмежанов сынды отандықғалымдардың жеке зерттеулері мен арнайы жазылған еңбектері құрады. Сонымен қатардиплом жұмысының тақырыбына қатысты халық ауыз әдебиеті, лиро-эпос жырларындағы бейнелер, фразеологизмдер де құнды мағлұмат берді. Ел арасынан жиналған этнографиялық мәліметтер мен мұражай экспозицияларындағы және қорларындағы ақпараттар да диплом жұмысының деректік негізін құрады.

Диплом жұмысының методологиясы мен әдістері. Диплом жұмысының методологиялық негізін қоғамдық ғылымдар аясында ұстанатын тарихилық мәдени принцип құрайды. Этномәдени ерекшелікке байланысты жүйелілік қағидасы, тарихи салыстырмалы талдау әдісін қолдандық. Тақырып ауқымына кіретін археологиялық және этнографиялық деректерді, ғылыми еңбектер мен ғаламтор желісінен жиналған мәліметтерді теориялық әдісті қолдана отырып, типологиялық жүйесін құрастыруға тырыстық. Сондай-ақ тарих, этнография, мәдениеттану, филология ғылымдарының салааралық жетістіктеріне сүйену әдістері мен принциптері де басшылыққа алынды. Эмпирикалық әдіс аясында айдар, тұлым қойған адамдарды суретке түсіріп, кейін салыстыру және талдау әдістерінқолдандық.

Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған деректер мен әдебиеттер тізімі және фотосуреттерді қамтыған қосымшадан тұрады.

Еуразия халықтарының шаш қою мәдиниетінің тарихы

1. 1 Ерте кезеңі

Ерте замандардан-ақ қазақ елінің этникалық негізін қалаған тайпалар қоршаған ортаның беймәлім құбылыстарын, болмысын түсінуге тырысқан. Табиғат қорларының алғашқы көздерінен түрлі киім-кешек, қолданыс бұйымдарын жасағап қана қоймай, әстетикалық әсемдікке де назар аударып, шашқа тағатын әшекейлі бұйымдарды жасап игерген. Қазақстан аумағын б. з. д. ІІ мыңжылжықтың ортасында мекендеген қола ғасыры тайпаларының тұрақтарын археологиялық зерттеу, адамзатқа қола ғасырының заттай әлемінің қаншалықты түрлі екенің көрсетуге мүмкіндік берді.

Соның ішінде Қостаной облысы, Лисаков қаласының маңында орналасқан Лисаков І моласының көпжылғы қазбалары және оның материалдарының ұзақ уақытты жариялымдары қазақстандық археологияда белгілі оқиға. Қазбалар қорытындысы бойынша, бір жағынан - типтілік андронов моласы, басқа жағынан - бірегей археологиялық кешен табылды. Оның өзгешелігі -коллекциялар мен материалдарында, артефактардың біртума түсіндіруінде жасалған. Далалы аймағындағы ғажайып андронов ескерткіштердің арасында Лисаков некрополі бағалы орын алып тұр: Борабай ауылы маңындағы мола, Атасу қонысы, Сатан және Майтан молалары. Лисаков І моласының аумағы1500х800 метрге жетеді, Тобылдың оң жақ жағалауында орналасқан. Жерлеу құрылыстарының саны бойынша көзге ерекше түсетіні. Бұл аймақтың андронов мәдениетіне жататын екі обасы зерттеліп, үшеуінің зерттеу жұмыстары жалғасып жатыр. Одан басқа төрт оба ұзындығы 12 км болатын жол бойымен орналасқан, олардың өзара ара-қашықтығы шамамен 3-4 км құрайды[13, 3 б. ] .

Табылған заттардың ішінде, біздің назарымыз шаш тағылымдарына түсті. Олар негізінен әйел қорымдарында табылған. Қазіргі таңда он үшінің реконструкциясы жасалып, суреттелді. Оның төртеуі синташты-петровтық түрге (Бестамақ, Тоқанай, Сатан), қалғандары алакөлдік мәдениетке (Лисаковский, Бөзенген, Шондықорасы) жататын қорымдар. Табылған шаш тағылымдарды екі түрге бөліп қарастыруға болады (Қосымша А) .

Бірінші түрі - екі жол моншақпен тізілген, соңы жапырақ тәрізді тағымдармен аяқталады. Тағылымдар баскиімге немесе шашпен бірге өрілетін. Сонымен қатар, қосымша әшекейлер байланып, жүрген кезде дыбыс шығаратын. Бұл қорымнан (Лисаков, ХVІ қазыңды, 4 дуал, 1 жерлеу шұңқыры) былғарыдан жасалынған шаш қапшық табылды. Ол бұрымның соңына киілетін болған

Екінші түрі - екі немесе одан да көп моншақпен тізілген, соңы күрделі комбинациялармен аяқталатын тағылымдар. Сонымен қатар, бұл тағылымдардың түріне былғары немесе тесьмадан жасалған қосымша жолақтар тізіліп, оларға түрлі бөлшектер тігілген. Бұл қорымнан (Лисков, 1 қорған, 1 жерлеу шұңқыры) табылған тағылым бастапқы қалпында сақталып табылуының арқасында әшекей затты тағудың дұрыс суреттемесін жасауға болатын. Бас киімнің желке тұсына екі үлкен мата тігіліп, ені екі сантиметрге жететін тесьмамен әшекейленді. Әр тесьманың үстіне моншақтар тізіліп, соңына күрделі салпыншақтар тағылатын. Екі шеткі тесьмамен қоса, ортасында бір жуан тесьма, соңына қарай тағы екі қосымша тесьмаға бөлініп, күрделенетін. Осы арқылы барлық конструкция мықты ұсталынып, жүрген кезде ленталары жеңіл желбірейтін болған.

Жерлеу ғұрпының ритуалды әлемінің заты бола тұрып, шашқа тағылатын тағымдар эстетикалық мағынасынан басқа, практикалық және символикалық мағынаға ие болды. Сонымен қатар, жерлеу кезіне тағылымдардың үзіліп салынуы, осы өмірмен қош айтысудың белгісі де болды. Тағылымдардың түрлері мен жасалынған заттарына қарай, қола ғасырында өмір сүрген әйелдердің әлеуметтік дәрежесін де көруімізге болады. Қола дәуірінде Қазақстаннан табылған шашқа тағылатын әшекей бұйымдардың тоқыма баулары қызыл түске боялған. Одан басқа шолпы сыңғыры қара ниетті күштерден қорғай алады деген сеніммен тағылатын. Сонымен қатар шолпының сыңғыры қара күштерді үркіте аларлық күші бар деген сеніммен таққан [2, 29 б. ] .

Салт пен дәстүрлерде бас киім түрлерінің өзгеруі (инициация, ұзатылу) әйелдің қоғамдағы орнының өзгеруін білдіреді. Дәстүрлі ортада бас киім бірнеше қызмет атқарады: эстетикалық, әлеуметтік мәртебе(отбасылық жағдайы, жасы), діни-ғұрыптық. Бас киім - әйел киімінің ең негізгісінің бірі. Татар, башқұрт халықтарында ұзатылатын жасқа келген қыздар, міндетті түрде шаштарына шолпы, шашбау таққан. Шашбау пішіндері мен көлемі әйелдің жасына қарай өзгеріп отырады. Жасы келген әйелдің шашбауы қарапайым болады. Ерте заманда шашбау шаш арасындағы жын-шайтанды қашырады деп сенген.

Қазан татарларында шашқа тағылатын әшекей бұйымдар барлық жастағы әйелдердің киімдерінің міндетті бір элементі болды. Солардың ішінде ең тарағаны шолпы. Шолпы - күміс немесе алтын теңгелер, тиындар қадалған шашбау. Оны ақталған күмістен үшбұрышты етіп жасады да, ортасына асылтастар орнатып, шыңжырлап тұмарша, қоза, қоңырау, күміс тиындар тағады.

Орта Азия мен Қазақстанды мекендеген халқтардың бас киімдерінің көбі шекелік, асылтастармен безендірілген. Баскиімге қосып, ұзын мата тігіледі. Кейін оны гауһар тастармен, күміс қоңыраушалармен, теңгелермен әсемдеген. Оның ұзындығы бір метрге жеткен. Сібір халықтары: хакастар, тувалықтар, буряттар да әйелдің шашқа тағатын әшекейлеріне мән берген. Мысалы, буряттарда ерте кездері тұрмыс құрмаған қыздың шашын көп өрім болып өсірсе, ұзатылғаннан кейін екі өрім қылып өрген. Тувалық әйелдер туылған баланың кіндігін кескеннен кейін, оны қапшыққа салып, бұрымының соңына өріп қоятын. Қапшықтың түсі мен пішініне қарай неше ұлы мен қызы бар екенін білуге болатын [2, 38б. ] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.