Қазақстанның ұлттық валютасы: пайда болуы және дамуы
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.Ұлттық Теңгенің пайда болуы және оның дамуы.
2.Теңгенің алғашқы атауы және алғашқы банкноттар.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Негізгі бөлім
1.Ұлттық Теңгенің пайда болуы және оның дамуы.
2.Теңгенің алғашқы атауы және алғашқы банкноттар.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Ұлттық валютамызмыз, яғни теңгеміздің пайда болуы, оның бар болуы Қазақстан Республикасының тәуелсіз республика екендігінің тағы бір дәлелі болып табылады. Ұлттық теңгеміздің пайда болу тарихын білу ол әр қазақстандық азаматқа тән. Себебі, теңге біздің қазіргі өміріміздің басты айналым көзіне айналды.
Ұлттық теңгеміздің тарихы туралы, оның қалай өмірге келгені, қалай пайда болғаны туралы көптеген мәліметтер бар.
1992-1993 жылдардағы Қазақстан республикасының ұлттық банк төрағасының көмекшісі Валентин Назаров «Бостан елдің еркін валютасы» деген еңбегі бар. Онда 1992 жылы елімізде экономикалық дағдарыстың өршуі, және де ифляцияның пайда болуы, осыған орай ұлттық валютамызды енгізу туралы көптеген мәліметтер келтірген. Ал Қазақстан Республикасы ұлттық банкінің төрағасы Григорий Марченко жалпы теңге туралы жіне де оның тарихы мен келешегі туралы өз пікірін жазған. Ол өз валютамыздың енгізілуінде қандай өзгерістер болғандығы туралы, теңгенің ішкі және сыртқы нарықта алған орны туралы, инфляцияның өскендігін ашық жазған. Сауық Тәкежанов 1990-1993 жылдардағы экономикалық реформа, бюджет және қаржы мәселері жөніндегі Қазақстан Республикасының жоғарғы кеңес комитетінің төрағасы «Теңгенің алтын өлшемі» деген еңбек жазған.
Ұлттық теңгеміздің тарихы туралы, оның қалай өмірге келгені, қалай пайда болғаны туралы көптеген мәліметтер бар.
1992-1993 жылдардағы Қазақстан республикасының ұлттық банк төрағасының көмекшісі Валентин Назаров «Бостан елдің еркін валютасы» деген еңбегі бар. Онда 1992 жылы елімізде экономикалық дағдарыстың өршуі, және де ифляцияның пайда болуы, осыған орай ұлттық валютамызды енгізу туралы көптеген мәліметтер келтірген. Ал Қазақстан Республикасы ұлттық банкінің төрағасы Григорий Марченко жалпы теңге туралы жіне де оның тарихы мен келешегі туралы өз пікірін жазған. Ол өз валютамыздың енгізілуінде қандай өзгерістер болғандығы туралы, теңгенің ішкі және сыртқы нарықта алған орны туралы, инфляцияның өскендігін ашық жазған. Сауық Тәкежанов 1990-1993 жылдардағы экономикалық реформа, бюджет және қаржы мәселері жөніндегі Қазақстан Республикасының жоғарғы кеңес комитетінің төрағасы «Теңгенің алтын өлшемі» деген еңбек жазған.
1.Я.Ә.Әубакіров.Б.Б. Байжұмаев.Ф.Н.Жақыпова,Т.П. Табеев «Экономикалық теория» Алматы «Қазақ университеті» 1999жыл 162-174 беттер.
2.Я.Әубәкіров, К.Нәрібаев Экономикалық теория негіздері. Оқулық – Алматы, «Санат», 1998 - 345-455 беттер.
2.Я.Әубәкіров, К.Нәрібаев Экономикалық теория негіздері. Оқулық – Алматы, «Санат», 1998 - 345-455 беттер.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ
ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СӨЖ
Тақырыбы: Қазақстанның ұлттық валютасы: пайда болуы және дамуы.
Орындаған:
Келбатырова М.Т.
Тексерген:
Қуантқан Б.Қ.
Тобы: ВМ – 401
Семей, 2015 жыл
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.Ұлттық Теңгенің пайда болуы және оның дамуы.
2.Теңгенің алғашқы атауы және алғашқы банкноттар.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ұлттық валютамызмыз, яғни теңгеміздің пайда болуы, оның бар болуы
Қазақстан Республикасының тәуелсіз республика екендігінің тағы бір дәлелі
болып табылады. Ұлттық теңгеміздің пайда болу тарихын білу ол әр
қазақстандық азаматқа тән. Себебі, теңге біздің қазіргі өміріміздің басты
айналым көзіне айналды.
Ұлттық теңгеміздің тарихы туралы, оның қалай өмірге келгені, қалай пайда
болғаны туралы көптеген мәліметтер бар.
1992-1993 жылдардағы Қазақстан республикасының ұлттық банк төрағасының
көмекшісі Валентин Назаров Бостан елдің еркін валютасы деген еңбегі бар.
Онда 1992 жылы елімізде экономикалық дағдарыстың өршуі, және де ифляцияның
пайда болуы, осыған орай ұлттық валютамызды енгізу туралы көптеген
мәліметтер келтірген. Ал Қазақстан Республикасы ұлттық банкінің төрағасы
Григорий Марченко жалпы теңге туралы жіне де оның тарихы мен келешегі
туралы өз пікірін жазған. Ол өз валютамыздың енгізілуінде қандай өзгерістер
болғандығы туралы, теңгенің ішкі және сыртқы нарықта алған орны туралы,
инфляцияның өскендігін ашық жазған. Сауық Тәкежанов 1990-1993 жылдардағы
экономикалық реформа, бюджет және қаржы мәселері жөніндегі Қазақстан
Республикасының жоғарғы кеңес комитетінің төрағасы Теңгенің алтын өлшемі
деген еңбек жазған.
Ұлттық Теңгенің пайда болуы және оның дамуы.
Теңге – Қазақстан Республикасының мемлекеттік нышаны. Әнұран, ту
және елтаңба сияқты ұлттық валюта да мемелкеттік нышандардың қатарына
жатады. Банкнота фабрикасының құрметті қонақтар кітабында ол ашылған күн
– 1995 жылы 19 мамырда ҚР президенті жазып қалдырған мынадай жазу бар:
Біздің еліміздің экономикалық тіуелсіздігінің жарқын туындысы – біздің
астанамызда теңгенің алғашқы пайда болуы, халықтың және болашақ ұрпақтың
игілігіне қызмет етсін. Ұлттық валютаның сол кезде тұсауын кескен ҚР
Жоғарғы кеңесінің жоспарлау – бюджет комиссиясының төрағасы С.Тәкежанов
болды. Ол ұсынған теңге деген ат республиканың Жоғарғы кеңесінің және
үкіметінің мүшелері арасындағы жабық пікір таласта жеңімпаз болды.
Қазақстан Президенті мен Үкіметінің аса зор жігер күшіне қарамастан,
біртұтас экономикалық кеңістікті құру мен рубль аймағын сақтаудың жолы
болмады. Бөлшектену үдерістері Ресейдегі ақша айырбасынан кейін күрт ушығып
кетті. Ұлттық валютаны енгізуді 1961-1991 жылдарғы кеңестік сом төлем
құралы болып табылмайтын ТМД –ның басқа өңірлерінен ескі ақша тасқынының
алдын алу үшін тездетуге тура келді. Ұлттық валютаны енгізу жөніндегі
құрамында Премьер-министр С.А. Терещенко, Қазақстанның Вице-президенті
Е.Асанбаев, Үкіметтің бірінші вице-премьері Д.Сембаев, Ұлттық банк төрағасы
Ғ.Байназаров, қаржы министрі Е.Дербісов пен Экономика министрі Б. Ізтілеуов
бар ҚР-ның Мемлекеттік комиссиясы құрылды.
Мемлекеттік комиссияның алдында сол тұста бірмағыналы жауапты талап ететін
салмақты мәселелер тұрды. Атап айтқанда, мұқият талдаудан соң нұсқаның
ішінен ұлттық валютаға тікелей көшу туралы шешім қабылдады. Біз сол кезде
республика осындайда тәуелсіз ақша-несие саясатын ілезде жүргізе бастайды
дейтін тұрғыдан келдік. Сонымен қатар теңгенің тікелей енгізілуі халықты
болашақтағы белгісіздіктен құтылтады. Және ең ақыр аяғы ұлттық валюта оның
шетел валютаға қатысындағы шынайы бағамын айқындауға мүмкіндік берді. Тек
теңгенің бағалар ақырына дейін босамаған кезде еншіленгені теріс жәйт
болды.
Мемлекет басындағылардың сол кезде шығарған жарлығы:
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасын енгізу туралы
ҚР Конституциясының 78-бабына және ҚР Жоғарғы Кеңесінің 1993 жылғы 29
қазандағы қаулысына сәйкес қаулы етемін:
ҚР-ның аумағында 1993 жылғы 15 қарашада сағат 08:00-ден бастап ҚР-ның
ұлттық валютасы – теңге айналысқа енгізілсін.
1993 жылғы 18 қарашада сағат 08:00-ден бастап теңге ҚР-ғы бірден-бір заңды
төлем құралына айналды. Теңге 100 мыңнан тұрады. ҚР-да қолдағы ақша
банкноттар мен монеталар түрінде айналыста болады.
Теңгені ҚР-ның аумағында меншік нысандарына карамастан барлық жеке заңды
тұлғалар төлемдердің барлық түрінде, сондай-ақ ешқандай шектеусіз салымдар
мен шоттар қосу үшін банктер қабылдауға міндетті.
Осы Жралық қол қойылған сәтінен бастап күшіне енеді.
ҚР-ның Президенті
Н.Назарбаев
Алматы, 1993 жылғы қарашаның 12-сі
Мемлекет басшысының ақша реформасын нақты жүзеге асыру басталар қарсаңында
телевидение мен радиода оның мақсатын және қажеттілігін түсіндіре отырып,
сөйлеуі Қазақстандықтарды біршама тыныштандырды. Айырбастау 1993 жылы 15
қарашада сағат сегізде басталды және 20 қарашада сағат жиырмада теңгені
орнықтырып аяқталды. Айырбастау коэффициенті бір теңгеге 500 рубль болды.
Алғашқы теңгелер Англияда шығарылды. Бакноталардың пайда болуымен бір
мезгілде Өскемен қаласында Үлбі металлургия зауытында алғашқы Қазақстан
монеталарын шығаруға дайындық басталды. Ал, елді қағаз ақшамен өзі
қамтамасыз етуі үшін Алматыда банкнота фабрикасын құру шешілді. Осы
жөніндегі шешім 1992 жылы мамырда қабылданды және ҚР Президентінің ҚР-ның
ұлттық мемлекеттік банкінің баспа фабрикасын құру туралы Жарлығында
белгіленді. Қазақстан теңге сарайы РМК тіркеу туралы куәлікті 1998 жылы
қарашада алды.
Ұлттық валютаны енгізгенге дейін Қазақстанның саяси ұстанымы ТМД елдері
экономикасын біріктіруге бағытталған еді. Шындығында, бірыңғай валютаны
пайдалана отырып, кооперацияның артықшылықтарын толайым қолдануға және өз
тиімділікпен ынтымақтасуға болар еді. Алайда, қазақстандық басшылық пен ТМД-
ның басқа қатысушыларының талпыныстарына қарамастан, рубль аймағы ұзаққа
бармады. Ресейлік рубльдің енгізілуі шын мәнісінде ыдыраудың басталуын
білдірді және басқа мемлекеттерді өз ұлттық валюталарын енгізуге
итермеледі.
Қазақстан теңгені тура он жыл бұрын енгізді. Тарихи даму тұрғысынан бұл
мерзім көп емес, бірақ экономикалық тұрғыда өз валютасының Қазақстан үшін
маңыздылығын шынайы да бүкпесіз бағалауға толық жеткілікті.
Теңгені енгізу түбегейлі экономикалық түрлендіру жағдайларында жүргізілді.
1992 жылдың қаңтарында бағаны әкімшілік реттеу жағдайында жасырынған
инфляцияны босатқан бағаның ырықтану үдерісі басталды. Мемлекет біртіндеп
тұтыну, өнеркәсіп тауарларына, ауыл шаруашылығы өнімдеріне бағаларды,
энергия тасымалдаушылар тарифтерін реттеуден бас тартты.
1992-1993 жылдардағы ақша жиынының бақыланбай ұлғаюы және банкілердің
кәсіпорындарды теріс сыйақы мөлшерлемесімен несиелеуі, елге кеңістік
сомдарды лақтыра салу инфляция деңгейі 2960,8 пайызды және тиісінше 2165,0
пайызды құрады, сөйттп экономикада дағдарысты тездетті. КСРО ыдырағаннан
кейінгі республикалар арасында шаруашылық байланыстарының үзілуі,
кәсіпорындардың қаржылық ахуалының нашарлауы, олардың негізгі және
айналымдық капиталының, халықтың жинақ ақшаларының құнсыздануы
республиканың инвестициялық әлеуетін күрт қысқартты. Халықтың атаулы
жалақысы мен басқа табыстарының өсуі бағаның қарқынына ілесе алмады. Соның
нәтижесінде олардың сатып алушылық қабілеті төмендеді, халықтың негізгі
бөлігі қайыршылыққа ұшырады. Осы үдерістер экономикадағы жиынтық сұраныстың
күрт қысқаруына әкеп соқты, ақыр соңында шынайы ішкі жалпы өнім 1992 жылы
5,3 %-ға, ал 1993 жылы 9,2 %-ға кеміді. Республика экономикасын инфляцияны
күшейткен теріс үрдістерден қорғау мақсатында Президент пен республика
Үкіметі ұлттық валютаны енгізу туралы шешім қабылдады.
Ұлттық валютаны енгізу жөніндегі алдын ала жұмыс босалқы ретінде 1992
жылдың күзінде басталды. Сол кезде оны енгізу жөнінде бағдарлама
жасақталып, Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен еді. Алайда, тек
рубль аймағы болмайтыны айқындалған кезде ғана Қазақстан Республикасы
Президентінің 1993 жылдың 3-қарашасындағы Жарлығымен Қазақстан
Республикасының ұлттық валютаны енгізу жөнінде Мемлекеттік комиссиясы және
оны енгізуге байланысты іс-шараларды жүзеге асыру бойынша жұмыс тобы
құрылды. Ұлттық валютаны енгізу жөніндегі іс-шараларды тым қысқа мерзімде
жүргізу керек болды. Мұнда осы қадамға техникалық дайындықты қамтамасыз ету
мен ақша-несиелік, салық –бюджеттік, әлеуметтік және сыртқы экономикалық
салаларда шаралар кешенін жүргізу қажет еді. Күрделі экономикалық ахуалда
басты назар ескі ақшаларды айырбастау шараларымен байланысты мәселелерді
шешуге, сондай-ақ айырбастаудың шынайы ауқымын анықтауға аударылды. Ұлттық
валютаны енгізудің әралуан нұсқалары пысықталып жатты. Аралық немесе
қосаралас валютаны, купондарды не оның қайсыбір алмастырғыштарын
енгізбей, тез арада толыққанды валютаны тікелей енгізу шешілді. Уақыт
осындай қадамды ақтады, өйткені уақытша ақша белгілерін енгізген еддер шын
мәнісінде екі ақша реформасын бастан кешірді.
Валюталық түзімді ұйымдастыру саласында күрделі мәселелерді шешу күн
тәртібінде тұрды. Валюталық бақылаудың дәрежесі мен нысандарын түбірінен
өзгерту шешілді. Шетел валютасын Қазақстан банкілеріне шет жерден қайтаруды
қамтамассыз ететін уәкілетті банктердің атқарымдарымен экспорттаушылардың
міндеттрін айқын белгілеу керек. Сондай ақ реттелетін құбылмалы айырбас
бағамының түзімін таңдаудың ерекше маңызы болды. Ұлттық валютаны енгізу
тұсында Қазақстан ұлттық банкі күрделі, қарама қайшылық жағдайда 452
млн.доллар мөлшерінде алтын валюталық қорды құра алды. Жаңа купюралардың
қажетті қоры құрылды, олар өз банкнот фабрикамыздың жоқтығынан қатаң құпия
түрде ең қысқа мерзімде Ұлыбританияда басылып шығарылды. Ақша реформасының
қарсаңында Қазақстан Республикасының президенті теледидар арқылы 1993
жылдың 12 қарашасында Қазақстан Республикасының азаматтарына оның мақстаты
мен қажеттігін түсіндіре мәлімдеме жасады. Теңге 1993 жылдың 15 қарашасынан
еліміздің бүткіл аумағы бойынша айналысқа енгізілді. Бірінші кезеңінде
қарашаның 15 нде 17 – сі бойынша ұлттық валютамен қатар 1-500 сомдық
банкноттардың қосарлай жүруіне жол берілді. Ал 1993 жылдың 18 қарашасынан
ұлттық валюта Қазақстан Республикасы аумағында жалғыз заңды төлем құралы
болып табылады. Банктер мен басқа да шаруашылық субьектілердің барлық
активтері мен пассивтері теңгеге қайта есептелінді.
Айналыстан 1961 – 1992 жылы үлгідегі руббль купюрлары 950,6 млрд.
Соммасында алынып тасталынды. Айырбас нәтижелері еліміздің аумағындағы бар
руббльдің мөлшері туралы болжамды растады. Алдын ала есептеулдер бойыншы
республикада шамамен 1,3 триллион сомға дейін қолма- ұол ақша жиналды. 1,2
триллион құралды. Дер кезінде жұргізілген дайындық іс шаралары айырбасты
белгілеген мерзімді аяқтауға және ақша реформасының мақсаттарына жетуге
мүмкіндік берді. Осы мұғдарда әрбір есепшіге, бухгалтерлік жұмыскерге, ақша
жинаушыға түскен жүктің бірнеше есе ауыртпашылық жағдайында банк жүйесі
мекемелердің жұмысын айрықша атап көрсету керек. Ұлттық валютаны енгізу
Ұлттық банкке экономикалық, ақша – несиелік және валюталық саясатты дербес
жүргізуге мүмкіндік жасады. Енгізілген тұстан теңге құбылмалы айырбас
бағамының түзімінде қолданыла бастады.
Осы оқиғалардан соң ілезде Қазақстандық банк аралық валюта биржасы
құрылды. Жаңа қаржы институты валюта бағамын түзілдіру мен реттеу үшін
керек болды. Биржалық сауда саттық алдымен аптасында екі рет, сонан соң 3
рет және ары қарай 1995 жылдан бастап күнделікті жүргізілді.
1994 жылы Қазақстанның жаңа тарихында алғаш рет егеменді мемлекеттің
экономикасы ұлттық валютаға негізделді. Бұл жыл күрделі болды. ТМД – қа
қатысушы елдердің қаржылық жүйелерінің бөлінуі тиісті өзара үйлесімсіз,
валютаны енгізу мерзімдерін, бұрын қол қойылған келісімдерді бұза
жүргізілді. Бұған экономикалық қиындықтар, банк жүйесінің өркендеуі мен қаз
тұру мәселелері қосылды. АҚШ долларына қатысты теңге бағамы 1994 жылы 8,6
есе кеміді. Бұл бірқатар себептердің салдарынан болды. Ең алдымен 1994 жылы
инфляция шығандап 1158,3 пайызға жетті. Өзара есепке жазу сәтсіз
жүргізілді. Теңге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СӨЖ
Тақырыбы: Қазақстанның ұлттық валютасы: пайда болуы және дамуы.
Орындаған:
Келбатырова М.Т.
Тексерген:
Қуантқан Б.Қ.
Тобы: ВМ – 401
Семей, 2015 жыл
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.Ұлттық Теңгенің пайда болуы және оның дамуы.
2.Теңгенің алғашқы атауы және алғашқы банкноттар.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ұлттық валютамызмыз, яғни теңгеміздің пайда болуы, оның бар болуы
Қазақстан Республикасының тәуелсіз республика екендігінің тағы бір дәлелі
болып табылады. Ұлттық теңгеміздің пайда болу тарихын білу ол әр
қазақстандық азаматқа тән. Себебі, теңге біздің қазіргі өміріміздің басты
айналым көзіне айналды.
Ұлттық теңгеміздің тарихы туралы, оның қалай өмірге келгені, қалай пайда
болғаны туралы көптеген мәліметтер бар.
1992-1993 жылдардағы Қазақстан республикасының ұлттық банк төрағасының
көмекшісі Валентин Назаров Бостан елдің еркін валютасы деген еңбегі бар.
Онда 1992 жылы елімізде экономикалық дағдарыстың өршуі, және де ифляцияның
пайда болуы, осыған орай ұлттық валютамызды енгізу туралы көптеген
мәліметтер келтірген. Ал Қазақстан Республикасы ұлттық банкінің төрағасы
Григорий Марченко жалпы теңге туралы жіне де оның тарихы мен келешегі
туралы өз пікірін жазған. Ол өз валютамыздың енгізілуінде қандай өзгерістер
болғандығы туралы, теңгенің ішкі және сыртқы нарықта алған орны туралы,
инфляцияның өскендігін ашық жазған. Сауық Тәкежанов 1990-1993 жылдардағы
экономикалық реформа, бюджет және қаржы мәселері жөніндегі Қазақстан
Республикасының жоғарғы кеңес комитетінің төрағасы Теңгенің алтын өлшемі
деген еңбек жазған.
Ұлттық Теңгенің пайда болуы және оның дамуы.
Теңге – Қазақстан Республикасының мемлекеттік нышаны. Әнұран, ту
және елтаңба сияқты ұлттық валюта да мемелкеттік нышандардың қатарына
жатады. Банкнота фабрикасының құрметті қонақтар кітабында ол ашылған күн
– 1995 жылы 19 мамырда ҚР президенті жазып қалдырған мынадай жазу бар:
Біздің еліміздің экономикалық тіуелсіздігінің жарқын туындысы – біздің
астанамызда теңгенің алғашқы пайда болуы, халықтың және болашақ ұрпақтың
игілігіне қызмет етсін. Ұлттық валютаның сол кезде тұсауын кескен ҚР
Жоғарғы кеңесінің жоспарлау – бюджет комиссиясының төрағасы С.Тәкежанов
болды. Ол ұсынған теңге деген ат республиканың Жоғарғы кеңесінің және
үкіметінің мүшелері арасындағы жабық пікір таласта жеңімпаз болды.
Қазақстан Президенті мен Үкіметінің аса зор жігер күшіне қарамастан,
біртұтас экономикалық кеңістікті құру мен рубль аймағын сақтаудың жолы
болмады. Бөлшектену үдерістері Ресейдегі ақша айырбасынан кейін күрт ушығып
кетті. Ұлттық валютаны енгізуді 1961-1991 жылдарғы кеңестік сом төлем
құралы болып табылмайтын ТМД –ның басқа өңірлерінен ескі ақша тасқынының
алдын алу үшін тездетуге тура келді. Ұлттық валютаны енгізу жөніндегі
құрамында Премьер-министр С.А. Терещенко, Қазақстанның Вице-президенті
Е.Асанбаев, Үкіметтің бірінші вице-премьері Д.Сембаев, Ұлттық банк төрағасы
Ғ.Байназаров, қаржы министрі Е.Дербісов пен Экономика министрі Б. Ізтілеуов
бар ҚР-ның Мемлекеттік комиссиясы құрылды.
Мемлекеттік комиссияның алдында сол тұста бірмағыналы жауапты талап ететін
салмақты мәселелер тұрды. Атап айтқанда, мұқият талдаудан соң нұсқаның
ішінен ұлттық валютаға тікелей көшу туралы шешім қабылдады. Біз сол кезде
республика осындайда тәуелсіз ақша-несие саясатын ілезде жүргізе бастайды
дейтін тұрғыдан келдік. Сонымен қатар теңгенің тікелей енгізілуі халықты
болашақтағы белгісіздіктен құтылтады. Және ең ақыр аяғы ұлттық валюта оның
шетел валютаға қатысындағы шынайы бағамын айқындауға мүмкіндік берді. Тек
теңгенің бағалар ақырына дейін босамаған кезде еншіленгені теріс жәйт
болды.
Мемлекет басындағылардың сол кезде шығарған жарлығы:
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасын енгізу туралы
ҚР Конституциясының 78-бабына және ҚР Жоғарғы Кеңесінің 1993 жылғы 29
қазандағы қаулысына сәйкес қаулы етемін:
ҚР-ның аумағында 1993 жылғы 15 қарашада сағат 08:00-ден бастап ҚР-ның
ұлттық валютасы – теңге айналысқа енгізілсін.
1993 жылғы 18 қарашада сағат 08:00-ден бастап теңге ҚР-ғы бірден-бір заңды
төлем құралына айналды. Теңге 100 мыңнан тұрады. ҚР-да қолдағы ақша
банкноттар мен монеталар түрінде айналыста болады.
Теңгені ҚР-ның аумағында меншік нысандарына карамастан барлық жеке заңды
тұлғалар төлемдердің барлық түрінде, сондай-ақ ешқандай шектеусіз салымдар
мен шоттар қосу үшін банктер қабылдауға міндетті.
Осы Жралық қол қойылған сәтінен бастап күшіне енеді.
ҚР-ның Президенті
Н.Назарбаев
Алматы, 1993 жылғы қарашаның 12-сі
Мемлекет басшысының ақша реформасын нақты жүзеге асыру басталар қарсаңында
телевидение мен радиода оның мақсатын және қажеттілігін түсіндіре отырып,
сөйлеуі Қазақстандықтарды біршама тыныштандырды. Айырбастау 1993 жылы 15
қарашада сағат сегізде басталды және 20 қарашада сағат жиырмада теңгені
орнықтырып аяқталды. Айырбастау коэффициенті бір теңгеге 500 рубль болды.
Алғашқы теңгелер Англияда шығарылды. Бакноталардың пайда болуымен бір
мезгілде Өскемен қаласында Үлбі металлургия зауытында алғашқы Қазақстан
монеталарын шығаруға дайындық басталды. Ал, елді қағаз ақшамен өзі
қамтамасыз етуі үшін Алматыда банкнота фабрикасын құру шешілді. Осы
жөніндегі шешім 1992 жылы мамырда қабылданды және ҚР Президентінің ҚР-ның
ұлттық мемлекеттік банкінің баспа фабрикасын құру туралы Жарлығында
белгіленді. Қазақстан теңге сарайы РМК тіркеу туралы куәлікті 1998 жылы
қарашада алды.
Ұлттық валютаны енгізгенге дейін Қазақстанның саяси ұстанымы ТМД елдері
экономикасын біріктіруге бағытталған еді. Шындығында, бірыңғай валютаны
пайдалана отырып, кооперацияның артықшылықтарын толайым қолдануға және өз
тиімділікпен ынтымақтасуға болар еді. Алайда, қазақстандық басшылық пен ТМД-
ның басқа қатысушыларының талпыныстарына қарамастан, рубль аймағы ұзаққа
бармады. Ресейлік рубльдің енгізілуі шын мәнісінде ыдыраудың басталуын
білдірді және басқа мемлекеттерді өз ұлттық валюталарын енгізуге
итермеледі.
Қазақстан теңгені тура он жыл бұрын енгізді. Тарихи даму тұрғысынан бұл
мерзім көп емес, бірақ экономикалық тұрғыда өз валютасының Қазақстан үшін
маңыздылығын шынайы да бүкпесіз бағалауға толық жеткілікті.
Теңгені енгізу түбегейлі экономикалық түрлендіру жағдайларында жүргізілді.
1992 жылдың қаңтарында бағаны әкімшілік реттеу жағдайында жасырынған
инфляцияны босатқан бағаның ырықтану үдерісі басталды. Мемлекет біртіндеп
тұтыну, өнеркәсіп тауарларына, ауыл шаруашылығы өнімдеріне бағаларды,
энергия тасымалдаушылар тарифтерін реттеуден бас тартты.
1992-1993 жылдардағы ақша жиынының бақыланбай ұлғаюы және банкілердің
кәсіпорындарды теріс сыйақы мөлшерлемесімен несиелеуі, елге кеңістік
сомдарды лақтыра салу инфляция деңгейі 2960,8 пайызды және тиісінше 2165,0
пайызды құрады, сөйттп экономикада дағдарысты тездетті. КСРО ыдырағаннан
кейінгі республикалар арасында шаруашылық байланыстарының үзілуі,
кәсіпорындардың қаржылық ахуалының нашарлауы, олардың негізгі және
айналымдық капиталының, халықтың жинақ ақшаларының құнсыздануы
республиканың инвестициялық әлеуетін күрт қысқартты. Халықтың атаулы
жалақысы мен басқа табыстарының өсуі бағаның қарқынына ілесе алмады. Соның
нәтижесінде олардың сатып алушылық қабілеті төмендеді, халықтың негізгі
бөлігі қайыршылыққа ұшырады. Осы үдерістер экономикадағы жиынтық сұраныстың
күрт қысқаруына әкеп соқты, ақыр соңында шынайы ішкі жалпы өнім 1992 жылы
5,3 %-ға, ал 1993 жылы 9,2 %-ға кеміді. Республика экономикасын инфляцияны
күшейткен теріс үрдістерден қорғау мақсатында Президент пен республика
Үкіметі ұлттық валютаны енгізу туралы шешім қабылдады.
Ұлттық валютаны енгізу жөніндегі алдын ала жұмыс босалқы ретінде 1992
жылдың күзінде басталды. Сол кезде оны енгізу жөнінде бағдарлама
жасақталып, Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен еді. Алайда, тек
рубль аймағы болмайтыны айқындалған кезде ғана Қазақстан Республикасы
Президентінің 1993 жылдың 3-қарашасындағы Жарлығымен Қазақстан
Республикасының ұлттық валютаны енгізу жөнінде Мемлекеттік комиссиясы және
оны енгізуге байланысты іс-шараларды жүзеге асыру бойынша жұмыс тобы
құрылды. Ұлттық валютаны енгізу жөніндегі іс-шараларды тым қысқа мерзімде
жүргізу керек болды. Мұнда осы қадамға техникалық дайындықты қамтамасыз ету
мен ақша-несиелік, салық –бюджеттік, әлеуметтік және сыртқы экономикалық
салаларда шаралар кешенін жүргізу қажет еді. Күрделі экономикалық ахуалда
басты назар ескі ақшаларды айырбастау шараларымен байланысты мәселелерді
шешуге, сондай-ақ айырбастаудың шынайы ауқымын анықтауға аударылды. Ұлттық
валютаны енгізудің әралуан нұсқалары пысықталып жатты. Аралық немесе
қосаралас валютаны, купондарды не оның қайсыбір алмастырғыштарын
енгізбей, тез арада толыққанды валютаны тікелей енгізу шешілді. Уақыт
осындай қадамды ақтады, өйткені уақытша ақша белгілерін енгізген еддер шын
мәнісінде екі ақша реформасын бастан кешірді.
Валюталық түзімді ұйымдастыру саласында күрделі мәселелерді шешу күн
тәртібінде тұрды. Валюталық бақылаудың дәрежесі мен нысандарын түбірінен
өзгерту шешілді. Шетел валютасын Қазақстан банкілеріне шет жерден қайтаруды
қамтамассыз ететін уәкілетті банктердің атқарымдарымен экспорттаушылардың
міндеттрін айқын белгілеу керек. Сондай ақ реттелетін құбылмалы айырбас
бағамының түзімін таңдаудың ерекше маңызы болды. Ұлттық валютаны енгізу
тұсында Қазақстан ұлттық банкі күрделі, қарама қайшылық жағдайда 452
млн.доллар мөлшерінде алтын валюталық қорды құра алды. Жаңа купюралардың
қажетті қоры құрылды, олар өз банкнот фабрикамыздың жоқтығынан қатаң құпия
түрде ең қысқа мерзімде Ұлыбританияда басылып шығарылды. Ақша реформасының
қарсаңында Қазақстан Республикасының президенті теледидар арқылы 1993
жылдың 12 қарашасында Қазақстан Республикасының азаматтарына оның мақстаты
мен қажеттігін түсіндіре мәлімдеме жасады. Теңге 1993 жылдың 15 қарашасынан
еліміздің бүткіл аумағы бойынша айналысқа енгізілді. Бірінші кезеңінде
қарашаның 15 нде 17 – сі бойынша ұлттық валютамен қатар 1-500 сомдық
банкноттардың қосарлай жүруіне жол берілді. Ал 1993 жылдың 18 қарашасынан
ұлттық валюта Қазақстан Республикасы аумағында жалғыз заңды төлем құралы
болып табылады. Банктер мен басқа да шаруашылық субьектілердің барлық
активтері мен пассивтері теңгеге қайта есептелінді.
Айналыстан 1961 – 1992 жылы үлгідегі руббль купюрлары 950,6 млрд.
Соммасында алынып тасталынды. Айырбас нәтижелері еліміздің аумағындағы бар
руббльдің мөлшері туралы болжамды растады. Алдын ала есептеулдер бойыншы
республикада шамамен 1,3 триллион сомға дейін қолма- ұол ақша жиналды. 1,2
триллион құралды. Дер кезінде жұргізілген дайындық іс шаралары айырбасты
белгілеген мерзімді аяқтауға және ақша реформасының мақсаттарына жетуге
мүмкіндік берді. Осы мұғдарда әрбір есепшіге, бухгалтерлік жұмыскерге, ақша
жинаушыға түскен жүктің бірнеше есе ауыртпашылық жағдайында банк жүйесі
мекемелердің жұмысын айрықша атап көрсету керек. Ұлттық валютаны енгізу
Ұлттық банкке экономикалық, ақша – несиелік және валюталық саясатты дербес
жүргізуге мүмкіндік жасады. Енгізілген тұстан теңге құбылмалы айырбас
бағамының түзімінде қолданыла бастады.
Осы оқиғалардан соң ілезде Қазақстандық банк аралық валюта биржасы
құрылды. Жаңа қаржы институты валюта бағамын түзілдіру мен реттеу үшін
керек болды. Биржалық сауда саттық алдымен аптасында екі рет, сонан соң 3
рет және ары қарай 1995 жылдан бастап күнделікті жүргізілді.
1994 жылы Қазақстанның жаңа тарихында алғаш рет егеменді мемлекеттің
экономикасы ұлттық валютаға негізделді. Бұл жыл күрделі болды. ТМД – қа
қатысушы елдердің қаржылық жүйелерінің бөлінуі тиісті өзара үйлесімсіз,
валютаны енгізу мерзімдерін, бұрын қол қойылған келісімдерді бұза
жүргізілді. Бұған экономикалық қиындықтар, банк жүйесінің өркендеуі мен қаз
тұру мәселелері қосылды. АҚШ долларына қатысты теңге бағамы 1994 жылы 8,6
есе кеміді. Бұл бірқатар себептердің салдарынан болды. Ең алдымен 1994 жылы
инфляция шығандап 1158,3 пайызға жетті. Өзара есепке жазу сәтсіз
жүргізілді. Теңге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz