Сессия қорытындысы туралы мәлімет беруді автоматтандыру

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
I МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ РЕЛЯЦИЯЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1.1 Мәліметтер базасы мен мәліметтер базасын басқару жүйесінің түсінігі, қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
1.2 Мәліметтер моделі мен мәліметтер базасының элементтері ... ... ... 6
1.3 Реляциялық мәліметтер базасының түсінігі, ерекшеліктері ... ... ... . 11

ІІ MICROSOFT ACCESS ПРОГРАММАСЫН ҚОЛДАНЫП СЕССИЯ ҚОРЫТЫНДЫСЫ ТУРАЛЫ МӘЛІМЕТ БЕРУДІ АВТОМАТТАНДЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Мәліметтер базасын басқару жүйесін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Көпшілік қолданылатын аумақтардағы МББЖ.мен жұмыс ... ... ...
2.3 Access.те сессия қорытындысы туралы мәлімет берудің АЖО.н өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

13
13
15

16

ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25

Курстық жұмыстың тақырыбы “Сессия қорытындысы туралы мәлімет беруді автоматтандыру” деп аталады. Бұл жұмыстың мақсаты – мәліметтер базасы (МБ) мен мәліметтер базасын басқару жүйесіне (МББЖ-не), оның түрлері мен қасиеттеріне жан-жақты түсінік бере отырып, қазіргі кездегі МББЖ-ң орнын көрсету болып табылады. Сонымен қатар, МБ-мен жұмыс істеу әдісі мен техникасын үйрене отырып, Access МББЖ-де сессия қорытындысы туралы мәлімет беруді автоматтандыру болып табылады. Бұл курстық жұмыстың бірінші тарауында МБ мен МББЖ-не түсінік беріледі, яғни олардың қасиеттеріне, элементтеріне, мәліметтердің моделіне және қазіргі кездегі көпшілік қолданылатын МББЖ-н қолдану әдісі мен техникасы туралы айтылады.
Ал екінші тарауда Access МББЖ–нің көмегімен сессия қорытындысы туралы мәлімет беруді қалай автоматтандыруға болатындығын қарастырдым.

1. Шафрин Ю. “Инфоромационные технологии” – Москва: “Бином. Лаборатория знании”, 2002 ж. 2-бөлім.
2. Шуфремова Е. Л., доц. Тимакова Н., Мамонтова Е.А. “Практикум по экономической информатике” – Москва: “Перспектива”, 2002 ж.
3. Дейт К. “Введение в системы баз данных” Пер. с англ.- М.: Наука, 1998 ж.
4. Диго С.М. “Проектирование баз данных” - М.:“Финансы и статистика”, 1998 ж.
5. Ревунков Г.И. және басқалары “Базы и банки данных и знаний - Москва: “Высшая школа”, 1992ж.
6. Уинкуп С. “Microsoft SQL Server 6.5” – СПб.: «BHV – Санкт-Петербург», 1998 ж.
7. Тихомиров Ю. “Microsoft SQL Server 7.0. Разработка приложений”: - СПб.: БХВ – Санкт-Петербург, 1998 ж.
8. Наумова А.Н. “Системы управления базами данных и знаний”: Справочное издание.– М.: Финансы и статистика, 1991 ж.
9. Каратыгин С., Тихонов А., Долголаптаев В. “Базы данных” – Москва, 1995 ж.
10. Диго С. М. “Проектирование и использование баз данных” – Москва, 1995 ж.
11. Мартин Дж. “Организация баз данных в вычислительных системах” – Москва, 1980 ж.
12. Кагаловский М. Р. “Технология баз данных на персональных ЭВМ” - Москва, 1992 ж.
13. Горев А., Ахаян Р., Макашарипов С. “Эффективная работа с СУБД”. СПб .: Питер, 1997 ж.
14. Экономическая информатика. Учебник для вузов/ Под редакцией В.В. Евдокимова.- СПб.: Питер Паблишинг,1997 ж.
15. Спанкулова Л.С. “Базы данных в экономике” – Алматы 1999 ж.

Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Экономика және бизнес факультеті

Макро-микроэкономика кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

сессия қорытындысы туралы мӘлімет беруді автоматтандыру

Орындаған
3 курс студенті
Абдулаева М.

