БҚЖБ программалық жүйелері
Кіріспе
1 Жаңа ақпараттық технологияларды автоматтандыру жұмыстарын пайдалану мәселелері
1.1.Жаңа ақпараттық технологиялар және олардың маңызылығы жөнінде
1.2 Ақпараттық технология түсінігі
1.3 Ақпараттық технология түрлері
1.4 Ақпаратты жүйе туралы түсінік
1.5 Ақпараттық жүйенің келесі қасиеттері анықталады
1.6 Ақпаратты жүйе құру және даму кезеңдері
1.7 Ақпаратық жүйе басқару құрлымының қызметі
1.8 Ақпаратты жүйені жоспарлау және ұйымдастыру
1.9 Берілгендер қоры. Берілгендер қорын басқару жүйесі жөнінде
2 Delphi ортасымен танысу
2.1 Delphi .де іске қосу
2.2 Оқиғалар. Программалық код терезесі
2.3 Database Desktop утилитасы. Кесте құру
2.4 Алиас. SQL Explorer. BDE Administrator
2.5 Кестені ашу, редакциялау. Кестеге жаңа жазулар қосу
2.6 TTable, TDataSource, TDBGrid компоненттері. Кестені формаға шығару.
2.7 Форма шебері. TscrollBox, TDBNavigator компоненттері
2.8 Формада кесте жазуын программа бойынша көрсету
2.9 Сұраныс. TQuery компоненті. SQL тілі жөнінде
2.10 INSERT операторы
2.11 Кілттік өріс. Кестелерді байланыстару
2.12 QuickRep компоненті жайлы түсінік
3 Delphi 6 ортасында жұқпалы аурухана жұмысын ақпарат жүйесін құру үшін берілгендер қорын құру
3.1 Кестелерді құру
3.2 Берілгендер базасын толтыру алгоритмін құру
3.3 Программаның толықтай жұмыс істеу алгоритмі
3.4 Delphi ортасында берілгендер қорын құрудың кезеңдері
3.5 Бағдарламадағы жалпы форма терезелер сипаттамасы
4 Бизнес.жоспар
4.1 Аннотация
4.2 Түйін
4.3 Кәсіпорын сипаттамасы
4.4 Менеджмент
4.5 Өнімнің сипаттамасы
4.6 Маркетинг жоспары
4.7 Өндірістік жоспар
4.7.1 Комплексті техникалық құрылғыларға кеткен шығындарды есептеу
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1 Жаңа ақпараттық технологияларды автоматтандыру жұмыстарын пайдалану мәселелері
1.1.Жаңа ақпараттық технологиялар және олардың маңызылығы жөнінде
1.2 Ақпараттық технология түсінігі
1.3 Ақпараттық технология түрлері
1.4 Ақпаратты жүйе туралы түсінік
1.5 Ақпараттық жүйенің келесі қасиеттері анықталады
1.6 Ақпаратты жүйе құру және даму кезеңдері
1.7 Ақпаратық жүйе басқару құрлымының қызметі
1.8 Ақпаратты жүйені жоспарлау және ұйымдастыру
1.9 Берілгендер қоры. Берілгендер қорын басқару жүйесі жөнінде
2 Delphi ортасымен танысу
2.1 Delphi .де іске қосу
2.2 Оқиғалар. Программалық код терезесі
2.3 Database Desktop утилитасы. Кесте құру
2.4 Алиас. SQL Explorer. BDE Administrator
2.5 Кестені ашу, редакциялау. Кестеге жаңа жазулар қосу
2.6 TTable, TDataSource, TDBGrid компоненттері. Кестені формаға шығару.
2.7 Форма шебері. TscrollBox, TDBNavigator компоненттері
2.8 Формада кесте жазуын программа бойынша көрсету
2.9 Сұраныс. TQuery компоненті. SQL тілі жөнінде
2.10 INSERT операторы
2.11 Кілттік өріс. Кестелерді байланыстару
2.12 QuickRep компоненті жайлы түсінік
3 Delphi 6 ортасында жұқпалы аурухана жұмысын ақпарат жүйесін құру үшін берілгендер қорын құру
3.1 Кестелерді құру
3.2 Берілгендер базасын толтыру алгоритмін құру
3.3 Программаның толықтай жұмыс істеу алгоритмі
3.4 Delphi ортасында берілгендер қорын құрудың кезеңдері
3.5 Бағдарламадағы жалпы форма терезелер сипаттамасы
4 Бизнес.жоспар
4.1 Аннотация
4.2 Түйін
4.3 Кәсіпорын сипаттамасы
4.4 Менеджмент
4.5 Өнімнің сипаттамасы
4.6 Маркетинг жоспары
4.7 Өндірістік жоспар
4.7.1 Комплексті техникалық құрылғыларға кеткен шығындарды есептеу
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кез келген қызмет ортасында үлкен көлемді мәліметтермен жұмыс атқаруға тура келді. Мұның негізгі операцияларының бірі болып ақпараттар жиынтығы, оның өңделуі (яғни берілгендерді іздеу, сорттау) форма жасау және оларды баспаға шығару есептелінеді.
Бұл функциялардың қамтамасыз етілуіне көмектесетін берілгендер қорының берілгендер жүйесі программалық жемісі Delphi болып саналады.
Негізгі мақсаты: Delphi ортасында берілгендер қорының басқару жүйесі технологиялық жұмысын үйрету. Қатынасқан берілгендер қорын кәсіби түрде құру, редакторлау және олармен сұраныс, форма, есеп жасауды жүзеге асыру болып табылады.
Есептің, бақылаудың және жоспардың негізі болып, картотека, регистрациялық журналдар, тізімдер және тағы басқа мүмкіншіліктер жатады. Олар біртіндеп жинақталып жаңарып отырады. Ең үлкен көлемде ақпаратты іздеу және қажетті мәліметтермен қатыстар, қолмен жасауды жүзеге асыру ең жеткілікті еңбек процесін көрсетеді.
ЭЕМ-нің пайда болуымен және оларды ақпараттарды өңдеуде пайдалана отырып, көптеген ақпараттық-анықтамалық және есептеуіш есептерін автоматты шешу мүмкіншіліктері пайда болды. Алғашында ЭЕМ-де ақпараттарды жинақтау және сақтау үшін локалдық массивтер (немесе файлдар) қолданылады, осыдан әрбір функционалдық есептердің шешімін алу үшін жеке файлдар және ақпараттардың нәтижелерін шығаратын файлдар құрылды. Бұл әрекет мәліметтердің мәндерінің көшірмесін жасауға, олардың жаңаруын күрделендірді, өзара байланысты мәселелерді шешуді қиындатты.
Уақыт өте ЭЕМ программасының дамуына байланысты басқару жүйелерін құру идеясы пайда болды, яғни есептерді жинақтау, сақтау және өзара байланысты есептерді жаңарту, мысалы, кәсіпорындардағы бухгалтерлік есептерді автоматтандыру. Бұл идеялар берілгендер қорын басқару жүйесінде өз орнын тапты. БҚБЖ бұл локалдықтармен өзара әрекет жасамайды, өзара байланысты ақпараттық массивтермен жасайды, яғни ол берілгендер қоры деп аталады. БҚБЖ персоналдық компъютерлердің пайда болуы, бұл кестелік ақпараттарды өңдеуге белгілі болды. Олар үлкен көлемдегі банк мәліметтерінің проектілік жағдайы болды. Берілгендер қорымен компъютерде жұмыс істеумен айналысуға көп уақыт өтті. Өкінішке орай бұл программалар мәліметтерді сақтауда элементарлық диспетчер болды және берілгендерді өңдей алмады немесе өте күрделі және қиын болды.
Delphi ортасындағы компоненттерімен қолданып функционалдық толық реляциялық БҚБЖ құруға мүмкіндік бар. Мұнда барлық қажетті жағдайлар, яғни анықтау және мәліметтерді өңдеу, сондай-ақ оның басқаруымен үлкен көлемдегі ақпараттар жұмысын жасау қарастырылған.
Бұл функциялардың қамтамасыз етілуіне көмектесетін берілгендер қорының берілгендер жүйесі программалық жемісі Delphi болып саналады.
Негізгі мақсаты: Delphi ортасында берілгендер қорының басқару жүйесі технологиялық жұмысын үйрету. Қатынасқан берілгендер қорын кәсіби түрде құру, редакторлау және олармен сұраныс, форма, есеп жасауды жүзеге асыру болып табылады.
Есептің, бақылаудың және жоспардың негізі болып, картотека, регистрациялық журналдар, тізімдер және тағы басқа мүмкіншіліктер жатады. Олар біртіндеп жинақталып жаңарып отырады. Ең үлкен көлемде ақпаратты іздеу және қажетті мәліметтермен қатыстар, қолмен жасауды жүзеге асыру ең жеткілікті еңбек процесін көрсетеді.
ЭЕМ-нің пайда болуымен және оларды ақпараттарды өңдеуде пайдалана отырып, көптеген ақпараттық-анықтамалық және есептеуіш есептерін автоматты шешу мүмкіншіліктері пайда болды. Алғашында ЭЕМ-де ақпараттарды жинақтау және сақтау үшін локалдық массивтер (немесе файлдар) қолданылады, осыдан әрбір функционалдық есептердің шешімін алу үшін жеке файлдар және ақпараттардың нәтижелерін шығаратын файлдар құрылды. Бұл әрекет мәліметтердің мәндерінің көшірмесін жасауға, олардың жаңаруын күрделендірді, өзара байланысты мәселелерді шешуді қиындатты.
Уақыт өте ЭЕМ программасының дамуына байланысты басқару жүйелерін құру идеясы пайда болды, яғни есептерді жинақтау, сақтау және өзара байланысты есептерді жаңарту, мысалы, кәсіпорындардағы бухгалтерлік есептерді автоматтандыру. Бұл идеялар берілгендер қорын басқару жүйесінде өз орнын тапты. БҚБЖ бұл локалдықтармен өзара әрекет жасамайды, өзара байланысты ақпараттық массивтермен жасайды, яғни ол берілгендер қоры деп аталады. БҚБЖ персоналдық компъютерлердің пайда болуы, бұл кестелік ақпараттарды өңдеуге белгілі болды. Олар үлкен көлемдегі банк мәліметтерінің проектілік жағдайы болды. Берілгендер қорымен компъютерде жұмыс істеумен айналысуға көп уақыт өтті. Өкінішке орай бұл программалар мәліметтерді сақтауда элементарлық диспетчер болды және берілгендерді өңдей алмады немесе өте күрделі және қиын болды.
Delphi ортасындағы компоненттерімен қолданып функционалдық толық реляциялық БҚБЖ құруға мүмкіндік бар. Мұнда барлық қажетті жағдайлар, яғни анықтау және мәліметтерді өңдеу, сондай-ақ оның басқаруымен үлкен көлемдегі ақпараттар жұмысын жасау қарастырылған.
1.Бойко В.В., Савинков В.М. Проектирование баз данных информационных систем. – М.: Финансы и статистика, 1989. – 351 с.
2.О. Камардинов, Х. Жантелі. «Delphi 5 – 6». Оқу құралы. Шымкент, 2002.
3.О. Камардинов, “Информатика”, 2-бөлім, Шымкент, “Полиграфия”, 2000.
4. Бобровский С. «Delphi 5», Учебный курс. Москва, 2001.
5. Фаронов А. А. « Delphi 6» М., 2001.
6. В. Гофман, А. Хомоненко. «Delphi, 6» Санкт – Петербург, 2001.
7. А. Я. Архангельский. «100 компонентов общего назначения библиотеки Delphi 5» Москва 2000.
8. А. Я. Архангельский. «Работа с локальными базами данных в Delphi 5»,
Москва, 2000.
9. А. Я. Архангельский. «Язык SQL в Delphi 5», Москва, 2000.
10. Кандзюба С.П., Громов В.Н. «Delphi 6/7. Базы данных и приложения.
Лекции и упражнения», – СПб: ООО «ДиаСофтЮП». 2002.
11. Леонтьев В. «Delphi 5», Москва, 1999.
12. Резимов Н. «Delphi», Москва, 2000.
13. Тексейра С., Пачеко К. Delphi 5. Руководство разработчика, т.т. 1- 2. Основные методы и технологии программирования. Учебное пособие. – М.: Издательский дом «Вильямс», 2000.
14. Могилев А.В. и др. Информатика. Учебное пособие для студентов специальности «Информатика» педагогических университетов. -М.: изд-во “Академия”, 2000 г.
15 .В.Гофман, А.Хомоненко, Delphi 5, Наиболее полное руководство.
Изд- во "БХВ- Санкт-Петербург", 1999 г.
16. Бобровский С., DELPHI 5: учебный курс. С.-П., «Питер», 2000.
17. Уркумбаев М.Ф., Уркумбаев Б.Ф., Аманбаев Б.Б., Уркумбаева М.М. «Бизнес-план в дипломной работе».- Шымкент, 2005 г., 217 стр.
18. Алан Вест Бизнес - план: учеб. пр. пособие (перевод с английского Н.И.Аклозовой и И.Ю.Букиной - 3-е изд. - Москва: издательство Проспект, 2005 - 232 с.)
19. Алексеева М.М, «Планирование деятельности фирмы» - М.: Финансы и статистика, 2001г.
20. Бизнес-план. Под редакцией проф. Р.Г.Маниловского. Москва «Финансы и статистика», 1996.
21. «Бизнес-планирование» / Под ред. В.М. Попова, С.И. Ляпунова - М.: Финансы и статистика, 2000г.
22. Бригхем Ю., Гапенски Л. Финансовый менеджмент. Полный курс. В 2-х т. / пер. с английского под ред. В.В. Ковалева - СПб.: Экономическая школа, 1997г.
23. Буров В.П., Морошкин В.А., Новиков О.К. Бизнес-план. Москва, 1995г.
24. Волков А.С., Марченко А.А. Бизнес-планирование. Учебное пособие, М, 2005 г., 78 с.
2.О. Камардинов, Х. Жантелі. «Delphi 5 – 6». Оқу құралы. Шымкент, 2002.
3.О. Камардинов, “Информатика”, 2-бөлім, Шымкент, “Полиграфия”, 2000.
4. Бобровский С. «Delphi 5», Учебный курс. Москва, 2001.
5. Фаронов А. А. « Delphi 6» М., 2001.
6. В. Гофман, А. Хомоненко. «Delphi, 6» Санкт – Петербург, 2001.
7. А. Я. Архангельский. «100 компонентов общего назначения библиотеки Delphi 5» Москва 2000.
8. А. Я. Архангельский. «Работа с локальными базами данных в Delphi 5»,
Москва, 2000.
9. А. Я. Архангельский. «Язык SQL в Delphi 5», Москва, 2000.
10. Кандзюба С.П., Громов В.Н. «Delphi 6/7. Базы данных и приложения.
Лекции и упражнения», – СПб: ООО «ДиаСофтЮП». 2002.
11. Леонтьев В. «Delphi 5», Москва, 1999.
12. Резимов Н. «Delphi», Москва, 2000.
13. Тексейра С., Пачеко К. Delphi 5. Руководство разработчика, т.т. 1- 2. Основные методы и технологии программирования. Учебное пособие. – М.: Издательский дом «Вильямс», 2000.
14. Могилев А.В. и др. Информатика. Учебное пособие для студентов специальности «Информатика» педагогических университетов. -М.: изд-во “Академия”, 2000 г.
15 .В.Гофман, А.Хомоненко, Delphi 5, Наиболее полное руководство.
Изд- во "БХВ- Санкт-Петербург", 1999 г.
16. Бобровский С., DELPHI 5: учебный курс. С.-П., «Питер», 2000.
17. Уркумбаев М.Ф., Уркумбаев Б.Ф., Аманбаев Б.Б., Уркумбаева М.М. «Бизнес-план в дипломной работе».- Шымкент, 2005 г., 217 стр.
18. Алан Вест Бизнес - план: учеб. пр. пособие (перевод с английского Н.И.Аклозовой и И.Ю.Букиной - 3-е изд. - Москва: издательство Проспект, 2005 - 232 с.)
19. Алексеева М.М, «Планирование деятельности фирмы» - М.: Финансы и статистика, 2001г.
20. Бизнес-план. Под редакцией проф. Р.Г.Маниловского. Москва «Финансы и статистика», 1996.
21. «Бизнес-планирование» / Под ред. В.М. Попова, С.И. Ляпунова - М.: Финансы и статистика, 2000г.
22. Бригхем Ю., Гапенски Л. Финансовый менеджмент. Полный курс. В 2-х т. / пер. с английского под ред. В.В. Ковалева - СПб.: Экономическая школа, 1997г.
23. Буров В.П., Морошкин В.А., Новиков О.К. Бизнес-план. Москва, 1995г.
24. Волков А.С., Марченко А.А. Бизнес-планирование. Учебное пособие, М, 2005 г., 78 с.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе
Кез келген қызмет ортасында үлкен көлемді мәліметтермен жұмыс
атқаруға тура келді. Мұның негізгі операцияларының бірі болып
ақпараттар жиынтығы, оның өңделуі (яғни берілгендерді іздеу, сорттау)
форма жасау және оларды баспаға шығару есептелінеді.
Бұл функциялардың қамтамасыз етілуіне көмектесетін берілгендер
қорының берілгендер жүйесі программалық жемісі Delphi болып
саналады.
Негізгі мақсаты: Delphi ортасында берілгендер қорының басқару
жүйесі технологиялық жұмысын үйрету. Қатынасқан берілгендер қорын
кәсіби түрде құру, редакторлау және олармен сұраныс, форма, есеп
жасауды жүзеге асыру болып табылады.
Есептің, бақылаудың және жоспардың негізі болып, картотека,
регистрациялық журналдар, тізімдер және тағы басқа мүмкіншіліктер
жатады. Олар біртіндеп жинақталып жаңарып отырады. Ең үлкен көлемде
ақпаратты іздеу және қажетті мәліметтермен қатыстар, қолмен жасауды
жүзеге асыру ең жеткілікті еңбек процесін көрсетеді.
ЭЕМ-нің пайда болуымен және оларды ақпараттарды өңдеуде пайдалана
отырып, көптеген ақпараттық-анықтамалық және есептеуіш есептерін
автоматты шешу мүмкіншіліктері пайда болды. Алғашында ЭЕМ-де
ақпараттарды жинақтау және сақтау үшін локалдық массивтер (немесе
файлдар) қолданылады, осыдан әрбір функционалдық есептердің шешімін
алу үшін жеке файлдар және ақпараттардың нәтижелерін шығаратын
файлдар құрылды. Бұл әрекет мәліметтердің мәндерінің көшірмесін
жасауға, олардың жаңаруын күрделендірді, өзара байланысты мәселелерді
шешуді қиындатты.
Уақыт өте ЭЕМ программасының дамуына байланысты басқару жүйелерін
құру идеясы пайда болды, яғни есептерді жинақтау, сақтау және
өзара байланысты есептерді жаңарту, мысалы, кәсіпорындардағы
бухгалтерлік есептерді автоматтандыру. Бұл идеялар берілгендер қорын
басқару жүйесінде өз орнын тапты. БҚБЖ бұл локалдықтармен өзара
әрекет жасамайды, өзара байланысты ақпараттық массивтермен жасайды,
яғни ол берілгендер қоры деп аталады. БҚБЖ персоналдық
компъютерлердің пайда болуы, бұл кестелік ақпараттарды өңдеуге
белгілі болды. Олар үлкен көлемдегі банк мәліметтерінің проектілік
жағдайы болды. Берілгендер қорымен компъютерде жұмыс істеумен
айналысуға көп уақыт өтті. Өкінішке орай бұл программалар
мәліметтерді сақтауда элементарлық диспетчер болды және берілгендерді
өңдей алмады немесе өте күрделі және қиын болды.
Delphi ортасындағы компоненттерімен қолданып функционалдық толық
реляциялық БҚБЖ құруға мүмкіндік бар. Мұнда барлық қажетті жағдайлар,
яғни анықтау және мәліметтерді өңдеу, сондай-ақ оның басқаруымен
үлкен көлемдегі ақпараттар жұмысын жасау қарастырылған.
Бұл жердегі жеңіл пайдалануға не жатады дейтін болсақ, онда
Delphi нағыз өзгеріс енгізді және көптеген өзінің жеке берілгендер
қорын құру үшін және мәліметтер дәл осыған сүйенеді. Берілгендер
қорын басқару жүйесі тапсырмалар құрылымын бақылау жасауға және
өзінің мәліметтерінің суреттемесін жасауға, олармен жұмыс істеуге
және бұл ақпараттардың ұжымдық организациясына жұмыс жасауға
мүмкіндік береді. БҚБЖ сондай-ақ мүмкіншіліктерді кеңейтеді және
көп санды кесте ақпараттарына кіруге мүмкіншілік жасайды.
БҚБЖ- ол үш негізгі функциялар типінен тұрады:
Мәліметтерді анықтау (құрылымдар тапсырысы және суреттемен),
мәліметтерді өндеу және мәліметтерді басқару. Осы функционалдық
мүмкіншіліктер Delphi ортасында толығымен жасалған.
Қазіргі заманғы компьютерлік технологиялардың қолданылуы экономика мен
әлеуметтік салаларға көптеген жаңа мүмкіндіктер жаратып отыр. Кез-келген
авотматтандырылған жүйе өзара байланысқан көптеген модульдерден тұратын
күрделі аппараттық-программалық комплекстерді сипаттайды. Мұндай жағдайда
желілік технологиялардың және мәліметтер қорының алатын орны ерекше болып
табылады. Жалпы жүйе көптеген жергілікті және глобальды есептеу желілерінің
комплексі түрінде анықталады. Жаңа технологиялардың дұрыс пайдаланылуы
бизнес әлеміндегі жетекші орындарға ие болудың алғы шарттарының бірі болып
табылады.
Менің қарастырып отырған дипломдық жұмысымның тақрыбы Жұқпалы
аурухана ақпарат жүйесін құру болып табылады. Менің дипломдық жұмысымда
ауруханаға күнделікті келіп түсетін науқастарды тіркеу және олар жайлы
мәліметтерді БҚ енгізу, оларды іздеу сорттау, өңдеу, қашан келіп түсті,
қанша күн ауруханада болғандығы туралы есептер қарастырылған. Аурухананың
қызметкерлері жайлы мәліметтерде дәл осылай есептеледі және де олар жайлы
мәліметтер сақталады.
1 Жаңа ақпараттық технологияларды автоматтандыру жұмыстарын
пайдалану мәселелері
1.1.Жаңа ақпараттық технологиялар және олардың маңызылығы
жөнінде
ХХ ғасырдың ортасында информацияны өңдеуді автоматтандыру ісінің
қажеттілігі электрондық техника мен технологияның қарқынды дамуына
себепші болды.
Жаңа технологияның маңыздылығы - оның көптүрлілігінде және барлық саланы
қамту сипатында.
“Информациялық жаңа әлемде” бәрінен бұрын екі кезең нақты болып шықты.
Біріншіден, қоғамның бұрын болмаған дәрежеде информациялық техникаға
қол жеткізуі. Бұл қозғалыс барлық салада: өкіметтік мекемелерде жеке
іскерлік кеңселерде, аурухана мен кітапханаларда, зауыттар мен ғылыми-
зерттеу институттарында, мектептер мен университеттерде, банктер мен
дүкендерде, аэропорт пен полиция бөлімшелерінде жүріп жатыр.
Екіншіден, мұның қызмет етушілері мен адаптерлердің саны көп есе өсіп
кетті. Дерек көздердің көрсетуінше, 1975-ші жылдан бастап-ақ жалданып
істеген американдық азаматтардың жартысынан көбі негізінен информацияны
өңдеумен немесе соған байланысты жұмыстармен айналысады.
Информациялық қоғамға көшу перспективалары әлеуметтік, құқықтық және
техникалық сипаттағы көптеген мәселелерге қозғау салуда. Мысалы, өндірістік
роботты пайдалану адамның қатысуна бағдарланған бүгінгі технологияны толық
өзгертуге әкеледі. Мұндай технологияны жасау ісі басталып та кетті. Жаңа
қоғам мүшесін өз бетінше өмір сүруге дайындау да күрт өзгерді. Оқытудың
жаңа түрлерін жасаудағы ізденіс жұмыстары да басталып келеді. Олар
келешекте бүгінгі дәстүрлі түрлердің орнын баспақ. Мамандар, кәсіпкер
номенклатурасы мен еңбекті ұйымдастыру әдістері де толығынан өзгерістерге
ұшырамақ.
Информациялық қызмет көрсету жүйесі – қойылған мақсатқа жету үшін қажетті
ақпаратты сақтау, өңдеу, іздеу, беру үшін қолданылатын құралдар, әдістер
мен олардың жұмыстарын үйлестіріп отыратын пайдаланушылардың жиынтығы.
Қазіргі информациялық қызмет көрсету жүйесінің негізгі техникалық құралы
ретінде дербес компьютерді қолданады. Ірі ұйымдарда информациялық қызмет
көрсету жүйесінің техникалық базасына дербес компьютерлермен бірге
майнфрейм немесе супер ЭЕМ енеді. Сондай-ақ, информациялық қызмет көрсету
жүйесі адамның рөлінсіз іске аспайды.
Информациялық қызмет көрсету жүйелерінде компьютерді пайдалану салалары
көп. Мысалы,
• кітапханалар жұмысын автоматтандыру (кітаптарды жылдам іздеп
табу, олар жайлы мәліметтер беру т.с.с.);
• абоненттік телефор номері сұралған кезде компьютерде жазулы
телефондар анықтамалығын пайдаланып жауап беру;
• қалааралық транспорт билеттерін сатуды ұйымдастыру (әр рейске
сатылған және бос орындар компьютерге тіркелгендіктен, оларды
пайдаланып, билет сатуды ұйымдастыру қиын емес) ;
Жалпы информацияны ЭЕМ-де өңдеп, нәтижесін талдауды ұйымдастыру үшін
орындалатын әрекеттер мынадай:
- информация талдап, оны өңдеуге мүмкіндік туғызатын үлгісін
дайындау;
- информацияны тиімді өңдеу үшін нұсқаулар тізбегін (алгоритмін)
жинақты түрде құру;
- мәшине түсіне алатын командаларды (командалар жүйесін)
пайдаланып программалау тілдерінің бірінде алгоритмнің
программасын жазып шығу;
- программаны ЭЕМ-де орындап, нәтижені алу;
- нәтижені зерттеу. Егер құрылған үлгіде, алгоритмде не
программада қате кеткен болса, оны дұрыстау;
- дұрысталған программаны сақтау;
- пайдаланушыға программаны пайдалану жайлы нұсқаулар беру.
Күрделі информацияны әмбебап компьютерде ғана өңдеуге мүмкіндік бар.
Сондықтан информатикаға қатысты мәселелер информацияны өңдеу тәсілдерін
зерттеу мен компьютерде түрлі есептерді шешу ғана емес. Информациялық
қызмет көрсету үшін ЭЕМ-ді тиімді түрде пайдаланудың жаңа жолдарын
іздестіру, осыған сәйкес компьютердің дамытылған үлгілерін құрастыру және
информациялық қызмет көрсетудің дамуының алғышарттары болып табылады.
Компьютерлер мен информациялық қызмет көрсету жүйесі арасындағы
айырмашылықты дұрыс түсіну қажет. Арнайы бағытқа негізделіп құрылған
программалармен жабдықталған компьютерлер информациялық қызмет көрсету
жүйесінің техникалық базасы және құралы болып табылады. Информациялық
қызмет көрсету жүйесі компьютермен және телекоммуникациямен бірлесіп әрекет
қылатын пайдаланушысыз жұмыс жасай алмайды.
Кез-келген информациялық қызмет көрсету жүйесінің өзіне ғана тән
ерекшеліктері болады. Олар:
- қажетті информацияны пайдаланушыға жалдап, ыңғайлы түрде
жеткізеді;
- информацияның нақтылығын, дәлдігін қамтамасыз етеді;
- үлкен көлемдегі мәліметтерді ұзақ мерзімге сақтайды;
- қағаз бетіндегі құжат көлемін кемітеді;
- информацияны қайта өңдеуді ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік береді;
- пайдаланушыны күрделі есептеулерден босатады;
- қызмет көрсету мен өнім өндіру шығынын қысқартады және т.б.
Информациялық жүйесі пайдаланушы қолданатын бағдарламамен қамтамасыз
етілген терминалдар тобынан құралған электронды машинадан тұрады.
Терминалдар мамандардың жұмыс орнында орналасып, машинадан кез-келген
қашықтықта болуы мүмкін.
Үлкен немесе орташа информациялық қызмет көрсету жүйесінің негізгі
қызметі тұтынушы белгілі бір информациялық сервиспен қамтамасыз етіп,
басқару шешімдерін қабылдауға негіз болады.
Қазіргі кезеңдегі информациялық қызмет көрсету жүйелері тұтынушылармен
екі режимде жұмыс істей алады:
Біріншісі тапсырманы орындау режимі, оның мәні тұтынушы машинаға тапсырыс
береді. Онда берілген мәліметтерді өңдеу процесіне нұсқаумен қолданбалы
бағдарламаны қолдану қажеттілігі туралы түсінік беріледі.
Екіншісі қолданбалы бағдарламаның өзімен жұмыс тәсілдері.
Осы заманғы информациялық жүйелер жоғарғы тез әрекетті, әрі үлкен жады
көлемін иемденеді. Олардың әрқайсысы бір мезетте жергілікті және
терминалдың бірталай бөлігімен жұмыс істейді.
Осының арқасында информациялық жүйе:
- әртүрлі тектес жұмысты автоматтандырады;
- жүйедегі информацияны бақылау және қателіктерді жою;
- тұтынушылардың жүйеде сақталынатын информацияларды әрдайым жаңарту;
- тұтынушылардың тапсырмасын тез орындау және т.б. жұмыстарды істей
алады .
1.2 Ақпараттық технология түсінігі
Технология сөзін грек тілінен аударғанда өнер, шеберлік деген мағынаны
білдіреді. Мұның өзі процестер. Ал процесс деп қойылған мақсатқа жету үшін
жасалатын қимылдар жиынтығын айтады. Ол адам таңдаған стратегиямен және
әртүрлі құрылғылар мен әдістер жиынтығы арқылы жүзеге асады. Ақпаратты
технология бұл процесс обьект жайында жаңа ақпарат алу үшін қолданылатын
құрылғылар әдістер жиынтығы. Ақпарратты технологияның мақсаты адам таңдап
және ақпарат шығару. Технологиялық процесті материалды өндірісте қолдану
әртүрлі техникалық құрылғылар арқылы жүзеге асады. Ақпаратты өндірістің
техникалық құрылғылары ретінде осы процестің математикалық бағдарламалық
және ақпаратты қамтаммассыздандыратынын айтамыз. Осылар арқылы ақпаратты
өңдеу нәтижесінде жаңа ақпаратты сапа аламыз. Ақпаратты технологияның
құрлымы бұл бір немесе бірнеше байланыстағы бағдарламалар жиынтығы. Жаңа
ақпаратты технологияларды мекемелерге енгізерде заман талабына сай етіп
бағалау керек. Себебі ақпаратты өнімдерге басқа өнімдер сияқты жылдам
өзгертіп отырады [1].
1.3 Ақпараттық технология түрлері
Мәліметті өңдеу ақпаратты технологиясы бұл жақсы құрлымды есептерді
шешуге арналған. Бұл технологияның негізгі компоненттері мәліметтерді
сақтау, жинау есеп құру.
Ақпаратты басқару технологиясы бұл фирмалардағы барлық жұмысшылардың
сұраныстарына байланысты ақпаратпен қамтаммассыздандыру.
Офисті автоматтандыру- бұл басқару жұмысында рационалды және сапалы
мәліметпен қамтамассыздандыру. Кәзіргі заманда бірнеше бағдарламалар
шығаратын атап айтқанда мәтіндік процессор, мәтіндік кестелік,
электрондық почта, аудио почта, мәтінді сақтау құрылғылары. Бұл
технологияның негізгі компоненті берілгендер қоры. Сондықтан офис
автоматтандыру технологиясында берілгендер қоры фирманың өндірістік
жүйелері туралы мәліметтерді сақтайды.
Шешім қабылдауға көмектесетін ақпаратты технология- бұл адам мен
компьютер арасындағы жаңа әдісті қамтамассыздандыру. Бұл технлогияның
мақсаты итерациялық процесстер нәтижесінде жаңа шешім табу. Негізгі
компоненттері модельдер базасы, модельдер қорын басқару жүйесі және
компьютер мен пайдаланушы арасындағы интерфейсті басқару жүйесі.
Берілгендер қоры бұл технологияда маңызды роль атқарады. Мәліметтер
математикалық модель арқылы есептеулерге қолдануға болады.
Экспертті жүйе ақпаратты технологиясы. Бұл технологияның негізгі
идеясы экспертпен оның білімін алып компьютер жадына енгізу және керек
кезінде қолдану, яғни эксперттік жүйе компьютерлік бағдарламадан тұрады.
Кез-келген ақпараттық жүйе мен техналогияның мекемедегі басты мақсаты
ақпаратты өнім алу. Мекеменің мақсаты бәсекеге түсе алатын шығыны аз
пайдасы көп өнім шығару. Бұл мақсаттарға жету үшін шығаратын өнімнің моделі
құрылады яғни жанжақты талданады. Басқару жұмыстарының тиімділігін арттыру
үшін автоматтандырылған жүйе құрылады. Ол үшін басқару бірнеше негізгі
фазаларды өту керек. өндіріс жұмысы жоспарлау бөлімінің құрған моделінің
негізінде жүреді. Сонымен қатар басқару фазасының әр деңгейінде әртүрлі
функиональды есептерді шешуге тура келеді және оларды шешу үшін есептеу
алгаритмдерін құру керек. Сондай есептердің бірі еңбек ақы есептеу [2].
1.4 Ақпаратты жүйе туралы түсінік
Жүйеге алдын мақсатқа жету үшін әртүрлі элементтер жиынтығы және біртұтас
кез-келген обьектілер жатады. Олар өзара құрлымына және негізгі мақсатына
қарай бөлінеді. Информатикада жүйе деп компьютердің ақпаратты бөлігін
немесе бір арнайы қолданбалы есептеулерді шешуге арналған көптеген
бағдарламаларды айтамыз. Жүйеге қосымша ақпарат деген сөз оның даму
мақсатын және функциясын көрсетеді. Ақпаратты жүйелер мәліметтерді сақтау
керек іздеу, өңдеу және кез-келген облысқа керекті мәліметтерді беру
қызметін атқарады. Кәзіргі уақытта акқпаратты жүйе деп техникалық құрлымдар
мен ақпаратты өңдеуді айтамыз. Компьютер ақпаратты жүйенің арнайы
бағдарламалық құрлымдары мен қамтамассыз етеді техникалық базасы. Жалпы
ақпаратты жүйенің жұмыс процесін келесі түрде сипаттауға болады. Олар:
1 Ақпаратты сыртқы және ішкі құрлымын мәліметтерді енгізу
2 Ақпаратты өңдеу түскен ақпаратты ыңғайлы түрге келтіру
3 Ақпаратты шығару өңделіп шыққан мәліметті басқа ақпараттық жүйеге
немесе пайдаланушыға жеткізу
4 Кері байланыс. Алынған мәліметтерді пайдаланушылар мен қөайта өңдеп
құрылғы арқылы қайта жіберу .
1.5 Ақпараттық жүйенің келесі қасиеттері анықталады
-кез-келген ақпараттық жүйе талдауға және жүйелерді құру принципіне
сүйене отырып құруға немесе басқаруға болады.
- кез-келген ақпаратты жүйелер дамитын, яғни динамикалық болу керек.
- ақпаратты жүйе шығаратын өнімі ақпарат. Бұл ақпарат негізінде белгілі
бір шешім қабылдауға болады.
- ақпаратты жүйе компьютерлі ақөпаратты өңдеу жүйесі ретінде қарастыру
керек.
Ақпаратты жүйе жұмысын толық түсіну үшін оның қандай мәселелерді
шешуге арналғанын және ұйымдастыру процестерін білу керек. Мысалы
компьютерлік ақпаратты жүйенің мүмкіншіллігін анықтау үшін келесі
жағдайларды қарастыру керек.
- шешілетін басқарушы элементтің құрлымын
- фирманың басқару ирархиясының деңгейін, яғни шешім қабылдау
дәрежесін
- шешілетін есептің бизнестің қай саласында жататыны
- қолданылатын ақпаратты технологиялардың түрлерін осындай жағдайды
қарастыру керек.
Ақпараттық жүйені енгізудің жетістіктері мен жеңілдіктері
- басқару есепке математикалық әдістерді ендіру арқылы рационалды
шешу
- автоматтандыру арқылы жұмысшы қайтадан беретін жұмысты босату
- толық және нақты ақпараттармен қамтамассыз ету
- көп көлемді қағаздардағы мәліметтерді магниттік дискідегі немесе
лентаға алмастыру. Бұл мәліметтерді рационалды компьютерде өңдеуге
және көптеген керек емес қағаздардан бастауға жағдай жасайды
- пайдаланушыға керек мәліметтерді компьютерден тез және нақты түрде
тауып беру
- өнім шығаруға уақытты үнемдеу арқылы жаңа қызмет түрін көрсете
отыру керек [14].
1.6 Ақпаратты жүйе құру және даму кезеңдері
Алғашқы ақпараттық жүйе 50 жылдары пайда болды олар ол жылдары
көбінесе еңбек ақы есептеуге арналған бугалтерлік есептеу макшиналары
болды. Мұның өзі кейбір қағаздарды дайындауда кететін уақытты үнемдеуге
пайдалы болады. 60 жылдары ақпаратты жүйеге көзқарас өзгере бастады. Енді
барлығы есептеу машинасының жұмысы біздің талаптарымызды толық
қанағаттандыра алмады. Сондықтан мекемелерге кең көлемдегі компьютерлік
құралдар керек болды. Оның жұмысы тек қана еңбек ақысын есептеу ғана емес
жан жақты әртүрлі функциялардан тұрады. 70 жылдар мен 80 жылдардан
ақпараттық жүйе басқару құралы ретінде кең көлемде қолданыла бастады.
Кәзіргі заманда ақпараттық жүйе керек мәліметті нақты және тез жеткізетін
екз-келген мекемеге өз жұмысын біршама жақсы дәрежеге жеткізуге
қолданылатын жаңа қызмет түрін көрсететін және төмен бағада сапалы өнім
шығаруға арналған құрылғы.
1.7 Ақпаратық жүйе басқару құрлымының қызметі
Кез-келген мекемеде ақпаратты жүйені құру және қолдану белгілі бір
есептерді шығаруға арналады. Мысалы, ақпараттық жүйе құрлымы және
функионалдық қызметі мекеменің алдына қойған мақсатына сәйкес болу керек.
Айталық коммерциялық фирмада пайдалы бизнес. Ал мемлекеттік мекемеде
социалды және экономикалық есептерді шешуге пайдалы. Ақпараттық жүйе кез-
келген мекеменің бір бөлігі. Ал құрлымы мен басқару органдары кілтті
элементтері. Мекеменің барлық бөліктерінің жұмысы әртүрлі басқару
органдарында әртүрлі дәрежеде атқарылады. Ақпарптты жүйенің құрлымы ішкі
жүйелер жиынтығынан тұрады.
1 техникалық қамтамассыздандыру
2 математикалық қамтамассыздандыру
3 бағдарламалық қамтамассыздандыру
4 ақпаратты қамтамассыздандыру
5 ұйымдастырушы қамтамассыздандыру
6 құқықты қамтамассыздандыру
Ақпаратты қамтамассыздандыру бір шешім қабылдау үшін нақты және
уақыттылы ақпарат берілуі және оны құру үшін келесі жағдайды білу керек.
- мекеменің мақсатын және функцияларын
- заман талабына сай техникалық қамтамассыздандыру
- мекемеде кодтау жүйесін қолдану.
Техникалық қамтамассыздандыру. Ақпаратты жүйе жұмыс істеуге арналған
техникалық құрылғылар жиынтығы ол техникалық құрылғылар жиынтығына
келесілер жатады:
- кез-келген модельді компьютер
- ақпаратты енгізу, шығару ,өңдеу, жинау
- мәліметтерді тарату және байланыс линиясы
- ақпаратты автоматты түрде тасмалдау құрылғылары
Математикалық және бағдарламалық қамтамассыздандыру бұл математикалық
әдістер, модельдер, алгаритмдер жиынтығы және ақпаратты жүйенің мақсатына
жету үшін қолданылатын бағдарламалар жиынтығы.
Ұйымдастыру мен қамтамассыздандыру бұл ақпаратты жүйе құрудан және оны
қолдануда жұмысшылардың техникалық құрылғыны пайдалану ережелер жиынтығы
[3].
1.8 Ақпаратты жүйені жоспарлау және ұйымдастыру
Кез-келген ақпараттық жүйе мен техникалық мекемеде басты мақсатты
ақпаратты өнім алу. Мекеменің мақсаты бәсекеге түсе алатын шығыны аз
пайдасы көп өнім шығару. Бұл мақсаттарға жету үшін шығаратын өнімнің моделі
құралады, яғни жанжақты талданады. Басқару жұмысының тиімділігін арттыру
үшін автоматтандырылған жүйе құрылады. Ол үшін басқару бірнеше негізгі
фазаларды өту керек. өндіріс жұмысын жоспарлау бөлімінің құрған моделінің
негізінде жүреді. Сонымен қатар басқару фазасының әр деңгейінде әртүрлі
функционалды есептерді шешу үшін есептеу алгаритімдерін құру керек. Сондай
есептердің бірі еңбек ақы есептеу. Есептің берілуі дегеніміз бұл есептің
логикалық ақпаратты түрде берілуі. Есептің берілуін дұрыс сипаттау, бұл
экономистер үшін жаңа интелектуалды қасиеттердің бірі. Сонымен қатар
есептің берілуін әдетте бағдарлама құрмайтын пайдаланушы құрады. Ал
экономистер өз жұмысын терең білетін білімділік қажет. Сонымен есептің
берілуін толық етіп экономист құрады да оны программистке береді.
Программист сол есепке бағдарлама құрады.
1
2 1.9 Берілгендер қоры. Берілгендер қорын басқару жүйесі жөнінде
Түрлі шаруашылықтарда, оқу орындарында, коммерциялық мекемелерде және
т.б. салаларда берілгендерді дайындау, оларды өңдеу, сақтау жиі кездеседі.
Мысалы, жұқпалы аурухананың ақпарат жүйесін автоматтандыруға дайындалатын
мәліметтер:
- ауруханадағы кездесетін ауру түрлері жөніндегі мәліметтер;
- науқас жөніндегі мәліметтер тізімі;
- түрлі бөлімшелерде жұмыс істейтін адамдың тізімі (тегі, аты-жөні,
білімі, адресі, үй телефоны, т.б.);
Мұндай мәліметтерді сақтау және өңдеу көп тараған әдісі – оларды
берілгендер қоры түрінде дайындау. Берілгендер қоры (БҚ) – құрылымы арнайы
тәсіл бойынша ұйымдастырылған берілген форматтағы файлдар жиынтығы. Файл
негізінен кесте түрінде дайындалады. Кестелерді дайындау, жылдам түрде
олардан қажетті жазулар тобын таңдау (шартты қанағаттандыратын сұраныс
құру), оларды сақтау, жазуларды редакциялау, жолын алып тастау, кестені
басып шығару сияқты орындалатын іс-әрекеттер – күрделі жұмыстар. Бұрын,
мысалы, Турбо Паскальда БҚ кестесі берілгендер файлы ретінде құрылып,
онымен жұмыс істеу үшін программаға арнайы процедуралар мен функциялар
енгізілетін [1]. Соңғы кездерде кестелерден тұратын БҚ құрып, оларды
өңдейтін көптеген программалар жүйесі дайындалған. Оларды берілгендер қорын
басқару жүйелері (БҚЖБ) деп атайды. Белгілі БҚЖБ-лер:
Dbase, FoxBase, FoxPro, Paradox, Access, т.б.
Алғашқы кездерде қолданылып жүрген dBase-тің түрлі варианттары, FoxPro,
Paradox, т.б. жүйелер MS DOS операциялық жүйесінде жұмыс істейтін және
программалауды да қажет ететін. Шағын бизнесті кішігірім мекемелерде
программалаудың көп қиындық тұғызатыны белгілі. Осы себепті, соңғы жылдары
программалауды қажет ете бермейтін Microsoft Office (Windows)
кірістірілген Access сияқты жан-жақты мүмкіндікті БҚБЖ-лері жарық көрді.
Access-тің бірнеше нұсқалары бар, олардың ішінде соңғы жылдары шыққандары:
Access-97, Access 2000 (access – кіру, еркін ену). Бұлар – жұмыс істеуге
жеңіл және анықтамалық жүйелері барынша жетілдірілген күрделі программалар.
Кесте жөнінде. Кестеде берілгендер адресі жолдар мен бағандар қиылы
арқылы анықталады. Бағанды өріс деп, жолды жазу деп те атайды.
БҚ кестесінің өрістер құрылымы жөнінде ескеретін ерекшеліктер:
• өріс атаулары бірегей (қайталанбайтын) болуы тиыс. Атау үшін
әріптерден басталатын цифрлар тізбегін алуға болады;
• әр өріске бір типті ғана берілгендерді (мәліметтерді) енгізу мүмкін
(Excel-де бұл міндетті емес болатын). Типтер мәтіндік, сандық,
логикалық, ақшалық, датауақыт, т.б. болып, бірнеше түрге бөлінеді;
• жазуда кейбір өрістер толтырылмауы мүмкін, бірақ олардың жазуда
қатысуы міндетті;
• Delphi-ді берілгендер қоры элементтерін (кесте, сұраныс) құруға
пайдалануға болады. Бұл дипломдық жұмыста БҚ-мен жұмыс істеудің кейбір
мүмкіндіктері қарастырылған [6].
3
2 Delphi ортасымен танысу
2.1 Delphi –де іске қосу
Windows терезесі арқылы Delphi-ді іске қосу командасы
Іске қосу-Программалар-Borland Delphi 6→Delphi 6
Экранда Delphi ортасының үш терезесі көрінеді .(1.1-сурет)
1сурет- Delphi ортасы
1- Delphi 6-тің негізгі терезесі;
2-форма (Form1);
3-Обьект инспекторы терезесі (Object Incpektor).
Жалпы, ортада программа құруға арналған төртінші ,модуль терезесі де
іске қосылады. Форма терезесінің астына орналасатындықтан, ол алғашқыда
көрінбейді.
Delphi-дің негізгі терезесінің құрамына негізгі мәзір , аспаптар панелі
және компоненттер политрасыенгізілген (3.2-сурет).Негізгі мәзір пунктеріне
( ішкі мәзәрлерге)
Delphi-де жұмыс істеу командалары ,аспаптар панеліне ішкі мәзірлерге
енгізідген негізгі командаларды орындайтын түймелер орналастырылған.
2сурет- Delphi дің негізгі терезесі
Стандартты түймелер.
-New (Жаңа)
-Open (Ашу)
-Save (Сақтау)
Open Project(Проектіні ашу )
-View Form(Форманы көрсету)
-Run(Іске қосу)
-Pause(Үзіліс)
-Add file to Project(Проектіні файл қосу), т.б.
Delphi-де дайындалатын программа проект деп аталады.Форма –программаны
дайындау алдына ашылатын ,программаның сұхбаттық терезесі .Delphi алғашқы
рет іске қосылған кезде форма Form 1 атауымен көрінеді .Оның жиектеріне
тышқан көрсеткішін орналастырып ,ол екі жақты нұсқама түріне айналған кезде
жылжыту және қалдыру тәсілі бойынша форманы кеңейту не қысу қиын емес.
Құрылатын программада пайдалану үшін формада түрлі компоненттер
орнатылады. Негізгі компоненттердің кейбірAccess берілгендер қоры жүйесінде
пайдаланылатын элемменттер панеліне енгізілген түймелер сияқты. Олар
Delphi терезесінің компоненттер политрасына орналастырылған.
Кей жағдайларда экранда форма көрінбеуі мүмкін .Оны экранға шығару үшін
View- Forms командасын беру жеткілікті.
Форманың және формаға енгізілетін компоненттердің түрлі қасиеттері бар.
Қасиет – айнымалылардың ерекше түрі. Олар обьектінің түрлі мүмкіндіктерін
сипаттап, ағымдық күйін анықтайды. Мысалы,форма кестелерінің мәндері
–форма: тақырыбының мәтіні .өлшемі ,экранда орналасуы ,түсті тағы басқа
Delphi іске қосылған кезде форма қасиеттеріне алғашқы сәйкес мәнлер
меншіктеліп қойылады.
Форманы не онда орнатылған компонентті программа құру үшін дайындау оның
кейбір қасиеттерін ің мәндерін өзгертуден басталады. Қасиеттер тізімі
Обьект инспекторы терезесіне енгізілген. Тізімді инспектор терезесіне
шығару үшін сәйкес обьектіні бір шерту арқылы таңдау керек .Инспектор
терезесінің жоғарғы қатарына таңдалған обьектатауы да жазылып қойылады
.Мысалы, іске қосылған кезде форманың ашылған қасиеттер терезесі 1,1-
суретте көрсетілген . Терзенің екі қосымша беті бар: Properties
(Kасиеттер) және Events (оқиғалар ) Терезеашылғанда екі бағанда
енгізілген жазулардан тұратын оның Properties бөлімі ашылулы тұрады(1.1-
сурет). Бірінші бағанда көрінетіндер-қасиет атаулары ,екінші бағанға сәйкес
жазылғадар –олардың мәндері .
Форма қасиеттері
Name ( aтау) –формаға берілген атау. Ол Delphi обьектілердің негізгі
қасиеттерінің бірі.Delphi –дің жұмыс істеуі кезінде ол обьектіні осы атау
бойынша ажыратып таниды . Delphi –дің формаға автоматты түрде алғашқы рет
меншіктелген атауын (Form1) өзгертіп ,басқа атау беруге болады. Форманың іс-
әрекеті атауын белгілі болуы үшін атауды мазмұнға жақын етіп енгізген жөн.
Мысалы, форма квадрат теңдеуді шешуге пайдаланылатын болса , Form1 орнына
атауын енгізу .Ол үшін қасиеттер терезесінен атауын таңдап ,жаңа атауды
клавиятура арқылы теріп алса болғаны .
Терілген атау Name жолының оң қатарына жазылып қойылады.
Caption (Тақырып, бетіне жазу) -форма терезесінің тақырыбына енгізілген
мәтін . Алғашқы кезде қасиеттер терезесінің Caption қасиетіне тақырып
үшін Form1 сөзі енгізіліп қойылған Оны “Redaktor” не басқа
тақырыпқа алмастыру Name қасиетіне мән меншіктеу тәсілі сиақты .
Color (Түс)-форманың түсін орнату қасиеті .Ол таңдалған кезде оң жағында
тіл сызық түймесі көрінеді.Тілсызық түймесі –қасйет мәнінің бірнеше
екенінің белгісі. Тіл сызық белгісін шерткен кезде мәндер терезесі
ашылады.Тізімде көрінген қалаған түсті шерткен соң форма сәикес түске
бойалып қойылады.
Width (Ен) ,Htight (Биіктік)- пиксель өлшем бірлігімен берілген
форманың ені мен биіктігін орнату қасиеттері .
Бұл мәндер форманы қолдан кеңейту не сығу кезінде де фвтоматты түрде
орнатылып қойылады.
Обьект қасиетін программа (программалық код) ішінде орнату да мүмкін.
Мысалы, форма тақырыбы шрифтің өлшемін 14 ету үшін программаға Form1.
FontSize:=14 меншіктеу операторын енгізуге болады.
Жалпы, бір қасиет мәнімен танысу үшін оны қасиеттер терезесінде таңдап
F1 клавишін басу арқылы сәикес анықтаманы шығару керек. Delphi-де
анықтамалар ағылшын тілінде жазылған. Ол түсініксіз болса ,экранға орыша
аудармасын көрсететін “Сократ 97 “ сияқты арнайы дайындалған программаны
пайдаланған жөн (мұндай программа компьютерде орнатылса, оны пайдалану қиын
емес).
Экранда қасиеттер терезесі көрінбесе ,оны шығару үшін View-Objekt
Inspektor командасын беру жеткілікті. Ол F1 клавиші басылған кезде де
көрінеді
Ескерту .Жаңа проект іске қосылған кезде алдымен Delphi Direct терезесі
іске қосылуы мүмкін. Терезеден Delphi News бумасын таңдау
жеткілікті [3].
2.2 Оқиғалар. Программалық код терезесі
Windows - тағы сияқты Delphi –де программалар оқиғалар арқылы
басқарылады. Мысалы , пайдаланушы программа құру үшін алдымен формаға
компанент орнатуы ,форманы не формада орналастырылған компнентті тышқан
арқылы шертіуі мүмкін. Оның әр іс-әрекеті оқиға шығарады. Яғни, оқиға-
программаның жұмыс істеуі кезінде обьект жағдайының өзгеруі.
Delphi –де оқиға атау беріліп қойылған. Мысалы,компоненттер политрасының
Button түймесі арқылы формада орнатылған Button1 компонентін шерту Click
оқиғасын шақырады .
Әр обьектіге байланысты оқиғалар жеткілікті. Мысалы, формаға байланысты
оқиғалар саны -35(3.4-сурет) . Олар қасиеттер терезесінің Events қосымша
бетіне енгізілген. Терезеде оқиға атауларының алдына On префиксі
тіркестіріліп жазылған. Ол-атаудың оқиға екендігін білдіретін белгі.
3сурет-Форма оқиғалары
Delphi oртасында жиі кездесетін оқиғалар:
OnClick- тышқан түймесін бір рет басу;
OnDblClick- тышқан түймесін екі рет басу;
OnKeyDown- клавишті басу;
OnKeyUp- басылған клавишті босату;
OnMouseDown- тышқан түймесін басу;
OnMouseUp- тышқан түймесін босату;
OnMouseMove- тышқан көрсеткішін жылжыту:
OnCreate- форманы екі рет шерту,т.б.
Delphi-де программа екі бөлімнен тұрады алғашқыда автоматты түрде
projekt1 атауы берілетін проект файлы (негізгі модуль) және unit1.pas
атауы берілетін модуль. Олар жеке терезелетде орналастырылған. Модульге
оқиғаларға сәикес іс-әрекеттердіорындайтын программамәтіні енгізіледі.
Программа мәтінін программалық код деп, терезені программалық код терезесі
не қысқаша редактор терезесі деп те атайды. 1.1-тақырыпта ескертілгендей,
Delphi іске қосылған кезде ол форма терезесінің астына көрінбей тұрады.
Оны экранға шығару тәсілдері
-форманы жабу
-код терезесінің бір шеті форма астында көрініп тұрса, оны
шерту.Терезебелсендірілуі түрде ашылады да, онда процедура дайындамасы
көрінеді . Оның тақырыбы нүкте арқылы бөлінген класс және процедура
атауларынан тұрады( 3.5-сурет) т.б
Жалпы ,формаданкод терезесінде өту және код терезесінен формаға өту
үшін F12 клавишін басу жеткілікті. 3.5-суретте көрініп тұрғаны-к од
терезесіне енгізілген процедура дайындамасы. Оқиғаға байланысты құрылатын
процедура оқиғаны өңдеуіш не оқиғаны өңдеу процедурасы делінеді . Пройедура
дайындамасының жазылу түрі:
Procedureатау(Sender:TObject);
Сипаттау бөлімі
Begin
Працедура денесі
End;
Мұндағы Sender параметірі құрылатын процедураның қай класка тиістілігін
анықтайды.
Терезенің сол бөлігіндегі –браузер терезесі. Онда код терезесінде барлық
жарияаланулардың құрлымын көріп шығуға болады .
Кез келген программа програм сөзінен басталатын проект файлы мен бір не
бірнеше модульдерден тұрады да қолдан құрылатын программа модуль ішіне
енгізілелі. Проект файлы dpr модуль pas кеңейтілуі бойынша сақталады.Проект
файлын негізгі модуль деп атайды. Негізгі модульдің мазмұны проектінің
жалпы сипаттамасынан тұрады. Delphi іске қосылған кезде оны ол автоматты
түрде дайындап шығады. Негізгі модульге ерекше жағдайлардан басқа кездерде
қосымша нұсқаулар енгізудің қажеті жоқ.Негізгімодуль:
Program Projekt1;
Uses
Forms,
Unit in ‘Unit1. pas’{Form};
{$ R*.RES}
begin
Application. Initialize;
Application.CutfteForm (TForm1,Form1);
Application.Run;
End.
Мұндағы,
Project1-негізгі модуль атауы. Проектіні дайындап , жаңа атау бойынша
сақтаған кезде ол соңғы атауға алмастырылып қойылды.
Uses-Турбо Паскальдағы сияқты, қызметші сөз. Оның соңына программада
пайдаланылатын стандартты Forms модулі мен Delphi-дің модульге алғашқы
рет меншіктелген атауы (Unit1)жазылған .Unit1-ден соң оның қайсы модульдік
файлға құрылатын (in ‘Unit1.pas’) және онымен байланысты форма атауы
көрсетіледі ({Form1}).
{$R*.RES}-нұсқау. Ол компиляторға қосымшаның қор сипаттамаларын , мысалы
, шартбелгілерсақталған файлды және т.с.с. пайдалану керектігін көрсетеді.
Begin-end операторының аралығына енгізілген соңғы бөлім –қошымшаның
алғашқы жүктелуін қамтамасыз ететін әдістер(Delphi –де арнайы іс -әрекетті
орыдайтын процедура ,функция және командалар әдістер дәлелденді):
Application. Initaze –қосымша обьектісін инициядлау программаны алғашқы
рет дайындау әдісі;
Appliatcion. CreateForm –проект құрамына енетін форманы дайындап,
экранда көрсету әдісі ;
Application.Run –программаны іске қосуды қамтамасыз ету әдісі.
Delphi-де әдістің командалық түрде жазылуы
Обьект.әдіс
Мысалы, Application.Initialize-Application обьектісінің Initializeәдісін
орындау.
Кейбір жағдайда бөлімге проект сақталатын бума атын меншіктеу командасын
қосып қою да мүмкін.
Жалпы, Delphi-де программаның орындалуы автоматты түрде негізгі модулбді
орындаудан басталады.
Модуль-түрлі іс-әрекеттерді орындауға арналған программа бөлімі . Модуль
тақырыбы Unit қызметші сөзінен басталып, соңынаәдеттегідей нүктелі үтір (;)
таңбасымен аяқталатын модуль атауы жазылады.Delphi-дің модуільге алғашқы
рет меншіктейтін атауы: Unit1.Жаңа проект ашылған кезде модуль дайындамасы
да автоматты түрде құралады :
uses
Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls,
Forms,
Dialogs;
type
TForm1 = class(TForm)
procedure FormCreate(Sender: TObject);
private
{ Private declarations }
public
{ Public declarations }
end;
var
Form1: TForm1;
implementation
{$R *.dfm}
end.
Интерфейс (interface) бөлімі interface кілттіксөзімен басталады да,
оғанкелесі бөлімдеренгізіледі : uses –Турбо Паскальда пайдаланылатын бөлім
сияқты, оған стандартты модуль атаулары жазылады, бөлімге пайдаланушы
дайындаған модуль атауын кірістіріп қою да мүмкін. Оданәрі Delphi
дайындаған форма типі сипатталады (онда өрістер, қасиеттер компоненнттер
сипатталып ,олардан соң модульге жазылатын процедуралар мен функциялар
(программа элементтері)жарияланады,т.б).
Private (жеке, дербес) бөліміне тек ағымдық модульге тиісті элементтер
енгізілуі мүмкін (элемент- өрістер,әдістер, қасиеттер меноқиғалар); Public
(көпшілік ) бөлімінің ішінде ағымдық модульге қол жеткізуге болатын кез
келген программа не модульдің көрінетін элементтері ,обылыстары
енгізіледі.Олар класқа енетін элементтердің пайдалану облыстарын ғана
анықтайтын болғандықтан, әдетте (көп жағдайда) оларбос көрінеді.
Implentation (іске асыру, орындау) бөліміндегі {$R *.DFM} – dfm
кеңейтілуі бойынша жазылған файылды пайдалану нұсқауы. Ол модульді оған
сәйкес форманың сипаттамасымен баланыстырады ( файлға форма қасеттерінің
мәндері жазылып қойылған.Ол формада орнатылған компоненттер қасиеттерінің
де сипаттамаларын бойында сақтайды. Қасиеттер сәйкес Object Incpektor
терзесінде көрінеді) .одан соңғы қатарларға программалаушы Delphi тңлңнде
қажетті процедуралардың тақырыптары модульдің интерфейс бөлімінде автомвтты
түрде жазып қойылады,мысалы,төбедегі тақырыптарда қөделетін арнайы
информатция үшін толық модульдер құрылған. Кейде модульдің соңына
инициалдау (initialization) бөліміенгізіледі.Бөлім модуль айнымалыларын
инициалдап (бастапқы мәндер беріп ), программаны дайындау үшін қажет [4].
1 2.3 Database Desktop утилитасы. Кесте құру
БҚ кестесі Delphi құрамына енгізілген Database Desktop (Берілгендер қоры
жұмыс столы) қосымша программасы (утилитасы) арқылы құрылады:
1Tools – Database Desktop (Сенвис - БҚ жұмыс столы қабықшасы)
командасын беру. Қабықша программасы көрінеді (4 - сурет).
4сурет - Database Desktop қосымша программасының негізгі терезесі
1Терезеден File-New-Table (Файл-Жаңа-Кесте) командасын беру. Create Table
(Кесте құру) сұхбаттық терезесі шығады. Онда ашылатын тізімнен қажетті
кесте форматын таңдау (Paradox не dBase). Алғашқы рет Paradox7 форматы
іске қосылып, терезе өрісінде осы атау көрінеді.
5сурет - Өрісті сипаттау терезесі
1. Paradox7 форматымен келісіп, ОК түймесін шерту (онда
пайдалануға болатын өріс типтері жеткілікті). Бірінші
бағанында автоматты түрде өрістің нөмірі жазылып қойылған
кесте өрісі атауын сипаттау терезесі көрінеді (5 - сурет).
2. Екінші бағаннан бастап ретімен өріске берілетін атауды
(Filename), өріс типін (Type), өлшемін (Size) енгізу
(өлшем өріс символдық типті болса ғана енгіледі). Өрісті
кілттік ету қажет болса, оның бесінші бағанда (Key)
көрсетілуі тиіс. Ол “*” символы арқылы белгілінеді (жалпы,
кілт Delphi-де және MS Access сияқты арнайы БҚБЖ – лерінде
кеңінен пайдаланылады).
Database Desktop арқылы Аты-жөні, туған жылы, ұлты (Fam, Tjili, Ulti)
құрылымды төмендегі кестені (1-кесте) құру үшін алдымен өріс атауын
сипаттау терезесін 6-суреттегі сияқты толтыру керек. Өріс атауларын қазақ
алфавиті шрифттерімен теруге болады, бірақ олар формада дұрыс көріне
берілмейді.
1 кесте- Database Desktop арқылы кесте толтыру
Аты-жөні (Fam) Туған жылы Ұлты (Ulti)
(Tjili)
Мәдіходжаев Султан 1984 Қаз
Оралханова Мәлика 1981 Қаз
Қамардинұлы Ержан 1980 Қаз
Нұрланқызы Маржан 1985 Қаз
Өріс атауының ортасына нүкте (.) символы енгізілмегені жөн. Өрістерді
сипаттау не дайындау терезесінің бірінші бағанында автоматты түрде
атаулардың реттік нөмірлері көрсетулі тұрады. Оларға көңіл бөлмеу керек.
Кезекті өріске мән енгізілген соң КҚ не сәйкес курсорды басқару клавишінің
басылуы тиіс. Курсор келесі өріске орналастырылып қойылады.
Үшінші бағанға өріс типінің (Type) енгізілуі тиіс. Ол үшін курсор бағанда
орналасқан соң Бос орын клавишін басу керек. Таңдалған Paradox форматында
пайдаланылатын тип атаулары тізімі көрінеді. (2 – кесте). Тізімнен қажетті
тип таңдалуы тиіс. Оның бір әріптен тұратын қысқашада
белгілемесі курсор орналасқан орынға енгізіліп қойылады.
Мысалы, Fam өрісі – символдық типті, таңдалатын тип - Alpha. Ол таңдалған
кезде өріске тип белгілемесі (A) енгізіліп қойылады.
6сурет- Өрістер сипатталған терезе
2 кесте-тізімдердің қажетті типі
Тип Белгілеме Мән
Alpha A Символдық жол. Ұзындығы [1..255] аралығында
Number N Мәні [10-308 ; 10-308] аралығында алынатын
15 мәнді цифрлық нақты сан
Short S Мәні [-32767..32767] аралығында алынатын
бүтін сан
Long Integer I Мәні [-2147483647..2147483647] аралығында
алынатын ұзындығы 4 байттық бүтін сан
Memo M Alpha-нің мәндер аралығынан үлкен болатын
(=255 байттық) символдық жол.
Money $ Соңына $ символы қойылатын ақшалық форматты
сан
Date D Дата
Logical L Мәні ақиқат (True) не жалған (False)
болатын логикалық типті сан
Autoincrement + Кестеге жол қосылған сайын мәні 1-ге өсіп
отыратын бүтін сан
Size өрісіне 20 не 25 санын енгізу жеткілікті;
Өріс құрылымы сипатталып болған соң терезеде көрінген Required Field
(Міндетті өріс) жалаушасын орнатып қойған жөн. Ол берілгендердің жазуларға
міндетті түрде қатысуын білдіреді. Басқа көрінген өрістердің толтырылуы
міндетті емес (Әдетте, олар ақиқаттықты тексеру шектеулері делінеді).
Өріс сипатталынып болған соң терезенің Save As... түймесін шерту. Құрылатын
кесте атауы сұралатын Save Table As... терезесі көрінеді. Терезеде кесте
атаулары сақталатын ішкі бума (мысалы, MyDB) құрып, оны ашу (егер ішкі бума
бұрын құрылған болса, оны ашу жеткілікті). Файл атауы өрісіне кесте атын
енгізу (мысалы, Кеstе2.db) және каталог алиасы үшін терезеде көрінген
WORK: атауын қалдырып, Сақтау түймесін шерту. Кесте құрылымы Кеstе2.db
атауы бойынша MyDB бумасында сақталып қойылады. Одан кейін терезені
жабамыз.
Кесте құру.
Өрістер сипатталып болған соң кестені құру қиын емес:
Database Desktop терезесінің мәзірінен File-Open-Table (Файл-Ашу-Кесте)
командасын береміз. Open Table терезесі көрінеді. Терезеден MyDB ішкі
бумасын ашып және каталог алиасы үшін жүйе дайындаған WORK: атауын
қалдырып, бума ішіндегі қажетті өріс сипаттамалары жазылған кесте атауын
(Keste2.db) таңдау, одан әрі Ашу түймесін шерту керек. Өрістер
енгізілген терезе ашылады (7-сурет).
7 сурет - Бос кесте
Кестені толтыруға, берілгендерді редакциялауға мүмкіндік беретін Table-
Edit Data (Кесте-Берілгендерді редакциялау) командасын береміз (аспаптар
панелінің аттас клавишін басуға да болады). Keste2 атауының астына 1 саны
жазылып, Аты-жөні өрісіне курсор орналастырылып қойямыз.
Өрістерді толтырамыз (1-кестені қараңыз). Терезені жабамыз.
Кестені толтыру кезінде бір өрісіне өзгерту енгізу қажет болса, алдымен
осы өріске курсорды орналастырып, Table-Edit Data командасын қайта беру
керек.
Database Desktop утилитасына қазақ шрифтін қосу. Кестені қазақ алфавиті
әріптерімен теру тәсілі әдеттегідей. Егер бұл тәсіл жүрмесе, Database
Desktop мәзірінен Edit – Preferences (Редақциялау - Ұнамды) командасын
беріп, ашылған терезенің General (Негізгі) қосымша бетінен Change (Өзгерту)
түймесін шерту керек. Change Font (Шрифті өзгерту) терезесі көрінеді (5
сурет). Терезеден қажетті шрифті, мысалы, Times Kaz шрифтін таңдап, ОК
түймесін шерткен кезде “Бұл әдіспен орнатылған өзгерістер Database Desktop
утилитасын жауып, қайта қосқанда ғана орындалады” ескертпесі жазылған
сұхбаттық терезе шығады. Оның ОК түймесін шертіп, ескертпені орындаса
болғаны.
8 сурет - Шрифті өзгерту терезесі
Кестені мәтін енгізілетін бір өрістік етіп құру да мүмкін. Мәтін көп
жолдық болғандықтан, бұл кезде өріске Memo типін меншіктеу қажет [2].
2 2.4 Алиас. SQL Explorer. BDE Administrator
Дайындалған кестені Database Desktop утилитасының WorkDir бумасы ішінде
арнайы құрылған MyDB ішкі бумасында (берілген қоры файлында) сақталған
жөн. Оны іске қосу үшін файлға баратын жолды көрсету керек (PATH). Мысалы,
MyDB-ға баратын жол:
1 С:\ Program Files \ Borland \ Database Desktop \ WorkDir \ MyDB
Берілгендер қорымен жұмыс істеу кезінде кестеге қол жеткізетін жолды
енгізу көп қиындық туғызатыны белгілі, Delphi – ге жолды тек берілгендер
қорының атауымен алмастыратын тәсіл енгізілген. Мұндай атау бүркеншік атау
не алиас (alias) деп аталады. Арнайы құрылған енгізілген BDE утилитасы
пайдаланады (BDE – Borland Database Engine Borland корпорациясының
берілгендер қоры құрамы).
Жалпы, BDE - Delphi –дің құрылған қосымшамен берілгендер қоры арасында
байланыс орнатып, олармен жұмыс істеу жүйесі. Ол Paradox, Dbase берілгендер
қоры жүйелері үшін, ал соңғы кездері Access, FoxPro үшін де басқару жүйесі
болып табылады. Бірақ соңғы жүйелерге қол жеткізу ұшін арнайы программаны
пайдалану керек.
BDE утилитасы берілгендер қоры кестелерімен жұмыс істеу үшін драйверлер
деп аталатын арнайы программаларды пайдаланады. Оларға БҚБЖ – лерінің
атауларымен бірдей атаулар берілген, мысалы,. Олардың бірін таңдау үшін
сәйкес БҚБЖ – сінде құрылатын кестенің өріс типтерін білу жеткілікті.
Мысалы, Paradox жүйесі үщін пайдаланатын типтер 2-кестеде көрсетілген.
BDE –де драйверлер екі түрлі жиынтықты. Біріншісі – жергілікті деп
аталатын Paradox 7, dBase IY, Access, FoxPro жүйелерімен, екіншісі –
күрделі SQL – серверлік InterBase, т.б. жүйелерімен жұмыс істеуге арналған.
Бұл жұмыста берілгендер қоры кестесінен жұмыс істеу үшін бірінші жиынтықтың
Paradox драйверімен жұмыс тәсілі көрсетілген.
Delphi құрамында берілгендер қоры алиасын дайындауға арналған екі
утилита бар:
SQL Explorer (SQL зерттеушісі (браузері));
BDE Administrator (BDE басқарушысы).
SQL Explorer – ді пайдаланып, алиас дайындау технологиясы:
1. Database-Explorer (Берілгендер қоры - Браузер) командасын
беру. 6-суретте бейнеленген терезе шығады. Терезенің сол
бөлігінде көрінгені ө BDE жүйесінде тіркелген барлық
берілгендер қорларының тізімі (тізімнен ағымдық қор
таңдалған кезде терезенің оң жағында оның қасиеттері
көрінеді).
2. Терезеден Object-New (Объект - Жаңа) командасын беру.
New Database Alias сұхбаттық терезесі ашылады. Алғашқы
рет онда көрінетіні Paradox форматында құрылатын STANDART
алиасы (10-сурет). Онымен келісіп, ОК түймесін шерту. SQL
Explorer терезесінде көрінген тізімге төртбұрыш ішіне
алынған жаңа алиас кірістіріліп қойылады [STANDART1].
Төртбұрыш – алиас үшін пайдаланылатын БҚ құрудың әлі
аяқталмағандығының белгісі.
3. STANDART1 алиасын Database Desktop терезесінің WorkDir
бумасы ішінде құрылған берілгендер қоры атауын MyDB деп
алмастыру.
9сурет - SQL Explorer терезесі
1 Ол үшін STANDART1 атауын таңдап, Object-Rename (Объект-Атын өзгеру)
командасын беру және клавиатура арқылы MyDB атауын енгізіп, КҚ клавишін
басы керек.
10сурет - Драйверді, алиасты таңдау терезесі
Ескерту. Егер дайындалған алиас таңдалса, тізімнен терезенің қасиеттер
жазылған бөлігінде DEFAULT DRIVER (үндемеген кездегі драйвер) қасиетіне
PARADOX форматы жазулы тұруы тиіс. Оның PATH (Жол) қасиетіне толық жолды
енгізіп қоэға болады. Толық жолды PATH қатарының оң жағын шерткен кезде
көрінетін үш нүктеден тұратын түймені 8-суретте бейнеленген. Терезеде
көрінген MyDB бумасы таңдалғған кезде терезенің онда сақтаулы кестелер
тізімі көрінеді.
11сурет - Жолды (PATH) таңдау терезесі
4. BDE жүйесіне енгізілген алиасты BDE-де тіркеу (сақтау).
Ол үшін тізімнен MyDB атауын таңдап, Object-Apply
(Объект - Қолдану) командасын беру керек. Алиасты өзгерту
сұралатын сұхбаттық терезе көрінеді. Оның ОК түймесін
шерту.
5. SQL Explorer терезесін жабу алдында MyDB алиасының
ерекшеліну белгісін алып тастаған жөн.
Алиасты формаға кестені не сұранысты шығару үшін қолдануға болады.
Алиасты BDE Administrator арқылы дайындау
Алиасты дайындау үшін SQL ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кез келген қызмет ортасында үлкен көлемді мәліметтермен жұмыс
атқаруға тура келді. Мұның негізгі операцияларының бірі болып
ақпараттар жиынтығы, оның өңделуі (яғни берілгендерді іздеу, сорттау)
форма жасау және оларды баспаға шығару есептелінеді.
Бұл функциялардың қамтамасыз етілуіне көмектесетін берілгендер
қорының берілгендер жүйесі программалық жемісі Delphi болып
саналады.
Негізгі мақсаты: Delphi ортасында берілгендер қорының басқару
жүйесі технологиялық жұмысын үйрету. Қатынасқан берілгендер қорын
кәсіби түрде құру, редакторлау және олармен сұраныс, форма, есеп
жасауды жүзеге асыру болып табылады.
Есептің, бақылаудың және жоспардың негізі болып, картотека,
регистрациялық журналдар, тізімдер және тағы басқа мүмкіншіліктер
жатады. Олар біртіндеп жинақталып жаңарып отырады. Ең үлкен көлемде
ақпаратты іздеу және қажетті мәліметтермен қатыстар, қолмен жасауды
жүзеге асыру ең жеткілікті еңбек процесін көрсетеді.
ЭЕМ-нің пайда болуымен және оларды ақпараттарды өңдеуде пайдалана
отырып, көптеген ақпараттық-анықтамалық және есептеуіш есептерін
автоматты шешу мүмкіншіліктері пайда болды. Алғашында ЭЕМ-де
ақпараттарды жинақтау және сақтау үшін локалдық массивтер (немесе
файлдар) қолданылады, осыдан әрбір функционалдық есептердің шешімін
алу үшін жеке файлдар және ақпараттардың нәтижелерін шығаратын
файлдар құрылды. Бұл әрекет мәліметтердің мәндерінің көшірмесін
жасауға, олардың жаңаруын күрделендірді, өзара байланысты мәселелерді
шешуді қиындатты.
Уақыт өте ЭЕМ программасының дамуына байланысты басқару жүйелерін
құру идеясы пайда болды, яғни есептерді жинақтау, сақтау және
өзара байланысты есептерді жаңарту, мысалы, кәсіпорындардағы
бухгалтерлік есептерді автоматтандыру. Бұл идеялар берілгендер қорын
басқару жүйесінде өз орнын тапты. БҚБЖ бұл локалдықтармен өзара
әрекет жасамайды, өзара байланысты ақпараттық массивтермен жасайды,
яғни ол берілгендер қоры деп аталады. БҚБЖ персоналдық
компъютерлердің пайда болуы, бұл кестелік ақпараттарды өңдеуге
белгілі болды. Олар үлкен көлемдегі банк мәліметтерінің проектілік
жағдайы болды. Берілгендер қорымен компъютерде жұмыс істеумен
айналысуға көп уақыт өтті. Өкінішке орай бұл программалар
мәліметтерді сақтауда элементарлық диспетчер болды және берілгендерді
өңдей алмады немесе өте күрделі және қиын болды.
Delphi ортасындағы компоненттерімен қолданып функционалдық толық
реляциялық БҚБЖ құруға мүмкіндік бар. Мұнда барлық қажетті жағдайлар,
яғни анықтау және мәліметтерді өңдеу, сондай-ақ оның басқаруымен
үлкен көлемдегі ақпараттар жұмысын жасау қарастырылған.
Бұл жердегі жеңіл пайдалануға не жатады дейтін болсақ, онда
Delphi нағыз өзгеріс енгізді және көптеген өзінің жеке берілгендер
қорын құру үшін және мәліметтер дәл осыған сүйенеді. Берілгендер
қорын басқару жүйесі тапсырмалар құрылымын бақылау жасауға және
өзінің мәліметтерінің суреттемесін жасауға, олармен жұмыс істеуге
және бұл ақпараттардың ұжымдық организациясына жұмыс жасауға
мүмкіндік береді. БҚБЖ сондай-ақ мүмкіншіліктерді кеңейтеді және
көп санды кесте ақпараттарына кіруге мүмкіншілік жасайды.
БҚБЖ- ол үш негізгі функциялар типінен тұрады:
Мәліметтерді анықтау (құрылымдар тапсырысы және суреттемен),
мәліметтерді өндеу және мәліметтерді басқару. Осы функционалдық
мүмкіншіліктер Delphi ортасында толығымен жасалған.
Қазіргі заманғы компьютерлік технологиялардың қолданылуы экономика мен
әлеуметтік салаларға көптеген жаңа мүмкіндіктер жаратып отыр. Кез-келген
авотматтандырылған жүйе өзара байланысқан көптеген модульдерден тұратын
күрделі аппараттық-программалық комплекстерді сипаттайды. Мұндай жағдайда
желілік технологиялардың және мәліметтер қорының алатын орны ерекше болып
табылады. Жалпы жүйе көптеген жергілікті және глобальды есептеу желілерінің
комплексі түрінде анықталады. Жаңа технологиялардың дұрыс пайдаланылуы
бизнес әлеміндегі жетекші орындарға ие болудың алғы шарттарының бірі болып
табылады.
Менің қарастырып отырған дипломдық жұмысымның тақрыбы Жұқпалы
аурухана ақпарат жүйесін құру болып табылады. Менің дипломдық жұмысымда
ауруханаға күнделікті келіп түсетін науқастарды тіркеу және олар жайлы
мәліметтерді БҚ енгізу, оларды іздеу сорттау, өңдеу, қашан келіп түсті,
қанша күн ауруханада болғандығы туралы есептер қарастырылған. Аурухананың
қызметкерлері жайлы мәліметтерде дәл осылай есептеледі және де олар жайлы
мәліметтер сақталады.
1 Жаңа ақпараттық технологияларды автоматтандыру жұмыстарын
пайдалану мәселелері
1.1.Жаңа ақпараттық технологиялар және олардың маңызылығы
жөнінде
ХХ ғасырдың ортасында информацияны өңдеуді автоматтандыру ісінің
қажеттілігі электрондық техника мен технологияның қарқынды дамуына
себепші болды.
Жаңа технологияның маңыздылығы - оның көптүрлілігінде және барлық саланы
қамту сипатында.
“Информациялық жаңа әлемде” бәрінен бұрын екі кезең нақты болып шықты.
Біріншіден, қоғамның бұрын болмаған дәрежеде информациялық техникаға
қол жеткізуі. Бұл қозғалыс барлық салада: өкіметтік мекемелерде жеке
іскерлік кеңселерде, аурухана мен кітапханаларда, зауыттар мен ғылыми-
зерттеу институттарында, мектептер мен университеттерде, банктер мен
дүкендерде, аэропорт пен полиция бөлімшелерінде жүріп жатыр.
Екіншіден, мұның қызмет етушілері мен адаптерлердің саны көп есе өсіп
кетті. Дерек көздердің көрсетуінше, 1975-ші жылдан бастап-ақ жалданып
істеген американдық азаматтардың жартысынан көбі негізінен информацияны
өңдеумен немесе соған байланысты жұмыстармен айналысады.
Информациялық қоғамға көшу перспективалары әлеуметтік, құқықтық және
техникалық сипаттағы көптеген мәселелерге қозғау салуда. Мысалы, өндірістік
роботты пайдалану адамның қатысуна бағдарланған бүгінгі технологияны толық
өзгертуге әкеледі. Мұндай технологияны жасау ісі басталып та кетті. Жаңа
қоғам мүшесін өз бетінше өмір сүруге дайындау да күрт өзгерді. Оқытудың
жаңа түрлерін жасаудағы ізденіс жұмыстары да басталып келеді. Олар
келешекте бүгінгі дәстүрлі түрлердің орнын баспақ. Мамандар, кәсіпкер
номенклатурасы мен еңбекті ұйымдастыру әдістері де толығынан өзгерістерге
ұшырамақ.
Информациялық қызмет көрсету жүйесі – қойылған мақсатқа жету үшін қажетті
ақпаратты сақтау, өңдеу, іздеу, беру үшін қолданылатын құралдар, әдістер
мен олардың жұмыстарын үйлестіріп отыратын пайдаланушылардың жиынтығы.
Қазіргі информациялық қызмет көрсету жүйесінің негізгі техникалық құралы
ретінде дербес компьютерді қолданады. Ірі ұйымдарда информациялық қызмет
көрсету жүйесінің техникалық базасына дербес компьютерлермен бірге
майнфрейм немесе супер ЭЕМ енеді. Сондай-ақ, информациялық қызмет көрсету
жүйесі адамның рөлінсіз іске аспайды.
Информациялық қызмет көрсету жүйелерінде компьютерді пайдалану салалары
көп. Мысалы,
• кітапханалар жұмысын автоматтандыру (кітаптарды жылдам іздеп
табу, олар жайлы мәліметтер беру т.с.с.);
• абоненттік телефор номері сұралған кезде компьютерде жазулы
телефондар анықтамалығын пайдаланып жауап беру;
• қалааралық транспорт билеттерін сатуды ұйымдастыру (әр рейске
сатылған және бос орындар компьютерге тіркелгендіктен, оларды
пайдаланып, билет сатуды ұйымдастыру қиын емес) ;
Жалпы информацияны ЭЕМ-де өңдеп, нәтижесін талдауды ұйымдастыру үшін
орындалатын әрекеттер мынадай:
- информация талдап, оны өңдеуге мүмкіндік туғызатын үлгісін
дайындау;
- информацияны тиімді өңдеу үшін нұсқаулар тізбегін (алгоритмін)
жинақты түрде құру;
- мәшине түсіне алатын командаларды (командалар жүйесін)
пайдаланып программалау тілдерінің бірінде алгоритмнің
программасын жазып шығу;
- программаны ЭЕМ-де орындап, нәтижені алу;
- нәтижені зерттеу. Егер құрылған үлгіде, алгоритмде не
программада қате кеткен болса, оны дұрыстау;
- дұрысталған программаны сақтау;
- пайдаланушыға программаны пайдалану жайлы нұсқаулар беру.
Күрделі информацияны әмбебап компьютерде ғана өңдеуге мүмкіндік бар.
Сондықтан информатикаға қатысты мәселелер информацияны өңдеу тәсілдерін
зерттеу мен компьютерде түрлі есептерді шешу ғана емес. Информациялық
қызмет көрсету үшін ЭЕМ-ді тиімді түрде пайдаланудың жаңа жолдарын
іздестіру, осыған сәйкес компьютердің дамытылған үлгілерін құрастыру және
информациялық қызмет көрсетудің дамуының алғышарттары болып табылады.
Компьютерлер мен информациялық қызмет көрсету жүйесі арасындағы
айырмашылықты дұрыс түсіну қажет. Арнайы бағытқа негізделіп құрылған
программалармен жабдықталған компьютерлер информациялық қызмет көрсету
жүйесінің техникалық базасы және құралы болып табылады. Информациялық
қызмет көрсету жүйесі компьютермен және телекоммуникациямен бірлесіп әрекет
қылатын пайдаланушысыз жұмыс жасай алмайды.
Кез-келген информациялық қызмет көрсету жүйесінің өзіне ғана тән
ерекшеліктері болады. Олар:
- қажетті информацияны пайдаланушыға жалдап, ыңғайлы түрде
жеткізеді;
- информацияның нақтылығын, дәлдігін қамтамасыз етеді;
- үлкен көлемдегі мәліметтерді ұзақ мерзімге сақтайды;
- қағаз бетіндегі құжат көлемін кемітеді;
- информацияны қайта өңдеуді ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік береді;
- пайдаланушыны күрделі есептеулерден босатады;
- қызмет көрсету мен өнім өндіру шығынын қысқартады және т.б.
Информациялық жүйесі пайдаланушы қолданатын бағдарламамен қамтамасыз
етілген терминалдар тобынан құралған электронды машинадан тұрады.
Терминалдар мамандардың жұмыс орнында орналасып, машинадан кез-келген
қашықтықта болуы мүмкін.
Үлкен немесе орташа информациялық қызмет көрсету жүйесінің негізгі
қызметі тұтынушы белгілі бір информациялық сервиспен қамтамасыз етіп,
басқару шешімдерін қабылдауға негіз болады.
Қазіргі кезеңдегі информациялық қызмет көрсету жүйелері тұтынушылармен
екі режимде жұмыс істей алады:
Біріншісі тапсырманы орындау режимі, оның мәні тұтынушы машинаға тапсырыс
береді. Онда берілген мәліметтерді өңдеу процесіне нұсқаумен қолданбалы
бағдарламаны қолдану қажеттілігі туралы түсінік беріледі.
Екіншісі қолданбалы бағдарламаның өзімен жұмыс тәсілдері.
Осы заманғы информациялық жүйелер жоғарғы тез әрекетті, әрі үлкен жады
көлемін иемденеді. Олардың әрқайсысы бір мезетте жергілікті және
терминалдың бірталай бөлігімен жұмыс істейді.
Осының арқасында информациялық жүйе:
- әртүрлі тектес жұмысты автоматтандырады;
- жүйедегі информацияны бақылау және қателіктерді жою;
- тұтынушылардың жүйеде сақталынатын информацияларды әрдайым жаңарту;
- тұтынушылардың тапсырмасын тез орындау және т.б. жұмыстарды істей
алады .
1.2 Ақпараттық технология түсінігі
Технология сөзін грек тілінен аударғанда өнер, шеберлік деген мағынаны
білдіреді. Мұның өзі процестер. Ал процесс деп қойылған мақсатқа жету үшін
жасалатын қимылдар жиынтығын айтады. Ол адам таңдаған стратегиямен және
әртүрлі құрылғылар мен әдістер жиынтығы арқылы жүзеге асады. Ақпаратты
технология бұл процесс обьект жайында жаңа ақпарат алу үшін қолданылатын
құрылғылар әдістер жиынтығы. Ақпарратты технологияның мақсаты адам таңдап
және ақпарат шығару. Технологиялық процесті материалды өндірісте қолдану
әртүрлі техникалық құрылғылар арқылы жүзеге асады. Ақпаратты өндірістің
техникалық құрылғылары ретінде осы процестің математикалық бағдарламалық
және ақпаратты қамтаммассыздандыратынын айтамыз. Осылар арқылы ақпаратты
өңдеу нәтижесінде жаңа ақпаратты сапа аламыз. Ақпаратты технологияның
құрлымы бұл бір немесе бірнеше байланыстағы бағдарламалар жиынтығы. Жаңа
ақпаратты технологияларды мекемелерге енгізерде заман талабына сай етіп
бағалау керек. Себебі ақпаратты өнімдерге басқа өнімдер сияқты жылдам
өзгертіп отырады [1].
1.3 Ақпараттық технология түрлері
Мәліметті өңдеу ақпаратты технологиясы бұл жақсы құрлымды есептерді
шешуге арналған. Бұл технологияның негізгі компоненттері мәліметтерді
сақтау, жинау есеп құру.
Ақпаратты басқару технологиясы бұл фирмалардағы барлық жұмысшылардың
сұраныстарына байланысты ақпаратпен қамтаммассыздандыру.
Офисті автоматтандыру- бұл басқару жұмысында рационалды және сапалы
мәліметпен қамтамассыздандыру. Кәзіргі заманда бірнеше бағдарламалар
шығаратын атап айтқанда мәтіндік процессор, мәтіндік кестелік,
электрондық почта, аудио почта, мәтінді сақтау құрылғылары. Бұл
технологияның негізгі компоненті берілгендер қоры. Сондықтан офис
автоматтандыру технологиясында берілгендер қоры фирманың өндірістік
жүйелері туралы мәліметтерді сақтайды.
Шешім қабылдауға көмектесетін ақпаратты технология- бұл адам мен
компьютер арасындағы жаңа әдісті қамтамассыздандыру. Бұл технлогияның
мақсаты итерациялық процесстер нәтижесінде жаңа шешім табу. Негізгі
компоненттері модельдер базасы, модельдер қорын басқару жүйесі және
компьютер мен пайдаланушы арасындағы интерфейсті басқару жүйесі.
Берілгендер қоры бұл технологияда маңызды роль атқарады. Мәліметтер
математикалық модель арқылы есептеулерге қолдануға болады.
Экспертті жүйе ақпаратты технологиясы. Бұл технологияның негізгі
идеясы экспертпен оның білімін алып компьютер жадына енгізу және керек
кезінде қолдану, яғни эксперттік жүйе компьютерлік бағдарламадан тұрады.
Кез-келген ақпараттық жүйе мен техналогияның мекемедегі басты мақсаты
ақпаратты өнім алу. Мекеменің мақсаты бәсекеге түсе алатын шығыны аз
пайдасы көп өнім шығару. Бұл мақсаттарға жету үшін шығаратын өнімнің моделі
құрылады яғни жанжақты талданады. Басқару жұмыстарының тиімділігін арттыру
үшін автоматтандырылған жүйе құрылады. Ол үшін басқару бірнеше негізгі
фазаларды өту керек. өндіріс жұмысы жоспарлау бөлімінің құрған моделінің
негізінде жүреді. Сонымен қатар басқару фазасының әр деңгейінде әртүрлі
функиональды есептерді шешуге тура келеді және оларды шешу үшін есептеу
алгаритмдерін құру керек. Сондай есептердің бірі еңбек ақы есептеу [2].
1.4 Ақпаратты жүйе туралы түсінік
Жүйеге алдын мақсатқа жету үшін әртүрлі элементтер жиынтығы және біртұтас
кез-келген обьектілер жатады. Олар өзара құрлымына және негізгі мақсатына
қарай бөлінеді. Информатикада жүйе деп компьютердің ақпаратты бөлігін
немесе бір арнайы қолданбалы есептеулерді шешуге арналған көптеген
бағдарламаларды айтамыз. Жүйеге қосымша ақпарат деген сөз оның даму
мақсатын және функциясын көрсетеді. Ақпаратты жүйелер мәліметтерді сақтау
керек іздеу, өңдеу және кез-келген облысқа керекті мәліметтерді беру
қызметін атқарады. Кәзіргі уақытта акқпаратты жүйе деп техникалық құрлымдар
мен ақпаратты өңдеуді айтамыз. Компьютер ақпаратты жүйенің арнайы
бағдарламалық құрлымдары мен қамтамассыз етеді техникалық базасы. Жалпы
ақпаратты жүйенің жұмыс процесін келесі түрде сипаттауға болады. Олар:
1 Ақпаратты сыртқы және ішкі құрлымын мәліметтерді енгізу
2 Ақпаратты өңдеу түскен ақпаратты ыңғайлы түрге келтіру
3 Ақпаратты шығару өңделіп шыққан мәліметті басқа ақпараттық жүйеге
немесе пайдаланушыға жеткізу
4 Кері байланыс. Алынған мәліметтерді пайдаланушылар мен қөайта өңдеп
құрылғы арқылы қайта жіберу .
1.5 Ақпараттық жүйенің келесі қасиеттері анықталады
-кез-келген ақпараттық жүйе талдауға және жүйелерді құру принципіне
сүйене отырып құруға немесе басқаруға болады.
- кез-келген ақпаратты жүйелер дамитын, яғни динамикалық болу керек.
- ақпаратты жүйе шығаратын өнімі ақпарат. Бұл ақпарат негізінде белгілі
бір шешім қабылдауға болады.
- ақпаратты жүйе компьютерлі ақөпаратты өңдеу жүйесі ретінде қарастыру
керек.
Ақпаратты жүйе жұмысын толық түсіну үшін оның қандай мәселелерді
шешуге арналғанын және ұйымдастыру процестерін білу керек. Мысалы
компьютерлік ақпаратты жүйенің мүмкіншіллігін анықтау үшін келесі
жағдайларды қарастыру керек.
- шешілетін басқарушы элементтің құрлымын
- фирманың басқару ирархиясының деңгейін, яғни шешім қабылдау
дәрежесін
- шешілетін есептің бизнестің қай саласында жататыны
- қолданылатын ақпаратты технологиялардың түрлерін осындай жағдайды
қарастыру керек.
Ақпараттық жүйені енгізудің жетістіктері мен жеңілдіктері
- басқару есепке математикалық әдістерді ендіру арқылы рационалды
шешу
- автоматтандыру арқылы жұмысшы қайтадан беретін жұмысты босату
- толық және нақты ақпараттармен қамтамассыз ету
- көп көлемді қағаздардағы мәліметтерді магниттік дискідегі немесе
лентаға алмастыру. Бұл мәліметтерді рационалды компьютерде өңдеуге
және көптеген керек емес қағаздардан бастауға жағдай жасайды
- пайдаланушыға керек мәліметтерді компьютерден тез және нақты түрде
тауып беру
- өнім шығаруға уақытты үнемдеу арқылы жаңа қызмет түрін көрсете
отыру керек [14].
1.6 Ақпаратты жүйе құру және даму кезеңдері
Алғашқы ақпараттық жүйе 50 жылдары пайда болды олар ол жылдары
көбінесе еңбек ақы есептеуге арналған бугалтерлік есептеу макшиналары
болды. Мұның өзі кейбір қағаздарды дайындауда кететін уақытты үнемдеуге
пайдалы болады. 60 жылдары ақпаратты жүйеге көзқарас өзгере бастады. Енді
барлығы есептеу машинасының жұмысы біздің талаптарымызды толық
қанағаттандыра алмады. Сондықтан мекемелерге кең көлемдегі компьютерлік
құралдар керек болды. Оның жұмысы тек қана еңбек ақысын есептеу ғана емес
жан жақты әртүрлі функциялардан тұрады. 70 жылдар мен 80 жылдардан
ақпараттық жүйе басқару құралы ретінде кең көлемде қолданыла бастады.
Кәзіргі заманда ақпараттық жүйе керек мәліметті нақты және тез жеткізетін
екз-келген мекемеге өз жұмысын біршама жақсы дәрежеге жеткізуге
қолданылатын жаңа қызмет түрін көрсететін және төмен бағада сапалы өнім
шығаруға арналған құрылғы.
1.7 Ақпаратық жүйе басқару құрлымының қызметі
Кез-келген мекемеде ақпаратты жүйені құру және қолдану белгілі бір
есептерді шығаруға арналады. Мысалы, ақпараттық жүйе құрлымы және
функионалдық қызметі мекеменің алдына қойған мақсатына сәйкес болу керек.
Айталық коммерциялық фирмада пайдалы бизнес. Ал мемлекеттік мекемеде
социалды және экономикалық есептерді шешуге пайдалы. Ақпараттық жүйе кез-
келген мекеменің бір бөлігі. Ал құрлымы мен басқару органдары кілтті
элементтері. Мекеменің барлық бөліктерінің жұмысы әртүрлі басқару
органдарында әртүрлі дәрежеде атқарылады. Ақпарптты жүйенің құрлымы ішкі
жүйелер жиынтығынан тұрады.
1 техникалық қамтамассыздандыру
2 математикалық қамтамассыздандыру
3 бағдарламалық қамтамассыздандыру
4 ақпаратты қамтамассыздандыру
5 ұйымдастырушы қамтамассыздандыру
6 құқықты қамтамассыздандыру
Ақпаратты қамтамассыздандыру бір шешім қабылдау үшін нақты және
уақыттылы ақпарат берілуі және оны құру үшін келесі жағдайды білу керек.
- мекеменің мақсатын және функцияларын
- заман талабына сай техникалық қамтамассыздандыру
- мекемеде кодтау жүйесін қолдану.
Техникалық қамтамассыздандыру. Ақпаратты жүйе жұмыс істеуге арналған
техникалық құрылғылар жиынтығы ол техникалық құрылғылар жиынтығына
келесілер жатады:
- кез-келген модельді компьютер
- ақпаратты енгізу, шығару ,өңдеу, жинау
- мәліметтерді тарату және байланыс линиясы
- ақпаратты автоматты түрде тасмалдау құрылғылары
Математикалық және бағдарламалық қамтамассыздандыру бұл математикалық
әдістер, модельдер, алгаритмдер жиынтығы және ақпаратты жүйенің мақсатына
жету үшін қолданылатын бағдарламалар жиынтығы.
Ұйымдастыру мен қамтамассыздандыру бұл ақпаратты жүйе құрудан және оны
қолдануда жұмысшылардың техникалық құрылғыны пайдалану ережелер жиынтығы
[3].
