Түркістан өңірінің қазақ халқының саяси және этномәдени құрылымындағы орны мен маңызы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 90 бет
Таңдаулыға:

Тақырып: Түркістан өңірінің қазақ халқының саяси және этномәдени құрылымындағы орны мен маңызы

Түркістан -екі дүние есігі ғой,

Түркістан-ер түріктің бесігі ғой.

Тамаша Түркістандай жерде туған,

Түріктің тәңірі берген несібі ғой

(Мағжан)

Жоспар:

Кіріспе

Негізгі бөлім

1. Түркістан өңірінің тарихи-географиялық сипаттамасы

1. 1 Тарихи географиялық ерекшеліктері

1. 2 Өңірдің зерттелу тарихы

2. XIII-XIXғғ Түркістан оазисінің тарихи топографиясы және қалалар мен тұрақтардың дамуы

2. 1 Түркістан оазисіндегі қалалар мен тұрақтардың тарихи топографиясы

2. 2 Түркістан оазисіндегі қалалар мен тұрақтардың сипаттамасы, стратиграфиясы, хронологиясы мен локолизациялық орналасуы

3. Түркістан өңірінің саяси және этномәдени жағдайы

3. 1 Түркістан қаласының саяси-әкімшілік тарихы

3. 2 Этномәдени жағдайы: өткені мен бүгіні

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Қосымша

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі.

Тәуелсіздік Қазақстан тарихы мен этнографиясының көптеген мәселелеріне сын көзімен қайта қарау мүмкіндігін берді. Тарих және этнология ғылымдары ұлт тарихының бірнеше мыңжылдық сүрлеуіне басқаша қарай бастады. Соның ішінде ерекше назар аудартатын іргелі тақырыптарының бірі қазақ жеріндегі қалалар мен отырықшы қоныстар тарихы. Қазіргі таңда қалалар тарихы Қазақстан тарихының өзекті мәселелерінің қатарын құрайды. Шаруашалық өзгерістері мен жаңалықтардың басталар жері мен мемлекет саясатының алғаш жүзеге асар орны қалалар екені баршаға аян. Қалалар өз дәрежесіне және тарихи-географиялық орналасуына қарай халықтың экономикалық, саяси және рухани өмірінің орталығы ретінде өркениеттік дамудың қозғаушысы болып табылады. Демек қалалар тарихы - қоғам тарихының өзекті бөлігі болып табылады. Жергілікті жердің даму тәжірибесін терең зерттеу барысында қоғамның әлеуметтік-экономикалық және саяси үрдістерден туындаған мәселелердің себептері мен салдарларын терең түсінуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар қалалар тарихы әлеуметтік және саяси қызығушылықты тудырады, онда үкімет билігінің ұйымдары, түрлі саяси және қоғамдық бірлестіктер, әлеуметтік топтар топтасқанын көрсетеді. Мысалы далалық өңірдегі Жайық қаласы, Бозоқ, Бытығай, Найман сүме, Ертіс сүме т. б. қалалар тарихын зерттеу аталмыш аймақтың жергілікті ерекшеліктерін терең түсінуге мүмкіндік береді. Тұран жұртының қара шаңырағында Сыр бойында орналасқан қазақ халқының кең байтақ даласында қалалар аз болмаған, атап айтқанда Қаратаудың солтүстік қапталында Қараспан, Шолаққорған, Баба-ата, Созақ, Сыр бойында Отырар, Қарнақ, Сунақ, Иқан, Сығанақ, Аққорған, Үзкент, Құмкент, Сүткент, Талас аңғарында Саудакент, Тараз, Ташкент аймағында Испиджаб т. б.

Қазақ жеріндегі қалалық өркениет өз бастауын б. э. д. ІІ мыңжылдықтан алады. Бұл уақытта Еуразия далалық аймағында миллиондаған тонна мыс рудасын өндірген, мал баққан, егін еккен еңбекқор түрғындарын түрлі саяси одақтарға біріккен арий-тур тайпалары құрады. Қола дәуірінде бір кезде жылқышылар мен аңшылар жолы Ұлы дала мен Шығыс өркениетін жалғастырушы ірі сауда жолы металл таситын күрежолға айналды. Ұлы Далада «Атасу», «Суық бұлақ», «Тағыбай бұлағы» сияқты мыс, қорғасын, қалайы сияқты түсті металдар өндіріс орталықтары дамыды. Кейбір болжаулар бойынша мыс рудасы миллиондаған тоннадан өндіріліп, ішкі сұраныстан да көрі, сыртқы сұранысты өтеуге жүмсалып түрған. Сыртқа дайын мыс қана емес, қола және т. б. өндіру технологиясы да шығарылған. Сондықтан басқа аймақтарда қоланың кеш пайда болуын осымен байланыстыруға болатын болар /Алдыңғы Азия, Қытай т. б. /. Меридионалдық жолдың пайдасы мен артықшылығы оңтүстікте дамыған егін шаруашылығы аймақтарына жақын болуымен байланысты. Отырықшы мәдениеттің Мауереннахр сияқты ошағына Ұлы даламен тығыз байланысты маргиналды Түркістан-Ташкент оазисі үштасып жатты. Неолиттік дәуірде, оңтүстікте Намазға мен Жейтүн өркендеп түрғанда, Қазақстанның оңтүстігінде екі мәдени-шаруашылық типтің үштасуымен алғашқы қалалар пайда болды. Түркістан-Ташкент оазисінде /Сырдария бойымен/ көне қалалардың пайда болуының негізгі себебі көшпеілер мен оңтүстіктің отырықшылар арасында жүрген сауда қарым-қатынасы. Түркістан ежелгі байланыстырдың көзі, Ұлы керуен жолында кент, бекіністер қамалдар, мазар-кесенелер мен тұтас қалалар кешені.

Орталық далалық аймақтарда көне металлургияның және протоқалалық бекіністер пайда қатар, оңтүстікте тасымалдау станциялары мен металл сатумен айналысатын қалалар пайда болды. Орталық Қазақстанда өндірілген мыс, қорғасын және т. б. металдар Сырдария бойындағы қалаларға түсіп, сол жерлерден Алдыңғы Азияға, Солтүстік Үндістанға т. б. жіберілді. Сырдарияның орта ағысындағы ең ірі қалалардың бірі Дизроин /мыс қаласы/ деп аталды. М. Қашқари Жанкент қаласының көне атауы мыс қорғаннан шыққаны туралы жазады. Ерте ортағасыр дәуірінде тауарлар қозғалысы Ертіс және Сырдария арасында, қимақ-оғыз қалаларының бағытында белсенді жүрді. Бұл бағытта қазақ тарихы мен этнографиясының негізін қалаған ұлы ғалымдарымыздың бірі Әлкей Марғұлан Сарысу бағыты деп атаған. Түркістан өңірі мен Еуразияның далалық аймағының басын қосатын Сарысу бағытының көне кездерден белгілі болғанын осы бағыттың кей тармақтарымен байланысты айтылатын аңыздардан да көре аламыз. Мәселен, Орталық Қазақстанның даласында қасиетті Талмас ата туралы аңыз кең тараған, осы атты кесененің қалдығы Жезқазғаннан 50 км қашықтықта орналасқан. Аңызда Талмас ата құстар пен жануарлардың тілін білген екен дейді: Оның үш әйелі болған. Бәйбешесі - Болған ана Сарысудың жоғары ағысында, яғни Кеңгір өзені мен Сарысу өзендерінің қыйылысатын жері, екінші әйелі, тоқалы - Белең ана Сарысудың төменгі ағысында (Телікөл-Таты маңында), ал кіші әйелі Ақбикеш Қаратаудың теріскейінде, Қазақстанның оңтүстігіндегі көне Созақ қаласына жақын тұрыпты (Көпейұлы М. -Ж. Шығармалары. 1-13 тт. Павлодар, 2003-2008. ) .

Бұл аңыз солтүстік пен оңтүстік арасындағы меридианальдық жолдың ең ауыр бөлігіндегі негізгі бағытты анықтауға арналған. Бүгінгі күні біз осы топонимикалық нысаналарда қалалар мен ірі сәулет ғимараттарынын қалдықтары бар екенін білеміз. Бұл бағыттың бойы тұтас құмды-шөлді ландшафтты құрайды (Бетпақ дала т. б. ), сәулет өнерінің қалдықтары (күйдірілген қызыл кірпіш, оюлар мен таңбалар т. б. ) олардың ерте уақыттың мұралары екенін көрсетеді.

Ібір-Сібір мен Түркістан аймақтарын жалғастырған жолдың бағыты бойында тығыз мәдени және саяси байланыстар жасалды, ауыс-түйістер мен сауда жанданды, өркениет құндылықтарының дамуы мен технологиялардың дендеп енуі байқалды деп болжай аламыз. Оның тарихтың түрлі кезеңдеріндегі ерекшеліктерін анықтап, солтүстік пен оңтүстік арасындағы ауыс-түйіс артериясы екені дәлелді қажет етпейді. Біз аталған меридионалдық бағыт бойында қалалардың пайда болуының басты себебі сауда. Біріншіден, қала сауда орны ретінде, екіншіден, қолөнер орталығы ретінде, үшіншіден, әкімшілік орталығы ретінде өседі. Осы ретте Түркістан - өңіріндегі қалалық мәдениеттің ірге тасы ең алдымен меридионадық сауданың негізінде өте ерте заманда қаланғанын ескерген жөн.

Еуразияның солтүстік өңірінен басталып Мәуреннахр алқабынан Египетке, Иранға, Қытайға, Үндістанға т. б. аумақтарға дейінгі ауқымды территорияны қамтыған меридианалды жолдың негізгі трассалары мен тармақтарын анықтау ғылымның келешектегі ісі болмақ. Жылқыны қолға үйрету процесінде бұл бағыт далалық көшпелілер өрекениетінің қалыптасуында негізгі қызмет атқарды. Солтүстік пен оңтүстік арасындағы меридианалды жол кейінгі көшпелердің шаруашылық жүргізуінің ең тиімді жолы болды. Алтын Орда кезінде және одан кейін бүл жүйе солтүстіктен оңтүстікке және керісінше көшіп жүретін миллиондаған адамдарды қамтыды.

Тарихи тағдырдың жазмышымен ерте заманда және ортағасырларда өмір сүрген қалаларының көпшілігі біздің заманға дейін жеткен жоқ. Олардың арасында кейбір қалалар кезеңіне қарай басқыншылар тарапынан талқандалып, енді біреулері сауда жолдарының алшақтығы мен ауа райының өзгеріп тұруына байланысты бос қалып отырды. Көптеген қалалардың тіршілігі тоқтап, олардың атаулары тарихи аренадан өшіп қалды. Дегенмен көптеген жазба деректерінде бірқатар қалалардың атаулары сақталған. Солардың ішіндегі ең танымалы Сыр бойындағы қалалардың ішіндегі ең көнесі және Қазақ хандығы қызметін атқарған Түркістан қаласы. Бұл қала бірнеше ғасырлдар бойы Еуразияның рухани орталығы болды. Осыған байланысты оларды көне деректермен салыстыру, мекендерін анықтау тарихшы мамандардың міндеті болып табылады.
Ғасырлар бойында ғұмыр кешкен арғы ата-бабалар, тұтас халықтар, кейінгі ұрпақтарына бүкіл адамзат игілігіне айналар төлтума мәдениетін мұра етіп қалдырған.

Бұл қала тарих тауқыметін бастан кешіріп, гүлдену және құлдырау кезеңдерінен өтіп, бүгінге дейін аман жеткен. Ол Тұран аймағы деп аңыз болып қалған, «тарихи түркілер елі» деп те аталып, Қазақ хандығының тұңғыш астанасы болған. Орта ғасырлық сәулет өнерінің де алып асылы - Қожа Ахмед Иассауидің кесенесінде, қазақтың билеушілері мен бір топ саяси және діни, рухани тұлғалар жерленген. Сондықтан, мәселені тақырыптық жағынан кеңірек зерттеу үшін Түркістан қаласының тарихына тереңдеп үңілу қажет. Бүгінгі таңда тарихи принцип негізінде Қазақстандағы Алаш қозғалысы мен Түркістан өлкесіндегі ұлт-азаттық қозғалысты тарихпен сабақтастырып, зерттеу абзал. Себебі Түркістан өлкесіндегі болып өткен ұлт-азаттық қозғалыстар саяси ала-құлалығымен және әлеуметтік белсенділігімен ерекшеленеді. Түркістан қозғалысын өлкедегі азаттық, тәуелсіздік жолындағы күреске ұлттық, мұсылмандық, түркілік бірлік идеясы негізінде топтасқан саяси күштердің ұйымдасқан белсенді әрекеті деп бағалаған жөн.

ХVІІІ ғасырдың екінші жартысынан кейін, яғни Жоңғар хандығы құлаған соң өңірдегі геосаяси ахуалда өзгеріске ұшырады. Ендігі жерде Түркістан қаласы үшін ортаазиялық хандықтар арасында күрес жүрді. Осының нәтижесінде Түркістан қаласы алдымен Ташкентке, сонан соң Қоқан хандығына қарған. ХІХ ғасырдың 60-шы жылдары Түркістан қаласын патшалық Ресей жаулап алды. Осыған байланысты Түркістан Ресей империясының құрамында дамыды.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері

Түркістан қаласының ерте ортағасырдан басталатын тарихын тың дерек көздері негізінде, араб-парсы және европалық саяхатшы-тарихшы, географтардың мәліметтерін сараптау және өзіміздің этнографиялық зерттеулеріуміз арқылы әлемдік тарихтағы алар орнын айқындау еңбегіміздің басты мақсаты болып табылады. Осыған орай зерттеу жұмысының алдына мынадай нақтылы міндеттер қойылады:

- Түркістан қаласының ХVІІІ ғасырға дейінгі тарихына шолу жасай отырып, оның қазақ халқының қоғамдық-саяси және мәдени өміріндегі орнына ғылыми баға беру;

- Түркістан қаласының Ташкент иелігі және Қоқан хандығы құрамындағы жағдайын саралау;

- ХІХ ғасырдың 60-жылдары патшалық Ресейдің өңірді жаулау барысында Түркістан қаласын қорғаушылардың күресін шынайы тұрғыда ашып көрсету;

- патшалық Ресейдің империялық саясаты кезіндегі Түркістан қаласы мен оның инфрақұрылымындағы өзгерістерді тың деректер мәліметтері арқылы анықтау;

-Түркістан өңірінің тарихын терең зерттеумен қатар қазіргі заманда болып жатқан өзгерістердің мәнін ашу.

Зерттеу жұмысының нысаны

Түркістан қаласының қазақ тарихындағы ХVІІІ ғасырдың соңы мен ХХ ғасыр басындағы рухани орталық ретіндегі орнын айқындау зерттеу жұмысының негізгі нысаны болып табылады.
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері. ХVІІІ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басын қамтиды. Түркістанның қала болып қалыптасуы саяси-әкімшілік ретіндегі ХV-ХVІІ ғғ. аралығындағы рөліне тарихи шолу жасалады. Негізгі мәселе бойынша ХVІІІ ғ. аяғы мен ХХ ғасырдың бас кезіндегі Қоқан, Бұхара, Хиуа хандықтары мен Ресейдің патшалық отарлығына қарсы ұлт-азаттық көтерілісі, Түркістанның рухани орталық ретіндегі рөлін қамтиды.

Зерттеу жұмысының методологиялық негізі мен әдістері

Түркістан қаласының көпғасырлық тарихын зерттеуде тарихи үрдістердің диалектика-лық даму заңдылықтарын басшылыққа ала отырып, тарихи құбылыстарды обьективтік, тарихилық ұстанымдар тұрғысынан қарастырдық. Ғылыми зерт-теу жұмыстарының жүйелілік, салыстырмалылық, талдау, жинақтау әдістерін қолдандық.
Диссертациялық жұмысты жазу барысында отандық тарих ғылымындағы танымал тарихшылардың -К. Ақышев, У. Шәлекенов, С. Жолдасбаев, Ж. Артықбаев, К. А. Пищулина, З. Жандарбек, М. Қожа және т. б. еңбектеріндегі ел мен жер тарихын шындыққа сай қайта жазуға бағытталған, жаңа пікірлер мен көзқарас ұстанымдарын басшылыққа алдық, басты назарда ұстадық. Жұмыстың методологиялық негізін анықтауда жоғарыда аталған еңбектердегі теориялық ой-тұжырымдарға сүйендік.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы.

Диссертацияның ғылыми жаңалығы - ежелгі кезден бастап, орта ғасырлардың өн бойымен Ресей отаршылығы кезеңіндегі Түркістан қаласы мен оған байланысты тарихи-мемориалдық кешендер мен қорымдар, этнографиялық деректер көзі алынып, оларға талдау жасалынды. Кейбір мәліметтер алғаш рет ғылыми айналымға енгізілді. Зерттеу жұмысының нақтылы ғылыми жаңалықтары төмендегідей:

- Ерте ортағасырлық Түркістан қаласының шығу тарихы ежелгі кезеңнен бастау алып, қалалық деңгейге көтерілгендігін анықтау үшін, араб-парсы саяхатшы-географтарының еңбектеріне жан-жақты жасауға талпындық.

- Түркістанның күллі Шығыстағы тарихи рөліне, Орта Азия бойынша рухани-мәдени орталық ретінде ерекше орын алатынына баса назар аударылды;

- Түркістанға тек діни көзқараста емес, оған рухани орталық ретіндегі түбегейлі тұжырымды қалыптастыру жөнінде құнды деректер келтірілді;

- жазба деректер археологиялық қазба жұмысы нәтижесінде алынған мәліметтерімен салыстырыла отырып, мәселенің тарихи шындығына көз жеткізу жұмысы;

- қазақ хандығының қалыптасуы кезеңіндегі Түркістан қаласының саяси және рухани астанаға айналу үрдісі, үздіксіз даму динамикасы негізінде терең зерттелді;

- қазақ жерінің отарлық кезеңдегі әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайы нақты деректер негізінде Түркістан қаласының кейінгі жағдайымен тығыз байланысты баяндалып, халық санасынан Түркістанның саяси және рухани орталық ретіндегі орнын өшіру бағыты үстем болғандығы анықталды;

Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар

ХVIII ғасырдың соңы мен ХХ ғасыр басындағы Түркістан қаласының саяси - әлеуметтік тарихы жөнінде мынадай тұжырымдар жасалды.

- Түркістан қаласының тарихына қатысты ғылыми еңбектер тарихнамалық тұрғыдан зерделеніп, оларға талдау көрсетілді;

- Түркістанның күллі Шығыстағы тарихи рөліне, Орта Азия бойынша рухани-мәдени орталық ретінде ерекше орын алатындығы айқындалды;

- қазақ хандығының қалыптасуы кезеңіндегі Түркістан қаласының саяси және рухани астанаға айналу үрдісі, үздіксіз даму динамикасы негізінде нақтыланды;

- Ресей империясының отарлау кезеңіндегі Түркістан қаласының саяси орны мен рөлі анықталды;

- Түркістан өлкесіндегі ұлт-азаттық қозғалыстың ерекшеліктері мен бағыттары сараланды;

- Түркістанның тәуелсіз Қазақстан тарихындағы орнын өткенімен байланыстыра қарау қажеттілігі дәлелденді.

Зерттеу жұмысының қолданбалық маңызы.

Түркістан қаласының тарихы бойынша кеңінен пайдаланылған мұрағаттық және құжаттық деректер, статистикалық көрсеткіштер мен тарихи шығармалар мәліметтері негізінде жасалған кейбір теориялық тұжырымдар мен нәтижелер өлке тарихының аталған кезеңін оқып үйрену барысында жоғары оқу орындары студенттері үшін дәрістік және арнаулы семинар сағаттары кездерінде пайдалануға болады. Өлке тану мәселелерін қарастырғанда, қала тарихымен, кесене, қорымдар мен эпиграфиялық мәліметтерді ізденуші, аспирант немесе ғылыми қызметкерлердің пайдалануына, қолдануына мүмкіндік береді.

Зерттеу жұмысының дерек көзі

Зерттеу жұмысының дерек көзі ретінде мұрағаттық құжаттар, әр түрлі деректік жинақтар мен баспасөз материалдарының жарияланған нұсқалары, ғылыми еңбектердің мәліметтері кеңінен қамтылды. Осындай дерек көздеріне ерте ортағасырдағы Шауғар қаласына қатысты араб географ-саяхатшылары мен тарихшыларының шығармаларына сүйендік. Мысалы, Ал-Истахридің «Китаб-массолик ал-мамолик» (Книга путей государств), Ал-Макдисидің «Асхан ат-такасим фи-марифат ал-акалим» (Лучшее разделение для познания климатов), Ибн Хордадбектің «Китаб ал-масалик ва-л-мамалик» (Книга путей и государств), Ал-Якубидің «Китаб ал-булдан» (Книга стран) мәліметтері ерте ортағасырлық Шауғар қаласының орны жайындағы дерек ретінде пайдаландық. Фазаллах ибн Рузбихан Исфихани еңбегі де, аса қажетті мәліметтер береді (Рузбехан (Фазлаллах) . Михман-наме-йи Бухара (записки Бухарского гостя) . Перев., предисл. и прим. Р. П. Джалиловой. Под ред. А. К. Арендс. М., 1976), .
Захир ад-дин Мухамед Бабырдың, Махмұд Қашқаридің (Қашқари М. Түрік тілінің сөздігі (Диуани лұғат ат-түрік) . 3 томдық шығармалар жинағы. Қазақ тіліне аударған, алғы сөзін жазған А. Қ. Егеубай. Алматы, 1998) ., Құрбанғали Халидтің (Халид Құрбанғали. Тауарих хамса шархи. Казан, 1910) . шығармаларынан біршама мәліметтер алынды. Жеке еңбектермен қатар, жинақтар мәліметі де кеңінен қолданысқа түсті. Олар отандық және шет елдік шығыстанушылар В. Г. Тизенгаузен, А. Ромаскевич, С. Волин, В. В. Беляев, Х. А. Гибб және тағы басқалардың орыс тіліне аударылған жинақтарындағы деректерге сүйендік. Кейінгі Түркістан қаласының Ресей отары кезіндегі тарихына қатысты мәліметтер Түркістан археология әуесқойлары үйірмесінің хаттамаларында молынан кездеседі.

Сонымен қатар көптеген мәліметтерді В. И. Межовтың топтамасы және «Туркестанский сборник» мерзімді басылым беттерінен кездестіреміз. «Военный сборник», «Вестник Европы», «Русский Туркестан», «Туркестанские ведомости» сияқты баспасөз басылымдарында Түркістан қаласы мен өлкесі жайлы аса маңызды деректер келтірілген. Сырдария облысының әскери губернаторының жыл сайынғы есебіне қосымша берілген шолу жинақтарындағы деректер диссертацияның ғылыми құндылығын аша түсуге септігін тигізді.
Зерттеу жұмысының тәжірибелік маңызы және сыннан өтуі.

Зерттеу жұмысының нәтижелері қалалар тарихын өткен кезде тарих факультетінің студенттері, аспиранттары мен қалалар тарихына қалам тартқан өлкетанушыларға пайдалануға болады. Диссертация Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Археология және этнология кафедрасының мәжілісінде талқыланып, жұмыстың негізгі тұжырымдары мен қорытындылары сараланып, қорғауға ұсынылды.

Диссертацияның негізгі тұжырымдары мен мазмұны 2 ғылыми мақалалары жарық көрді.

Диссертацияның құрылымы кіріспеден және үш тарау, қорытынды, пайдаланылған деректер тізімінен тұрады.

Негізгі бөлім

1. Түркістан өңірінің тарихи-географиялық сипаттамасы

Түркістан өңірінің тарихи-географиялық сипаттамасы

Бір қарағанда Әзіреті сұлтаннан басқа көзге көрінер тарихи ғимараты, құрылысы жоқ Түркістанда қазақ тағдырын шешкен оқиғалардың болғанына сену де қиын. Бірақ тарихи деректер ХҮІІ ғасырдың соңы мен ХҮІІІ ғасырдың басында Түркістан өңірінің қазақ экономикасының және саясатының орталығы болғанын сөзсіз дәлелдейді.

Кейбір деректерге қарағанда Әз Тәуке кезінде Қазақ ордасы біраз уақыт Ташкентте болғанға ұқсайды. Атақты Бұхар тарихшысы Мұхаммед-Әмін Мәуреннахр билеушісі Сұбханқұлдың өмір тарихын, саяси қимылдарын суреттей отырып оның 1688 жылы Тәшкентке Әз Тәуке ханмен келіссөзге Қошеке- би деген елшіні жібергенін жазады. Бұл хижраның есебімен 1099 жыл. Сұбханқұл ханның жіберген елшісі қарапайым адам емес, ханның жанындағы белгілі аталық еді делінген деректе (Материалы по истории казахских ханств XY-XYIII вв. (извлечения из персидских и тюркских сочинений) . Алматы, 1969., с. 379-380) . Әз Тәуке ханның билігі Түркістанмен шектелмей, оның маңайындағы ұлан-байтақ арқапты, ірі қалаларды қамтыды. ХҮІІ-ші ғасырдың соңына қарай Түркістанға келген орыс елшілерінің жазбалары:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.