Қазақ халқының отбасы тұрмысындағы діни дәстүрлер

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 89 бет
Таңдаулыға:

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Қазақ халқының отбасы тұрмысындағы діни дәстүрлер

МАЗМҰНЫ

МАЗМҰНЫ: Кіріспе . . . 7

МАЗМҰНЫ:

Қазақ ұлтының бала туу және оны өсіруге байланысты әдет ғұрыптары . . . 11

МАЗМҰНЫ:

Сәбидің дүниеге келуіне қатысты әдет-ғұрыптар . . . 11

МАЗМҰНЫ:

Бесікке салу, қырқыннан шығару, тұсау кесу, сүндетке отырғызу ғұрыптарының мәні мен маңызы . . . 19

МАЗМҰНЫ: 1. 3 Ер бала мен қыз бала тәрбиесі - ұлттық мүдденің кепілі . . . 26

МАЗМҰНЫ:

Қазақтардың некелік әдет-ғұрыптары . . . 32

МАЗМҰНЫ:

Үйленуге қатысты әдет-ғұрыптар . . . 32

МАЗМҰНЫ:

Отбасылық-некелік қатынастарға негізделген әдет-ғұрыптар . . . 35

МАЗМҰНЫ:

Құдаласу, қыз ұзату, келін түсіру дәстүрі . . . 43

МАЗМҰНЫ:

Қазақтардың дәстүрлі қоғамындағы отбасы және отбасылық қарым-қатынастар . . . 48

МАЗМҰНЫ:

Отбасының түрлері . . . 48

МАЗМҰНЫ:

Қазақ қоғамындағы әйел-ананың орны . . . 53

МАЗМҰНЫ:

Туыстық қарым-қатынастар . . . 57

МАЗМҰНЫ:

Жерлеу ғұрыптары . . . 63

МАЗМҰНЫ: Қорытынды . . . 71

МАЗМҰНЫ: Пайдаланылған деректер мен әдебиеттер тізімі . . . 73

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. «Отан - Отбасынан басталады» деген даналық бар. Отбасының қоғамдағы орныөзекті тақырыптардың бірі екендігі шындық. Отбасы тақырыбына қатыстызерттеулер болғанымен, Қазақ халқының отбасы тұрмысындағы діни дәстүрлеріне қатысты арнаулы зерттеулер аз. Шын мәнінде, қазақ тарихы мен мәдениетін зерделесек, отбасы тәрбиесіне орай ұлттық рухымыз биік болған. Әке мен ананың отбасындағы орны мен олардың күнделікті жағдайы да отбасы тарихындағы маңызды мәселенің бірі. Бұл зерттеу жұмысынның өзектілігі қазақ халқының отбасы тұрмысындағы діни дәстүрлерін жан-жақты зерделеу болып табылады.

Мұсылман дінін ғылыми тұрғыдан ұғынғанда өмір философиясын небір қырынан тануға мүмкіндік ашылады. Ең басты мәселе адам болмысын ұғыну, болмысымызды бүлдірмеу, адамдық қалыппен өмір сүру. Ал, қазақ ұлтының сан ғасырлар қойнауынан келе жатқан дәстүрі ислам дінінің теориясына сай болды. Мәселен, қазақтың өмір философиясын ақылмен зерделегенде «тіршіліктің қызығы адамға жақсылық қылумен көрінеді» деген қағида көзге түседі. Ал, философтар еңбектерін парақтағанда өмірдің құндылығы оның қайталанбайтындығында екендігіне табан тірейміз.

Қазақтың ұлттық дәстүрі өмір ақиқатымен сабақтаса байланысып жатыр. Ал, өмір ақиқаты мұсылман дінінің негізгі теориясы. Қазақ ұлтының адамды сыйлау ғұпнынан бірашама мысалдар келтірсек. Мәселен, қазақтарда үйіне келген кез келген адамға міндетті түрде тегін қонақасы беру, оған жайлы төсек-орын салып, қондырып жіберу әдет-ғұрпы ежелден бар. Егер үй иесі қонаққа ондай құрмет көрсетудің дәстүрлі әдет-ғұрпынан бас тартқан жағдайда, жолаушы үй иесінің үстінен биге барып, шағым айтуға құқылы еді. Ал, би өз кезегінде қонақжайлылық әдет-ғұрыпты бұзған үй иесіне ат-тон айып салатын-ды. Алайда, қонақты сыйламау қазақ үшін құдайға қарсы шыққанмен бірдей түсінік еді. Қонақты сыйлау, шын ниетіңмен дәм ұсыну туралы Құранда да арнайы жазылған.

Қазақтарда ежелден келе жатқан әдет-ғұрыптың бірі - дәм ауыз тию. Үйге бас сұққан кез келген адам «Қуыс үйден құр шықпайтын» еді. Қазақтардың және бір жақсы әдет-ғұрпы - ерулік беру. Басқа жақтан жаңадан көшіп келгендерді оның туған-туыстары немесе көршілері арнайы дастарқанға шақырып, ерулік тамақ беру сыйластық ниеттен туындайтын.

Кеңестік тоталитарлық жүйе жағдайында қазақ халқы ұлттық құндылықтарынан айырылып қалды, ал сақталып қалған ұлттық салт - дәстүрлердің бет - пішіні, мазмұны өзгерістерге ұшырады. Ұлттың этникалық қасиеттерінің ең бір құндыларына оның әдет - ғұрыптары жатады. Әдет - ғұрыпсыз ұлт, ұлт емес.

Әдет - ғұрыптар өмірдің қай саласында орындалуына қарай бірнеше топқа бөлінеді. Олардың ішіндегі ең ірілері: шаруашылыққа байланысты ғұрыптар, үй - тұрмысына байланысты ғұрыптар, қоғамдық - әлеуметтік ғұрыптар. Шаруашылық әдет - ғұрыптары өз кезегінде - егіншілікке, малшылыққа, әртүрлі кәсіптерге байланысты болып бөлініп кете береді. Үй тұрмысына байланысты ғұрыптар, отбасылық ғұрыптар, үй шаруашылығына байланысты ғұрыптар, т. б. болып бөлінеді.

Ұлттық салт-дәстүр дегеніміз, белгілі бір ұлтқа тән дәстүр. Ұлттық дәстүр бұзылған жерде халықтан бірлік кетеді, отбасы құндылығы сақталмайды. Қандай ұлт болмасын, өзінің дәстүрін жаһандану қармағынан қорғай әрі сақтай білуі тиіс. Дәстүрінен ажырамаған елдер өркениет көшінен қалмайды. Мәселен, жапон халқының тарихына көз жүгіртсеңіз, халықтық салт-дәстүрден айырылмай, соның арқасында ХХ ғасырдың екінші жартысының есігін “жапондық дәстүр, еуропалық білім” деген ортақ ұранмен ашты. Сөйтіп, олар өз діндерін, өздерінің ұлттық мәдениетін сақтай отырып, Батыс өркениетіне енді. Осының арқасында жапондықтар әр салада еуропалықтарды тез қуып жетті де, әлемдік өркениет төрінің қақ ортасынан ойып тұрып, орын алды.

Қазақ халқының отбасы тұрмысындағы діни дәстүрлер мәселесін «Отбасын құруға байланысты діни дәстүрлер», «Бала туып оны өсіруге байланысты діни дәстүрлер» деп екі топқа бөліп қарастырдық. Сонымен, Қазақ халқының отбасы тұрмысындағы діни дәстүрлер этнолгия ғылымы биігінен зерттеуді талап ететін өзекті мәселелердің бірі.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақ халқының отбасы тұрмысындағы діни дәстүрлері тарихын зерттеуді шартты түрде үш кезеңге бөлуге болады. Ол - қазан төңкерісіне дейінгі, қазан төңкерісінен кейінгі және 1991 жылдан басталған тәуелсіздік кезеңі. Алғашқы кезеңде орыс ғалымдарының, саяхатшыларының этнографиялық зерттеулерінде бір бөлім немесе бір тарау отбасы мәселесіне арналған. Сол кезеңде Ресей құрамындағы барлық ұлттарды зерттеумен тек жалғыз Ресей Ғылым академиясының этнография бөлімі айналысқан болатын. Экспедиция жұмыстарының нәтижесінде құнды деректер жиналған. Соның ішінде қазақ халқы да барынша жан - жақты зерттелінді. Географиялық карталармен қоса қазақтар суретке түсірілді. Төңкеріске дейінгі авторлар қоғамдық, шаруашылық, отбасылық, діни, әдет - ғұрып, салт - дәстүрлерді қоса жазған.

КСРО кезінде дін мәселесі айтылмады. Ислам әйелді қанаушы дін, жұмыскер әйел мен дін, ислам - әйел құлдығының қорғаушысы және т. б. менталитетті жоюға бағытталған теріс әдебиеттер шыға бастады.

Отбасы тақырыбы төңірегінде Халел Арғынбаев жан-жақты зерттеу жүргізген. Ол өз еңбегін ХІХ ғасырдағы орыс зерттеушілерінің пікірлеріне қосылатын жерде қосылып, кейбір жағдайда қарсы шығып отырған. Х. Арғынбаев төңкеріске дейінгі көптеген әдебиеттерде қазақ әйелді сыйламайды, ұрып - соғып, күндікте ұстайды деген жансақ, біржақты айтылған пікірлер деген. Қазақ ерлері мен әйелдерінің арасындағы қатынас қожа мен күннің арасындағы қатынасқа мүлдем ұқсамайтындығын, көбінесе бірін - бірі құрмет тұтып, сыйлауға негізделгендігін, қазақ әйелдері өздерін әрдайым еркін ұстағандығын неміс ғалымы Р. Каружц те атап өткен.

Әлі күнге дейін біздің еліміздің тарихында қазақ халқының отбасы тұрмысындағы діни дәстүрлеріне қатысты еңбектер өте аз. Соңғы онжылдықтарда қазіргі әйелдердің әр түрлі жағдайдағы - ауыл тұрмысындағы, қалалық іс - шара салаларындағы, сондай - ақ қоғамдық дамудың әр сатысындағы орны мен ролін көрсететін біршама этнографиялық - археологиялық және әлеуметтанулық зерттеулер пайда болды. Егемендік алғаннан кейін әйел мәселесі бойынша газет, журнал беттеріне мақалалар жарияланды.

Философ, этнограф С. Ақатаевтың «Мировоззренческий синкретизм казахов» деген еңбегінде қазақтағы ата-баба аруағына сиыну, отбасылық әдет-ғұрыпқа байланысты жанұядағы әкенің құзіреті, әмеңгерлік, жоқтау, сыңсу, рулық бейіттер, т. б. көне діни сенімдерге байланысты салт дәстүрлер баяндалып зерделенген.

Халықтан шыққан этнографтар А. Жүнісұлы мен С. Кенжеахметұлының қазақтың дәстүрлі мәдениетінің түрлі мәселелері жөніндегі еңбектері арнайы мән берерлік. Мысалы А. Жүнісұлы өзінің «Пәниден бақиға дейін» (А., 2001) деген кітабында қазақтың балаға, үйленуге және өлімді жөнелтуге
байланысты әдет-ғұрыптарын өте ыждағаттылықпен сипаттап жазған.
1998 жылғы еліміздің барлық аймақтарын тұтастай этномәдени зерттеу нәтижесінде жарық көрген мақалалар жинағы «Қазақтың әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері: өткендегісі және бүгіні» (А., 2001) деп аталады. Бұл жинақта да қазақтың отбасылық ғұрыптарына үлкен мән берілген.

«Мәдени мұра» аясында жарық көрген екі томдық «Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары» атты жинақта (А., 2005) құнды мәліметтер бар. Қазақ отбасының жекелеген мәселелері, ондағы жасалатын ғұрыптар регионалдық, диаспоралық материал негізінде Ү. Қыдыралиннің Б. Камалашұлының, Б. К. Қалшабаеваның, Д. Б. Ескекбаевтің, Н. Байғабатованың, С. П. Кульсариеваның, Е. Смағұловтың, А. Құдайбергенова мен Н. Бекбалақтың, Ж. Сәмитұлының, К. Төлеубаева және т. б. диссертациялық зерттеулері, мақалалары, көпшілікке арналған кітаптарында да қарастырылады.

Зерттеудің деректік негізі. Бұл кезеңнің маңызды деректеріне халық ауыз әдебиетінің туындылары кірді. Оған ең бірінші шежіре, одан кейін батырлар жыры, хикая - дастандар, діни дастандар, ертегілер, мақал - мәтелдер т. б. жатты. Еңбектің деректік негіздерін қазақ халқы жөнінде Қазан төңкерісіне дейін, Кеңестер заманында және соңғы жылдары баспа беттерінде жарық көрген материалдар, ғылыми зерттеулер құрады.

Зерттеу нысаны. Қазақ халқының отбасы тұрмысындағы діни дәстүрлер.

Диплом жұмысының мақсаты. Қазақ халқының отбасы тұрмысындағы діни дәстүрлерінің ұлттық мәдениеттегі рөлі мен орнын сипаттау. Қазақ халқының отбасы тұрмысындағы діни дәстүрлерін зерделеу.

Осы мақсатқа қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды:

- отбасы тұрмысындағы діни дәстүрлерге қатысты тұрақты тіркестер, мақал-мәтелдер, теңеу, метафора, символдардың мазмұнындағы концептілік өрісті анықтау;

- көркем мәтіндердегі, мифология мен топонимдердегі, т. б. "қазақ отбасы"бейнесін сипаттайтын деректерді концептілік жүйеде жинақтау;

- халық дәстүріндегі салт - жора, наным - сенім, ырым, әдет - ғұрып көрінісінде отбасы мәдениетінің өзіндік ерекшеліктері, мазмұндық - мәні, тәлім - тәрбиелік мүмкіндіктерін жүйелендіру, сипаттау;

Зерттеу жұмысының теориялық-методологиялық негізі. Тақырыпты талдауда біз соңғы жылдары заман ағымына байланысты отандық тарих ғылымында болып жатқан жаңа методологиялық бағыттарды негізге алдық. Зерттеу барысында жүйелілік, объективтілік, тарихи-салыстырмалылық секілді ғылыми таным принциптерін басшылыққа алдық. Сондай-ақ, осы тақырып төңірегінде соңғы уақытта қалыптасқан жаңа ғылыми бағыттарды, тұжырымдар мен ой-пікірлерді мүмкіндігінше нақты басшылыққа алып, зерттеу барысында талдау, жинақтау, қорыту әдістері қолданылды.

Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар .

- Отбасы тәрбиесі ұлттық мүдденің кепілі

- Отбасы тәрбиесі арқылы имандылық негіздері бала жанына сіңіріледі;

- Отбасы тұрмысы ислам құндылықтарымен үйлестірілді;

- Қазақ дүниетанымында қыз бала, әйел адам жоғары құрметтелген;

-әжелер-аталар институтының ұлт өмірінде алатын рөлі жоғары;

Диплом жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, әрқайсысы үш тараушадан тұратын үш тараудан, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1Қазақ ұлтының бала туу және оны өсіруге байланысты әдет ғұрыптары

Сәбидің дүниеге келуіне қатысты әдет - ғұрыптар

Қай халықта болсын отбасы құрған соң баласы болуды арман етеді. Жаратқаннан жақсы ұрпақ сұрау, балалы болу - пайғамбарлардың сүннеті [1, 37 б. ] десек, қазақ халқы да баласын үйлендіріп, қызын ұзатқан соң олардың ендігі тілейтіні бала шағалы болуы. Жаңа үйленген ерлі-зайыпты жастар алғашқыда бала мәселесіне онша мән бермегенмен, жас келіннің аяқ басқаны, мінез-құлқы, жүріс-тұрысы тәжірибелі ененің көз қиығынан қалыс қалмайды. Жас келіннің бойына бала біткенін сезісімен енесі оны өз қамқорлығына алып, оны пәле-жаладан, тіл-көзден сақтау шараларын істей береді. Абысын-ажын, ауыл әйелдерін жинап «құрсақ» тойын өткізеді. Мұны «құрсақ шашу» деп те атайды. Өйткені оған жиналған әйелдердің әрқайсысы шашуларын әкеліп келіннің үстіне шашады. Өмір тәжірибесі мол қарт аналар жас келінге білгендерін айтып, екіқабат кездегі әртүрлі құбылыстарға шыдамдылықпен қарауға үйретеді.

Адам баласының бұл өмірге саяхаты жатырға түскен сәтінен басталады. Құран Кәрімде сәбидің ана жатырындағы даму кезеңдері туралы «Муминун» сүресі, 12-14 аяттарда баяндалады[2, 31 б. ] . Осы себептен де Құдайға жалбарынып сәбидің аман есен туылуын тілеп, өздерінің ырым жоралғыларын істесе керек.

Тіл-көз тимесін деп молдаға дұға жаздырып, бойтұмар жасап береді. Оны былғарыға тігіп, бау тағып мойнына салып жүреді. Немесе ылғи үстінде жүретін киімінің омырауының астыңғы жағынан қадап қояды. Жетісу төңірегінде жеті ұсақ тасты тұмарша етіп шүберекке тігіп шолақ жең камзолының желкесіне астыңғы жағынан көзге түспестей етіп жапсыра тігіп қояды. Бұл да тіл-көзден сақтау шарасы. «Тіл-көзің тасқа» деген қарғыс осыған байланысты.

Түн қараңғысында екі қабат келіншекті далаға, қараңғы қораға шамсыз жалғыз жібермейді, үйде ері жоқта бір өзін жатқызбайды. Өйткені халық түсінігі бойынша қараңғыда есік алдында, қорада, тіпті кісі тұратын үйде жын-шайтан, пері, албастылар жүреді, олар жаңа түскен, аңқау жас келінге үйір келеді-міс. Бұлардың қастандығынан түрлі ауруларға шалдығып іштегі нәрестеге зақым келуі мүмкін деп ойлағандықтан жас келіншектің төсегінің іргесіне, жастығының астына темір қару қойғызады. Тіпті, жас келіннің отауына әр түрлі қару-жарақ қамшы, балта, қасқырдық азуы, бүркіттің тұмсығын іліп қояды. Мүның бәрінен халық түсінігі бойынша жын-шайтан сескенеді міс.

Әдетте ағасы үйде жоқта жеңгесінің жанында қайнылары мен қайың сіңлілері болады. Әсіресе жастау болса да еркек кіндікті баланың екі қабат келіннің қасында бірде болуы келіншектің өзіне де, әр нәрсеге сенгіш ата-енесіне де әжептәуір медеу болады. Халық түсінігі бойынша баланың кіндігі бұралып қалмау үшін әйел екі қабат кезінде, бақан, арқан аттамау керек, баланың бір мүшесі кем болып тумау үшін іштегі бала қимылдағанша - жерігі қанғанша итке кет демеуі қажет деген ырымдар да бар.

Қазақ арасында кең тараған сенім бойынша екі қабат әйел түйе етін жемеу керек. Түйе етін екіқабат кезінде жеген әйел 9 ай 9 күнде босанбай 12 ай көтереді-міс деген сенім де болған. Түрлі биологиялық себептермен босану мерзімінің кешеуілдеуіне байланысты немесе анық мерзімінен жаңылған әйелдерді түйенің бауырынан не алдына өткізіп, оның тезірек босануына мүмкіндік туғызамыз деп ойлайтын. Осы сенімдерге байланысты келіндерінің аяғы ауыр кезінде оған түйе етін жегізбейтін.

Демек, жүктілік кезеңінде ананың жеген тағамынан, өмір сүріп жатқан ортасына дейін бәрі баланың мінез құлқына әсер етеді. Осы орайда, Жүсіп Баласағұн бабамыздың «Құрсақта біткен қылық, қара жерге бірге кіреді», - деген сөзінің мәні тереңде жатса керек[2, 33 б] .

Айы күні жеткен кезде ауыр жұмыс істетпеген. Әсіресе жас келіннің алғашқы баласында үлкендер тарапынан көп көңіл бөлініп, қамқорлық көрсететін. Өйткені, біріншіден оның өз тәжірибесі болмағандықтан болса, екіншіден, алғашқы немересі ата-анаға ыстық болып, оның әрқашан үлкен әкесі мен шешесінің бауырында жүретіндігінен де болса керек.

Қазақ отбасында тұңғыш баланы көпшілік жағдайда әбден ер жеткенше үлкен әжесі мен әкесінің қамқорлығында болып, солардың баласы есебінде тәрбиеленгендіктен, өз әкесінің інісіндей боп өсетіндігі ежелден бері келе жатқан көне ғұрып. Мұндай әдеттің Еділ бойында мекендеген көне болгар және түрік халықтарында болғандығын Ибн-Фадлан да байқаған болатын.

Баласы тұрмай жүрген әйелдердің де күтімі жақсы болады да, аман-есен босанып, оның балалы болуына себін тигізгісі келген әрбір туысының, әсіресе енесі мен тату абысындарының жаны қалмайтын.

Толғақ басталысымен ауылдың үлкен әйелдері шашуларын алып жиналады. Көрші әйелдер мен жақын абысындар үй шаруасын өз міндеттеріне ала бастайды. Толғатқан әйелдің үстіне еркектер кірмейді. Толғатушының енесінің не үлкен абысынының басшылығымен үйге арқан керіліп не бақан байланып, толғақ қысқан әйел екі қолтығымен асыла сүйеніп, тізерлеп тұрады. Толғатқан әйелдің шашын тарқатып, беліндегі белбеу мен баулардың барлығын босатып тәжірибелі кемпірлер неше түрлі ырымдарын жасай бастайды, Толғақ үстіне келген кемпірлер шашу шашып, келіншек енесіне құтты болсынын айтып әйелдің қиналмай, тезірек босануын тілесіп жатады. Енесі дереу қазан көтеріп, сақтап жүрген жылы-жүмсағын салып, «жарыс қазан» асуға кіріседі, Самаурынға шай қойылады, сүт пісіріледі. Үй ішіндегі әбдірелер ашылып май, қаптың аузы ашылып құрт алынады. ұзын арқанды өткермелеп байлап шығады да, екінші ұшынан тартып оп-оңай тарқатып жібереді. Арша тұтатылып толғатушы әйелдің басынан айналдырып аластайды. Етек жағынан күкірт түтетеді. Мұның бәрі толғатушы оп-оңай - әбдіре ашылған, тең шешілген, түйін тарқатылған тәрізді, шай қайнатым, сүт пісірім немесе ет асым уақытта, қазанмен жарыса тез босансын деген ниеттен туған әрекеттер екені даусыз. Ал, арша тұтатып аластау, күкірт түтету толғатқан әйелден әр түрлі жын-шайтан, албасы-мартулар аулақ болсын деген ниетке байланысты жасалатын. Мұндай жеңіл-желпі шараларды орындағанымен әйел босана қоймаса, қарулы әйелдерге, немесе қайын інілерінің біріне оның белін тартқызады. Ол үшін бел тартушы адам әйелдің арқа жағынан отырып, сегіз көзден тізесімен сүйемелдей, белінен қаусыра құшақтап, арам шеміршектен төмен қарай қойдың құйрық майымен сылап отырып, балаға зақым келмейтіндей етіп, еппен тартады да баланың тууын тездетеді.

Өткен ғасырдың соңында Қапал уезінде дәрігерлік қызмет атқарған И. С. Колбасенко қазақ тәжірибесіндегі бел тарту әдісі баланы жылдам туғызуға шын мәнісінде көмегін тигізетініне өз көзімен куә болғандығын айта келіп, оны ғасырлар бойы дұрыс нәтиже беріп келген халык тәжірибесі деп бағалаған. Мұндай әдістің дүрыс нәтиже беретіндігін және оның толып жатқан Азия, Европа, Солтүстік және Оңтүстік Америка халықтарында да болғандығын төңкеріске дейінгі бірнеше зерттеушілер айтқан.

Бел тарту да еш нәтиже бермей, бала тумаса, әйел біртіндеп әлсірейді, ышқынудан да қалады. Мұндай жағдайда діни сенімдер бойынша әйелді босандырмай тұрған албасты, яки марту деп есептеледі Халық түсінігі бойынша - албысты (марту) екі емшегін салбыратып әйелдің жанына қыз кейпінде келеді де, оның кеудесінен басып тұншықтырады да талықсып кеткен әйелдің өкпесін суырып алып көлге апарып тастауға тырысады. Егер өкпені суға тастап үлгерсе, әйел қайтып есін жимай өледі деп ойлайтын. Марту басу деген осы. Мартуды қуу үшін қылышты қынабынан шығарып әйелдің басына ойнатады, үкі әкеледі. Үйдің алдына шағыр көзді айғыр әкеп байлайды. Үйге еркектер көбірек кіріп, етектерін екі қолымен қағып, үлкендері төрге шығып білетін аяттарын оқиды, жастары қайта тысқа шығып, қару-жарақтарын салдырлатып, бар болса мылтық атады, әйелдер отқа тұз тастап, үйдің іші-тысын азан-қазан етеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.