1.8 Ақпаратты жүйені жоспарлау және ұйымдастыру
Кез-келген ақпараттық жүйе мен техникалық мекемеде басты мақсатты
ақпаратты өнім алу. Мекеменің мақсаты бәсекеге түсе алатын шығыны аз
пайдасы көп өнім шығару. Бұл мақсаттарға жету үшін шығаратын өнімнің моделі
құралады, яғни жанжақты талданады. Басқару жұмысының тиімділігін арттыру
үшін автоматтандырылған жүйе құрылады. Ол үшін басқару бірнеше негізгі
фазаларды өту керек. өндіріс жұмысын жоспарлау бөлімінің құрған моделінің
негізінде жүреді. Сонымен қатар басқару фазасының әр деңгейінде әртүрлі
функционалды есептерді шешу үшін есептеу алгаритімдерін құру керек. Сондай
есептердің бірі еңбек ақы есептеу. Есептің берілуі дегеніміз бұл есептің
логикалық ақпаратты түрде берілуі. Есептің берілуін дұрыс сипаттау, бұл
экономистер үшін жаңа интелектуалды қасиеттердің бірі. Сонымен қатар
есептің берілуін әдетте бағдарлама құрмайтын пайдаланушы құрады. Ал
экономистер өз жұмысын терең білетін білімділік қажет. Сонымен есептің
берілуін толық етіп экономист құрады да оны программистке береді.
Программист сол есепке бағдарлама құрады.
1
2 1.9 Берілгендер қоры. Берілгендер қорын басқару жүйесі жөнінде
Түрлі шаруашылықтарда, оқу орындарында, коммерциялық мекемелерде және
т.б. салаларда берілгендерді дайындау, оларды өңдеу, сақтау жиі кездеседі.
Мысалы, жұқпалы аурухананың ақпарат жүйесін автоматтандыруға дайындалатын
мәліметтер:
- ауруханадағы кездесетін ауру түрлері жөніндегі мәліметтер;
- науқас жөніндегі мәліметтер тізімі;
- түрлі бөлімшелерде жұмыс істейтін адамдың тізімі (тегі, аты-жөні,
білімі, адресі, үй телефоны, т.б.);
Мұндай мәліметтерді сақтау және өңдеу көп тараған әдісі – оларды
берілгендер қоры түрінде дайындау. Берілгендер қоры (БҚ) – құрылымы арнайы
тәсіл бойынша ұйымдастырылған берілген форматтағы файлдар жиынтығы. Файл
негізінен кесте түрінде дайындалады. Кестелерді дайындау, жылдам түрде
олардан қажетті жазулар тобын таңдау (шартты қанағаттандыратын сұраныс
құру), оларды сақтау, жазуларды редакциялау, жолын алып тастау, кестені
басып шығару сияқты орындалатын іс-әрекеттер – күрделі жұмыстар. Бұрын,
мысалы, Турбо Паскальда БҚ кестесі берілгендер файлы ретінде құрылып,
онымен жұмыс істеу үшін программаға арнайы процедуралар мен функциялар
енгізілетін [1]. Соңғы кездерде кестелерден тұратын БҚ құрып, оларды
өңдейтін көптеген программалар жүйесі дайындалған. Оларды берілгендер қорын
басқару жүйелері (БҚЖБ) деп атайды. Белгілі БҚЖБ-лер:
Dbase, FoxBase, FoxPro, Paradox, Access, т.б.
Алғашқы кездерде қолданылып жүрген dBase-тің түрлі варианттары, FoxPro,
Paradox, т.б. жүйелер MS DOS операциялық жүйесінде жұмыс істейтін және
программалауды да қажет ететін. Шағын бизнесті кішігірім мекемелерде
программалаудың көп қиындық тұғызатыны белгілі. Осы себепті, соңғы жылдары
программалауды қажет ете бермейтін Microsoft Office (Windows)
кірістірілген Access сияқты жан-жақты мүмкіндікті БҚБЖ-лері жарық көрді.
Access-тің бірнеше нұсқалары бар, олардың ішінде соңғы жылдары шыққандары:
Access-97, Access 2000 (access – кіру, еркін ену). Бұлар – жұмыс істеуге
жеңіл және анықтамалық жүйелері барынша жетілдірілген күрделі программалар.
Кесте жөнінде. Кестеде берілгендер адресі жолдар мен бағандар қиылы
арқылы анықталады. Бағанды өріс деп, жолды жазу деп те атайды.
БҚ кестесінің өрістер құрылымы жөнінде ескеретін ерекшеліктер:
• өріс атаулары бірегей (қайталанбайтын) болуы тиыс. Атау үшін
әріптерден басталатын цифрлар тізбегін алуға болады;
• әр өріске бір типті ғана берілгендерді (мәліметтерді) енгізу мүмкін
(Excel-де бұл міндетті емес болатын). Типтер мәтіндік, сандық,
логикалық, ақшалық, датауақыт, т.б. болып, бірнеше түрге бөлінеді;
• жазуда кейбір өрістер толтырылмауы мүмкін, бірақ олардың жазуда
қатысуы міндетті;
• Delphi-ді берілгендер қоры элементтерін (кесте, сұраныс) құруға
пайдалануға болады. Бұл дипломдық жұмыста БҚ-мен жұмыс істеудің кейбір
мүмкіндіктері қарастырылған [6].
3
2 Delphi ортасымен танысу
2.1 Delphi –де іске қосу
Windows терезесі арқылы Delphi-ді іске қосу командасы
Іске қосу-Программалар-Borland Delphi 6→Delphi 6
Экранда Delphi ортасының үш терезесі көрінеді .(1.1-сурет)
1сурет- Delphi ортасы
1- Delphi 6-тің негізгі терезесі;
2-форма (Form1);
3-Обьект инспекторы терезесі (Object Incpektor).
Жалпы, ортада программа құруға арналған төртінші ,модуль терезесі де
іске қосылады. Форма терезесінің астына орналасатындықтан, ол алғашқыда
көрінбейді.
Delphi-дің негізгі терезесінің құрамына негізгі мәзір , аспаптар панелі
және компоненттер политрасыенгізілген (3.2-сурет).Негізгі мәзір пунктеріне
( ішкі мәзәрлерге)
Delphi-де жұмыс істеу командалары ,аспаптар панеліне ішкі мәзірлерге
енгізідген негізгі командаларды орындайтын түймелер орналастырылған.
2сурет- Delphi дің негізгі терезесі
Стандартты түймелер.
-New (Жаңа)
-Open (Ашу)
-Save (Сақтау)
Open Project(Проектіні ашу )
-View Form(Форманы көрсету)
-Run(Іске қосу)
-Pause(Үзіліс)
-Add file to Project(Проектіні файл қосу), т.б.
Delphi-де дайындалатын программа проект деп аталады.Форма –программаны
дайындау алдына ашылатын ,программаның сұхбаттық терезесі .Delphi алғашқы
рет іске қосылған кезде форма Form 1 атауымен көрінеді .Оның жиектеріне
тышқан көрсеткішін орналастырып ,ол екі жақты нұсқама түріне айналған кезде
жылжыту және қалдыру тәсілі бойынша форманы кеңейту не қысу қиын емес.
Құрылатын программада пайдалану үшін формада түрлі компоненттер
орнатылады. Негізгі компоненттердің кейбірAccess берілгендер қоры жүйесінде
пайдаланылатын элемменттер панеліне енгізілген түймелер сияқты. Олар
Delphi терезесінің компоненттер политрасына орналастырылған.
Кей жағдайларда экранда форма көрінбеуі мүмкін .Оны экранға шығару үшін
View- Forms командасын беру жеткілікті.
Форманың және формаға енгізілетін компоненттердің түрлі қасиеттері бар.
Қасиет – айнымалылардың ерекше түрі. Олар обьектінің түрлі мүмкіндіктерін
сипаттап, ағымдық күйін анықтайды. Мысалы,форма кестелерінің мәндері
–форма: тақырыбының мәтіні .өлшемі ,экранда орналасуы ,түсті тағы басқа
Delphi іске қосылған кезде форма қасиеттеріне алғашқы сәйкес мәнлер
меншіктеліп қойылады.
Форманы не онда орнатылған компонентті программа құру үшін дайындау оның
кейбір қасиеттерін ің мәндерін өзгертуден басталады. Қасиеттер тізімі
Обьект инспекторы терезесіне енгізілген. Тізімді инспектор терезесіне
шығару үшін сәйкес обьектіні бір шерту арқылы таңдау керек .Инспектор
терезесінің жоғарғы қатарына таңдалған обьектатауы да жазылып қойылады
.Мысалы, іске қосылған кезде форманың ашылған қасиеттер терезесі 1,1-
суретте көрсетілген . Терзенің екі қосымша беті бар: Properties
(Kасиеттер) және Events (оқиғалар ) Терезеашылғанда екі бағанда
енгізілген жазулардан тұратын оның Properties бөлімі ашылулы тұрады(1.1-
сурет). Бірінші бағанда көрінетіндер-қасиет атаулары ,екінші бағанға сәйкес
жазылғадар –олардың мәндері .
Форма қасиеттері
Name ( aтау) –формаға берілген атау. Ол Delphi обьектілердің негізгі
қасиеттерінің бірі.Delphi –дің жұмыс істеуі кезінде ол обьектіні осы атау
бойынша ажыратып таниды . Delphi –дің формаға автоматты түрде алғашқы рет
меншіктелген атауын (Form1) өзгертіп ,басқа атау беруге болады. Форманың іс-
әрекеті атауын белгілі болуы үшін атауды мазмұнға жақын етіп енгізген жөн.
Мысалы, форма квадрат теңдеуді шешуге пайдаланылатын болса , Form1 орнына
атауын енгізу .Ол үшін қасиеттер терезесінен атауын таңдап ,жаңа атауды
клавиятура арқылы теріп алса болғаны .
Терілген атау Name жолының оң қатарына жазылып қойылады.
Caption (Тақырып, бетіне жазу) -форма терезесінің тақырыбына енгізілген
мәтін . Алғашқы кезде қасиеттер терезесінің Caption қасиетіне тақырып
үшін Form1 сөзі енгізіліп қойылған Оны “Redaktor” не басқа
тақырыпқа алмастыру Name қасиетіне мән меншіктеу тәсілі сиақты .
Color (Түс)-форманың түсін орнату қасиеті .Ол таңдалған кезде оң жағында
тіл сызық түймесі көрінеді.Тілсызық түймесі –қасйет мәнінің бірнеше
екенінің белгісі. Тіл сызық белгісін шерткен кезде мәндер терезесі
ашылады.Тізімде көрінген қалаған түсті шерткен соң форма сәикес түске
бойалып қойылады.
Width (Ен) ,Htight (Биіктік)- пиксель өлшем бірлігімен берілген
форманың ені мен биіктігін орнату қасиеттері .
Бұл мәндер форманы қолдан кеңейту не сығу кезінде де фвтоматты түрде
орнатылып қойылады.
Обьект қасиетін программа (программалық код) ішінде орнату да мүмкін.
Мысалы, форма тақырыбы шрифтің өлшемін 14 ету үшін программаға Form1.
FontSize:=14 меншіктеу операторын енгізуге болады.
Жалпы, бір қасиет мәнімен танысу үшін оны қасиеттер терезесінде таңдап
F1 клавишін басу арқылы сәикес анықтаманы шығару керек. Delphi-де
анықтамалар ағылшын тілінде жазылған. Ол түсініксіз болса ,экранға орыша
аудармасын көрсететін “Сократ 97 “ сияқты арнайы дайындалған программаны
пайдаланған жөн (мұндай программа компьютерде орнатылса, оны пайдалану қиын
емес).
Экранда қасиеттер терезесі көрінбесе ,оны шығару үшін View-Objekt
Inspektor командасын беру жеткілікті. Ол F1 клавиші басылған кезде де
көрінеді
Ескерту .Жаңа проект іске қосылған кезде алдымен Delphi Direct терезесі
іске қосылуы мүмкін. Терезеден Delphi News бумасын таңдау
жеткілікті [3].
2.2 Оқиғалар. Программалық код терезесі
Windows - тағы сияқты Delphi –де программалар оқиғалар арқылы
басқарылады. Мысалы , пайдаланушы программа құру үшін алдымен формаға
компанент орнатуы ,форманы не формада орналастырылған компнентті тышқан
арқылы шертіуі мүмкін. Оның әр іс-әрекеті оқиға шығарады. Яғни, оқиға-
программаның жұмыс істеуі кезінде обьект жағдайының өзгеруі.
Delphi –де оқиға атау беріліп қойылған. Мысалы,компоненттер политрасының
Button түймесі арқылы формада орнатылған Button1 компонентін шерту Click
оқиғасын шақырады .
Әр обьектіге байланысты оқиғалар жеткілікті. Мысалы, формаға байланысты
оқиғалар саны -35(3.4-сурет) . Олар қасиеттер терезесінің Events қосымша
бетіне енгізілген. Терезеде оқиға атауларының алдына On префиксі
тіркестіріліп жазылған. Ол-атаудың оқиға екендігін білдіретін белгі.
3сурет-Форма оқиғалары
Delphi oртасында жиі кездесетін оқиғалар:
OnClick- тышқан түймесін бір рет басу;
OnDblClick- тышқан түймесін екі рет басу;
OnKeyDown- клавишті басу;
OnKeyUp- басылған клавишті босату;
OnMouseDown- тышқан түймесін басу;
OnMouseUp- тышқан түймесін босату;
OnMouseMove- тышқан көрсеткішін жылжыту:
OnCreate- форманы екі рет шерту,т.б.
Delphi-де программа екі бөлімнен тұрады алғашқыда автоматты түрде
projekt1 атауы берілетін проект файлы (негізгі модуль) және unit1.pas
атауы берілетін модуль. Олар жеке терезелетде орналастырылған. Модульге
оқиғаларға сәикес іс-әрекеттердіорындайтын программамәтіні енгізіледі.
Программа мәтінін программалық код деп, терезені программалық код терезесі
не қысқаша редактор терезесі деп те атайды. 1.1-тақырыпта ескертілгендей,
Delphi іске қосылған кезде ол форма терезесінің астына көрінбей тұрады.
Оны экранға шығару тәсілдері
-форманы жабу
-код терезесінің бір шеті форма астында көрініп тұрса, оны
шерту.Терезебелсендірілуі түрде ашылады да, онда процедура дайындамасы
көрінеді . Оның тақырыбы нүкте арқылы бөлінген класс және процедура
атауларынан тұрады( 3.5-сурет) т.б
Жалпы ,формаданкод терезесінде өту және код терезесінен формаға өту
үшін F12 клавишін басу жеткілікті. 3.5-суретте көрініп тұрғаны-к од
терезесіне енгізілген процедура дайындамасы. Оқиғаға байланысты құрылатын
процедура оқиғаны өңдеуіш не оқиғаны өңдеу процедурасы делінеді . Пройедура
дайындамасының жазылу түрі:
Procedureатау(Sender:TObject);
Сипаттау бөлімі
Begin
Працедура денесі
End;
Мұндағы Sender параметірі құрылатын процедураның қай класка тиістілігін
анықтайды.
Терезенің сол бөлігіндегі –браузер терезесі. Онда код терезесінде барлық
жарияаланулардың құрлымын көріп шығуға болады .
Кез келген программа програм сөзінен басталатын проект файлы мен бір не
бірнеше модульдерден тұрады да қолдан құрылатын программа модуль ішіне
енгізілелі. Проект файлы dpr модуль pas кеңейтілуі бойынша сақталады.Проект
файлын негізгі модуль деп атайды. Негізгі модульдің мазмұны проектінің
жалпы сипаттамасынан тұрады. Delphi іске қосылған кезде оны ол автоматты
түрде дайындап шығады. Негізгі модульге ерекше жағдайлардан басқа кездерде
қосымша нұсқаулар енгізудің қажеті жоқ.Негізгімодуль:
Program Projekt1;
Uses
Forms,
Unit in ‘Unit1. pas’{Form};
{$ R*.RES}
begin
Application. Initialize;
Application.CutfteForm (TForm1,Form1);
Application.Run;
End.
Мұндағы,
Project1-негізгі модуль атауы. Проектіні дайындап , жаңа атау бойынша
сақтаған кезде ол соңғы атауға алмастырылып қойылды.
Uses-Турбо Паскальдағы сияқты, қызметші сөз. Оның соңына программада
пайдаланылатын стандартты Forms модулі мен Delphi-дің модульге алғашқы
рет меншіктелген атауы (Unit1)жазылған .Unit1-ден соң оның қайсы модульдік
файлға құрылатын (in ‘Unit1.pas’) және онымен байланысты форма атауы
көрсетіледі ({Form1}).
{$R*.RES}-нұсқау. Ол компиляторға қосымшаның қор сипаттамаларын , мысалы
, шартбелгілерсақталған файлды және т.с.с. пайдалану керектігін көрсетеді.
Begin-end операторының аралығына енгізілген соңғы бөлім –қошымшаның
алғашқы жүктелуін қамтамасыз ететін әдістер(Delphi –де арнайы іс -әрекетті
орыдайтын процедура ,функция және командалар әдістер дәлелденді):
Application. Initaze –қосымша обьектісін инициядлау программаны алғашқы
рет дайындау әдісі;
Appliatcion. CreateForm –проект құрамына енетін форманы дайындап,
экранда көрсету әдісі ;
Application.Run –программаны іске қосуды қамтамасыз ету әдісі.
Delphi-де әдістің командалық түрде жазылуы
Обьект.әдіс
Мысалы, Application.Initialize-Application обьектісінің Initializeәдісін
орындау.
Кейбір жағдайда бөлімге проект сақталатын бума атын меншіктеу командасын
қосып қою да мүмкін.
Жалпы, Delphi-де программаның орындалуы автоматты түрде негізгі модулбді
орындаудан басталады.
Модуль-түрлі іс-әрекеттерді орындауға арналған программа бөлімі . Модуль
тақырыбы Unit қызметші сөзінен басталып, соңынаәдеттегідей нүктелі үтір (;)
таңбасымен аяқталатын модуль атауы жазылады.Delphi-дің модуільге алғашқы
рет меншіктейтін атауы: Unit1.Жаңа проект ашылған кезде модуль дайындамасы
да автоматты түрде құралады :
uses
Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls,
Forms,
Dialogs;
type
TForm1 = class(TForm)
procedure FormCreate(Sender: TObject);
private
{ Private declarations }
public
{ Public declarations }
end;
var
Form1: TForm1;
implementation
{$R *.dfm}
end.
Интерфейс (interface) бөлімі interface кілттіксөзімен басталады да,
оғанкелесі бөлімдеренгізіледі : uses –Турбо Паскальда пайдаланылатын бөлім
сияқты, оған стандартты модуль атаулары жазылады, бөлімге пайдаланушы
дайындаған модуль атауын кірістіріп қою да мүмкін. Оданәрі Delphi
дайындаған форма типі сипатталады (онда өрістер, қасиеттер компоненнттер
сипатталып ,олардан соң модульге жазылатын процедуралар мен функциялар
(программа элементтері)жарияланады,т.б).
Private (жеке, дербес) бөліміне тек ағымдық модульге тиісті элементтер
енгізілуі мүмкін (элемент- өрістер,әдістер, қасиеттер меноқиғалар); Public
(көпшілік ) бөлімінің ішінде ағымдық модульге қол жеткізуге болатын кез
келген программа не модульдің көрінетін элементтері ,обылыстары
енгізіледі.Олар класқа енетін элементтердің пайдалану облыстарын ғана
анықтайтын болғандықтан, әдетте (көп жағдайда) оларбос көрінеді.
Implentation (іске асыру, орындау) бөліміндегі {$R *.DFM} – dfm
кеңейтілуі бойынша жазылған файылды пайдалану нұсқауы. Ол модульді оған
сәйкес форманың сипаттамасымен баланыстырады ( файлға форма қасеттерінің
мәндері жазылып қойылған.Ол формада орнатылған компоненттер қасиеттерінің
де сипаттамаларын бойында сақтайды. Қасиеттер сәйкес Object Incpektor
терзесінде көрінеді) .одан соңғы қатарларға программалаушы Delphi тңлңнде
қажетті процедуралардың тақырыптары модульдің интерфейс бөлімінде автомвтты
түрде жазып қойылады,мысалы,төбедегі тақырыптарда қөделетін арнайы
информатция үшін толық модульдер құрылған. Кейде модульдің соңына
инициалдау (initialization) бөліміенгізіледі.Бөлім модуль айнымалыларын
инициалдап (бастапқы мәндер беріп ), программаны дайындау үшін қажет [4].
1 2.3 Database Desktop утилитасы. Кесте құру
БҚ кестесі Delphi құрамына енгізілген Database Desktop (Берілгендер қоры
жұмыс столы) қосымша программасы (утилитасы) арқылы құрылады:
1Tools – Database Desktop (Сенвис - БҚ жұмыс столы қабықшасы)
командасын беру. Қабықша программасы көрінеді (4 - сурет).
4сурет - Database Desktop қосымша программасының негізгі терезесі
1Терезеден File-New-Table (Файл-Жаңа-Кесте) командасын беру. Create Table
(Кесте құру) сұхбаттық терезесі шығады. Онда ашылатын тізімнен қажетті
кесте форматын таңдау (Paradox не dBase). Алғашқы рет Paradox7 форматы
іске қосылып, терезе өрісінде осы атау көрінеді.
5сурет - Өрісті сипаттау терезесі
1. Paradox7 форматымен келісіп, ОК түймесін шерту (онда
пайдалануға болатын өріс типтері жеткілікті). Бірінші
бағанында автоматты түрде өрістің нөмірі жазылып қойылған
кесте өрісі атауын сипаттау терезесі көрінеді (5 - сурет).
2. Екінші бағаннан бастап ретімен өріске берілетін атауды
(Filename), өріс типін (Type), өлшемін (Size) енгізу
(өлшем өріс символдық типті болса ғана енгіледі). Өрісті
кілттік ету қажет болса, оның бесінші бағанда (Key)
көрсетілуі тиіс. Ол “*” символы арқылы белгілінеді (жалпы,
кілт Delphi-де және MS Access сияқты арнайы БҚБЖ – лерінде
кеңінен пайдаланылады).
Database Desktop арқылы Аты-жөні, туған жылы, ұлты (Fam, Tjili, Ulti)
құрылымды төмендегі кестені (1-кесте) құру үшін алдымен өріс атауын
сипаттау терезесін 6-суреттегі сияқты толтыру керек. Өріс атауларын қазақ
алфавиті шрифттерімен теруге болады, бірақ олар формада дұрыс көріне
берілмейді.
1 кесте- Database Desktop арқылы кесте толтыру
Аты-жөні (Fam) Туған жылы Ұлты (Ulti)
(Tjili)
Мәдіходжаев Султан 1984 Қаз
Оралханова Мәлика 1981 Қаз
Қамардинұлы Ержан 1980 Қаз
Нұрланқызы Маржан 1985 Қаз
Өріс атауының ортасына нүкте (.) символы енгізілмегені жөн. Өрістерді
сипаттау не дайындау терезесінің бірінші бағанында автоматты түрде
атаулардың реттік нөмірлері көрсетулі тұрады. Оларға көңіл бөлмеу керек.
Кезекті өріске мән енгізілген соң КҚ не сәйкес курсорды басқару клавишінің
басылуы тиіс. Курсор келесі өріске орналастырылып қойылады.
Үшінші бағанға өріс типінің (Type) енгізілуі тиіс. Ол үшін курсор бағанда
орналасқан соң Бос орын клавишін басу керек. Таңдалған Paradox форматында
пайдаланылатын тип атаулары тізімі көрінеді. (2 – кесте). Тізімнен қажетті
тип таңдалуы тиіс. Оның бір әріптен тұратын қысқашада
белгілемесі курсор орналасқан орынға енгізіліп қойылады.
Мысалы, Fam өрісі – символдық типті, таңдалатын тип - Alpha. Ол таңдалған
кезде өріске тип белгілемесі (A) енгізіліп қойылады.
6сурет- Өрістер сипатталған терезе
2 кесте-тізімдердің қажетті типі
Тип Белгілеме Мән
Alpha A Символдық жол. Ұзындығы [1..255] аралығында
Number N Мәні [10-308 ; 10-308] аралығында алынатын
15 мәнді цифрлық нақты сан
Short S Мәні [-32767..32767] аралығында алынатын
бүтін сан
Long Integer I Мәні [-2147483647..2147483647] аралығында
алынатын ұзындығы 4 байттық бүтін сан
Memo M Alpha-нің мәндер аралығынан үлкен болатын
(=255 байттық) символдық жол.
Money $ Соңына $ символы қойылатын ақшалық форматты
сан
Date D Дата
Logical L Мәні ақиқат (True) не жалған (False)
болатын логикалық типті сан
Autoincrement + Кестеге жол қосылған сайын мәні 1-ге өсіп
отыратын бүтін сан
Size өрісіне 20 не 25 санын енгізу жеткілікті;
Өріс құрылымы сипатталып болған соң терезеде көрінген Required Field
(Міндетті өріс) жалаушасын орнатып қойған жөн. Ол берілгендердің жазуларға
міндетті түрде қатысуын білдіреді. Басқа көрінген өрістердің толтырылуы
міндетті емес (Әдетте, олар ақиқаттықты тексеру шектеулері делінеді).
Өріс сипатталынып болған соң терезенің Save As... түймесін шерту. Құрылатын
кесте атауы сұралатын Save Table As... терезесі көрінеді. Терезеде кесте
атаулары сақталатын ішкі бума (мысалы, MyDB) құрып, оны ашу (егер ішкі бума
бұрын құрылған болса, оны ашу жеткілікті). Файл атауы өрісіне кесте атын
енгізу (мысалы, Кеstе2.db) және каталог алиасы үшін терезеде көрінген
WORK: атауын қалдырып, Сақтау түймесін шерту. Кесте құрылымы Кеstе2.db
атауы бойынша MyDB бумасында сақталып қойылады. Одан кейін терезені
жабамыз.
Кесте құру.
Өрістер сипатталып болған соң кестені құру қиын емес:
Database Desktop терезесінің мәзірінен File-Open-Table (Файл-Ашу-Кесте)
командасын береміз. Open Table терезесі көрінеді. Терезеден MyDB ішкі
бумасын ашып және каталог алиасы үшін жүйе дайындаған WORK: атауын
қалдырып, бума ішіндегі қажетті өріс сипаттамалары жазылған кесте атауын
(Keste2.db) таңдау, одан әрі Ашу түймесін шерту керек. Өрістер
енгізілген терезе ашылады (7-сурет).
7 сурет - Бос кесте
Кестені толтыруға, берілгендерді редакциялауға мүмкіндік беретін Table-
Edit Data (Кесте-Берілгендерді редакциялау) командасын береміз (аспаптар
панелінің аттас клавишін басуға да болады). Keste2 атауының астына 1 саны
жазылып, Аты-жөні өрісіне курсор орналастырылып қойямыз.
Өрістерді толтырамыз (1-кестені қараңыз). Терезені жабамыз.
Кестені толтыру кезінде бір өрісіне өзгерту енгізу қажет болса, алдымен
осы өріске курсорды орналастырып, Table-Edit Data командасын қайта беру
керек.
Database Desktop утилитасына қазақ шрифтін қосу. Кестені қазақ алфавиті
әріптерімен теру тәсілі әдеттегідей. Егер бұл тәсіл жүрмесе, Database
Desktop мәзірінен Edit – Preferences (Редақциялау - Ұнамды) командасын
беріп, ашылған терезенің General (Негізгі) қосымша бетінен Change (Өзгерту)
түймесін шерту керек. Change Font (Шрифті өзгерту) терезесі көрінеді (5
сурет). Терезеден қажетті шрифті, мысалы, Times Kaz шрифтін таңдап, ОК
түймесін шерткен кезде “Бұл әдіспен орнатылған өзгерістер Database Desktop
утилитасын жауып, қайта қосқанда ғана орындалады” ескертпесі жазылған
сұхбаттық терезе шығады. Оның ОК түймесін шертіп, ескертпені орындаса
болғаны.
8 сурет - Шрифті өзгерту терезесі
Кестені мәтін енгізілетін бір өрістік етіп құру да мүмкін. Мәтін көп
жолдық болғандықтан, бұл кезде өріске Memo типін меншіктеу қажет [2].
2 2.4 Алиас. SQL Explorer. BDE Administrator
Дайындалған кестені Database Desktop утилитасының WorkDir бумасы ішінде
арнайы құрылған MyDB ішкі бумасында (берілген қоры файлында) сақталған
жөн. Оны іске қосу үшін файлға баратын жолды көрсету керек (PATH). Мысалы,
MyDB-ға баратын жол:
1 С:\ Program Files \ Borland \ Database Desktop \ WorkDir \ MyDB
Берілгендер қорымен жұмыс істеу кезінде кестеге қол жеткізетін жолды
енгізу көп қиындық туғызатыны белгілі, Delphi – ге жолды тек берілгендер
қорының атауымен алмастыратын тәсіл енгізілген. Мұндай атау бүркеншік атау
не алиас (alias) деп аталады. Арнайы құрылған енгізілген BDE утилитасы
пайдаланады (BDE – Borland Database Engine Borland корпорациясының
берілгендер қоры құрамы).
Жалпы, BDE - Delphi –дің құрылған қосымшамен берілгендер қоры арасында
байланыс орнатып, олармен жұмыс істеу жүйесі. Ол Paradox, Dbase берілгендер
қоры жүйелері үшін, ал соңғы кездері Access, FoxPro үшін де басқару жүйесі
болып табылады. Бірақ соңғы жүйелерге қол жеткізу ұшін арнайы программаны
пайдалану керек.
BDE утилитасы берілгендер қоры кестелерімен жұмыс істеу үшін драйверлер
деп аталатын арнайы программаларды пайдаланады. Оларға БҚБЖ – лерінің
атауларымен бірдей атаулар берілген, мысалы,. Олардың бірін таңдау үшін
сәйкес БҚБЖ – сінде құрылатын кестенің өріс типтерін білу жеткілікті.
Мысалы, Paradox жүйесі үщін пайдаланатын типтер 2-кестеде көрсетілген.
BDE –де драйверлер екі түрлі жиынтықты. Біріншісі – жергілікті деп
аталатын Paradox 7, dBase IY, Access, FoxPro жүйелерімен, екіншісі –
күрделі SQL – серверлік InterBase, т.б. жүйелерімен жұмыс істеуге арналған.
Бұл жұмыста берілгендер қоры кестесінен жұмыс істеу үшін бірінші жиынтықтың
Paradox драйверімен жұмыс тәсілі көрсетілген.
Delphi құрамында берілгендер қоры алиасын дайындауға арналған екі
утилита бар:
SQL Explorer (SQL зерттеушісі (браузері));
BDE Administrator (BDE басқарушысы).
SQL Explorer – ді пайдаланып, алиас дайындау технологиясы:
1. Database-Explorer (Берілгендер қоры - Браузер) командасын
беру. 6-суретте бейнеленген терезе шығады. Терезенің сол
бөлігінде көрінгені ө BDE жүйесінде тіркелген барлық
берілгендер қорларының тізімі (тізімнен ағымдық қор
таңдалған кезде терезенің оң жағында оның қасиеттері
көрінеді).
2. Терезеден Object-New (Объект - Жаңа) командасын беру.
New Database Alias сұхбаттық терезесі ашылады. Алғашқы
рет онда көрінетіні Paradox форматында құрылатын STANDART
алиасы (10-сурет). Онымен келісіп, ОК түймесін шерту. SQL
Explorer терезесінде көрінген тізімге төртбұрыш ішіне
алынған жаңа алиас кірістіріліп қойылады [STANDART1].
Төртбұрыш – алиас үшін пайдаланылатын БҚ құрудың әлі
аяқталмағандығының белгісі.
3. STANDART1 алиасын Database Desktop терезесінің WorkDir
бумасы ішінде құрылған берілгендер қоры атауын MyDB деп
алмастыру.
9сурет - SQL Explorer терезесі
1 Ол үшін STANDART1 атауын таңдап, Object-Rename (Объект-Атын өзгеру)
командасын беру және клавиатура арқылы MyDB атауын енгізіп, КҚ клавишін
басы керек.
10сурет - Драйверді, алиасты таңдау терезесі
Ескерту. Егер дайындалған алиас таңдалса, тізімнен терезенің қасиеттер
жазылған бөлігінде DEFAULT DRIVER (үндемеген кездегі драйвер) қасиетіне
PARADOX форматы жазулы тұруы тиіс. Оның PATH (Жол) қасиетіне толық жолды
енгізіп қоэға болады. Толық жолды PATH қатарының оң жағын шерткен кезде
көрінетін үш нүктеден тұратын түймені 8-суретте бейнеленген. Терезеде
көрінген MyDB бумасы таңдалғған кезде терезенің онда сақтаулы кестелер
тізімі көрінеді.
11сурет - Жолды (PATH) таңдау терезесі
4. BDE жүйесіне енгізілген алиасты BDE-де тіркеу (сақтау).
Ол үшін тізімнен MyDB атауын таңдап, Object-Apply
(Объект - Қолдану) командасын беру керек. Алиасты өзгерту
сұралатын сұхбаттық терезе көрінеді. Оның ОК түймесін
шерту.
5. SQL Explorer терезесін жабу алдында MyDB алиасының
ерекшеліну белгісін алып тастаған жөн.
Алиасты формаға кестені не сұранысты шығару үшін қолдануға болады.
Алиасты BDE Administrator арқылы дайындау
Алиасты дайындау үшін SQL ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz