Қазақ Алтай жеріндегі көне түріктердің жерлеу ғұрыптық ескерткіштері

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 133 бет
Таңдаулыға:

Қазақ Алтай жеріндегі көне түріктердің жерлеу ғұрыптық ескерткіштері

магистрлік диссертация

(ғылыми-педагогикалық бағыт)

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ: КІРІСПЕ

1. 1

1. 2

КІРІСПЕ:

ҚАЗАҚ АЛТАЙ КӨНЕ ТҮРКІ КЕЗЕҢІНІҢ ЖЕРЛЕУ ҒҰРЫПТЫҚ ЕСКЕРТКІШТЕРІНІҢ ТАРИХИ САБАҚТАСТЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Көне түріктердің жерлеу ғұрыптық ескерткіштерінің зерттелу тарихнамасы

Қазақ Алтайымен көршілес өңірлердегі түрік дәуірі ескерткіштерінің зерттелуі

2. 1

2. 2

КІРІСПЕ:

ҚАЗАҚ АЛТАЙЫ ЖЕРІНДЕГІ КӨНЕ ТҮРІК КЕЗЕҢІНІҢ ЕСКЕРТКІШТЕР ТҮРЛЕРІ

Түркі дәуірі ғұрыптық орындарының генезисі

Қазақ Алтайы жеріндегі түркі дәуірінің ғұрыптық еске алу орындары

III

3. 1

3. 2

КІРІСПЕ:

ҚАЗАҚ АЛТАЙ ЖЕРІНДЕГІ ТҮРКІ ӨРКЕНИЕТІНІҢ РУХАНИ-МӘДЕНИ НЕГІЗДЕРІ МЕН ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ

Көне түркі мәдениетіндегі дәстүрлі жылқы феномені

Көне ғұрыптық орындардағы салт-жоралардың қазақтың салт-дәстүрлерімен сабақтастығы

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыста Қазақ Алтай өңіріндегі көне түріктердің ескерткіштері мен жерлеу-ғұрыптық ескерткіштері жайлы ғылыми мәліметтерді жинақтап, топтап талдау арқылы осы өңірлердегі ежелгі тұрғындардың жерлеу ғұрпы мен соған қатысты дүниетанымдары, саяси - тарихы этнографиялық және археологиялық тұрғыда қарастырылады. Ғылыми жұмыстың негізгі бөлімдерінде көне түрік кезеңінің жерлеу ғұрыптық ескерткіштерінің тарихи сабақтастығы, Қазақ Алтай жеріндегі көне түріктердің ескерткіштері және Қазақ Алтай жеріндегі түркі өркениетінің рухани - мәдени негіздері мен құндылықтары жаңаша зерделенді.

Диссертацияда тарихи мәліметтер, археологиялық жұмыстар және мұрағат құжаттары мен тарихи зерттеулерге қойылатын әдіснамалық талаптар негізінде Қазақ Алтай жеріндегі көне түріктердің ескерткіштері, ғұрыптары және жерлеу ғұрыптық ескерткіштері байланыстарының зерттелуі. Тарихнамалық ой-пікірлердің қалыптасуы мен үрдістері, жетістіктері мен зерттелген тұстары туралы мәселелер жайлы ғылыми сараптама жасалған. Бүгінгі Қазақстан V-IX ғасырда көк түріктер құраған Түркі қағанатының батыс бөлігіне жатса, қазақ халқы олардың генетикалық жалғасы саналады. Президент Н. Назарбаев былай деген еді: «Түркі өркениетінің текті де терең тамырлы тарихы мен төлтума мәдениетін биік парасат үрдісінен терең таразылаудың, оны кейінгі ұрпақтың сана-сезіміне сіңірудің, олардың бойына ешкімнен кем түспейтін тарихының барлығына, яғни кемел келешегінің барына деген сенімді дарытудың, сол арқылы отаншылдық сезімін тәрбиелеудің біз үшін маңызды да, мәні де ерекше». Елбасы атап көрсеткендей, тамыры тереңге кеткен көне түркі өркениетеінің ең маңызды құрамдас бөлігі оның ескерткіштері, салт - дәстүрлері мен ғұрыптары. Түркі әлемінің қазірге дейін көне тарихы мен көшпенділік кезеңі толық зерттеліп болған жоқ. Қазақ Алтай өңірінде соңғы жылдары барлау жұмыстарына және мұрағат деректеріне сүйенер болсақ археологиялық ескерткіштерге өте бай өлке дей отырып, жерлеу ғұрыптық ескерткіштері-түрік мәдениетін зерттеудің маңызды тарихи кезеңі болып табылады. Ежелгі және ортағасырлық көшпелілердің мәдениеті, ескерткіші туралы жаңа мәліметтерді табу қажеттігіне байланысты Қазақ Алтайындағы байырғы замандардың ескерткіштері қайталанбайтын түп деректер санатына жатады.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. VI ғасырдың басында бүгінгі қазақ жерінде аса күрделі бетбұрыстар орын алды. Алтай, Сібір, Монғолия жерінде түрік тайпаларының үстем тап өкілдері бірігіп, күшті әскер күшіне сүйенген Түрік қағанаты атты феодалдық мемлекет құрылды. Түрік қағанатының жері Солтүстік Моңғолиядан бастап Шығыс Еуропаға дейінгі өңірге дейін созылып, қоныс өрісі Әмудәрияның жоғарғы ағысына дейін жетеді. Қазақстан да осы қағандықтың құрамына кірді. Бұл мемлекет туралы жазба деректер Түрік империясының өз тілінде VII - VIII ғасырларда жазылған Орхон - Енисей жазбалары арқылы белгілі. Бұл ескерткіштер түркілер мекендеген Енисей өзенінің бойы мен қазіргі Моңғолия жеріндегі Орхон өзені маңайынан табылғандықтан “Орхон - Енисей” жазуы деп аталып кеткен. Ескерткіштер - VII - VIII ғасырлардағы түркі ру-тайпаларының іргелі елі Түрік қағандығының тұсында Білге қаған, Күлтегін (әскер басы), Тоныкөк (ақылшы, кеңесші) сияқты атақты адамдарға арнап тұрғызылған құлыптастағы жазулар. Түріктердің тарихы мен aрхеологиялық зерттеулері бойыншa өткен ғaсырдың 60-шы жылдарындa бастау алған ғылыми жұмыстар баршылық. Оның ішінде aрхеологиялық және этногрaфиялық тұрғыда ортaғасырлық Алтай түріктері туралы іргелі зерттеулер З. Сaмaшевтің, Ф. Х. Арслaнованың ғылыми жұмыстарындa кеңінен жазылған. Алтай өңірінде қазіргі кезеңде табылып жатқан археологиялық - этнографиялық материалдар және түрік жазба ескерткіштері мен жазба деректер негізінде VI-VIII ғасырлар аралығында Алтай өңірі түріктердің тарихын жаңаша зерттеу, зерделеу қажеттілігі туындап отыр. Отандық тарихымыздың бір кемшілігі - Алтай өңіріндегі түріктер туралы мәліметтердің аздығында. Сол себепті аталмыш өңірдегі түріктердің саяси тарихын, олардың материалдық құндылықтарын негізге дерек қорларымен жаңаша зерделеу археология саласындағы өзекті мәселенің бірі болып табылады.

Аталмыш аймақтың археологиялық зерттеу нәтижелері бұдан бірнеше ондаған жыл бұрын ғылыми айналымға енген және жыл сайын жаңа деректер, жаңа ғылыми гипотезалар, көзқарастармен толықтырылып отырылатын көптеген қоныстар мен қорымдар, ғұрыптық нысандар бар.

Біз қарастыратын зерттеу жұмысының өзекті мәселесі болып табылатын Қазақ Алтай жеріндегі көне түріктердің жерлеу ғұрыптық орындары - олардың мәні, археологиялық ескерткіштердің дүниетанымдық түсініктерін ашып көрсету болып табылады.

Қазақ Алтай жеріндегі көне түріктердің ғұрыптық жерлеу орындары - археологиялық ескерткіштердің негізгілері болып табылатын қоныстар мен қорымдардың аумағында айрықша, өте маңызды және жиі кездесетін ескерткіштердің түріне жатады. Олар жерлеу орындары немесе қоныстарды зерттегенде зерттеу нысанына ілінбей төмен деңгейде зерттеліп қалады. Мұның өзі көне дәуір тұрғындарының тұрмысы, діни салттық-рәсімдері, дүниетанымдық болмысын анықтауды, зерттеуді талап ететін өзекті мәселе болып табылады. Ал, іс жүзінде ғұрыптық орындардың берер ақпараты көп.

Қазақстан территориясын мекендеген көне заман тұрғындарының дүниетанымы мен рухани болмысынан, тұрмыстық тіршілігінен және идеологиялық, діни көзқарастары жағынан хабар беретін ғұрыптық жерлеу орындарын зерттеу аса өзекті мәселелердің қатарынан орын алады.

Көне түріктердің жерлеу ғұрыптық орындары өз кезегінде дер уақытында зерттеп алу және оны тарих сахнасында кейіннен өмір сүрген халықтардың мәдениетімен салыстыру өзекті болып табылады. Әрине, ғұрыптық құрылыстарды қазақ халқының діни наным-сенімдерімен, идеологиялық көзқарастарымен салыстыра қарастыру бүгінгі таңдағы зерттеуді қажет етеді.

Қазақ Алтайындағы көне түріктердің жерлеу ғұрыптық ескерткіштердің тек қана археологиялық тұрғыдан бір жақты қарастыру оның нақты мән-мағынасын ашуда кемшілік әкелері анық. Негізінен, археологиялық ескерткіш болып табылатын салттық табыну орындарының функциясын этнографиялық жағынан қарастыру өзекті мәселелердің бірі болмақ. Себебі, аталған құрылыстардың функционалдық маңызын анықтау барысында археология және этнография ғылымындағы бірқатар кезек күттірмес мәселелердің шешімін таба аламыз.

Бүгінгі таңда зерттеудің жаңа белестеріне көтерілген археология ғылымында кешенді зерттеулер жүргізілді. Соның арқасында жұртшылыққа беймәлім болып келген көне тарихтың көптеген тақырыптары ашылып, жан-жақты талқылануда. БАҚ беттерінде де біршама деңгейде кездеседі.

Кеңестік кезеңде археология жеке ғылым ретінде қалыптасып, зерттеу жүйесі жаңарды. Қазба жұмысы жаңа әдістер арқылы жүргізілді. Жаңадан ашылған ескерткіштер қарасы көбейіп, негізгі бағыттары айқындалды.

Тәуелсіздік жылдарындағы археологиялық зерттеу жұмыстары негізінде біршама істер атқарылды. Ұлттық идея, мәдени мұра хақында іргелі зерттеулер жазылып жатыр. Археологиялық нысандар ашылып, зерттеулер жалғасуда. Археология ғылымында көне уақыт саналатын кезең қола және ерте темір дәуірі болса, сол дәуірдің ірі ошағы Орталық Қазақстанның археологиялық ескерткіштері зерттелуі тиіс.

Магистрлік зерттеу жұмысында көне түрік дәуірінің ғұрыптық құрылыстарына зерттеуге және олардың функцияларына баса назар аударуға тырыстық. Атап айтар болсақ, қазіргі кезде отандық археология ғылымында күрделі мәселелер санатына жатқызылатын ғұрыптық құрылыстардың өз заманында атқарған қызметі мен кейінгі дәуірлермен сабақтастығын зерттеу бойынша зерттеулер жасалынды. Оның ішінде көне дәуірдің культтері мен бүгінгі күнге дейін келіп жеткен, кейбірі әлі күнге өз өміршеңдігін жоғалтпаған салттық жоралармен байланысын ашып көрсетілді. Сонымен қатар, археолог ғалымдар арасында әлі де нақтыланбаған ортағасырларлық ғұрыптық құрылыстармен байланыстарын, сонымен қатар қазақтың этнографиясының кейбір ұқсастықтарымен салыстыру бойынша пайымдаулар үшінші тарауда қарастырылды.

Біртұтас қазақ жерінің тарихын жазу үшін алдымен жекеленген ескерткіш түрлерін толықтай ашып, аталған тақырып бойынша жазылған мәліметтерді жүйелеп, бір ізге түсіру қажет.

Зерттеу жұмысының зерттелу деңгейі. Қазақ Алтай жеріндегі көне түрік дәуірінің жерлеу ғұрыптық ескерткіштерін зерттеумен айналысу Кеңестік кезеңнен бері бір жүйеге түсті. Қазіргі таңда археологиялық экспедициялар ұйымдастырылып, көптеген монографиялар жазылуда. Бұл кезеңде шыққан зерттеу еңбектеріне Алтай өңірін түрік дәуірін зерттелу тарихы қарастырылған. Осы дәуірге байланысты шыққан отандық зерттеушілер: Л. Н. Гумилев, А. Досымбаева, Ф. Х. Арсланова, З. С. Самашев және Қ. Салғарұлы, Н. Базылхан, Е. Төлегеновтің еңбектерінде аталмыш аймақтың археологиясына арналған бірден - бір құнды еңбектер бар. Көрші мемлекеттердің түрік археологиясын зерттеген: Н. Я. Бичурин, Л. Р. Кызласов, Г. Кубарев, Ю. С. Худяков, А. А. Гаврилова, А. А. Тишкин еңбектері мол мәлімет береді.

Зерттеу жұмысының мақсаты. Осы зерттеу жұмысында алдымызға қойған мақсат: Қазақ Алтай жеріндегі көне түріктердің жерлеу ғұрыптық ескерткіштеріне қатысты деректерді талдай отырып, қазба жұмыстары нәтижесінде шыққан материалдар және жарық көрген зерттеулер негізінде ғылыми тұжырым жасау.

Зерттеу жұмысының міндеттері. Зерттеу жұмысының міндеттерін ашуда мынадай талаптар іске асыру басшылыққа алынады:

Көне түріктердің жерлеу ғұрыптық ескерткіштерінің зерттеу тарихнамасын зерттеу;
Қазақ Алтайымен көршілес өңірлердегі түрік дәуірінде зерттелген ескерткіштерді бір ізге түсіру;
Көне түріктердің ескерткіштерін сипаттау;
Ғұрыптық қоршаулар мен тас мүсіндерді, ғұрыптық құрылыстардан табылған артефактілерді талдау;
«Мұртты» обалар ғұрыптық ескерткіш ретінде ескерткіштермен салыстыру;
Тәуелсіздік жылдарындағы зерттеулерді талдау;
Көне дәуір тұрғындарының дүниетанымдық ерекшеліктеріне тоқталу;
Көне ғұрыптық ескерткіштердің бертінгі кезеңнің ғұрыптық-еске алу орындарымен салыстыру;
Қазақ діни наным-сенімдерінен көне заманның ғұрыптық-еске алу құрылыстарында атқарылған рәсімдердің ұқсастықтары мен ерекшеліктерін анықтау;

Зерттеу жұмысының теориялық және әдіснемелік негізі. Тарихи, археологиялық және этнографиялық тұрғыдан зерттеу үшін ең бастысы деректер қоры қажет. Қазақ Алтай археологиясы үшін негізгі деректер Шығыс Қазақстанның археологиялық экспедициясының есептері, Алтай өңіріне жататын ескерткіштердің ашылуы, ғұлама ғалымдарымыздың З. С. Самашевтың, Ф. Х. Арсланованың және А. Досымбаеваның археологиялық зерттеу жұмыстары, далалық күнделіктері, монографиялары болып табылады. Зерттеу жұмысында теориялық және әдіснамалық негізгі қадамдары - тарихи-салыстырмалы, кезеңдеу, талдау және жүйелеу секілді әдістер қолданылды. Бұл әдістер тарих және археология ғылымында сыналған, әрі қазіргі ғылым жүйесінде қолдануды талап ететін бірден-бір әдіснамалық негіздер болып табылады. Салыстырмалы әдістің негізгі мақсаты- болған оқиғалар ізімен тарихи жазба деректер және археологиялық, этнографиялық деректерді салыстыра зерттеу арқылы жетістікке қол жеткізу. Алтай өңіріндегі түріктердің таралу кеңістігі, олардың географиялық орналасуы және сол жерлерде археологиялық ескерткіштердің таралуына сәйкес бұрыннан қолданылып келе жатқан салыстырмалы-типологиялық, аналитикалық, картографиялық және жоспарлау, кезеңдеу әдіс-тәсілдері пайдаланылды.

Ғылыми жұмыстың толыққанды жазылуы үшін, тақырыпқа негізделген тапсырманы жаңаша бағалаудың да маңызы зор. Сол себепті Алтай өңірі түріктеріне қатысты зерттеулер жүргізген ғалымдардың еңбектерін ой елегінен өткізіп, жаңаша көзқараста синтездеу және анализ жасау әдісі қолданылды. Теориялық және әдіснемелік негіздердің бірі- тақырыпқа сай ғылыми монографиялар мен жекелеген мақалаларды да назардан тыс қалдырмай, салыстыра отырып сараптама жасау.

Тақырыптың мазмұнын ашуда негізгі деректік қорды археологиялық материалдар құрайды деп айтуға болады. Олардың қатарында ХХ ғасырдан бастап қазақ даласының түпкір-түкпірінде жүргізілген археологиялық қазбалардың нәтижелері және табылған заттар жатады. Сонымен бірге қазба жұмыстарын қорытындылайтын ғылыми есептер мен зерттеу еңбектері магистрлік жұмысты талдау барысында үлкен маңызы бар.

Зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңызы. Диссертациялық жұмыстың қорытындылары мен тұжырымдарын, «түріктану», «археология», «отандық тарих», «этнология» және «шығыстану», курстары бойынша: көне түріктердің тарихы, түрік халықтарының тарихы, Қазақ Алтай түріктерінің этнографиясы, Түрік халықтарының тас ескерткіштері және көне түріктердің жерлеу ғұрыптық ескерткіштерінің дүниетанымы секілді тақырыптарда дәрістер оқу барысында пайдалануға болады.

Ғылыми практикалық құндылығы. Шығыс Қазақстанның ғұрыптық құрылыстарына, археологиясына, соның ішінде түрік дәуірінің ғұрыптық құрылыстарына тарихнамалық талдау жасалынды. Зерттеуге негіз етіп алынған Шығыс Қазақстанның археологиялық экспедициясы, Қазақ Алтай археологиялық экспедициясының мәліметтері мен басқа аймақтарды зерттеу экспедициялардың материалдары, этнография саласы бойынша кешенді зерттеулер, еліміздің белгілі ғалымдарының ғылыми жұмыстары, сонымен қатар шетелдік ғалымдардың еңбектері мен деректері тақырыпты ашуға септігін тигізді. Археология ғылымының жанданған кезеңі - Кеңес үкіметі тұсында қазба жұмыстары фронталды түрде жүзеге аса бастады. Бастысы, археологиялық мектеп қалыптасты. Тәуелсіздік алғанға дейін және алғаннан кейінгі жылдарда жерлеу ғұрыптық ескерткіштерді зерттеу бойынша атқарылған жұмыстарға, ескерткіштерді зерттеудің бағыттарына объективті баға берілді. Қазақстан тарихында деректану және тарихнама ғылымы кешеуілдеп жатқан болса, археология ғылымында жерлеу ғұрыптық ескерткіштердің тарихнамасына арналған жеке еңбек жоқтың қасы. Локальді аймақ ретінде қарастырылып отырған Шығыс Қазақстанның ғұрыптық ескерткіштерге қатысты археологиялық деректер жүйеленбеген. Зерттеу барысында мақсат - міндеттерінде көрсетілген критерийлерді негізге ала отырып, тақырыптың құндылығын ашуға тырыстық.

Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері. Б. з. д. V - VIII ғасыр аралығын қамтиды.

Зерттеу жұмысының нысаны. Шығыс Қазақстан аймағы, Алтай, Сібір және Моңғолия жері, Тува жерлерін қамтиды.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазақ Алтай жеріндегі көне түріктердің ғұрыптық - еске алу ескерткіштерінің атқаратын қызметтері ғалымдардың еңбектерін саралау негізінде бір ізділікке түсірілді. Көне түрік дәуірінің ғұрыптық-еске алу құрылыстарының зерттелу тарихы бір ізге түсіріліп, негізгі нәтижелері мен ғылыми зерттеу бағыттары анықталды;

Зерттеу жұмысының сыннан өтуі.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Магистрлік жұмыстың құрылымы 3 тарау және бірінші тарау, екінші және үшінші тарау үш тармақтан: кіріспе, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, презентациядан тұрады.

І ҚАЗАҚ АЛТАЙЫ ЖЕРІНДЕГІ КӨНЕ ТҮРІК КЕЗЕҢІНІҢ ЕСКЕРТКІШТЕР ТҮРЛЕРІ

1. 1) Көне түріктердің жерлеу ғұрыптық ескерткіштерінің зерттеу тарихнамасы. Ерте орта ғасырлардағы Алтай өңірі түріктері туралы жазба деректерде кеткен кейбір ақтаңдақтардың орнын толтыратын бірден - бір дереккөз - археологиялық ескерткіштер. Көне түрік дәуірінің ғұрыптық ескерткіштері археологиялық ғылымында «қағандық», «қарапайым» болып екі топқа бөлінді. Қағандық ескерткіштер Минусин шұңғымасы үңгіріндегі Знаменка ауылынан ашылса, ең жақсы зерттелген және бай өлке болып Моңғолия саналады

1. 2) Қазақ Алтайымен көршілес өңірлердегі түрік дәуірі ескерткіштерінің зерттелуі. Қазақ алтайымен көршілес жатқан Моңғолия, Тува, Хакасия, Алтай таулары жерлеріндегі түрік дәуіріне жататын ескерткіштер айтылады. Алтай өңіріндегі түріктердің қорғандарын классификациялау . Алтай өңіріндегі түрік мəдениетіне тиесілі ескерткіштер тобын алты кезеңге бөледі. Олар: Қызыл-Таш кезеңі, Күдірге кезеңі, Катанды кезеңі, Тұяқты кезеңі, Қурай кезеңі, Балтырған (Балтарган) кезеңі.

Көне түріктердің жерлеу ғұрыптық ескерткіштерінің зерттеу тарихнамасы

Ақыл - ойының құдіретімен адам баласы жануарлар дүниесінен бөлініп шыққаннан бері бір ғана кәсіпті нәсібіне айналдыруда. Ол үздіксіз ізденумен өмірдің қай саласында болмасын жаңалықтан соң жаңалық ашу, сөйтіп алға шығу. Бір кездері ішетін тамағын, киетін киімін, тірлігіне қажетін табиғаттан дайын күйінде алып күн көрген жұмыр басты пенде келе - келе отты, садақты, найзаны, үй жануарларын, басқа да иеліктерді пайдалануды үйренді. Тілі шықты, жазу-сызуды дүниеге әкелді, ғылымды қалыптастырды, мемлекеттерін құрды. Халқы мен елінің бүкіл әлемдік процестегі алар орнын, бүгінгі күннің болмысын жете ұғынуға талпынған адамға - өз халқы өмірбаянының беттерін парақтай отырып, өткен заман оқиғалары мен құндылықтарына, өзінің тарихи тегіне зер салып, ой елегінен өткізу қасиеті тән. Ғасырлар қойнауынан жеткен бұл ескерткіштер шын мәнінде ғажайып әсер қалдырады. Бүтін бір халықтар мен мемлекеттердің гүлдену мен құлдырау кезеңдерін бастан өткерген, тарихтың бізге беймәлім жұмбақ сырлары тұнған бұл мұралар қазақ халқы ата - бабаларының өткен өмірінің тілсіз куәгерлері болып қала береді. Бұрынғы ұрпақтардан мирас болған бай мәдени-тарихи мұралардың бірегей саласы түркі дәуірімен оның тас мүсіндері болып табылады. Ата - бабаларымыздың тарихын бұрмаламай, қаз - қалпында бүгінгі ұрпаққа жеткізу тарихшы - археологтардың, этнографтардың алдында тұрған жауапкершілігі зор, үлкен міндет. Дегенмен, түріктердің мұрасын зерттеуде ұзақ жылдар бойы шындыққа қайшы келетін ғылыми пікірлер қалыптасты. Сондай пікірлердің бірі Қазақстанның ортағасырлық тарихына байланысты окулықтар мен энциклопедияларда, ғылыми монографияларда орын алған. Аталған басылымдарда орта ғасыр кезеңінде, дәлірек айтсақ, 551-552 жылдары түрік этносы алғаш Алтай өңірінен келіп, Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан территориясын жаулап алған деген мәліметтер әлі күнге дейін сақталған. Сонымен бірге түріктердің ежелгі отаны Алтай мен Монғолия деп көрсетіледі. Бірнеше жылдар бойына жүргізілген археологиялық зерттеу жұмыстарының нәтижесі бұл ғылыми пікірлердің шындыққа жанаспайтындығына дәлел болып отыр. Шыңдығында көшпелі түріктердің ірі мемлекеті - Түрік қағанаты 551 жылы құрылған. Көшпелі түріктердің алғашқы мемлекетінің құрылымы конфедерация болды. Яғни, мемлекет екі дербес қағанаттан тұрды. Бұлардың бірінің орталығы Алтайда орналасса, екіншісі Жетісуда еді. Я. Бичуриннің айтуынша, «түрік» деп, б. з. V ғ. Жужань қағаны Чилянь қағанның бұйыруымен, Гаочаннан Алтай тауының оңтүстік баурайларына көшірілген түріктерді атай бастаған екен [1, с. 130] . Бұл нақтылы жəне соңғы пікір емес. Мысалы, ғалым Қ. Салғарұлы «Түрiк» сөзін Турлардан тараған бүкіл ру-тайпалардың басын біріктіретін жалпы атау деп тұжырымдайды [2, 308 б. ] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.