Өндірістік кәсіпорында лизингті пайдалану тиімділігі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ ЛИЗИНГТІҢ ОРНЫ
1.1. Лизинг ұғымы, мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2. Лизингтің жіктемелік белгілері мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3. Кәсіпкерлік қызметтегі лизингтік операциялардың
артықшылықтары мен кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ ЛИЗИНГТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ «ҚАЗАҚМЫС» АҚ.Ң ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Қазақстандағы кәсіпкерліктегі лизингтің қазіргі жағдайын
экономикалық саралау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.2 «Қазақмыс» АҚ.ң экономикалық жағдайын бағалау ... ... ... ... 22
2.3 Кәсіпкерліктегі лизингтік операциялардың экономикалық
тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3. КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУДА ЛИЗИНГТІ ҚОЛДАНУ МҮМКІНДІКТЕРІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
3.1. Дамыған елдер тәжірибесіндегі кәсіпкерлік қызметте лизингтік
операцияларды жетілдірудің ерекшеліктері мен тиімділігі ... ... 28
3.2. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметті
жандандырудағы лизингті дамыту тетіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
1. КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ ЛИЗИНГТІҢ ОРНЫ
1.1. Лизинг ұғымы, мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2. Лизингтің жіктемелік белгілері мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3. Кәсіпкерлік қызметтегі лизингтік операциялардың
артықшылықтары мен кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ ЛИЗИНГТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ «ҚАЗАҚМЫС» АҚ.Ң ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
2.1 Қазақстандағы кәсіпкерліктегі лизингтің қазіргі жағдайын
экономикалық саралау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.2 «Қазақмыс» АҚ.ң экономикалық жағдайын бағалау ... ... ... ... 22
2.3 Кәсіпкерліктегі лизингтік операциялардың экономикалық
тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3. КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУДА ЛИЗИНГТІ ҚОЛДАНУ МҮМКІНДІКТЕРІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
3.1. Дамыған елдер тәжірибесіндегі кәсіпкерлік қызметте лизингтік
операцияларды жетілдірудің ерекшеліктері мен тиімділігі ... ... 28
3.2. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметті
жандандырудағы лизингті дамыту тетіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Қазақстан экономикасының барлық салаларында нарықтық қатынастарға негізделіп жүргізілген реформалар тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз етуге бағытталғандықтан, қазіргі уақытта ҚР-ның экономикасының алдындағы маңыздылығы өте жоғары міндеттердің бірі соңғы жылдары өз уақытында жасалынған құрылымдық реформалардың және тиімді жүргізілген экономикалық реттеудің арқасында қол жеткізілген макроэкономикалық көрсеткіштерге тұрақтылық және жаңа сапалық сипат беру. Сондықтан да ҚР Президентінің Қазақстан халқына арнаған 2006 жылдың 1-наурызындағы дәстүрлі Жолдауында «экономиканы әртараптандыруға бағытталған индустриалды-инновациялық стратегияны іске асыру қажет» деп айқындалып беруі бекер болмаса керек.
Қазіргі кезде біздің мемлекетіміз бәсекеге қабілетті экономиканың үлгісін таңдай отырып, бәсекелестікке қарымы мол басым салаларды, яғни отандық өндірісті дамытуға кірісе бастады. Ал отандық өндірісті, сол арқылы отандық өнімдердің ішкі және сыртқы нарықтардағы бәсекелестік қабілеттілігін дамытудың маңызды шарттарының бірі өндіріске ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерін енгізу негізінде оған қызмет көрсететін негізгі құралдардың сапалық жағдайын жоғарылату болып табылады. Себебі, нарықтық экономика жағдайында жұмыс істейтін кәсіпорындардың бәсекелестік қабілеттілігі және өндірілген өнімдері мен көрсетілген қызметтерінің сапасы, көбінесе олардың пайдаланатын негізгі құралдарының технологиясы қаншалықты деңгейде қазіргі заман талаптарына сай екендігіне байланысты.
Сондай-ақ, бізге ұзақ мерзімді тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз етудің классикалық факторларының бірі өндірістік база немесе өндірістік аппарат болып саналатындығы да белгілі. Сондықтан да, бүгінгі күнгі мемлекеттің ұзақ мерзімді болашақтағы стратегиялық мақсаты ҚР-ның тиімді және тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз етуге қабілетті өндірістік базаны құру болып табылады. Осы арада Қазақстанның барлық негізгі құралдарының шамамен 50-70% -ға дейінгі мөлшерінің ескіргенін және жақын уақыт аралығында жаңартуды талап ететінін ескере кеткен жөн. Пайдаланылуда жүрген негізгі құралдардың өте көп бөлігінің ескіруі және өнеркәсіптің өңдеу салаларына жұмсалып отырылған инвестициялар көлемінің өте төменгі деңгейі отандық өнімдердің бәсекелестік қабілеттіліктерінің төмендеуіне әкеліп соғады. Қазіргі кезде еліміздің ұлттық банктік жүйесінің экономика салаларының несиелік ресурстарға деген қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндіктері жылдан-жылға жоғарылағанымен, банктік несие есебінен кәсіпорындардың негізгі құралдарын жаңарту қажеттіліктерін толық қанағаттандыру мүмкін емес.
Қазіргі кезде біздің мемлекетіміз бәсекеге қабілетті экономиканың үлгісін таңдай отырып, бәсекелестікке қарымы мол басым салаларды, яғни отандық өндірісті дамытуға кірісе бастады. Ал отандық өндірісті, сол арқылы отандық өнімдердің ішкі және сыртқы нарықтардағы бәсекелестік қабілеттілігін дамытудың маңызды шарттарының бірі өндіріске ғылым мен техниканың соңғы жетістіктерін енгізу негізінде оған қызмет көрсететін негізгі құралдардың сапалық жағдайын жоғарылату болып табылады. Себебі, нарықтық экономика жағдайында жұмыс істейтін кәсіпорындардың бәсекелестік қабілеттілігі және өндірілген өнімдері мен көрсетілген қызметтерінің сапасы, көбінесе олардың пайдаланатын негізгі құралдарының технологиясы қаншалықты деңгейде қазіргі заман талаптарына сай екендігіне байланысты.
Сондай-ақ, бізге ұзақ мерзімді тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз етудің классикалық факторларының бірі өндірістік база немесе өндірістік аппарат болып саналатындығы да белгілі. Сондықтан да, бүгінгі күнгі мемлекеттің ұзақ мерзімді болашақтағы стратегиялық мақсаты ҚР-ның тиімді және тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз етуге қабілетті өндірістік базаны құру болып табылады. Осы арада Қазақстанның барлық негізгі құралдарының шамамен 50-70% -ға дейінгі мөлшерінің ескіргенін және жақын уақыт аралығында жаңартуды талап ететінін ескере кеткен жөн. Пайдаланылуда жүрген негізгі құралдардың өте көп бөлігінің ескіруі және өнеркәсіптің өңдеу салаларына жұмсалып отырылған инвестициялар көлемінің өте төменгі деңгейі отандық өнімдердің бәсекелестік қабілеттіліктерінің төмендеуіне әкеліп соғады. Қазіргі кезде еліміздің ұлттық банктік жүйесінің экономика салаларының несиелік ресурстарға деген қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндіктері жылдан-жылға жоғарылағанымен, банктік несие есебінен кәсіпорындардың негізгі құралдарын жаңарту қажеттіліктерін толық қанағаттандыру мүмкін емес.
1) ҚР «Қаржы лизинг туралы» заңы, 2004 ж. 10- наурыз
2) ҚР Азаматтық кодексі
3) ҚР Салық кодексі
4) Л.Н. Тэпман «Предпринимательское управление зарубежный опыт» Москва 2004 ЮНИТИ
5) «Развитие лизинговых отношений в РК» Библиотека Бухгалтера и предпринимателя №5(166) май 2004г ИД «БИКО» Алматы 2004г
6) М.К.Кенжебулатов «Развитие лизинга в РК» //Аль Пари.— 2004 ж., №4,
32-42беттер
7) Рахимова С.А. «Лизинг: проблемы и перспективы развития» // Банки Казахстана.— 2004 ж., №9, 33-35беттер
8) Оралбаева Ж.З. «Қазақстандағы лизингтік қатынастарды басқару тетіктерін жетілдіру» автореферат 30.11.2005ж
9) З.Аскарова «Анализ лизинговой деятельности в Казахстане» // Транзитная Экономика.— 2005 г., №4, 63-69 стр
10) А.Смагулов «Лизинг в Казахстане» //National Business .— 2004 г., №5, 28-31 стр
11) Т.Иссык «Проблемные аспекты развития лизинг РК» //Экономика и статистика .— 2003 г., №1, 28-31 стр
12) «Лизинг: проблемы и перспективы развития» // Банки Казахстана.— 2005 ж., №9, 33-35беттер
13) «Мировой опыт в лизинговых отношениях» // Юридический консультант главного бухгальтера.— 2003 ж., №3
14) «Лизинг және елімізде лизингтік қатынастардың пайда болуы» // Заң газеті.— 2002 ж., №8
15) М. Мұқаштегі «Лизинг: ізденіс және ізгі істер жалғастығы » //Алматы ақшамы .— 2000 ж – 29 мамыр;
16) М. Мұқаштегі «Лизинг несімен тиімді?» //Алматы ақшамы .—
2002 ж.—19 ақпан;
17) Мир финансов.— 2004г. – №12 – 10-14стр.
18) Интернет
19) Газман В.Д. Финансовый лизинг: Учеб. пособ. М.: ГУВШЭ; 2003г
20) Горемыкин В.А. Лизинг: Учеб. – М.: Дашков и К, 2003 г.
2) ҚР Азаматтық кодексі
3) ҚР Салық кодексі
4) Л.Н. Тэпман «Предпринимательское управление зарубежный опыт» Москва 2004 ЮНИТИ
5) «Развитие лизинговых отношений в РК» Библиотека Бухгалтера и предпринимателя №5(166) май 2004г ИД «БИКО» Алматы 2004г
6) М.К.Кенжебулатов «Развитие лизинга в РК» //Аль Пари.— 2004 ж., №4,
32-42беттер
7) Рахимова С.А. «Лизинг: проблемы и перспективы развития» // Банки Казахстана.— 2004 ж., №9, 33-35беттер
8) Оралбаева Ж.З. «Қазақстандағы лизингтік қатынастарды басқару тетіктерін жетілдіру» автореферат 30.11.2005ж
9) З.Аскарова «Анализ лизинговой деятельности в Казахстане» // Транзитная Экономика.— 2005 г., №4, 63-69 стр
10) А.Смагулов «Лизинг в Казахстане» //National Business .— 2004 г., №5, 28-31 стр
11) Т.Иссык «Проблемные аспекты развития лизинг РК» //Экономика и статистика .— 2003 г., №1, 28-31 стр
12) «Лизинг: проблемы и перспективы развития» // Банки Казахстана.— 2005 ж., №9, 33-35беттер
13) «Мировой опыт в лизинговых отношениях» // Юридический консультант главного бухгальтера.— 2003 ж., №3
14) «Лизинг және елімізде лизингтік қатынастардың пайда болуы» // Заң газеті.— 2002 ж., №8
15) М. Мұқаштегі «Лизинг: ізденіс және ізгі істер жалғастығы » //Алматы ақшамы .— 2000 ж – 29 мамыр;
16) М. Мұқаштегі «Лизинг несімен тиімді?» //Алматы ақшамы .—
2002 ж.—19 ақпан;
17) Мир финансов.— 2004г. – №12 – 10-14стр.
18) Интернет
19) Газман В.Д. Финансовый лизинг: Учеб. пособ. М.: ГУВШЭ; 2003г
20) Горемыкин В.А. Лизинг: Учеб. – М.: Дашков и К, 2003 г.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Тұрар Рысқұлов атындағы
Қазақ Экономикалық Университеті
экономика факультеті
Экономика кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы:өндірістік кәсіпорында лизигті пайдалану тиімділігі
пәні: кәсіпорын экономикасы
студент: зейін әлібек
3 курс оқу мерзімі 4-жыл
күндізгі бөлім
мамандығы: 050506 экономика
топ: 302
ғылыми жетекші: елшібекова құралай.
алматы - 2006
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Кәсіпкерлік қызметтегі лизингтің орны
1.1. Лизинг ұғымы, мәні мен
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...6
1.2. Лизингтің жіктемелік белгілері мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3. Кәсіпкерлік қызметтегі лизингтік операциялардың
артықшылықтары мен
кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтегі лизингтік
операциялардың даму жағдайы және Қазақмыс АҚ-ң экономикалық сипаттамасы
2.1 Қазақстандағы кәсіпкерліктегі лизингтің қазіргі жағдайын
экономикалық саралау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.2 Қазақмыс АҚ-ң экономикалық жағдайын бағалау ... ... ... ... 22
2.3 Кәсіпкерліктегі лизингтік операциялардың экономикалық
тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3. Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін арттыруда лизингті қолдану
мүмкіндіктерін арттыру жолдары
3.1. Дамыған елдер тәжірибесіндегі кәсіпкерлік қызметте лизингтік
операцияларды жетілдірудің ерекшеліктері мен
тиімділігі ... ... 28
3.2. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметті
жандандырудағы лизингті дамыту
тетіктері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 30
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..34
Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Кіріспе
Қазақстан экономикасының барлық салаларында нарықтық қатынастарға
негізделіп жүргізілген реформалар тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз
етуге бағытталғандықтан, қазіргі уақытта ҚР-ның экономикасының алдындағы
маңыздылығы өте жоғары міндеттердің бірі соңғы жылдары өз уақытында
жасалынған құрылымдық реформалардың және тиімді жүргізілген экономикалық
реттеудің арқасында қол жеткізілген макроэкономикалық көрсеткіштерге
тұрақтылық және жаңа сапалық сипат беру. Сондықтан да ҚР Президентінің
Қазақстан халқына арнаған 2006 жылдың 1-наурызындағы дәстүрлі Жолдауында
экономиканы әртараптандыруға бағытталған индустриалды-инновациялық
стратегияны іске асыру қажет деп айқындалып беруі бекер болмаса керек.
Қазіргі кезде біздің мемлекетіміз бәсекеге қабілетті экономиканың
үлгісін таңдай отырып, бәсекелестікке қарымы мол басым салаларды, яғни
отандық өндірісті дамытуға кірісе бастады. Ал отандық өндірісті, сол арқылы
отандық өнімдердің ішкі және сыртқы нарықтардағы бәсекелестік
қабілеттілігін дамытудың маңызды шарттарының бірі өндіріске ғылым мен
техниканың соңғы жетістіктерін енгізу негізінде оған қызмет көрсететін
негізгі құралдардың сапалық жағдайын жоғарылату болып табылады. Себебі,
нарықтық экономика жағдайында жұмыс істейтін кәсіпорындардың бәсекелестік
қабілеттілігі және өндірілген өнімдері мен көрсетілген қызметтерінің
сапасы, көбінесе олардың пайдаланатын негізгі құралдарының технологиясы
қаншалықты деңгейде қазіргі заман талаптарына сай екендігіне байланысты.
Сондай-ақ, бізге ұзақ мерзімді тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз
етудің классикалық факторларының бірі өндірістік база немесе өндірістік
аппарат болып саналатындығы да белгілі. Сондықтан да, бүгінгі күнгі
мемлекеттің ұзақ мерзімді болашақтағы стратегиялық мақсаты ҚР-ның тиімді
және тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз етуге қабілетті өндірістік
базаны құру болып табылады. Осы арада Қазақстанның барлық негізгі
құралдарының шамамен 50-70% -ға дейінгі мөлшерінің ескіргенін және жақын
уақыт аралығында жаңартуды талап ететінін ескере кеткен жөн. Пайдаланылуда
жүрген негізгі құралдардың өте көп бөлігінің ескіруі және өнеркәсіптің
өңдеу салаларына жұмсалып отырылған инвестициялар көлемінің өте төменгі
деңгейі отандық өнімдердің бәсекелестік қабілеттіліктерінің төмендеуіне
әкеліп соғады. Қазіргі кезде еліміздің ұлттық банктік жүйесінің экономика
салаларының несиелік ресурстарға деген қажеттіліктерін қанағаттандыру
мүмкіндіктері жылдан-жылға жоғарылағанымен, банктік несие есебінен
кәсіпорындардың негізгі құралдарын жаңарту қажеттіліктерін толық
қанағаттандыру мүмкін емес. ҚР Қаржы министрлігінің мәліметтеріне сүйенсек
еліміздегі кәсіпорындардың негізгі құралдарын жаңарту үшін қазіргі таңда
800 млрд. теңгеден аз емес мөлшерде инвестициялар талап етіліп отыр.
Бүгінгі күні бұл көрсеткіш барлық коммерциялық банктерден бөлінген несиелер
көлемінен шамамен екі есеге жуық жоғары. Осындай тығырықтан шығудың негізгі
жолы, автордың пікірінше, лизингтік қатынастарды негізгі құралдарды
инвестициялаудың тиімді, ыңғайлы құралы ретінде дамыту болып табылады.
Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру қарсаңында, отандық өндіріс орындары
мен кәсіпорындардың өндірген өнімдері халықаралық сапа талаптарына сай,
жоғары бәсекеге төтеп беруі қажет. Міне бұл мәселелерді шешудің бірден бір
тиімді жолы – лизинг.
Еліміздегі лизингтік қызметпен айналысушыларға мемлекет көптеп қолдау
жасауда. Ол бір жағынан лизингтік компания өз қызметін жандандыру арқылы
кәсіпкерлікті дамытуға, жұмыс бастылық мәселелерін шешсе, екінші жағынан
лизинг беруші компаниялардың қызметін пайдалану арқылы, еліміздің көптеген
кәсіпорындары өз құрал жабдықтарын жаңартуға және сол арқылы өз қызметін
дамытуға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде әлемдік тәжірибеде, лизингтік қатынастар экономиканың
нақты секторына инвестиция тартудың негізгі құралдарының бірі бола отырып,
прогрессивті технологиялар негізінде ескірген өндірістік базаны жаңартуға
және шаруашылық субъектілері үшін тиімді шарттармен негізгі өндірістік
қорларды сатып алуға мүмкіндіктер беретін инвестициялық қызметтің ерекше
түрі ретінде кең түрде танылуда. Мысалға, АҚШ және Европа елдеріндегі
лизинг ең тиімді, жоғары икемді қаржы механизмі ретінде қарастырылады.
Бүгінгі таңда инвестициялардың жалпы көлеміндегі лизингтік
операциялардың үлесі тек 2% ғана құрап отырғандығын, ал шет елдерде бұл
көрсеткіш 15-30% аралығында екендігін және Қазақстан экономикасының
дамуының қазіргі кезеңі үшін лизингтік қатынастарды дамытудың өте өзекті
болып табылатындығын ескерсек, сол қатынастардың қазіргі жағдайын талдау
және оларды дамыту жолдарын айқындау, жетілдіру қажеттілігі туындайтыны
түсінікті.
Осы курстық жұмысты жазудағы автордың басты мақсаты – ол ҚР-
дағы кәсіпкерлік қызметтегі лизингтік қатынастардың қазіргі жағдайын
саралау мен бағалау, сонымен қатар оларды ары қарай дамыту тетіктерін
айқындау және жетілдіру жолдарын ұсыну болып табылады. Сонымен бірге,
курстық жұмыста қойылған басты міндеттер келесідей:
• кәсіпкерлік қызметегі лизингтің орнын анықтау;
• ҚР-дағы лизингтің қазіргі жағдайын талдау;
• лизингтің экономикалық тиімділігін бағалау;
• лизингтік операциялар бойынша дамыған елдер тәжірибесін
қарастыру;
• лизингті жетілдіру тетіктерін ұсыну.
Бұл курстық жұмыстың зерттеу аясы – ҚР территориясындағы лизингтік
операциялармен айналысатын барлық кәсіпорындар.
Сонымен қатар, бұл курстық жұмысты жазу барысында автор нормативтік-
құқықтық құжаттарды, заңдарды, әр түрлі оқулықтарды, баспасөз басылымдарын
және интернетті пайдаланған.
1 Кәсіпкерлік қызметтегі лизингтің орны
1.1. Лизинг ұғымы, мәні мен маңызы
Бүгінде елімізде құқықтық реформалар барысында көптеген өзгерістер
болып жатыр. Әр түрлі заңдар қабылданып, құқықтық мемлекетімізді нығайта
түсер түбегейлі шаралар жүргізілуде. Сондай өзгерістердің бірі, еліміздің
нарықтық экономикаға көшуімен ілесіп келген күрделі құбылыстардың бірі –
лизинг ұғымының кәсіпкерлік қызметтегі кең орын алуы.
Қазіргі кездегі нарықтық экономиканың заңына байланысты еніп отырған
бұл ұғымның маңызы зор. Лизинг – әлем экономикасында шапшаң дамып келе
жатқан қызметтер шеңберіндегі коммерциялық, кәсіпкерлік қызметінің
салыстырмалы жүйеде жаңа түрі деп айтуға болады. Бүгінгі күнде кез келген
кәсіпорын үшін ең басты мәселелердің бірі – ол жоғары сапалы, бәсекеге
қабілетті өнім шығаруға қажетті негзігі құралдар және олардың моральдық,
физикалық жағдайы. Бұл мәселелерді шешудің ең тиімді жолдарының бірі лизинг
болып табылады.
Бүгінгі күнде лизинг түсінігі шет ел және отандық әдебиеттерде де,
кәсіпкерлік қызмет тәжрибесінде де кең қолданылады. Лизинг термині
ағылшынның to leasе деген етістігінен шыққан, мағынасы жалға алу.
Алғашқы лизингтік келісім-шарт шамамен 1066 жылы пайда болған деп
есептелінеді. Ал қазіргі лизинг ұғымын Белл компаниясының
операцияларымен байланыстырады (1877 жыл). Бірақ, лизингтік операция
өзінің қызметінің негізі болатын компания алғаш рет 1952 жылы Сан-Франциско
қаласында құрылған болатын. Ол – ағылшын компаниясы Юнайтед стейтс лизинг
корпорейшин (қазіргі уақытта ол Юнайтед стейтс лизинг интернешнл). Содан
бері лизинг ұғымы дәстүрлі түрде Америкада ойлап табылған деп
есептелінеді
Лизигтің қаржы-коммерциялық, құқықтық және техникалық аспектілері
бар. Қазіргі экономикалық, қаржылық әдебиеттерде шамамен 100-ден астам
анықтамалары бар.
Лизингтік қызмет біздің елде инвестициялық қызметтің бір түрі болып
саналады, яғни негізгі құралдарды сатып алып, оны лизингке беру . Басқаша
айтқанда лизинг — бұл лизинг беруші тарапынан уақытша бос қаржысын
лизинг алушы экономикасына салу, яғни инвестициялау болып табылады.
Келісім шартта көрсетілген негізгі құралдарды лизинг беруші сатушыдан
сатып алып, оны лизинг алушыға құнын айлап өтеу негізінде
пайдалану құқығы мен кәсіпкерлік мақсатына қолдануға береді. Лизинг
беруші негізгі құралдарды сатып ала отырып, сол құралдардың
болашақта лизинг алушымен пайдалануын қаржыландырады, ал сосын өз
шығындарын лизингтік төлемдер арқылы толтырып отырады. Нәтижесінде
лизинг берушінің инвестициялық қызметі негізінде лизинг алушының
негізгі құралдар құрамы толығады .
Әлемнің көптеген елдерінде лизингтік қызмет инвестициялық
бағытталғандығымен сипатталады. Дегенмен, лизинг механизімінің мәнін
түсінуде әр елде түрліше өзгешліктер бар. Көп жағдайда лизингті жалға беру
ретінде түсінеді немесе құрал-жабдықтың, көлік құралдарың, өндіріс
объектілерінің ұзақ мерзімді жалға берілуі ретінде түсінеді. Бұлай лизингке
анықтама беру оның мән мағынасын толық ашпайды. Лизинг қаржылық
ерекшелігімен жалға беруден ерекшеленеді. Лизинг алушы – бұл ұзақ мерзімге
пайдалануға тек құрал-жабдықты ғана емес, сонымен бірге меншік құқығымен
байланысты міндеттерді өз мойнына алады:мүлікке төлем,мүліктің кездейсоқ
бүлінуіне байланысты өтемдер, оларды сақтандыру мен техникалық қызмет
көрсетуге төлемдер. Лизинг затына деген меншік құқығы лизинг берушіде
қалады. Лизинг алушы жалға алушы сияқты әр айда оны пайдаланғаны үшін емес,
оның толық құнын өтеу үшін төлем төлейді. Лизингке алынған заттың бүлінуі
немесе жойылуы лизинг алушы міндетттерінен босатпайды. Сонымен бірге жалға
алғанда екі жақты келісім шарт жасалады, ал лизингке алғанда екі немесе
оданда көп жақты келісім шарт жасалады. (№1,2 сурет )
Жалға беруші Жалға беру келісімі
Жалға алушы
1-сурет – жалға беру келісім–шарты
Жабдықтаушы сатып алу келісімі Лизинг беруші жал келісімі Лизинг алушы
2-сурет – лизинг келісімі
Экономикалық қарым-қатынаста лизинг көп жағдайда қаржылық операция
түрінде қарастырылып, қор салымының бір түрі деп түсінеді. Кез келген
лизинг келісімінің негізгі өзегі –қаржылық, несиелік операциялар болып
табылады.
Әртүрлі саладағы мамандар (юристер, коммерсанттар мен кәсіпкерлер,
маркетолог, банкирлер, сыртқы экономикалық сала қызметкерлері ) лизингті
инвестициялық-банктік немесе жалгерлік кейде іскерлік қызметке жатқызады.
Кейбір жағдайда лизинг сауда–қаржылық немесе қаржылық–экономикалық операция
ретінде жүреді. Австралиялық бизнесмен Вольфганг Хойлер өзінің Европадағы
бизнесті қалай жасау керек деген кітабында мынадай сұрақ қойған: Лизинг –
жалдау келісім шарты ма, әлде несие келісімі ме? - жауап: Жалпы лизинг
ерекше келісім, жоғарыда аталғанның екеуін де қамтиды.
Е. Кабатов, Е. Чекмаров, В. Перов сияқты Лизинг түсінігін кеңінен
талқылаушылардың көзқарасы бойынша, лизинг – бұл күрделі, кешенді
келісімдік қатынас, өйткені онда екі немесе оданда көп келісімдер қамтылады
( сату –сатып алу және мүлікті жалға беру келісімдері) . Е.Чермаковтың
тұжырымы бойынша: мүлікті жалға беру – лизинг мәнінің өзегі болып табылады.
Ал қосымша қызметті мүлікті сату–сатып алу қатынастары атқарады.
Экономикалық мәні бойынша лизинг – қаржылық операцияның жаңа түрі ретінде
қарастырылады. Егер лизингті белгілі бір уақытқа қайтару негізінде жалға
алатын болсақ, онда біз оны негізгі құралдарға жасалған тауарлық несие
ретінде қарастыруымыз керек. Лизингтік қатынастарға көп жақтылық тән деп
тұжырымдаған ғалымдардың көзқарастары лизингтік қатынастардың экономикалық
мәнін ашуға неғұрлым жақын келеді. Лизингтік қатынастар кезінде көп
жақтылықты мынадан көруге болады: біріншіден, лизингтік қатынастар лизингке
алушы мен лизингке беруші үшін негізгі капиталға қаражаттар салуды
көрсетеді, сол арқылы оны инвестициялаумен ұқсастыруға болады. Екіншіден,
лизингтік қатынастардың қаржылық жағы лизингке алушы үшін оны ұзақ мерзімді
активтерді сатып алуды несиелеу нысаны, яғни дәстүрлі банктік несиенің
альтернативі ретінде қарастыруға мүмкіндіктер береді. Үшіншіден, лизингтік
қатынастар қаржыландыруды ұйымдастыру нысаны бойынша лизингке алушы үшін
оның сыртқы түрі бойынша тауарлық несиемен ұқсас, себебі, лизинг тауарлық
несие сияқты саудалық және несиелік келісімдердің байланысын көрсетеді.
Төртіншіден, лизингке беруші мен коммерциялық банк арасында несиелік
қатынастар пайда болғандықтан, лизингтік қатынастардың мәні дәстүрлі
несиелік келісім ретінде көрінеді. Міне, сондықтан да, осы аталған
элементтердің барлығы өз беттерінше жеке дара жұмыс істей алмайды, олар тек
лизингтік қатынастардың күрделі құрылымын көрсететін біртұтас жиынтық
ретінде ғана іске асырылады.
Лизинг жалпы экономиканың және кәсіпкерліктің дамуына бірнеше бағытта
әсер етеді:
- лизинг қаржылық қызмет көрсету нарығында қосымша бәсекелестік туғызып,
қаржылық қызмет нарығын кеңейтеді, ал ол өз кезегінде кәсіпкерлік
субъектілері үшін қолайлы жағдай жасауға мүмкіндік береді;
- лизинг шағын және орта бизнесті дамтуға әсер етеді, яғни қосымша қаржысы
болмаған жағдайда негізгі құралдарды пайдалануға немесе оларды жаңартуға
мүмкіндік береді;
- лизинг ұзақ мерзімді қаржыландырудың бір түрі болғандықтан, капитал
салымдар көлемін көбейтеді;
- лизинг көбінесе банк несиесінің баламасы болып табылағандықтан,
кәсіпорындарға банк алдындағы міндеттемесінің көбеймеуіне жол береді;
- лизинг негізгі құралдарды тез арада жаңартудың бір түрі (қосымша
қаражаттар тарту мүмкіндігі арқасында);
- сондай-ақ лизинг, сатушылар үшін тауарларын өткізудің бір жолы болып
табылдаы;
- Аристотель де өз кезегінде лизинг қасиеттерінің артықшылығын
мойындаған, яғни оның айтуы бойынша : Байлық иеленуде емес,
пайдалануда, басқаша айтқанда пайда табу үшін мүлік міндетті түрде өз
меншігіңде болуы қажет емес, тек оны пайдалана алу қажет. Ал пайдалану
құқығы - бұл лизингтің басты қасиетінің бірі .
Сонымен, лизингтік қатынастар – бұл лизинг объектілерін
пайдаланушыларды қажетті өндіріс құралдарымен дер кезінде және тиімді түрде
қамтамасыз етуге бағытталған жалға беру, несиелік, саудалық қатынастардың
жиынтығы болып табылатын кәсіпкерлік және инвестициялық қызметтердің бір
түрі және лизингке беруші мен лизингке алушының, сонымен бірге лизингке
беруші мен сатушының арасындағы серіктестік қатынастар.
1.2 Лизингтің жіктемелік белгілері мен түрлері
Лизинг түрлерінің жіктелуі отандық және шет елдік тәжрибе мен теорияда
айтарлықтай салмақты зерттеліп жатыр. ҚР-сының Қаржылық лизинг туралы
заңында лизингтің (қаржылық лизингтің) 6 түрі көрсетілген, оны келесі
суреттен көруге болады.
3-сурет – лизинг түрлері
1) Қайтарымды лизинг – бұл лизингтің бір түрі, мұнда сатушы лизинг
затын лизинг берушіге мынанадай шартпен сатады: өзіне(яғни сатушыға)
лизинг алушы ретінде мүлікті қайтару.
2) Қайтара лизинг – лизингтің бір түрі, келісім шарт уақытысының бітуімен
немесе оны тоқтатумен байланысты лизинг беруші меншігінде қалған
лизинг затын басқа лизинг алушыға беру.
3) Банктік лизинг – мұнда лизинг беруші ретінде банк қарастырылады.
4) Толық лизинг – ағымдық, техникалық жөндеу жұмыстары лизинг берушімен
жүргізіледі.
5) Сублизинг – бұл лизингтің түрінде лизингке алынған құрал-жабдықты
лизинг алушы (сублизинг беруші) үшінші жаққа (сублизинг алушыға)
кәсіпкерлік мақсатта, сублизинг келісім шартымен, әр айда төлем төлеу
міндеттемесімен уақытша пайдалануға береді.
6) Таза лизинг – ағымдық, техникалық жөндеу жұмыстары лизинг алушымен
жүргізіледі.
Сонымен қатар, лизингтің түрлерін көрсеткенде оның жіктелу
белгілеріне сүйенеміз. Жіктемелік белгілеріне жататындар:
- операция өтететін нарық секторы
- қатысушылардың құрамы
- лизингке берілетін мүлік түрі
- мүліктің ақталу дәрежесі
- амортизация жағдайы
- жалға алынатын мүлікке көрсетілетін қызмет көлемі
- салықтық және амортизациялық жеңілдіктер
- лизингтік төлемдер сипаты
Лизингтік операция өтететін нарық секторына сәйкес лизингтің негізгі
екі түрі көрсетілген: ішкі және халқаралық. Ішкі лизингті жүзеге асырғанда
лизинг беруші және алушы, сатушы (жабдықтаушы) ҚР резиденттері болуы керек.
Ішкі лизинг ҚР заңымен реттеледі. Халқаралық лизингті жүзеге асырғанда
лизинг беруші немесе алушы ҚР бейрезиденті болуы мүмкін. Егер, лизинг
беруші ҚР резиденті болса, онда лизинг заты ҚР резидентінің меншігі болып
саналып, лизингтік келісім шарт ҚР заңнамасымен реттеледі. Ал керісінше
жағдайда халықаралық келісім шарт сыртқы экономикалық қызмет аясында
реттеледі. Сонымен қатар, халықаралық лизинг өз кезегінде екіге бөлінеді:
импорттық лизинг – лизинг беруші шетелдік мемлекет болған жағдайда;
экспорттық лизинг – лизинг алушы шетелдік мемлекет болғанда.
Жалға алынатын мүлікке көрсетілетін қызмет көлемі бойынша лизигтің
келесідей түрлері бар: таза, толық және ішінара лизинг. Таза лизинг кезінде
лизинг алушы лизинг затына көрсетілетін қызмет бойынша барлық шығындарды өз
мойнына алады. Ал толық лизингте шығындар толығымен лизинг берушіге
жүктеледі. Егер лизинг беруші бұл функцияның белгілі бір бөлігін ғана
атқарса, онда ол ішінара лизинг болады.
Келісімге қатысушылардың құрамына байланысты лизингтің тікелей,
қайтарымды, жанама, бөлінген және сублизинг атты түрлері бар. Мүлік иесі
(жабдықтаушы) өз бетінше объектіні лизингке берген жағдайда тікелей лизинг
жүзеге асырылады. Мұндай жалгерлік келісім шарт көбіне тікелей өндіруші
фирмамен жасалады. Өз өнімдерін лизинг арқылы ұсынатын ірі өндірушілер,
яғни: IBM, XEROX, GATX, сондай ақ авиациялық, кеме жасаушы және автокөлік
жасаушы ірі компаниялар жатады. Мысалға автокөлік нарығының лидері
Драймлер-Крайслер концерні және BMW концерні бірнеше жетекші лизингтік
компаниялардың құрылтайшысы болып табылады. Сол компаниялар арқылы дүние
жүзінің көптеген елдерінде өз өнімдерін өткізеді.
Қайтарымды лизинг – өзара байланысқан келісімдер жүйесі. Мұнда құрал
жабдық иесі өз мүлкін лизингтік компания, банк немесе инвестициялық қорға
сатады, сонымен қатар бір мезгілде сатып алушымен ұзақ мерзімді жалға алу
келісім шартын жасайды. Сонда сатып алушы лизинг беруші ретінде, ал сатушы
лизинг алушы ретінде анықталады. Мұндай операциялардың нәтижесінде құрал
жабдықтың иесі ғана өзгереді, ал оны пайдаланушы бұрынғысынша өзгермейді,
тек қосымша қаржыландыруға ие болады. Инвестор шын мәнінде оның бұрынғы
иесін несиелендіреді, нәтижесінде мүлікке меншік құқығын алады. Мұндай
операциялар көбінесе іскерлік құлдырау жағдайында қолданылады, кәсіпорын
қаржылық жағдайын тұрақтандыру мақсатында.
4–сурет — қайтарымды лизинг операциясын жүргізу суреті
Жанама лизингте мүлікті лизингке беру делдал арқылы жүзеге асырылады.
Бұл операцияға жабдықтаушы, лизинг беруші және алушы жеке өз атынан
қатысады.
Бөлінген лизинг – көпжақтың қатысуымен жасалатын лизинг. Ірімасштабты,
күрделі объектілерді қаржыландыру формасы ретінде кең тараған. Сонымен
бірге, лизингтің бұл түрі бірнеше жабдықтаушы, лизнинг беруші мен
сақтандыру компанияларының қатысуымен және бірқатар банктердің несие
қаражаттарын тарту арқылы болатын топтық немесе акционерлік лизинг деп те
аталады. Бұл лизинг түрінің басты ерекшелігі: лизинг беруші лизинг
объектісін сатып алуға қажет қаржының белгілі бір бөлігін ғана қамтамасыз
етеді (акция шығару арқылы). Ал қалған бөлігі несие берушілер көмегімен
(банктер, басқа да инвесторлар) қаржыландырылады.
5-сурет — леверидж-лизингі
Сублизинг – бұл лизингте лизинг алушы (сублизинг беруші) алынған құрал-
жабдықты үшінші жаққа (сублизинг алушыға) лизингке береді. ҚР Қаржы
лизингі туралы заңына сәйкес, құрал-жабдықты сублизингке беру үшін жазбаша
түрде лизинг берушінің келісімі болуы қажет. Лизинг алушы құрал-жабдықты
пайдалану құқығын үшінші жаққа бергеніне қарамастан, лизинг беруші алдында
лизинг келісім шартында көрсетілген өз міндеттемелері бойынша жауапты болып
қала береді. Сублизинг келісімі лизинг келісімінің мерзімінен аспайтын
мерзімге жасалуы керек.
6-сурет – сублизинг
Лизингке берілетін мүлік түрі бойынша лизингтің мынандай түрлері бар:
жылжымалы мүлік лизингі (құрал-жабдықтар, техника, автомобильдер, ұшақтар
т.б.). лизинг заты жаңа немесе бұрын пайдаланылған болуы мүмкін.
жылжымайтын мүлік лизингі (ғимарат, құрылыс).
Мүліктің ақталу дәрежесіне байланысты мынандай түрлері бар: толық
ақталып шығатын лизинг — лизингтік келісім-шарт мерзімі кезінде мүліктің
амортизациясы толық немесе шамамен толық жүргізіледі, соған сәйкес лизинг
берушіге мүліктің құны төленеді; толық емес ақталып шығатын лизинг – бір
лизингтік келісім-шарт мерзімі кезінде мүліктің белгілі бір мөлшерінің
амортизациясы жүргізіледі.
Мүліктің амортизациясына байланысты келесідей түрлері бар: қаржылық
лизинг — ұзақ мерзімді келісім, мұнда жалдау төлемінің есебінен мүліктің
амортизациялық төлемдері толық төленеді. Мұнда келісімді мерзімінен бұрын
тоқтатуға болмайды, сондай-ақ мерзімдік төлемдер – сатып алу, жеткізу
шығындарын және пайданы қамтиды. Бұл келісімде мерзімі біткен уақытта,
мүлікті жеңілдік бойынша немесе қалдық сомасы бойынша сатып алу
қарастырылған. Қаржы лизинг обьектісіне тұрғын үй (жер ғимарат,
құрылғылар), өндірістің ұзақ мерзімді құралдары.;
оперативті лизинг – бұл ағымдағы аренда келісімі, әдетте мұндай
келісім мерзімі, алынған мүліктің амортизация мерзімінен аз болып келеді.
Сондықтан келісім бойынша белгіленген жалгерлік төлем мүліктің толық құнын
өтей алмайды, нәтижесінде мүлікті бірнеше рет лизингке беруге тура келеді.
Оперативті лизингттің негізгі ерекшелігі – лизинг алушының келісімді
мерзімінен бұрын тоқтатуға құқықығы бар.Оперативті лизинг обьектілері болып
тез ескіретін құрал-жабдықтар (компьютер, көшірме құралдары, әр түрлі
оргтехникалар) кіреді. Жалпы оперативті лизинг талаптары лизинг алушыға
тиімді, өйткені лизинг алушының келісімді мерзімінен бұрын тоқтату құқығы
оған ескірген, тозған негізгі құралдарын жаңа технологиялық құралдар мен
ауыстыруға мүмкіндік береді.
Кемшілектері : басқа лизинг түрлеріне қарағанда айтарлықтай жоғары
арендалық төлем, алдын ала аванс төлеу талабы, арендалық келісім шартта
келісімді мерзімінен бұрын тоқтатқан жағдайда айып пұл төлеу туралы
тармақтың болуы.
Салықтық және амортизациялық жеңілдіктерге байланысты: жеңілдіктері
бар лизинг және жеңілдіктері жоқ лизинг деп бөлінеді.
Лизингтік төлемдер сипатына сәйкес лизингтің келесідей түрлері бар:
ақшалай(төлемдер ақша формасында жүргізілген жағдайда), компенсациялық
(егер төлемдер тауар, қызмет формасында жүргізілсе) және аралас
лизинг(жоғарыда аталған лизингтің екі түрі де қолданылған жағдайда).
1.3. Кәсіпкерлік қызметтегі лизингтік операциялардың артықшылықтары мен
кемшіліктері
Лизинг – барлық лизингтік операцияға қатысушылар үшін өзекті мәселе.
Лизингтік операция белгілі бір мүлікті өз меншігіне иелену құқығына және
оны пайдалану құқығына негізделген. Қызметтің экономикалық формасы ретінде
лизингтік операция әмбебап болып табылады, ол өз құрамына несие, жалға беру
және инвестиция элементтерін біріктіреді. Бұл орайда лизинг лизингтік
операцияға қатысушы тараптарға келесідей артықшылықтар береді.
Лизинг алушы үшін:
- лизинг 100%-ды қаржыландыруды қамтамасыз етеді және қарыз сомасының
түгелімен бірден қайтаруын талап етпейді;
- тиімді, рентабельді жобасы бар кәсіпкерге бірден көп көлемді қаржы
шығындамай-ақ, құрал-жабдық алып, өз өндірісін бастауға мүмкіндік
береді;
- лизинг несие алуға мүмкіндігі жоқ шағын кәіспорындарға өте тиімді,
икемді қаржыландыру көзі болып таблады, келісім шарт лизинг алушының
өзіндік ерекшеліктерін ескеріп жасалуы мүмкін;
- қарызды өтеудің ыңғайлы және икемді схемасын қарастыруға болады;
- лизингте активтерді алу және қаржыландыру мәселелері бірден шешіледі;
- лизингтік төлемдер тұрақты график бойынша төленетіндіктен лизинг алушы
өзінің шығындары мен табыстарын үйлестіруге мүмкіндігі болады. Бұл
қаржылық жоспардың тұрақтылығын қаматамасыз етеді;
- кәсіпорын мүлкіне салынатын салықты азайтады, яғни алынған мүлік
жалгерлік мерзімі бітпегенше көп жағдайда жалға берушінің балансында
тіркеледі.
- ҚР Қаржы лизингі туралы заңына сәйкес барлық жылжымалы мүлік құралына
жататын, лизинг объектісі болып табылатын (негізгі құралдардар активті
бөліміне қатысты) 3 коэфицент бойынша негізгі құралдарға жеделдетілген
амортизациялық әдіс қолдануға рұқсат етілген.
- лизинг алушының бухгалтерлік есебі жеңілдетіледі.Өйткені негізгі
құралдар бойынша амортизациялық аударым, салық төлеу және қарызды
басқару есебі лизингтік компаниямен жүргізіледі.
Лизинг беруші үшін :
- лизингтік компания инвестор сияқты капиталға салған салымы үшін
лизингтік кіріс алады. Мұнда тәуекелдік әдеттегі несие беруге қарағанда
төменірек болады.
- төлемдер толық өтеліп біткенше лизинг беруші заңды иесі болып табылады.
Төлемді төлеу тәртібі бұзылған жағдайда құрал-жабдықты қайтарып алуға
құқығы бар.
- лизинг алушының банкроттық жағдайында да лизинг берушінің құрал жабдықты
қайтарып алып, өз міндеттемелерін өтеуге болады.
- лизинг беруші лизинг алушыға бақылау жасау мүмкіндігі төмен ақшалай
қаражат бермейді. Керісінше оған тікелей өндіріс құралдарын береді.
- қаржылық лизинг (3 жылдан кем емес) арқылы алған кірісіне салық
төленбейді.
- лизинг беруші кеден баждарын төлеуден босатылады, ҚР территориясына
алыпкелінетін лизингке беру мақсатындағы құрал жабдықтар салықтан
босатылады.
Лизингтік мүлікті сатушы үшін:
- өзінің тауарын өткізудің басқа да мүмкіндіктеріне ие болады, яғни лизинг
арқылы өткізу нарығы кеңейеді;
- лизингке берілген құрал-жабдықтың бөлшек құралдарын сату арқылы, оларды
жөндеу, модернизациялау жұмыстары арқылы кіріс көбейеді;
- лизингтік операцияны сатушы тәуекелдігі аз операция ретінде қарастырады,
өйткені лизингтік төлемдер арқылы мүліктің құнын қайтарудағы бар
тәуекелді лизинг беруші өз мойнына алады.
Мемлекет үшін:
Қалыптасқан экономикалық жағдайда инвестициялық жандандыру
мәселесінде лизингтің даму қажеттілігі мемлекет үшін ең өзекті мәселелердің
бірі.
- бұл қаржы құралы, инвестициялық қызмет үшін барлық қаржы қаражатын
жұмылдыруға мүмкіндік береді;
- өз механизімі арқылы инвестициялық ресурстардың өндірісті қайта
жабдықтауға жұмсалуына кепілдік береді.
- мемлекет лизингтік қызметті қолдау арқылы, мысалға салық жеңілдіктері
инвестициялауды қаржыландыруға бюджеттік шығындарды айтарлықтай
азайтады. Әсіресе шағын кәсіпорын лизингті пайдалану арқылы өз
кәсіпкерлік қызметінің дамуы, қосымша жұмыс орындарының ашылуына және
тағы сол сияқты көптеген әлеуметтік – экономикалық мәселелердің
шешілуіне ықпалын тигізеді.
Сонымен қатар лизингтің обьективті кемшіліктері бар. Олардан
келесілерді атап көрсетуге болады:
- Инфлияцияның елеуі өзгерісі жағдайында лизинг алушыға құрал- жабдықты
қалдық құн бойынша сатып алу тиімсіз болуы мүмкін.
- Қаржылық лизинг алғанда ҒТП нәтижесінде моральді тозуы мүмкін, бірақ
лизингтік төлемдер келісім шарт мерзімі біткенше төленеді.
- Лизингтік келісімге қатысушылар санының көп болуы лизингтік операцияны
ұйымдастыруда қиындық туғызады, яғни әкімшілік шығындар мен лизингтік
келісімді дайындауға кететін уақыт шығыны.
- Лизинг берушіге құрал жабдықтың моральді тозу тәуекелі жүктеледі(әсіресе
лизингтік келісім мерзімі оның амортизациялық мерзімінен аз болса), ал
лизинг алушы үшін лизинг арқылы алған мүлік құны оны сатып алған кездегі
құнынан жоғары болады.
- Егер, лизингке алынған құрал- жабдық жұмыстан шығып қалса (бұзылу, сыну)
да лизингтік төлемдер толығымен төленеді.
- Банк кредиті мен салыстырғанда лизингтің қымбаттылығы. Бұл жағдайды
былай түсіндіруге болыды, яғни лизинг беруші жоғары комиссиондық төлем
алады, өйткені оған берілген негізгі құралдың тозу тәуекелі жүктеледі.
Сонымен бірге лизинг алушы келісімді бұзған жағдайда ескіген құрал
жабдықпен қалу тәуекелі де бар. Ал ескірген құрал жабдықты екінші рет
лизингке беру мүмкіндігі төмен.
2. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтегі
лизингтікоперациялардың даму жағдайы және Қазақмыс АҚ-ң экономикалық
сипаттамасы
2.1.Қазақстандағы кәсіпкерліктегі лизингтің қазіргі жағдайын
экономикалық саралау
ҚР-дағы лизингтік қызмет нарығы 2000 жылдан бастап белсенді дами
бастады.
2000 жылы ҚР-ның территориясында 5 лизингтік компания жұмыс істесе, ал
2004 жылдың 1 шілдесіне сәйкес 15 лизингтік компания тіркелген болатын.
Оның оны Алматы қаласында орналасқан, олар: Альфа-Лизинг, Альянс
Лизинг, АТФ лизинг, БТА лизинг, Казтранслизинг, Медикал лизинг
Групп, Нұр-инвест, Темірлизинг, Халық лизинг, Центрлизинг.
Астана қаласында Агромашлизинг, Зерновая лизинговая компания,
Астана Финанс және КазАгроФинанс сияқты компаниялардың басты офистері
орналасқан.
Сонымен бірге, бір лизингтік компания Қарағанды қаласында орналасқан.
7-сурет – аймақтардың лизингтік операциядағы үлесі 2004 ж.
Ал 2005 жылы Қазақстанда 20-ға жуық лизингтік компания тіркелген
болатын, оның 8-і жергілікті банктердің еншілес компаниялары болып табылады
және олар жалпы лизинг көлемінің 51%-ын құрайды. Ал КазАгроФинанс
лизингтік компаниясы 26%-ын иемденіп отыр. 2004 жылмен салыстырғанда
Петропавловск және Көкшетауда лизингтік компаниялар пайда болды.
2004 жылмен салыстырғанда 2005 жылы лизингтік компаниялар санының
шамамен 33%-ға өскенін байқауға болады.
8-сурет – 2005 жылдағы аймақтардың лизингтік операциядағы үлесі
Қазіргі уақытта лизингтік құрылым негізінен коммерциялық банктерден,
қаржылық-лизингтік компаниялардан, шет елдің қатысуымен құрылған бірлескен
лизингтік компаниялардан және ұсақ фирмалардан тұрады. Еліміздегі лизингтік
компанияның көбеюі лизигнтік индустрияның нақты дамуына және ауыл
шаруашылығы мен шағын кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдай жасайды.
9-сурет – 2002-2004 жылдардағы лизингтік қызмет нарығының көлемі
Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 2002 жылы ҚР-да бекітілген
лизингтік келісімдердің жалпы құны шамамен 21,1 млн. АҚШ долларын құраған.
Ал 2003 және 2004 жылдары бұл көрсеткіш сәйкесінше 85млн. АҚШ доллары және
230 млн АҚШ долларына дейін жеткен. Яғни, 2002 жылмен салыстырғанда 2003
жылы 4 есеге, ал 2004 жылы шамамен 11 есеге көбейгенін байқауға болады.
Бұдан лизингтік қызметтер нарығы осындай қарқынмен дамыса, болашақта үлкен
жетістіктерге қол жеткізіледі деген болжам жасауға болады.
Негізгі құралдарға салынған инвестициялар экономиканың ұлғаймалы ұдайы
өндірісінің даму болашағын көрсететіндіктен, жалпы елдегі негізгі
құралдарға салынған инвестициялардағы лизингтің үлесіне бағалау жүргізілген
1-Кесте. Негізгі қорға салынған инвестициядағы лизингтің үлесі
Көрсеткіштер 2004 жыл 2005 жыл ауытқуы
+- %
7797,4 8449,7 652,3 108,4
Негізгі құралдарға
салынған инвестиция
млн долл. 21,1 85,0 63,9 4 есе
Лизинг көлемі, млн 0,26 1,01 0,75 4 есе
АҚШ долл
Лизингтің үлесі, %
Талдау жасау барысында ҚР-дағы лизингтік нарық көлемінің жыл сайын
өсіп отырғанына қарамастан, оның инвестиция көлеміндегі үлесінің басқа
елдермен салыстырғанда өте төмен болуы байқалды. Мысалға, Ресейде бұл
көрсеткіш 4-5% құраса, ал дамыған мемлекеттерде 15-20%, кейде тіпті 30%–ға
дейін жетеді. Ал біздің елімізде бұл көрсеткіш 2003 жылы 1%-ды құраса, ал
2005 жылдың 9 айы бойынша 2%-ды құраған. Сонымен қатар, бұл көрсеткіштің
2003 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 4 есе жоғарылағанын көруге болады.
ҚР-дағы лизингтік қызметер нарығының дамуындағы өзекті мәселелердің
бірі лизинг нысанындағы инвестициялардың салалық құрылымы болып табылады.
10-сурет. 2004 жылдағы лизингке берілетін мүліктің құрылымы
Суреттен көріп отырғанымыздай, лизингтік операциялардағы
ауылшаруашылық техникаларының үлесінің басқалармен салыстырғанда жоғары
болуын 2004 жылғы ҚР-ның Үкіметінің 008 Лизинг негізінде ауыл шаруашылық
техникаларын несиелеу және 012 Ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу бойынша
кәсіпорындар үшін қажетті құрылғылар лизингін несиелеу деген бюджеттік
бағдарламалардың қабылдануымен және алғашқы лизингтік компаниялардың ауыл
шаруашылығын дамыту бағытында құрылғандығымен түсіндіруге болады. Ауыл
шаруашылық техникаларының 60% -ға жуығын КазАгроФинанс қамтамасыз етсе,
ал 27%-ын Астана-Финанс беріп отыр. Сонымен қатар, ауыл шаруашылық
техникаларын лизингке беру қызметіне Агромашсервис компаниясы мамандаған.
Егер мемлекеттік емес лизингтік компанияларды қарастыратын болсақ, онда
лизингке берілетін құралдардың басым бөлігі (шамамен 50%-ы) көлік құралдары
және жол-құрылыс техникасы екенін байқауға болады. Бұл соңғы жылдары ҚР-
дағы құрылыс саласының қарқынды дамуымен байланысты.
2004 жылы лизингке берілген мүліктердің құрылымында өндірістік құрал-
жабдықтардың үлесі өскен. Бұл өсім импортталған құрал-жабдықтарға қосымша
құн салығын төмендетуіне байланысты.
2002-2003 жылдар аралығында лизингтік келісімдер санының өсімі
байқалаған. 2002 жылмен салыстырғанда 2003 жылы лизингтік келісімдер саны
шамамен 2,5 есе көбейген. Оны келесі суреттен көруге болады:
11-сурет – 2002-2003 жылдардағы лизингтік келісімдер саны
Лизингтік келісім мөлшері орташа есеппен 2003 жылы 168,9 мың АҚШ
долл. құраған, лизингке берілген мүліктің минималды құны 1,4 мың АҚШ долл.
болған. Ал лизингке берілген мүліктің сол кездегі максималды құны 5,873 мың
АҚШ долл.-ға тең болды. 2004 жылы орташа лизингтік келісім 133,1 мың АҚШ
долл. болып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тұрар Рысқұлов атындағы
Қазақ Экономикалық Университеті
экономика факультеті
Экономика кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы:өндірістік кәсіпорында лизигті пайдалану тиімділігі
пәні: кәсіпорын экономикасы
студент: зейін әлібек
3 курс оқу мерзімі 4-жыл
күндізгі бөлім
мамандығы: 050506 экономика
топ: 302
ғылыми жетекші: елшібекова құралай.
алматы - 2006
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Кәсіпкерлік қызметтегі лизингтің орны
1.1. Лизинг ұғымы, мәні мен
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...6
1.2. Лизингтің жіктемелік белгілері мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3. Кәсіпкерлік қызметтегі лизингтік операциялардың
артықшылықтары мен
кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтегі лизингтік
операциялардың даму жағдайы және Қазақмыс АҚ-ң экономикалық сипаттамасы
2.1 Қазақстандағы кәсіпкерліктегі лизингтің қазіргі жағдайын
экономикалық саралау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.2 Қазақмыс АҚ-ң экономикалық жағдайын бағалау ... ... ... ... 22
2.3 Кәсіпкерліктегі лизингтік операциялардың экономикалық
тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3. Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін арттыруда лизингті қолдану
мүмкіндіктерін арттыру жолдары
3.1. Дамыған елдер тәжірибесіндегі кәсіпкерлік қызметте лизингтік
операцияларды жетілдірудің ерекшеліктері мен
тиімділігі ... ... 28
3.2. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметті
жандандырудағы лизингті дамыту
тетіктері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 30
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..34
Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Кіріспе
Қазақстан экономикасының барлық салаларында нарықтық қатынастарға
негізделіп жүргізілген реформалар тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз
етуге бағытталғандықтан, қазіргі уақытта ҚР-ның экономикасының алдындағы
маңыздылығы өте жоғары міндеттердің бірі соңғы жылдары өз уақытында
жасалынған құрылымдық реформалардың және тиімді жүргізілген экономикалық
реттеудің арқасында қол жеткізілген макроэкономикалық көрсеткіштерге
тұрақтылық және жаңа сапалық сипат беру. Сондықтан да ҚР Президентінің
Қазақстан халқына арнаған 2006 жылдың 1-наурызындағы дәстүрлі Жолдауында
экономиканы әртараптандыруға бағытталған индустриалды-инновациялық
стратегияны іске асыру қажет деп айқындалып беруі бекер болмаса керек.
Қазіргі кезде біздің мемлекетіміз бәсекеге қабілетті экономиканың
үлгісін таңдай отырып, бәсекелестікке қарымы мол басым салаларды, яғни
отандық өндірісті дамытуға кірісе бастады. Ал отандық өндірісті, сол арқылы
отандық өнімдердің ішкі және сыртқы нарықтардағы бәсекелестік
қабілеттілігін дамытудың маңызды шарттарының бірі өндіріске ғылым мен
техниканың соңғы жетістіктерін енгізу негізінде оған қызмет көрсететін
негізгі құралдардың сапалық жағдайын жоғарылату болып табылады. Себебі,
нарықтық экономика жағдайында жұмыс істейтін кәсіпорындардың бәсекелестік
қабілеттілігі және өндірілген өнімдері мен көрсетілген қызметтерінің
сапасы, көбінесе олардың пайдаланатын негізгі құралдарының технологиясы
қаншалықты деңгейде қазіргі заман талаптарына сай екендігіне байланысты.
Сондай-ақ, бізге ұзақ мерзімді тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз
етудің классикалық факторларының бірі өндірістік база немесе өндірістік
аппарат болып саналатындығы да белгілі. Сондықтан да, бүгінгі күнгі
мемлекеттің ұзақ мерзімді болашақтағы стратегиялық мақсаты ҚР-ның тиімді
және тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз етуге қабілетті өндірістік
базаны құру болып табылады. Осы арада Қазақстанның барлық негізгі
құралдарының шамамен 50-70% -ға дейінгі мөлшерінің ескіргенін және жақын
уақыт аралығында жаңартуды талап ететінін ескере кеткен жөн. Пайдаланылуда
жүрген негізгі құралдардың өте көп бөлігінің ескіруі және өнеркәсіптің
өңдеу салаларына жұмсалып отырылған инвестициялар көлемінің өте төменгі
деңгейі отандық өнімдердің бәсекелестік қабілеттіліктерінің төмендеуіне
әкеліп соғады. Қазіргі кезде еліміздің ұлттық банктік жүйесінің экономика
салаларының несиелік ресурстарға деген қажеттіліктерін қанағаттандыру
мүмкіндіктері жылдан-жылға жоғарылағанымен, банктік несие есебінен
кәсіпорындардың негізгі құралдарын жаңарту қажеттіліктерін толық
қанағаттандыру мүмкін емес. ҚР Қаржы министрлігінің мәліметтеріне сүйенсек
еліміздегі кәсіпорындардың негізгі құралдарын жаңарту үшін қазіргі таңда
800 млрд. теңгеден аз емес мөлшерде инвестициялар талап етіліп отыр.
Бүгінгі күні бұл көрсеткіш барлық коммерциялық банктерден бөлінген несиелер
көлемінен шамамен екі есеге жуық жоғары. Осындай тығырықтан шығудың негізгі
жолы, автордың пікірінше, лизингтік қатынастарды негізгі құралдарды
инвестициялаудың тиімді, ыңғайлы құралы ретінде дамыту болып табылады.
Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру қарсаңында, отандық өндіріс орындары
мен кәсіпорындардың өндірген өнімдері халықаралық сапа талаптарына сай,
жоғары бәсекеге төтеп беруі қажет. Міне бұл мәселелерді шешудің бірден бір
тиімді жолы – лизинг.
Еліміздегі лизингтік қызметпен айналысушыларға мемлекет көптеп қолдау
жасауда. Ол бір жағынан лизингтік компания өз қызметін жандандыру арқылы
кәсіпкерлікті дамытуға, жұмыс бастылық мәселелерін шешсе, екінші жағынан
лизинг беруші компаниялардың қызметін пайдалану арқылы, еліміздің көптеген
кәсіпорындары өз құрал жабдықтарын жаңартуға және сол арқылы өз қызметін
дамытуға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде әлемдік тәжірибеде, лизингтік қатынастар экономиканың
нақты секторына инвестиция тартудың негізгі құралдарының бірі бола отырып,
прогрессивті технологиялар негізінде ескірген өндірістік базаны жаңартуға
және шаруашылық субъектілері үшін тиімді шарттармен негізгі өндірістік
қорларды сатып алуға мүмкіндіктер беретін инвестициялық қызметтің ерекше
түрі ретінде кең түрде танылуда. Мысалға, АҚШ және Европа елдеріндегі
лизинг ең тиімді, жоғары икемді қаржы механизмі ретінде қарастырылады.
Бүгінгі таңда инвестициялардың жалпы көлеміндегі лизингтік
операциялардың үлесі тек 2% ғана құрап отырғандығын, ал шет елдерде бұл
көрсеткіш 15-30% аралығында екендігін және Қазақстан экономикасының
дамуының қазіргі кезеңі үшін лизингтік қатынастарды дамытудың өте өзекті
болып табылатындығын ескерсек, сол қатынастардың қазіргі жағдайын талдау
және оларды дамыту жолдарын айқындау, жетілдіру қажеттілігі туындайтыны
түсінікті.
Осы курстық жұмысты жазудағы автордың басты мақсаты – ол ҚР-
дағы кәсіпкерлік қызметтегі лизингтік қатынастардың қазіргі жағдайын
саралау мен бағалау, сонымен қатар оларды ары қарай дамыту тетіктерін
айқындау және жетілдіру жолдарын ұсыну болып табылады. Сонымен бірге,
курстық жұмыста қойылған басты міндеттер келесідей:
• кәсіпкерлік қызметегі лизингтің орнын анықтау;
• ҚР-дағы лизингтің қазіргі жағдайын талдау;
• лизингтің экономикалық тиімділігін бағалау;
• лизингтік операциялар бойынша дамыған елдер тәжірибесін
қарастыру;
• лизингті жетілдіру тетіктерін ұсыну.
Бұл курстық жұмыстың зерттеу аясы – ҚР территориясындағы лизингтік
операциялармен айналысатын барлық кәсіпорындар.
Сонымен қатар, бұл курстық жұмысты жазу барысында автор нормативтік-
құқықтық құжаттарды, заңдарды, әр түрлі оқулықтарды, баспасөз басылымдарын
және интернетті пайдаланған.
1 Кәсіпкерлік қызметтегі лизингтің орны
1.1. Лизинг ұғымы, мәні мен маңызы
Бүгінде елімізде құқықтық реформалар барысында көптеген өзгерістер
болып жатыр. Әр түрлі заңдар қабылданып, құқықтық мемлекетімізді нығайта
түсер түбегейлі шаралар жүргізілуде. Сондай өзгерістердің бірі, еліміздің
нарықтық экономикаға көшуімен ілесіп келген күрделі құбылыстардың бірі –
лизинг ұғымының кәсіпкерлік қызметтегі кең орын алуы.
Қазіргі кездегі нарықтық экономиканың заңына байланысты еніп отырған
бұл ұғымның маңызы зор. Лизинг – әлем экономикасында шапшаң дамып келе
жатқан қызметтер шеңберіндегі коммерциялық, кәсіпкерлік қызметінің
салыстырмалы жүйеде жаңа түрі деп айтуға болады. Бүгінгі күнде кез келген
кәсіпорын үшін ең басты мәселелердің бірі – ол жоғары сапалы, бәсекеге
қабілетті өнім шығаруға қажетті негзігі құралдар және олардың моральдық,
физикалық жағдайы. Бұл мәселелерді шешудің ең тиімді жолдарының бірі лизинг
болып табылады.
Бүгінгі күнде лизинг түсінігі шет ел және отандық әдебиеттерде де,
кәсіпкерлік қызмет тәжрибесінде де кең қолданылады. Лизинг термині
ағылшынның to leasе деген етістігінен шыққан, мағынасы жалға алу.
Алғашқы лизингтік келісім-шарт шамамен 1066 жылы пайда болған деп
есептелінеді. Ал қазіргі лизинг ұғымын Белл компаниясының
операцияларымен байланыстырады (1877 жыл). Бірақ, лизингтік операция
өзінің қызметінің негізі болатын компания алғаш рет 1952 жылы Сан-Франциско
қаласында құрылған болатын. Ол – ағылшын компаниясы Юнайтед стейтс лизинг
корпорейшин (қазіргі уақытта ол Юнайтед стейтс лизинг интернешнл). Содан
бері лизинг ұғымы дәстүрлі түрде Америкада ойлап табылған деп
есептелінеді
Лизигтің қаржы-коммерциялық, құқықтық және техникалық аспектілері
бар. Қазіргі экономикалық, қаржылық әдебиеттерде шамамен 100-ден астам
анықтамалары бар.
Лизингтік қызмет біздің елде инвестициялық қызметтің бір түрі болып
саналады, яғни негізгі құралдарды сатып алып, оны лизингке беру . Басқаша
айтқанда лизинг — бұл лизинг беруші тарапынан уақытша бос қаржысын
лизинг алушы экономикасына салу, яғни инвестициялау болып табылады.
Келісім шартта көрсетілген негізгі құралдарды лизинг беруші сатушыдан
сатып алып, оны лизинг алушыға құнын айлап өтеу негізінде
пайдалану құқығы мен кәсіпкерлік мақсатына қолдануға береді. Лизинг
беруші негізгі құралдарды сатып ала отырып, сол құралдардың
болашақта лизинг алушымен пайдалануын қаржыландырады, ал сосын өз
шығындарын лизингтік төлемдер арқылы толтырып отырады. Нәтижесінде
лизинг берушінің инвестициялық қызметі негізінде лизинг алушының
негізгі құралдар құрамы толығады .
Әлемнің көптеген елдерінде лизингтік қызмет инвестициялық
бағытталғандығымен сипатталады. Дегенмен, лизинг механизімінің мәнін
түсінуде әр елде түрліше өзгешліктер бар. Көп жағдайда лизингті жалға беру
ретінде түсінеді немесе құрал-жабдықтың, көлік құралдарың, өндіріс
объектілерінің ұзақ мерзімді жалға берілуі ретінде түсінеді. Бұлай лизингке
анықтама беру оның мән мағынасын толық ашпайды. Лизинг қаржылық
ерекшелігімен жалға беруден ерекшеленеді. Лизинг алушы – бұл ұзақ мерзімге
пайдалануға тек құрал-жабдықты ғана емес, сонымен бірге меншік құқығымен
байланысты міндеттерді өз мойнына алады:мүлікке төлем,мүліктің кездейсоқ
бүлінуіне байланысты өтемдер, оларды сақтандыру мен техникалық қызмет
көрсетуге төлемдер. Лизинг затына деген меншік құқығы лизинг берушіде
қалады. Лизинг алушы жалға алушы сияқты әр айда оны пайдаланғаны үшін емес,
оның толық құнын өтеу үшін төлем төлейді. Лизингке алынған заттың бүлінуі
немесе жойылуы лизинг алушы міндетттерінен босатпайды. Сонымен бірге жалға
алғанда екі жақты келісім шарт жасалады, ал лизингке алғанда екі немесе
оданда көп жақты келісім шарт жасалады. (№1,2 сурет )
Жалға беруші Жалға беру келісімі
Жалға алушы
1-сурет – жалға беру келісім–шарты
Жабдықтаушы сатып алу келісімі Лизинг беруші жал келісімі Лизинг алушы
2-сурет – лизинг келісімі
Экономикалық қарым-қатынаста лизинг көп жағдайда қаржылық операция
түрінде қарастырылып, қор салымының бір түрі деп түсінеді. Кез келген
лизинг келісімінің негізгі өзегі –қаржылық, несиелік операциялар болып
табылады.
Әртүрлі саладағы мамандар (юристер, коммерсанттар мен кәсіпкерлер,
маркетолог, банкирлер, сыртқы экономикалық сала қызметкерлері ) лизингті
инвестициялық-банктік немесе жалгерлік кейде іскерлік қызметке жатқызады.
Кейбір жағдайда лизинг сауда–қаржылық немесе қаржылық–экономикалық операция
ретінде жүреді. Австралиялық бизнесмен Вольфганг Хойлер өзінің Европадағы
бизнесті қалай жасау керек деген кітабында мынадай сұрақ қойған: Лизинг –
жалдау келісім шарты ма, әлде несие келісімі ме? - жауап: Жалпы лизинг
ерекше келісім, жоғарыда аталғанның екеуін де қамтиды.
Е. Кабатов, Е. Чекмаров, В. Перов сияқты Лизинг түсінігін кеңінен
талқылаушылардың көзқарасы бойынша, лизинг – бұл күрделі, кешенді
келісімдік қатынас, өйткені онда екі немесе оданда көп келісімдер қамтылады
( сату –сатып алу және мүлікті жалға беру келісімдері) . Е.Чермаковтың
тұжырымы бойынша: мүлікті жалға беру – лизинг мәнінің өзегі болып табылады.
Ал қосымша қызметті мүлікті сату–сатып алу қатынастары атқарады.
Экономикалық мәні бойынша лизинг – қаржылық операцияның жаңа түрі ретінде
қарастырылады. Егер лизингті белгілі бір уақытқа қайтару негізінде жалға
алатын болсақ, онда біз оны негізгі құралдарға жасалған тауарлық несие
ретінде қарастыруымыз керек. Лизингтік қатынастарға көп жақтылық тән деп
тұжырымдаған ғалымдардың көзқарастары лизингтік қатынастардың экономикалық
мәнін ашуға неғұрлым жақын келеді. Лизингтік қатынастар кезінде көп
жақтылықты мынадан көруге болады: біріншіден, лизингтік қатынастар лизингке
алушы мен лизингке беруші үшін негізгі капиталға қаражаттар салуды
көрсетеді, сол арқылы оны инвестициялаумен ұқсастыруға болады. Екіншіден,
лизингтік қатынастардың қаржылық жағы лизингке алушы үшін оны ұзақ мерзімді
активтерді сатып алуды несиелеу нысаны, яғни дәстүрлі банктік несиенің
альтернативі ретінде қарастыруға мүмкіндіктер береді. Үшіншіден, лизингтік
қатынастар қаржыландыруды ұйымдастыру нысаны бойынша лизингке алушы үшін
оның сыртқы түрі бойынша тауарлық несиемен ұқсас, себебі, лизинг тауарлық
несие сияқты саудалық және несиелік келісімдердің байланысын көрсетеді.
Төртіншіден, лизингке беруші мен коммерциялық банк арасында несиелік
қатынастар пайда болғандықтан, лизингтік қатынастардың мәні дәстүрлі
несиелік келісім ретінде көрінеді. Міне, сондықтан да, осы аталған
элементтердің барлығы өз беттерінше жеке дара жұмыс істей алмайды, олар тек
лизингтік қатынастардың күрделі құрылымын көрсететін біртұтас жиынтық
ретінде ғана іске асырылады.
Лизинг жалпы экономиканың және кәсіпкерліктің дамуына бірнеше бағытта
әсер етеді:
- лизинг қаржылық қызмет көрсету нарығында қосымша бәсекелестік туғызып,
қаржылық қызмет нарығын кеңейтеді, ал ол өз кезегінде кәсіпкерлік
субъектілері үшін қолайлы жағдай жасауға мүмкіндік береді;
- лизинг шағын және орта бизнесті дамтуға әсер етеді, яғни қосымша қаржысы
болмаған жағдайда негізгі құралдарды пайдалануға немесе оларды жаңартуға
мүмкіндік береді;
- лизинг ұзақ мерзімді қаржыландырудың бір түрі болғандықтан, капитал
салымдар көлемін көбейтеді;
- лизинг көбінесе банк несиесінің баламасы болып табылағандықтан,
кәсіпорындарға банк алдындағы міндеттемесінің көбеймеуіне жол береді;
- лизинг негізгі құралдарды тез арада жаңартудың бір түрі (қосымша
қаражаттар тарту мүмкіндігі арқасында);
- сондай-ақ лизинг, сатушылар үшін тауарларын өткізудің бір жолы болып
табылдаы;
- Аристотель де өз кезегінде лизинг қасиеттерінің артықшылығын
мойындаған, яғни оның айтуы бойынша : Байлық иеленуде емес,
пайдалануда, басқаша айтқанда пайда табу үшін мүлік міндетті түрде өз
меншігіңде болуы қажет емес, тек оны пайдалана алу қажет. Ал пайдалану
құқығы - бұл лизингтің басты қасиетінің бірі .
Сонымен, лизингтік қатынастар – бұл лизинг объектілерін
пайдаланушыларды қажетті өндіріс құралдарымен дер кезінде және тиімді түрде
қамтамасыз етуге бағытталған жалға беру, несиелік, саудалық қатынастардың
жиынтығы болып табылатын кәсіпкерлік және инвестициялық қызметтердің бір
түрі және лизингке беруші мен лизингке алушының, сонымен бірге лизингке
беруші мен сатушының арасындағы серіктестік қатынастар.
1.2 Лизингтің жіктемелік белгілері мен түрлері
Лизинг түрлерінің жіктелуі отандық және шет елдік тәжрибе мен теорияда
айтарлықтай салмақты зерттеліп жатыр. ҚР-сының Қаржылық лизинг туралы
заңында лизингтің (қаржылық лизингтің) 6 түрі көрсетілген, оны келесі
суреттен көруге болады.
3-сурет – лизинг түрлері
1) Қайтарымды лизинг – бұл лизингтің бір түрі, мұнда сатушы лизинг
затын лизинг берушіге мынанадай шартпен сатады: өзіне(яғни сатушыға)
лизинг алушы ретінде мүлікті қайтару.
2) Қайтара лизинг – лизингтің бір түрі, келісім шарт уақытысының бітуімен
немесе оны тоқтатумен байланысты лизинг беруші меншігінде қалған
лизинг затын басқа лизинг алушыға беру.
3) Банктік лизинг – мұнда лизинг беруші ретінде банк қарастырылады.
4) Толық лизинг – ағымдық, техникалық жөндеу жұмыстары лизинг берушімен
жүргізіледі.
5) Сублизинг – бұл лизингтің түрінде лизингке алынған құрал-жабдықты
лизинг алушы (сублизинг беруші) үшінші жаққа (сублизинг алушыға)
кәсіпкерлік мақсатта, сублизинг келісім шартымен, әр айда төлем төлеу
міндеттемесімен уақытша пайдалануға береді.
6) Таза лизинг – ағымдық, техникалық жөндеу жұмыстары лизинг алушымен
жүргізіледі.
Сонымен қатар, лизингтің түрлерін көрсеткенде оның жіктелу
белгілеріне сүйенеміз. Жіктемелік белгілеріне жататындар:
- операция өтететін нарық секторы
- қатысушылардың құрамы
- лизингке берілетін мүлік түрі
- мүліктің ақталу дәрежесі
- амортизация жағдайы
- жалға алынатын мүлікке көрсетілетін қызмет көлемі
- салықтық және амортизациялық жеңілдіктер
- лизингтік төлемдер сипаты
Лизингтік операция өтететін нарық секторына сәйкес лизингтің негізгі
екі түрі көрсетілген: ішкі және халқаралық. Ішкі лизингті жүзеге асырғанда
лизинг беруші және алушы, сатушы (жабдықтаушы) ҚР резиденттері болуы керек.
Ішкі лизинг ҚР заңымен реттеледі. Халқаралық лизингті жүзеге асырғанда
лизинг беруші немесе алушы ҚР бейрезиденті болуы мүмкін. Егер, лизинг
беруші ҚР резиденті болса, онда лизинг заты ҚР резидентінің меншігі болып
саналып, лизингтік келісім шарт ҚР заңнамасымен реттеледі. Ал керісінше
жағдайда халықаралық келісім шарт сыртқы экономикалық қызмет аясында
реттеледі. Сонымен қатар, халықаралық лизинг өз кезегінде екіге бөлінеді:
импорттық лизинг – лизинг беруші шетелдік мемлекет болған жағдайда;
экспорттық лизинг – лизинг алушы шетелдік мемлекет болғанда.
Жалға алынатын мүлікке көрсетілетін қызмет көлемі бойынша лизигтің
келесідей түрлері бар: таза, толық және ішінара лизинг. Таза лизинг кезінде
лизинг алушы лизинг затына көрсетілетін қызмет бойынша барлық шығындарды өз
мойнына алады. Ал толық лизингте шығындар толығымен лизинг берушіге
жүктеледі. Егер лизинг беруші бұл функцияның белгілі бір бөлігін ғана
атқарса, онда ол ішінара лизинг болады.
Келісімге қатысушылардың құрамына байланысты лизингтің тікелей,
қайтарымды, жанама, бөлінген және сублизинг атты түрлері бар. Мүлік иесі
(жабдықтаушы) өз бетінше объектіні лизингке берген жағдайда тікелей лизинг
жүзеге асырылады. Мұндай жалгерлік келісім шарт көбіне тікелей өндіруші
фирмамен жасалады. Өз өнімдерін лизинг арқылы ұсынатын ірі өндірушілер,
яғни: IBM, XEROX, GATX, сондай ақ авиациялық, кеме жасаушы және автокөлік
жасаушы ірі компаниялар жатады. Мысалға автокөлік нарығының лидері
Драймлер-Крайслер концерні және BMW концерні бірнеше жетекші лизингтік
компаниялардың құрылтайшысы болып табылады. Сол компаниялар арқылы дүние
жүзінің көптеген елдерінде өз өнімдерін өткізеді.
Қайтарымды лизинг – өзара байланысқан келісімдер жүйесі. Мұнда құрал
жабдық иесі өз мүлкін лизингтік компания, банк немесе инвестициялық қорға
сатады, сонымен қатар бір мезгілде сатып алушымен ұзақ мерзімді жалға алу
келісім шартын жасайды. Сонда сатып алушы лизинг беруші ретінде, ал сатушы
лизинг алушы ретінде анықталады. Мұндай операциялардың нәтижесінде құрал
жабдықтың иесі ғана өзгереді, ал оны пайдаланушы бұрынғысынша өзгермейді,
тек қосымша қаржыландыруға ие болады. Инвестор шын мәнінде оның бұрынғы
иесін несиелендіреді, нәтижесінде мүлікке меншік құқығын алады. Мұндай
операциялар көбінесе іскерлік құлдырау жағдайында қолданылады, кәсіпорын
қаржылық жағдайын тұрақтандыру мақсатында.
4–сурет — қайтарымды лизинг операциясын жүргізу суреті
Жанама лизингте мүлікті лизингке беру делдал арқылы жүзеге асырылады.
Бұл операцияға жабдықтаушы, лизинг беруші және алушы жеке өз атынан
қатысады.
Бөлінген лизинг – көпжақтың қатысуымен жасалатын лизинг. Ірімасштабты,
күрделі объектілерді қаржыландыру формасы ретінде кең тараған. Сонымен
бірге, лизингтің бұл түрі бірнеше жабдықтаушы, лизнинг беруші мен
сақтандыру компанияларының қатысуымен және бірқатар банктердің несие
қаражаттарын тарту арқылы болатын топтық немесе акционерлік лизинг деп те
аталады. Бұл лизинг түрінің басты ерекшелігі: лизинг беруші лизинг
объектісін сатып алуға қажет қаржының белгілі бір бөлігін ғана қамтамасыз
етеді (акция шығару арқылы). Ал қалған бөлігі несие берушілер көмегімен
(банктер, басқа да инвесторлар) қаржыландырылады.
5-сурет — леверидж-лизингі
Сублизинг – бұл лизингте лизинг алушы (сублизинг беруші) алынған құрал-
жабдықты үшінші жаққа (сублизинг алушыға) лизингке береді. ҚР Қаржы
лизингі туралы заңына сәйкес, құрал-жабдықты сублизингке беру үшін жазбаша
түрде лизинг берушінің келісімі болуы қажет. Лизинг алушы құрал-жабдықты
пайдалану құқығын үшінші жаққа бергеніне қарамастан, лизинг беруші алдында
лизинг келісім шартында көрсетілген өз міндеттемелері бойынша жауапты болып
қала береді. Сублизинг келісімі лизинг келісімінің мерзімінен аспайтын
мерзімге жасалуы керек.
6-сурет – сублизинг
Лизингке берілетін мүлік түрі бойынша лизингтің мынандай түрлері бар:
жылжымалы мүлік лизингі (құрал-жабдықтар, техника, автомобильдер, ұшақтар
т.б.). лизинг заты жаңа немесе бұрын пайдаланылған болуы мүмкін.
жылжымайтын мүлік лизингі (ғимарат, құрылыс).
Мүліктің ақталу дәрежесіне байланысты мынандай түрлері бар: толық
ақталып шығатын лизинг — лизингтік келісім-шарт мерзімі кезінде мүліктің
амортизациясы толық немесе шамамен толық жүргізіледі, соған сәйкес лизинг
берушіге мүліктің құны төленеді; толық емес ақталып шығатын лизинг – бір
лизингтік келісім-шарт мерзімі кезінде мүліктің белгілі бір мөлшерінің
амортизациясы жүргізіледі.
Мүліктің амортизациясына байланысты келесідей түрлері бар: қаржылық
лизинг — ұзақ мерзімді келісім, мұнда жалдау төлемінің есебінен мүліктің
амортизациялық төлемдері толық төленеді. Мұнда келісімді мерзімінен бұрын
тоқтатуға болмайды, сондай-ақ мерзімдік төлемдер – сатып алу, жеткізу
шығындарын және пайданы қамтиды. Бұл келісімде мерзімі біткен уақытта,
мүлікті жеңілдік бойынша немесе қалдық сомасы бойынша сатып алу
қарастырылған. Қаржы лизинг обьектісіне тұрғын үй (жер ғимарат,
құрылғылар), өндірістің ұзақ мерзімді құралдары.;
оперативті лизинг – бұл ағымдағы аренда келісімі, әдетте мұндай
келісім мерзімі, алынған мүліктің амортизация мерзімінен аз болып келеді.
Сондықтан келісім бойынша белгіленген жалгерлік төлем мүліктің толық құнын
өтей алмайды, нәтижесінде мүлікті бірнеше рет лизингке беруге тура келеді.
Оперативті лизингттің негізгі ерекшелігі – лизинг алушының келісімді
мерзімінен бұрын тоқтатуға құқықығы бар.Оперативті лизинг обьектілері болып
тез ескіретін құрал-жабдықтар (компьютер, көшірме құралдары, әр түрлі
оргтехникалар) кіреді. Жалпы оперативті лизинг талаптары лизинг алушыға
тиімді, өйткені лизинг алушының келісімді мерзімінен бұрын тоқтату құқығы
оған ескірген, тозған негізгі құралдарын жаңа технологиялық құралдар мен
ауыстыруға мүмкіндік береді.
Кемшілектері : басқа лизинг түрлеріне қарағанда айтарлықтай жоғары
арендалық төлем, алдын ала аванс төлеу талабы, арендалық келісім шартта
келісімді мерзімінен бұрын тоқтатқан жағдайда айып пұл төлеу туралы
тармақтың болуы.
Салықтық және амортизациялық жеңілдіктерге байланысты: жеңілдіктері
бар лизинг және жеңілдіктері жоқ лизинг деп бөлінеді.
Лизингтік төлемдер сипатына сәйкес лизингтің келесідей түрлері бар:
ақшалай(төлемдер ақша формасында жүргізілген жағдайда), компенсациялық
(егер төлемдер тауар, қызмет формасында жүргізілсе) және аралас
лизинг(жоғарыда аталған лизингтің екі түрі де қолданылған жағдайда).
1.3. Кәсіпкерлік қызметтегі лизингтік операциялардың артықшылықтары мен
кемшіліктері
Лизинг – барлық лизингтік операцияға қатысушылар үшін өзекті мәселе.
Лизингтік операция белгілі бір мүлікті өз меншігіне иелену құқығына және
оны пайдалану құқығына негізделген. Қызметтің экономикалық формасы ретінде
лизингтік операция әмбебап болып табылады, ол өз құрамына несие, жалға беру
және инвестиция элементтерін біріктіреді. Бұл орайда лизинг лизингтік
операцияға қатысушы тараптарға келесідей артықшылықтар береді.
Лизинг алушы үшін:
- лизинг 100%-ды қаржыландыруды қамтамасыз етеді және қарыз сомасының
түгелімен бірден қайтаруын талап етпейді;
- тиімді, рентабельді жобасы бар кәсіпкерге бірден көп көлемді қаржы
шығындамай-ақ, құрал-жабдық алып, өз өндірісін бастауға мүмкіндік
береді;
- лизинг несие алуға мүмкіндігі жоқ шағын кәіспорындарға өте тиімді,
икемді қаржыландыру көзі болып таблады, келісім шарт лизинг алушының
өзіндік ерекшеліктерін ескеріп жасалуы мүмкін;
- қарызды өтеудің ыңғайлы және икемді схемасын қарастыруға болады;
- лизингте активтерді алу және қаржыландыру мәселелері бірден шешіледі;
- лизингтік төлемдер тұрақты график бойынша төленетіндіктен лизинг алушы
өзінің шығындары мен табыстарын үйлестіруге мүмкіндігі болады. Бұл
қаржылық жоспардың тұрақтылығын қаматамасыз етеді;
- кәсіпорын мүлкіне салынатын салықты азайтады, яғни алынған мүлік
жалгерлік мерзімі бітпегенше көп жағдайда жалға берушінің балансында
тіркеледі.
- ҚР Қаржы лизингі туралы заңына сәйкес барлық жылжымалы мүлік құралына
жататын, лизинг объектісі болып табылатын (негізгі құралдардар активті
бөліміне қатысты) 3 коэфицент бойынша негізгі құралдарға жеделдетілген
амортизациялық әдіс қолдануға рұқсат етілген.
- лизинг алушының бухгалтерлік есебі жеңілдетіледі.Өйткені негізгі
құралдар бойынша амортизациялық аударым, салық төлеу және қарызды
басқару есебі лизингтік компаниямен жүргізіледі.
Лизинг беруші үшін :
- лизингтік компания инвестор сияқты капиталға салған салымы үшін
лизингтік кіріс алады. Мұнда тәуекелдік әдеттегі несие беруге қарағанда
төменірек болады.
- төлемдер толық өтеліп біткенше лизинг беруші заңды иесі болып табылады.
Төлемді төлеу тәртібі бұзылған жағдайда құрал-жабдықты қайтарып алуға
құқығы бар.
- лизинг алушының банкроттық жағдайында да лизинг берушінің құрал жабдықты
қайтарып алып, өз міндеттемелерін өтеуге болады.
- лизинг беруші лизинг алушыға бақылау жасау мүмкіндігі төмен ақшалай
қаражат бермейді. Керісінше оған тікелей өндіріс құралдарын береді.
- қаржылық лизинг (3 жылдан кем емес) арқылы алған кірісіне салық
төленбейді.
- лизинг беруші кеден баждарын төлеуден босатылады, ҚР территориясына
алыпкелінетін лизингке беру мақсатындағы құрал жабдықтар салықтан
босатылады.
Лизингтік мүлікті сатушы үшін:
- өзінің тауарын өткізудің басқа да мүмкіндіктеріне ие болады, яғни лизинг
арқылы өткізу нарығы кеңейеді;
- лизингке берілген құрал-жабдықтың бөлшек құралдарын сату арқылы, оларды
жөндеу, модернизациялау жұмыстары арқылы кіріс көбейеді;
- лизингтік операцияны сатушы тәуекелдігі аз операция ретінде қарастырады,
өйткені лизингтік төлемдер арқылы мүліктің құнын қайтарудағы бар
тәуекелді лизинг беруші өз мойнына алады.
Мемлекет үшін:
Қалыптасқан экономикалық жағдайда инвестициялық жандандыру
мәселесінде лизингтің даму қажеттілігі мемлекет үшін ең өзекті мәселелердің
бірі.
- бұл қаржы құралы, инвестициялық қызмет үшін барлық қаржы қаражатын
жұмылдыруға мүмкіндік береді;
- өз механизімі арқылы инвестициялық ресурстардың өндірісті қайта
жабдықтауға жұмсалуына кепілдік береді.
- мемлекет лизингтік қызметті қолдау арқылы, мысалға салық жеңілдіктері
инвестициялауды қаржыландыруға бюджеттік шығындарды айтарлықтай
азайтады. Әсіресе шағын кәсіпорын лизингті пайдалану арқылы өз
кәсіпкерлік қызметінің дамуы, қосымша жұмыс орындарының ашылуына және
тағы сол сияқты көптеген әлеуметтік – экономикалық мәселелердің
шешілуіне ықпалын тигізеді.
Сонымен қатар лизингтің обьективті кемшіліктері бар. Олардан
келесілерді атап көрсетуге болады:
- Инфлияцияның елеуі өзгерісі жағдайында лизинг алушыға құрал- жабдықты
қалдық құн бойынша сатып алу тиімсіз болуы мүмкін.
- Қаржылық лизинг алғанда ҒТП нәтижесінде моральді тозуы мүмкін, бірақ
лизингтік төлемдер келісім шарт мерзімі біткенше төленеді.
- Лизингтік келісімге қатысушылар санының көп болуы лизингтік операцияны
ұйымдастыруда қиындық туғызады, яғни әкімшілік шығындар мен лизингтік
келісімді дайындауға кететін уақыт шығыны.
- Лизинг берушіге құрал жабдықтың моральді тозу тәуекелі жүктеледі(әсіресе
лизингтік келісім мерзімі оның амортизациялық мерзімінен аз болса), ал
лизинг алушы үшін лизинг арқылы алған мүлік құны оны сатып алған кездегі
құнынан жоғары болады.
- Егер, лизингке алынған құрал- жабдық жұмыстан шығып қалса (бұзылу, сыну)
да лизингтік төлемдер толығымен төленеді.
- Банк кредиті мен салыстырғанда лизингтің қымбаттылығы. Бұл жағдайды
былай түсіндіруге болыды, яғни лизинг беруші жоғары комиссиондық төлем
алады, өйткені оған берілген негізгі құралдың тозу тәуекелі жүктеледі.
Сонымен бірге лизинг алушы келісімді бұзған жағдайда ескіген құрал
жабдықпен қалу тәуекелі де бар. Ал ескірген құрал жабдықты екінші рет
лизингке беру мүмкіндігі төмен.
2. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтегі
лизингтікоперациялардың даму жағдайы және Қазақмыс АҚ-ң экономикалық
сипаттамасы
2.1.Қазақстандағы кәсіпкерліктегі лизингтің қазіргі жағдайын
экономикалық саралау
ҚР-дағы лизингтік қызмет нарығы 2000 жылдан бастап белсенді дами
бастады.
2000 жылы ҚР-ның территориясында 5 лизингтік компания жұмыс істесе, ал
2004 жылдың 1 шілдесіне сәйкес 15 лизингтік компания тіркелген болатын.
Оның оны Алматы қаласында орналасқан, олар: Альфа-Лизинг, Альянс
Лизинг, АТФ лизинг, БТА лизинг, Казтранслизинг, Медикал лизинг
Групп, Нұр-инвест, Темірлизинг, Халық лизинг, Центрлизинг.
Астана қаласында Агромашлизинг, Зерновая лизинговая компания,
Астана Финанс және КазАгроФинанс сияқты компаниялардың басты офистері
орналасқан.
Сонымен бірге, бір лизингтік компания Қарағанды қаласында орналасқан.
7-сурет – аймақтардың лизингтік операциядағы үлесі 2004 ж.
Ал 2005 жылы Қазақстанда 20-ға жуық лизингтік компания тіркелген
болатын, оның 8-і жергілікті банктердің еншілес компаниялары болып табылады
және олар жалпы лизинг көлемінің 51%-ын құрайды. Ал КазАгроФинанс
лизингтік компаниясы 26%-ын иемденіп отыр. 2004 жылмен салыстырғанда
Петропавловск және Көкшетауда лизингтік компаниялар пайда болды.
2004 жылмен салыстырғанда 2005 жылы лизингтік компаниялар санының
шамамен 33%-ға өскенін байқауға болады.
8-сурет – 2005 жылдағы аймақтардың лизингтік операциядағы үлесі
Қазіргі уақытта лизингтік құрылым негізінен коммерциялық банктерден,
қаржылық-лизингтік компаниялардан, шет елдің қатысуымен құрылған бірлескен
лизингтік компаниялардан және ұсақ фирмалардан тұрады. Еліміздегі лизингтік
компанияның көбеюі лизигнтік индустрияның нақты дамуына және ауыл
шаруашылығы мен шағын кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдай жасайды.
9-сурет – 2002-2004 жылдардағы лизингтік қызмет нарығының көлемі
Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 2002 жылы ҚР-да бекітілген
лизингтік келісімдердің жалпы құны шамамен 21,1 млн. АҚШ долларын құраған.
Ал 2003 және 2004 жылдары бұл көрсеткіш сәйкесінше 85млн. АҚШ доллары және
230 млн АҚШ долларына дейін жеткен. Яғни, 2002 жылмен салыстырғанда 2003
жылы 4 есеге, ал 2004 жылы шамамен 11 есеге көбейгенін байқауға болады.
Бұдан лизингтік қызметтер нарығы осындай қарқынмен дамыса, болашақта үлкен
жетістіктерге қол жеткізіледі деген болжам жасауға болады.
Негізгі құралдарға салынған инвестициялар экономиканың ұлғаймалы ұдайы
өндірісінің даму болашағын көрсететіндіктен, жалпы елдегі негізгі
құралдарға салынған инвестициялардағы лизингтің үлесіне бағалау жүргізілген
1-Кесте. Негізгі қорға салынған инвестициядағы лизингтің үлесі
Көрсеткіштер 2004 жыл 2005 жыл ауытқуы
+- %
7797,4 8449,7 652,3 108,4
Негізгі құралдарға
салынған инвестиция
млн долл. 21,1 85,0 63,9 4 есе
Лизинг көлемі, млн 0,26 1,01 0,75 4 есе
АҚШ долл
Лизингтің үлесі, %
Талдау жасау барысында ҚР-дағы лизингтік нарық көлемінің жыл сайын
өсіп отырғанына қарамастан, оның инвестиция көлеміндегі үлесінің басқа
елдермен салыстырғанда өте төмен болуы байқалды. Мысалға, Ресейде бұл
көрсеткіш 4-5% құраса, ал дамыған мемлекеттерде 15-20%, кейде тіпті 30%–ға
дейін жетеді. Ал біздің елімізде бұл көрсеткіш 2003 жылы 1%-ды құраса, ал
2005 жылдың 9 айы бойынша 2%-ды құраған. Сонымен қатар, бұл көрсеткіштің
2003 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 4 есе жоғарылағанын көруге болады.
ҚР-дағы лизингтік қызметер нарығының дамуындағы өзекті мәселелердің
бірі лизинг нысанындағы инвестициялардың салалық құрылымы болып табылады.
10-сурет. 2004 жылдағы лизингке берілетін мүліктің құрылымы
Суреттен көріп отырғанымыздай, лизингтік операциялардағы
ауылшаруашылық техникаларының үлесінің басқалармен салыстырғанда жоғары
болуын 2004 жылғы ҚР-ның Үкіметінің 008 Лизинг негізінде ауыл шаруашылық
техникаларын несиелеу және 012 Ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу бойынша
кәсіпорындар үшін қажетті құрылғылар лизингін несиелеу деген бюджеттік
бағдарламалардың қабылдануымен және алғашқы лизингтік компаниялардың ауыл
шаруашылығын дамыту бағытында құрылғандығымен түсіндіруге болады. Ауыл
шаруашылық техникаларының 60% -ға жуығын КазАгроФинанс қамтамасыз етсе,
ал 27%-ын Астана-Финанс беріп отыр. Сонымен қатар, ауыл шаруашылық
техникаларын лизингке беру қызметіне Агромашсервис компаниясы мамандаған.
Егер мемлекеттік емес лизингтік компанияларды қарастыратын болсақ, онда
лизингке берілетін құралдардың басым бөлігі (шамамен 50%-ы) көлік құралдары
және жол-құрылыс техникасы екенін байқауға болады. Бұл соңғы жылдары ҚР-
дағы құрылыс саласының қарқынды дамуымен байланысты.
2004 жылы лизингке берілген мүліктердің құрылымында өндірістік құрал-
жабдықтардың үлесі өскен. Бұл өсім импортталған құрал-жабдықтарға қосымша
құн салығын төмендетуіне байланысты.
2002-2003 жылдар аралығында лизингтік келісімдер санының өсімі
байқалаған. 2002 жылмен салыстырғанда 2003 жылы лизингтік келісімдер саны
шамамен 2,5 есе көбейген. Оны келесі суреттен көруге болады:
11-сурет – 2002-2003 жылдардағы лизингтік келісімдер саны
Лизингтік келісім мөлшері орташа есеппен 2003 жылы 168,9 мың АҚШ
долл. құраған, лизингке берілген мүліктің минималды құны 1,4 мың АҚШ долл.
болған. Ал лизингке берілген мүліктің сол кездегі максималды құны 5,873 мың
АҚШ долл.-ға тең болды. 2004 жылы орташа лизингтік келісім 133,1 мың АҚШ
долл. болып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz