ХIX ғасырдың ортасы – ХХ ғасырдың басындағы орталық Қазақстан қазақтарының материалдық мәдениетіндегі ерекшеліктері

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 151 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Қорғауға жіберілді

Тарих факультетінің деканы

Садықов Т. С.

«___» 20__жыл

Магистрлік диссертация

ХІХ ҒАСЫРДЫҢ ОРТАСЫ - ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДАҒЫ ОРТАЛЫҚ ҚАЗАҚСТАН ҚАЗАҚТАРЫНЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Мамандығы: 6М020800- «Археология және этнология»

(ғылыми-педагогикалық бағыт)

Магистрант А. К. Бимыкова

Ғылыми жетекші,

т. ғ. к., доцент Ұ. Ү. Үмітқалиев

Кафедра меңгерушісі

т. ғ. к., доцент Ұ. Ү. Үмітқалиев

Астана, 2015 ж. \

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Зерттеу жұмысы ХІХ ғ. ортасы мен ХХ ғ. басындағы Орталық Қазақстан қазақтарының материалдық мәдениетін зерттеуге арналады.

Тақырыптың өзектілігі. Әлемді мекен алуан-түрлі халықтардың табиғи әрі мәдени ерекшеліктерін айқындайтын этнография ғылымының негізгі бағыттарының арасында материалдық мәдениетті зерттеу маңызды орын алады. Баспана, киім, ыдыс-аяқтардың этникалық ерекшеліктерін зерделеу жан-жақты талдауды талап етеді. Дегенмен, өзінің белгілі бір тұрақтылығына қарамастан, уақыт өткен сайын кез келген халықтың материалдық мәдениеті өзгерістерге ұшырайды.

Мәдени және қоғамдық өзгерістердің маңызды аспектісі қоғамға өзге мәдениеттің ықпал етуі болып табылады. Мәдениаралық байланыстар ежелден мәдени өзгеріс пен дамудың қозғаушы күші болды. Сыртқы әсерлерден ада қалған қауым адамзат тарихында өте сирек кездеседі. Өзгерістерге негіз болған ХІХ ғасырдағы қазақ даласындағы оқиғалар еді. Патшалық отарлау саясаты қазақ даласындағы шаруашылық өмірдің өзгеруіне әкеп соқты. ХІХ ғасырдың ортасында басталған өзгерістердің нәтижесінде ХХ ғасырдың басында қазақтардың азғантай бөлігі ғана таза көшпелі өмірін сақтап қалды [1, 183 б. ]

Қазақ халқы өзінің даму тарихында көптеген тарихи оқиғаларды, қиындықтарды басынан өткерді. Яғни, осы кезеңде шаруашылықтағы, қоғамдық өмірдегі өзгерістер пайда бола бастады. Бұл оқиғаның басында 1822 жылы 22 маусымда патша «Сібір губернияларына арналған мекемелер», «Бұратаналарды» басқару туралы жарғы», «Қырғыз-қайсақтарды» басқару туралы жарғы, Жер міндеткерлігі туралы ережелер, Астық қорлары, шаруалар мен «бұратаналар» арасындағы борышкерлік міндеттемелер туралы ережелер тұрды. Сонымен қатар 1867-1868 жылдардағы реформа да өз әсерін тигізбей қоймады. Реформаның жалпы алғанда отаршылдық сипаты басым болды. Ол реформалар Қазақстанды Ресейге қосып алу үрдісінің толық аяқталғанын көрсетті. Қазақстанның кең-байтақ жері Ресейдің мемлекеттік меншігіне өтті. Патша үкіметі бұдан былай қазақтардың жерін кез келген сылтаумен оп-оңай тартып ала беретін болды. Мұның ақыры дала тұрғындарының ежелгі атамекен жерлерінен айырылып қалуына, сөйтіп қайдағы бір құнарсыз және тұзы бетіне шығып жатқан сортаң жерлерге ығыстырылуына жеткізді. Құнарлы жерлер ішкі Ресейден қоныс аударып келген орыс шаруалары мен казактарға, шенеуніктерге берілді. Патша үкіметінің Қазақстанның табиғи бай ресурстарын оңды-солды емін-еркін пайдалануы бұл өлкені Ресей экономикасының қосалқы арзан шикізат көзіне айналдырды.

Патша үкіметінің ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстанда жүзеге асырған әкімшілік реформалары қазақ елінің саяси тәуелсіздігін біржола жойғанымен, бұл реформалар көп ұзамай-ақ патшалық әкімшіліктің қазақ қоғамының ішкі өміріне тереңдеп еніп, оны игеріп алып кетуге әлі де болса әлсіз екендігін көрсетіп берді. Мұны жақсы түсінген патшалық әкімшілік ХІХ ғасырдың 60-жылдарының орта тұсынан бастап Қазақстанды отарлаудың "ең сенімді" жолына түсті. Ол Орталық Ресейден орыс шаруаларын қазақ жеріне қоныс аударту еді. Патшалық Ресейдің қоныс аудару саясаты бірнеше кезең арқылы жүзеге асырылды. [2; 188 б. ]

Осынау факторлардың әсері, әрине, материалдық мәдениеттің де өзгеруіне әкеп соқты. Қоныс аударушылардың және халықтың отырықшылануының, сонымен қатар ХІХ ғ. ортасында сауда қатынастарының дамуынан болған жәрмеңкелердің әсерінен материалдық мәдениет өзгерістерге ұшырап, ғасырлар бойы қалыптасқан жүйелер басқа арнаға түсті.

Қазақ халқының баспанасының даму тарихын, киім-кешегін, тағамын, тұрмыстық бұйымдарын этнографиялық тұрғыда зерттеудің ғылым үшін де, күнделікті өмір мүддесі үшін де зор маңызы бар. Демек, қазақ халқы үшін оңай тимеген осынау кезеңді бөліп алып қарастыру, жаңадан толық талдау жасау қажет. Сондықтан да тақырыптың өзектілігі деп осыны айтуға болады.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. ХІХ ғ. ІІ жартысындағы дәл осы Орталық өңірдің материалдық мәдениетін бір жерге топтастырылып жазылған арнайы еңбек жоқтың қасы. Сол себепті әр кезеңде зерттеушілердің жазып кеткен еңбектерінен тек Орталық өңірге қатысты жазған мәліметтерін топтастырып жинауға тура келді. Солардың ішінде, XIX ғғ. Ресейден Қазақстанға жіберілген бірқатар ғылыми экспедициялардың жүргізілуі нәтижесінде жүзеге асқан этнографиялық мәліметтерден сол кезеңдегі қазақтардың жалпы тұрмыс тіршілігін, күнделікті өмір сүру дағдыларын, материалдық мәдениетін сипаттайды.

Қазақ халқы жайлы ХІХ ғасырда жазылған В. В. Радловтың керемет еңбегі «Тюркские степные кочевники». Бұл еңбекте қазақ халқының физикалық ерекшеліктері, қысқы және жазғы тұрақтары, мал шаруашылығы, соның ішінде қой, ірі қара мал шаруашылығы және одан алатын өнімдер, жылқы, қазақ жылқысының сипаттамалары, қымыз сусыны, түйе шаруашылығы, киіз үй әбзелдері, ер және әйел адамдар киімі, егін, аң шаруашылығы, қолөнер, дін, салт-дәстүрлер т. б. тамаша этнографиялық мәліметтер жазылған. Сонымен қатар, Семен Броневскийдің «О казахах Средней орды» еңбегі. Бұл жазбада қазақ халқының көркем қолөнері, егін шаруашылығы, мал шаруашылығы, кәсіпшілігі, өмір сүру салты т. б. жайлы жазылған. М. И. Красовский «Образ жизни казахов тсепных округов» аталатын жазбасы тамаша материалдарды жинақтаумен қоса қазақ халқының ХІХ ғасырдың ортасындағы рухани және материалдық мәдениетіне сипаттама берді.

Орталық өңірге байланысты жазылған тамаша еңбектердің бірі Иван Григорьевич Андреевтің «Описание Средней орды киргиз-кайсаков». Оның этнографиялық материалдары қазақ халқының тұрмыс-салты, әдет-дәстүрлері бойынша маңызды және қызықты этнографиялық және тарихи мәліметтер берілген.

ХІХ ғ. саяси өзгерістердің материалдық мәдениетке тигізген әсері жайлы жазылған Халел Арғынбаевтің «Историко-культурные связи русского и казахского народа» атты тамаша еңбегі. Бұл жерде қазақ тұрмысындағы қоныс аударушылардың әсерінен болған өзгерістер өте жоғары деңгейде баяндалған.

Қазақ баспаналары жайлы ХІХ ғ. Ақмола өңірінде болған В. Шнэ осы өңірдің баспаналарын егжей-тегжейлі сипаттайды. Сонымен қатар осы өңірде болған Словцовтың да жазбаларынан көре аламыз. Осындай еңбектердің қатарына В. В. Востров пен И. В. Захарованың «Казахское народное жилище» атты еңбегін атап өтеміз. Өзбекәлі Жәнібековтің «Жолайрықта» деп аталатын кітабында қазақ баспаналарынының типологиясы көрсетілген. Кейінгі уақыттағы зерттеулерден біз И. В. Ерофееваның «Историко-культурный атлас казахского народа» жинағын да тілге тиек етеміз. Себебі бұл жерде сол кезеңдегі әр өңірдегі қазақ қыстаулары жоғары дәрежеде жіктеп көрсетілген.

ХІХ ғ. ІІ жартысындағы қазақ халқының баспанасының, киім-кешегінің, ас-ауқатының жай-күйін сипаттаған жақсы еңбектер қатарына М. К. Қозыбаев, Х. А. Арғынбаев, М. С. Мұқановтың «Казахи» атты еңбегін жатқызамыз. И. В. Захарованың, Р. В. Ходжаеваның «Казахская национальная одежда ХІХ-начало ХХ в. еңбегін айтпай өтуге болмас. Бұл жерде әр өңірдің, соның ішінде Орталық өңірдің киім үлгілерінің ерекшеліктері, ХІХ ғ. жәрмеңкелерде алынған маталармен киім пішімінің өзгерулеріне кеңінен тоқталған. Осы заманғы зерттеулерден ұлттық киімге арналған еңбектерден М. Ш. Алинов, Г. С. Алинов, Л. Т. Габдырованың «История казахского костюма» кітабын жатқызуға болады.

С. Жолдасбаевтың « XV-XVIII ғғ. қазақтардың материалдық мәдениеті (археологиялық деректер негізінде) » атты диссертациялық еңбегі материалдық мәдениет жайлы жазылған құнды еңбектердің санатынан қарауымызға болады. Ол жерде XV-XVIII ғғ. қазақ халқының материалдық мәдениетін зерттеудегі деректер, сол кезеңдегі қазақ хандығының саяси-экономикалық жағдайы, қазақтардың тұрақты баспаналарының типтері, XV-XVIII ғғ. қазақтардың материалдық мәдениетінің археолого-этнографиялық сипаттамасы ерекше көрсетілген. Сол себепті бұл еңбекті қазақ халқының материалдық мәдениеті жайлы сөз қозғағанда атап өтпей кеткен жөн болмас.

ХІХ ғасырдың ортасынан бастап, қазақ этнографиясына қатысты мәліметтерді жинақтау, зерттеу жұмысына өз ұлтымыздың да азаматтары белсене қатыса бастады. Олардың ішінен біз Шоқанды, Салық Бабажановты, Шормановты, Алтынсаринді ерекше атауымыз керек. Қазақтың өз ішінен шыққан ғалымдар шет елдіктер мен ресейліктер біле бермейтін көшпелілер мәдениетінің ең қызықты нышандары туралы тамаша мәлімет береді. Жылдан жылға көбейе түскен ұлт зиялыларынан тамаша этнографтар Әлкей Марғұлан, Халел Арғынбаев, Едіге Масанов, Марат Мұқанов, Әлихан Бөкейханов, Өзбекәлі Жәнібеков, Халел Арғынбаев, Ыбырай Алтынсарин, С. Жолдасбаевтың т. б. еңбектерін атап өтуге болады.

Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері. Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері ХІХ ғ. ортасы мен ХХ ғ. басы аралығын қамтиды.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық жұмыстың негізгі мақсаты ғасырлар бойына Еуразия аумағын мекен еткен көшпелілердің қара шаңырағына ие болған қазақ халқының материалдық мәдениеті мен оның ХІХ ғасырдағы саяси-әлеуметтік оқиғалар ықпалы нәтижесіндегі өзгерістерін зерделеу. Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттер қойылды:

Дәстүрлі қазақтың тұрақты баспаналарының, киім-кешегінің, тамақтану жүйесінің, тұрмыстық бұйымдарының қалыптасу ерекшеліктерін көрсету;
Материалдық мәдениетке қатысты тарихи деректерге шолу жасау;
ХІХ ғасырдың ортасында басталған өзгерістердің қазақ халқының материалдық мәдениетіне тигізген ықпалын саралау;

Зерттеу жұмысының негізгі нысаны. Аталмыш кезеңдегі Орталық Қазақстан қазақтарының материалдық мәдениетінің ерекшеліктерін зерделеу зерттеу жұмысымыздың маңызды мәселелерінің бірі болып табылады. Осы орайда жоғарыда аталып өткен мәдениет объектілері, олардың типологиясы жұмыстың негізгі нысаны болып табылады.

Зерттеу тақырыбының методологиясы мен әдістері. Диссертациялық жұмыстың методологиялық негізін қоғамдық ғылымдар аясында ұстанатын тарихилік принципі құрайды. Бұдан басқа да белгілі бір этноәлеуметтік, этномәдени ортаның ішкі, сыртқы әсерін анықтауға бағытталған жүйелілік қағидасы, тарихи-салыстырмалы талдау принципі басшылыққа алынды. Диссертация жұмысының әдіснамалық негізіне гуманитарлық ғылымдар жүйесіне негіз болған құрылымдық және жүйелілік зерттеу әдістері негізге алынды. Сонымен қатар индуктивтік және дедуктивтік тәсілдер жан-жақты пайдаланылды. Тарих, этнография, мәдениеттану ғылымдарының жетістіктеріне сүйену әдістері мен принциптері де басшылыққа алынды. Зерттеу барысында этникалық жүйелердің байланысын анықтауға бағытталған тиімді әдістер де пайдаланылды.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Зерттеу жұмысы дәстүрлі этнологиялық зерттеу әдісі мен тақырыпты әр қырынан қарастырылған арнаулы еңбектерге сүйене отырып жазылды. Диссертация жұмысы қазақ даласының Орталық өңірін мекен еткен қазақ халқының материалдық мәдениетінің ерекшеліктерін саралап оның ХІХ ғасырдағы саяси-әлеуметтік оқиғалар ықпалы нәтижесіндегі өзгерістері жан-жақты зерделенді. Диссертациялық жұмысымыздың мынандай жаңа жақтары бар деп есептейміз:

Біріншіден, дәл осы кезеңдердегі тек Орталық өңірдің материалдық мәдениеті тарихи-этнографиялық жағынан алғаш рет арнайы қарастырылды. Олай деуге себеп, осы уақытқа дейін Орталық Қазақстанның ХІХ ғ. ІІ жартысы мен ХХ ғ. басындағы барлық материалдық мәдениеті белгілі бір тақырыпта арнайы зерттелген емес. Сол себепті бүгінгі күнге шейін жазылған еңбектерден Орталық өңірге ғана қатысты мәліметтер жеке топтастырылды.

Екіншіден, ХІХ ғасырдың ортасында басталған өзгерістердің қазақ халқының материалдық мәдениетіне тигізген ықпалы сараланды. Бұл мүлде жаңа жетістік болмаса да, белгілі бір жаңалықтары бар мәселелер.

Үшіншіден, ХІХ ғасырдағы ғылыми экспедициялардың жүргізілуі нәтижесінде жүзеге асқан этнографиялық мәліметтердің ішінен сол кезеңдегі қазақтардың жалпы тұрмыс тіршілігін, өмірін сипаттайтын құнды этнографиялық деректер бір жерге топтастырылып, салыстырмалы талдау жасалынды.

Жұмыстың сыннан өтуі. Магистрлік диссертация жұмысы Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-нің «Археология және этнология» кафедрасында орындалды және осы кафедрада талқылаудан өтіп, қорғауға ұсынылды. Диссертациялық жұмыстағы негізгі тоқталуға тиіс болған мәселелер төңірегінде жазылған 6 мақала жарық көрді. 1) Cтуденттер мен жас ғалымдардың «Ғылым және білім - 2013» атты VIІІ Халықаралық ғылыми конференциясының баяндамалар жинағы. II том. Астана, 2013. 518-522 б. Тақырыбы: XIX ғасырдың ортасындағы қазақтардың дәстүрлі тіршілік қамындағы өзгерістер және оның материалдық мәдениетке тигізген ықпалы. 2) «Полевые исследования в Прииртышье, Верхнем Приобье и на Алтае (археология, этнография, устная история) . 2014 год». Материалы Девятой международной научно-практической конференции, г. Павлодар. 140-146 б. Тақырыбы: ХІХ ғасырдың ортасы-ХХ ғасырдың басындағы қазақ халқының тамақтану жүйесіндегі өзгерістер. 3) IV археологиялық және этнографиялық «Праздник в архаическом ритуале и этнографичечкой современности» көктемгі мектеп оқулары. Астана, 2014. 183-186 б. Тақырыбы: ХІХ ғасырдың ортасындағы қазақ халқының тұрақты баспаналарындағы өзгерістер. 4) «Археология және этнологиядағы мәдениеттер сабақтастығы мәселелері» атты тақырыппен өткен дәстүрлі «VI Оразбаев оқулары» республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы. Алматы, 2014. 417-419 б. Тақырыбы: ХІХ ғасырдың ортасы мен екінші жартысындағы қазақ халқының этнографиялық зерттеулерінің дамуы. 5) Х Международная научно-практическая интернет-конференция «Проблемы и перспективы развития науки в начале третьего тысячилетия в странах еворпы и Азии». Переяслав-Хмельницкий - 2015, Украина 121-123 б. Тақырыбы: ХІХ ғ. қазақ жеріндегі егін шаруашылығының дамуы. 6) «VII Оразбаев оқулары» республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы. Алматы, 2015. 402-407 б. Тақырыбы: Батыс және Ресей зерттеушілерінің жазбаларындағы қазақтың материалдық мәдениеті.

Диссертация жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, өзара жіктелген тармақтары бар үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және пайдаланған әдебиеттерден алынған суреттер мен Қарағанды облыстық тарихи-өлкетану мұражайынан түсірілген және Торғай өңіріндегі тұрғындардың тұрмыстық бұйымдарының авторлық фотосуреттерінен тұрады.

1 МАТЕРИАЛДЫҚ МӘДЕНИЕТ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ

Этникалық мәдениет ұғымының этнология ғылымындағы орны мен рөлі

Мәдениет адамзат өмірінің мәңгі және қажетті шарттарының бірі. Адамзаттың дамуымен мәдениет өркениетке қарағанда мән мағынасы ерекше. Мәдениет жан жақты, күрделі және дамушы құбылыс. Ол жанды феномен, өмірге келеді, дамиды және өзгереді, айналадағы экономикалық, саяси, әлеуметтік, экологиялық және өзге де шарттарға бейімделеді[3, 232 б. ] .

Адамзат пен әр адамның өміріне қажет деп жасалған жәдігерлер, халықтардың әдет-ғұрпы, салт-дәстүрлері, дағды-үрдісі, ғылым, білім салалары, әдебі, өмірі, санасы, мінез-құлқы - осының бәрі жалпылай алғанда мәдениетке жатады. Әлбетте, мәдениет дегеніміздің өзі күнделікті сан қырлы, сан сипатты қарапайым да күрделі еңбек пен ғылымның жетістіктері мен ғалымның келешекке жетелер не бір қиялдарының туындыларынан құралады.

Егер адам мәдениетті өзі жасайды десек, осы ойдың екінші жағын айтпай болмайды, яғни адамды мәдениет өзгертеді, сұранымдары мен сезімдерін ұштай түседі, жаңалықтарды, өмірді, яки мәдениетті қабылдау мәдениетін, шынайы рухани қазынаны жалғаннан, сырты жылтыр, іші бұлдырдан сақтауды үйретеді.

Мәдениет деген не? Енді осы сауалға жауап беріп көрелік.

Адамның (қоғамның) заттық және рухани қазына жасау жолында айналаға бағытталған белсенді еңбегінің жемісінен туындайтын, сақталатын, алыс-берісетін, айырбасталатын және әртүрлі сұранымға тұтылатын қоғамдық зор мәні бар рухани және заттық қазыналарды, сондай-ақ шығармашылық еңбекпен солардың жиынтығын белгілі бір заттық дүниеге айналдыру тәсілін де мәдениет дейміз [4, 3 б. ] .

Адамзат өзгерген сайын оның мәдениеті де өзгереді, ал бұлар қоғамды, оның ішкі әлеуметтік құрылымын өзгертеді. Адамзаттың бұдан миллиондаған жылдар бұрынғы кейпінен бүгінгі деңгейіне дейінгі қалыптасуында да мәдениеттің орны ерен. Бұл жерде мәдениет саты көпір іспеттес қызмет атқарып келеді. Мәдениет өзінің дамуын еш уақытта тоқтатпайды және адамды да дамыта түседі. Адамзат мәдениетті өз ойымен, қолымен жасап келсе, мәдениет те адамды, адамзатты өзгертуін еш тоқтатқан емес. Бұл дегеніміз, осы бір құбылыстың екі қыры немесе адамның өзін-өзі мәдениеттендіруі, бұл екі жақты маңызды іс еш тоқтамайды [4, 4 б. ] . Әртүрлі мәдениеттер арасындағы өзара байланыс ерте кезден қалыптасқан. Кез келген халықтың мәдениеті басқа халықтардың мәдениетімен араласпайынша, әсіресе, тарих жинақтаған жақсы атаулының бәрін игеріп, жан-жақты қайта ойластырмайынша, тар ортада жемісті дами алмайды. Алайда, мәдениеттердің өзара қалай байланысатындығы, бұл ықпалдың сипаты мен мәнінің қандайлығы қоғамдық құрылысқа байланысты.

Мәдениет өзінің бойына біздің халықтарымыздың әрқайсының мәдениеті мен тұрмысының ең жалпы ерекшеліктері мен дәстүрлерін жинақтайды. Ұлттық мәдениеттің қай қайсы болмасын, өзінің қайнарларынан ғана сусындап қоймайды, сондай ақ басқа туысқан халықтардың рухани және материалдық байлығынан да нәр алады және ықпал етеді, толықтырып отырады [4, 25 б. ] .

Мәдениет те адамзат танымындағы гравтиация, материя, эволюция, қоғам, тұлға тәрізді маңызды түсініктердің бірі. Ғылымда мәдениетке деген кең көлмеді және демократиялық көзқарас бекіп, ол жүздеген элементтерді, формаларды, әр алуан қасиеттерді қамтитын күрделі құбылыс ретінде түсініле бастады. Бүгінде мәдениетті ондаған ғылымдар зерттейді, олардың әрқайсысы бір аспектті, көзқараста болады.

Адамзат мәдениеті сан қырлы. Ол әр түрлі элементтерден тұрады, олардың әрқайсысын тіпті арнайы пәндер де түбіне жете алмайды. Онда мәдениет жайлы жалпы не айтуға болады? Оның сол компоненттерін тереңірек зерттеуді талап етеді. Әр елдер мен халықтар мәдениетінің салыстырмалы анализ мәселелерін этнология және мәдени антропология ғана шеше алады.

Жақын уақытқа дейін мәдениетпен барлық гуманитарлық облыстағы ғылымдар, философия, лингвистика, антропология, мәдениеттану т. б. айналысып келді. Әр ғылым өз алдына мәдениеттің аспектілерін бөліп көрсетіп, сараптауға тырысты. Бір ғалымдар мәдениетте ең бастысы тіл десе, екіншілері адамның дүниетанымы мен рухани өмірін алға тартты, үшіншілері мәдени ескерткіштер мен рухани шығармаларды санаса, төртіншілері түп-тамыры адамзаттың ерте тарихына кететін халықтың дәстүрі мен салтын бөліп көрсетті. Әр ғылым өздерінше дұрыс айтты [5, 4 б. ] .

Этнографтар, филологтар, әлеуметтанушылар айналысып жүрген мәдениеттің ғылыми зерттелуі мәдениеттің күрделі құбылыс екенін көруге мүмкіндік береді. Мәдениет жайлы толық білім антропологиялық, гуманитарлық және социологиялық ғылымдардың қиылысында пайда болады [6, 38 б. ] .

Қазіргі заманда мәдениет термині өте жиі қолданылады, кең және тар мағынасында. Кең мағынасында мәдениетке жалпы көпшілік қабылдаған, мақұлдаған қоғам формалары - дәстүрлер, нормалар, институттар, мемлекет пен экономиканы жатқызады. Ал тар мағынасында мәдениет шекаралары рухани шығармашылық сфераларының шекарасымен сәйкес келеді, яғни бұл жерде өнер, адамгершілік, парасатты қызмет ұғымдары[7, 22 б. ] . Өркениетті әртүрлі мәдениеттер құрайды, ал адамзат халықтардан тұрады. Мәдениет тасымалдаушалыры этностар болып табылады. Сол себепті бір халық-бір мәдениет деген ұғым бар. Халық-этникалық қайымның басты формасы. Оның ішінде өзара этникалық топтар бөлінеді, олар тіліне, киіміне, баспана түрлеріне т. б. байланысты бөлінеді [5, 41 б. ] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.