Ғылыми жетекші
Калиева Р.К.

Алматы 2006ж.

Мазмұны

бет.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
I МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ РЕЛЯЦИЯЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕР
БАЗАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
1.1 Мәліметтер базасы мен мәліметтер базасын басқару жүйесінің
түсінігі, 4
қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
1.2 Мәліметтер моделі мен мәліметтер базасының 6
элементтері ... ... ...
1.3 Реляциялық мәліметтер базасының түсінігі, 11
ерекшеліктері ... ... ... .

ІІ Microsoft Access программасын қолданып сессия қорытындысы туралы
мӘлімет беруді
автоматтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.1 Мәліметтер базасын басқару жүйесін 13
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2 Көпшілік қолданылатын аумақтардағы МББЖ-мен жұмыс ... ... ...
2.3 Access-те сессия қорытындысы туралы мәлімет берудің АЖО-н 16
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .

талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 22
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24
... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған деректер 25
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

кіріспе

Курстық жұмыстың тақырыбы “Сессия қорытындысы туралы мәлімет беруді
автоматтандыру” деп аталады. Бұл жұмыстың мақсаты – мәліметтер базасы (МБ)
мен мәліметтер базасын басқару жүйесіне (МББЖ-не), оның түрлері мен
қасиеттеріне жан-жақты түсінік бере отырып, қазіргі кездегі МББЖ-ң орнын
көрсету болып табылады. Сонымен қатар, МБ-мен жұмыс істеу әдісі мен
техникасын үйрене отырып, Access МББЖ-де сессия қорытындысы туралы мәлімет
беруді автоматтандыру болып табылады. Бұл курстық жұмыстың бірінші
тарауында МБ мен МББЖ-не түсінік беріледі, яғни олардың қасиеттеріне,
элементтеріне, мәліметтердің моделіне және қазіргі кездегі көпшілік
қолданылатын МББЖ-н қолдану әдісі мен техникасы туралы айтылады.
Ал екінші тарауда Access МББЖ–нің көмегімен сессия қорытындысы туралы
мәлімет беруді қалай автоматтандыруға болатындығын қарастырдым.

I Microsoft Access МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ

1.1 Мәліметтер базасы мен мәліметтер базасын басқару жүйесінің түсінігі,
қасиеттері
Мәліметтер базасы – бұл өзара байланысқан мәліметтердің жиынтығы,
мәліметтерді бейнелеудің, сақтаудың жалпы қағидаларына негізделген
ұйымдастыру ережелері. Мәліметтер базасы бұлай аталмаса да, копьютерлік
кезеңге дейін кітапханаларда, архивтерде, қорларда, анықтама бюроларында
және осы сияқты басқа да ұйымдарда болды. МБ-сын библиографиялық және
библиографиялық емес деп екіге бөліп қарастыру қабылданған.
Библиографиялық мәліметтер базасы реферат пен аннотацияны қосқанда,
құжаттар туралы туынды ақпараттан тұрады.
Библиографиялық емес мәліметтер базасының көптеген түрлері бар. Олар:

- анықтамалық, яғни әр түрлі объекттер мен құбылыстар туралы
ақпараттардан тұрады. Мысалы, адрестер, дүкендердің телефондары және тағы
да сол сияқтылар;
- текстке толы базалар, яғни алғашқы ақпараттардан тұрады. Мысалы,
мақалалар, журналдар және тағы басқалар.
- сандық, яғни объекттер мен құбылыстардың сандық сипаттамасы мен
параметрлерінен тұрады. Мысалы, статистикалық немесе демографиялық
мәліметтер;
- қаржылық, яғни банктер, биржалар, фирмалар және тағы сол
сияқтылардың көрсеткен қаржылық ақпараттарынан тұрады;
- заңгерлік, яғни салалар, аймақтар бойынша құқықтық құжаттардан
тұрады. МББЖ-сі – бұл мәліметтер базасын құруға, толтыруға, жаңартуға
және өшіруге арналған программалық қасиеттер жиыны. МББЖ-сі
мәліметтер базасын орталықтан басқаратын және мәліметтерге рұқсат берілетін
пакет программалардан тұрады. МББЖ пайдаланушылар мен мәліметтер базасы
арасында интерфейс ретінде көрінеді.
МББЖ мәліметтерді құру, жүктеу, сұрату және жаңарту сияқты
программалық құралдармен қамтамасыз етеді, сонымен қатар, мәліметтерді
енгізу-шығарумен байланысты жұмыстарды бақылайды, олардың бірге қолданылуы
мен қорғаныс мәселелерін шешеді.
МББЖ-сі әмбебаптық деңгейі бойынша екі түрі бар:
1) жалпы арнаудағы жүйелер;
2) мамандырылған жүйелер.
Жалпы арнаудағы МББЖ қандай да бір пәнге немесе қандай да бір
пайдаланушы топтың ақпараттық мұқтаждығына бағдарланбаған. Бұндай түрдегі
әрбір жүйе программалық өнім тәріздес орындалады және ЭЕМ-нің кейбір
моделінің операциялық жүйесінде қызмет ете алады, сонымен қатар, көптеген
пайдаланушыларға коммерциялық өнім ретінде жеткізіледі. Мұндай ММБЖ-нің
нақты бір мәліметтер базасын белгілі бір күйге келтіру қасиеті болады.
Мәліметтер базасы технологиясына негізделген автоматтандырылған ақпараттық
жүйе құру үшін жалпы арнаудағы МББЖ-н сайман ретінде қолдану -
жетілдірудің мерзімін маңызды түрде қысқартады және еңбек ресурстарын
үнемдеуге мүмкіндік береді. Бұдан МББЖ-не дамыған функционалды мүмкіндіктер
тән деп айтуға болады. Жалпы арнаудағы МББЖ – бұл күрделі программалық
жиын. Ол ақпараттық жүйелердің мәліметтер базасын құру мен пайдаланылуымен
байланысты функциялар жиынын орындауға негізделген. Жалпы арнаудағы МББЖ-
нің мынандай қаситтері бар:
- жалпы арнаудағы МББЖ құрылып жатқан базаның құрылымын анықтауға,
оны инициалдауға және мәліметтердің бастапқы жүктеуін шығаруға мүмкіндік
береді;
- жалпы арнаудағы МББЖ-сі пайдаланушылардың мәліметтер базасына кіру
мүмкіндіктің сенімді болуын басқарады және оған бірнеше пайдаланушылардың
параллельді кіру мүмкіндікгін ұйымдастырады; - жалпы арнаудағы
МББЖ-сі мәліметтердің логикалық және физикалық біртұтастығына қорғанысты –
бұзылудан қорғанысты қамтамасыз етеді. Қазіргі кезде жалпы арнаудағы
МББЖ-н мынандай МББЖ-рі сипаттайды: Oracle, DB2, Sybase, Informix, Ingres,
Progress. Мамандырылған ММБЖ-сі нақты бір тапсырыс
беруші үшін құрылады, яғни бухгалтерлік, банктік және тағы да сол сияқты
арнаудағы мәліметтер базасын басқару үшін құрылады. Мамандырылған ММБЖ-нің
ішінде ең әйгілі жүйелер: Dbase, FoxBase, FoxPro, Clipper, R: base,
Paradox, Access.
МББЖ-сі мәліметтер моделінің мүмкін болатын бір түрін қолдайды-
тораптық, иерархиялық немесе реляциондық. Бұлар МББЖ-нің жіктелуінің
маңызды белгілерінің бірі болып табылады.
МББЖ-сі мәліметтер базасын пайдаланудың көп мақсатты сипатын, қорғанысын
және мәліметтердің қалыптасуын қамтамасыз етеді. Барлық дамыған сұхбаттық
құралдар мен сұратулар тілінің жоғарғы деңгейі - МББЖ-сін соңғы
пайдаланушылары үшін ыңғайлы болып табылады. МББЖ мәліметтер базасын дұрыс
жағдайда ұстау үшін қызмет етеді және пайдаланушының көрсеткен
мәліметтерінің ішінен сенімділігі шектеулі мәліметтерге тиімді кіру
мүмкіндігін қамтамасыз етеді. МББЖ-нің
программалары көптеген экономикалық тапсырмаларды орындадағанда
қолданылады. Бұл программалардың негізінде әр түрлі деңгейдегі (шағын және
үлкен) кәсіпорындардың автоматтандырылған жүйелері құрылады. 1С:
бухгалтерия, Парус және тағы басқа да қолданбалы бухгалтарлік
программалардың негізі осы МББЖ болып табылады. МББЖ-сі басқару, мониторинг
жүйелерін, салалардың және жалпы алғанда, экономиканың дамуын алдын ала
болжайды. МББЖ және МБ-ның негізгі қасиеттеріне
төмендегілерді айтуға болады: - МБ-ның құрылымын бейнелеу;
- берілген шарттарда мәліметтерді іріктемеу
үшін сұратуларды құру, сонымен қатар, оларды өңдеугенде оперцияларды
орындау; - өңдеудің нәтижелерін пайдаланушы үшін ыңғайлы
түрде басып шығару үшін мәліметтер базасымен есеп беруді құрастыру;
- тілдік қасиеттер – макростар, құрылған алгоритмдік тілдер
{Dbase, Visual Basic немесе тағы да басқалары), сұратулар тілі {QBE, SQL)
және сол сияқты мәліметтер өңдеуде стандартты емес алгоритмдерді тарату
үшін қолданылатын тілдердің бар болуы;
- әр түрлі объектілердің модельдерінде мәліметтердің
қайталанбайтындығы
- мәліметтердің бір рет енгізілуін және олардың жеңіл реттелуін
қамтамасыз етеді;
- мәліметтер базасының бүтіндігі;
- көп аспектті мәліметтрге кіру мүмкіндігі;
- аппараттық, программалық қателіктерде немесе қолданушының жіберген
қателіктерінде, сонымен қатар апаттық жағдайларда мәліметтерді қорғау және
қалпына келтіру; - әр түрлі
пайдаланушылардың рұқсатсыз мәліметтерге кіру мүмкіндігіне шектеу қою
арқылы мәліметтерді қорғау; - қайтадан
мәліметтерді жүктеусіз МБ-ның құрылымын модификациялау мүмкіндігі;
- программалардың мәліметтерден тәуелсіздігін қамтамасыз ету -
мәліметтер базасының құрылымын модификациялағанда программаны сақтауға
мүмкіндік береді;
- мәліметтер базасының көлемдік-уақыттық сипаттамасын жақсарту үшін
машиналық тасымалдағышта орналасқан мәліметтер базасын қайта ұйымдастыру;

- соңғы пайдаланушыға бағдарланған жоғары деңгейдегі сұрату тілі,
пайдаланушыға ыңғайлы кез-келген сұрату мен оған сәйкес есеп беру
формасындағы мәліметтер базасына ақпарат берілуін қамтамасыз етеді.

1.2 Мәліметтер моделі мен мәліметтер базасының элементтері
Кез-келген мәліметтер базасының негізі мәліметтердің моделі болып
табылады. Мәліметтердің моделі - мәліметтердің көптеген құрылымын,
біртұтастығының шектеулігін және мәліметтермен манипулярлық операцияларды
білдіреді. Мәліметтер моделінің көмегімен пәндік аумақтың объекттері мен
олардың арасындағы өзара байланыс көрсетілуі мүмкін. Мәліметтер
моделі – мәліметтер құрылымы мен оларды өңдеу операцияларының жиынтығы.
МББЖ-сі иерарахиялық, тораптық немесе реляционды модельді пайдалануға
негізделен. Иерархиялық модель мәліметтерді ескі
түрде құрастырады. Иерархиялық модельдің негізгі
түсініктеріне мыналар жатады: деңгей, элемент (түйін), байланыс. Бұтақ -
түйін деп аталынатын иерархиялық элементтерді білдіреді. Түйін – бұл кейбір
объектті бейнелейтін мәліметтердің атрибуттарының жиынтығы. Шындығында да,
иерархиялық модельдің ең жоғарғы деңгейінде тек қана бір түйін бар, ол
түбір. Әрбір түйін түбірді қоспағанда берілген түйін үшін бастапқы түйін
деп аталынатын жоғарғы деңгейдегі бір түйінмен байланысқан. Бірде-бір
элементте бір бастапқы түйіннен көп түйін болмайды. Әрбір элемент төменгі
деңгейдегі бір немесе бірнеше элементпен байланысуы мүмкін.
Тораптық модель мәліметтерді тораптық құрылым ретінде құрастырады.
Егерде әліметтер арасындағы байланыста жаңа элемент бастапқы элементке
қарағанда бірге көп болса, онда құрылым тораптық деп аталады. Тораптық
құрылымдағы деңгей, түйін, байланыс деген негізгі түсініктерде әрбір
элемент кез-келген басқа элементпен байланысуы мүмкін.
Күрделі желілік құрылымның мысалы ретінде, ғылыми-зерттеу жұмыстарына
(НИРС) қатысатын студенттер туралы мәліметтерден тұратын мәліметтер
базасының құрылымын қарастыруға болады. Мұнда бір студент бірнеше ғылыми-
зерттеу жұмыстарына қатысуы мүмкін, сонымен қатар бірнеше студент бір
ғылыми-зерттеу жұмысына қатысуы мүмкін. Мәліметтердің
реляционды моделі. “Реляционды” (ағылшынша relation - қатынас) деген сөз -
мәліметтер базасының жүйесі аумағында әйгілі ағылшын маманы Е. Кодцтың
өңдеулерімен байланысты. Бұл модельдер
пайдаланушыға қолайлы мәліметтердің құрылымының қарапайымдылығымен
сипатталынады. Реляционды модель
мәліметтерді екі деңгейлі кесте түрінде құрастыруға бейімделген. Мысалы,
жоғарғы оқу орнында оқитын студенттер туралы ақпаратты реляционды кесте
арқылы көрсетуге болады (1-кесте).

Сынақ Фамилиясы Аты Әкесінің Туған Тобы
кітапша- аты Күні
сының №
232510 Рыскулова Алия Мұқан қызы 01.01.85ИСЭ3к2
232511 Коштеков ТұранСерік ұлы 15.03.85ИСЭ3к2
232512 Муратова Асия Оспан қызы 14.04.85ИСЭ3к2

1-кесте. Реляционды кестенің мысалы

Реляционды мәліметтер базасын жобалаудың екі әдісі бар.
• Бірінші әдіс. Концептуалды жобалаудың қадамында коцептуалды мәліметтер
моделі құрылмайды, реляционды кестелердің анықтамаларынан тұратын
реляционды мәліметтер базасы құрылады.
• Екінші әдіс. Бұл әдіс нормализденген реляционды модельде, бастапқыда
құрылған функционалды модельдің механикалық құрылуына негізделген. Бұл
әдіс көбінесе корпоративтік ақпараттық жүйелерге қажетті үлкен,
күрделі мәліметтер базасының схемасын жобалаған кезде қолданылады.
Реляциялық модельді алғаш рет Э. Ф. Кодд 1970 жылы “Бірігіп қолданылатын
үлкен банк мәліметтері үшін реляциялық модель мәліметтері” атты кітабында
келтірген. Реляциялық модельді құрудағы негізгі мақсаттар:
• МӘЛІМЕТТЕРДЕН ТӘУЕЛСІЗ ЖҰМЫС ІСТЕУДІҢ ДӘРЕЖЕСІН ЖОҒАРЫЛАТУ. ҚОЛДАНБАЛЫ
ПРОГРАММАЛАР ІШКІ КЕСТЕДЕГІ МӘЛІМЕТТЕРДІ, ФАЙЛДАРДЫ ӨЗГЕРТІП, БІР
ТІЗБЕККЕ КЕЛТІРГЕНДЕ ӨЗГЕРМЕУІ КЕРЕК.
• Семантикалық қарама-қайшылық және шектен тыс мәліметтердің мәселелерін
шешудің мықты негізін салу. Кодд мақалаларында нормаға келтірілген
қатынас деген түсінік қолданды, яғни топтар қайталанбайды.
• Көпшіліктің үстінен басқару операцияларын қосу арқылы басқару тілдерін
кеңейту.
Реляциялық модель көпшілікке әр түрлі себептермен қызығу туғызса да,
үш күрделі жобалар бойынша тәжірибе жүргізілді. Алғашқы жоба 1970 жылдар
соңында Калифорния штатының Сан-Хосе қаласында IBM корпорациясының
лабораториясында жүргізілді. Оны басқаратын Астрахан болып ең алғашқы МББЖ-
ң негізгі түбірі болатын “System R” жүйе түзілді. Бұл жобаның мақсаты
жасалған мәліметтер мен операциялар арқылы реляциялық модель түзуге
болатынын дәлелдеу еді. Бұл программа транзакцияларды басқару, параллель
жұмыстар жасау, қалпына келтіру технологиясы, сұратуларды оптималдау,
мәліметтерді сақтау және операцияларды іске асырды. Соңына келе System R
жобасының жасалуы басқа да жаңа программалар, жобалар ашуға мүмкіндік
берді:
• Қазіргі уақытта реляциялық МББЖ-ң тілі болатын ISO стандартына енгізілген
SQL тілін жасау.
• 1970 жылдың соңы мен 1980 жылдың басында нарықта пайда болған DB2 және
SQLDS IBM корпорациясынікі, Oracle Corporation корпорациясының Oracle
сияқты түрлі коммерциялық реляциондық МББЖ-н жасау.
Екінші жоба Беркли қаласы Калифорния университетінде System R-мен бір
уақытта шыққан INGRES (Interactive Graphics Retrieval System) болды. Ол
реляциялық модельге көптеген жаңалықтар енгізді. INGRES System R сияқты
операцияларды орындады. Соңында бұл жоба нәтижесінде Relation Technology
Inc. фирмасының коммерциялық тауары және Britton Lee Inc. фирмасының
Intelligent Database Mashine тауары шықты.
Үшінші жоба Ұлыбританияның Петерли қаласында IBM корпорациясының
ғылыми орталығында жасалған Peterlee Relational Test Vehicle жүйесі болды.
Бұл жоба алғашқы екеуіне қарағанда теорияға жақын болды. Сондықтан болса
керек сұратуларды өңдеуде және оптималдауда жүйені қызметтік жағынан
кеңейтуде көп үлес қосты.
Қазіргі уақытта реляциялық МББЖ-нің түрлері көп, оларды мейнфреймнен
бастап жеке компьютерлерге дейін енгізуге болады. Бірақ та, олардың басым
бөлігі реляциялық модель анықтамасына сәйкес келмейді. Жеке компьютерлерге
қолдануға болатыны Microsoft фирмасының Access МББЖ-сі және FoxPro, Corel
Corporation фирмасының Borland және R:Base Technology фирмасының R:Base
жүйесі болады.
Реляциялық модельдің қолайлығына байланысты ол реляциялық емес
модельдерге де бола алады. Computer Associates фирмасының негізі желілік
МББЖ-ң IDMS жүйесі қазір CA-IDMSSQL деп аталып, мәліметтерді реляциялық
модельде көрсету оңайға түседі.
Реляциялық модель – қатынас деп аталынатын математикалық түсінікке
негізделген, ал оның физикалық көрінісі кесте болып табылады. Себебі Кодд
атақты математик болғандықтан математикалық түсініктерді көп қолданған.
Солардың бірі көпмүшелік теориясы және предикаттар логикасы болған.
Қатынас – бағаналар мен қатарлардан тұратын жазық кесте. Кез-келген
реляциондық МББЖ-де қолданушы мәліметтер базасын кесте түрінде қабылдауы
мүмкін. Бірақ, атап айту керек, қабылдау тек қана логикалық мәліметтер
базасына тиісті, яғни ANSI – SPARS сыртқы және концептуалды архитектура
дәрежесіне жатады. Бұл сияқты қабылдауда әр түрлі сақтау құрылымдарымен
түзілген мәліметтерді мәліметтер базасының физикалық құрылымына кірмейді.
Атрибут – ат берген бағана кестесі. Реляциондық модель кестесі
мәліметтер базасына берілген деректерді сақтау үшін қолданылады. Қатынас
негізінен жеке мәліметтер енгізілген қатарлар мен атрибуттар болып
саналатын бағанадан тұратын екі өлшемді кесте. Сонымен қатар, атрибуттар
қайта түзету және өзгерістер енгізуден тәуелсіз тұрақты болып қалады.
Мысалы, компания бөлімшелері жайлы ақпарат branch қатынас түрінде
берілуі мүмкін, яғни қатарларда сәйкесінше мына мәліметтер болады.
Домен – бір немесе бірнеше атрибуттардың мүмкін мәндері. Домендер
реляциялық модельдің қуатты бөлігі. Реляциялық мәліметтер базасының
атрибуты бірнеше доменмен анықталады. Домендер әрбір атрибут үшін ерекше
болуы мүмкін. Төмендегі кестеде Branch және Staff атрибуттарына домендер
берілген. Мұнда көңіл аударатын жәйт домендердің мәні атрибуттардың нақты
мәніне сәйкес келмейді.
Домендерді түсіну өте маңызды болып саналады. Себебі, соның арқасында
пайдаланушы мәліметтердің мәнін түсінеді. Нәтижесінде реляциялық
операциялар орындау барысында қателіктерге жол берілмейді. Мысалы, телефон
номері мен көше атын салыстыру қажетсіз. Өйткені екеуі де символды
қатарлар болғанымен де, екеуі де басқа. Екінші жағынан, айлық жолға
төленетін сомма мен айлар саны әр түрлі домендерге тиісті. Бірақ екеуін
көбейту ақылға саятын операция.
Екі мысалдан шығаратын нәтижеміз, домендердің толық мағынасын ашпай
тұрып, логикалық түсіне алмай біз операцияларды орындау барысында
қателіктер жіберуіміз мүмкін.
Кортеж – қатынастар қатары. Қатынас элементтері болып кортеж немесе
қатар, кесте есептеледі. әрбір атрибутқа бір-бірден дұрыс келетін жеті мән
бар. Кортеждер әр түрлі болып орналасуы мүмкін. Қатарлар мен олардың мәні
өзгеруден тәуелсіз тұрақты болып қалады.
Атрибуттар мен берілген домендерден тұратын Құрылымды қатынасты
тақырып (мазмұн) деп аталады. Кортеждер қатынас кеңістігі, күйі немесе
денесі деп аталады.
Кардиналдылық – қатынастағы көрсетулер саны. Бұл көрсеткіш көрсетуді
қосқан кезде немесе алған кезде өзгереді. Кардиналдылық қатынас денесінің
қасиеті және ол кез-келген уақыт мезетіндегі алынған қатынас күйін
білдіреді.
Екі реляционды кестелер арасында байланыстар орнатылуы мүмкін. Әр
түрлі кестелер өзара ортақ мәліметтер өрісі арқылы байланысуы мүмкін.
1-суретте СТУДЕНТ, СЕССИЯ, СТИПЕНДИЯ қатынасымен құрылған
реляционды модельдің мысалы көрсетілген.

1-сурет. Реляционды модельдің мысалы

СТУДЕНТ кестесінің мынандай өрістері бар: Номері, Фамилиясы, Аты,
Әкесінің аты, Туған күні, Тобы;
СЕССИЯ - Номері, 1-ші бағасы, 2-ші бағасы, 3-ші бағасы, 4-ші бағасы,
Нәтижесі;
СТИПЕНДИЯ – Нәтижесі, Пайыз.
СТУДЕНТ және СЕССИЯ кестелерінің сәйкес келетін кілттері (Номері) бар,
бұл олардың арасында байланысты оңай ұйымдастыруға мүмкіндік береді. СЕССИЯ
кестесінде СТИПЕНДИЯ кестесімен байланысты орнататын Номер деген бастапқы
кілті және Нәтиже деген сыртқы кілті бар.
Осы байланыстардың бар болуы келесідей артықшылықтарға әкеледі:
1. Ақпараттың қайталануынан бас тартуға болады. Барлық қажетті
мәліметтер тек қана бір кестеде сақтауға болады. Мысалы, СЕССИЯ кестесінде
экзамен тапсырушы әрбір студенттің тобының номерін сақтаудың қажеті жоқ,
тек қана СТУДЕНТ кестесімен байланыс орнатса болды.
2. Реляционды мәліметтер базасында өзгертулерді енгізу оңайға түседі.
Егер де СЕССИЯ кестесінде қандай да бір мәндерді өзгертсе, онда дұрыс
ақпарат автоматты түрде бірінші кестеге сілтелінетін (мысалы, СТИПЕНДИЯ
кестесі) басқа кестелермен байланысады.
3. Реляционды емес мәліметтер базасында барлық тәуелділіктерді, яғни
әр түрлі кестелердегі мәліметтерді байланыстыруларды беру қиын.
Реляционды мәліметтер базасы бұл әрекеттердің бәрін автоматты түрде
орындайды.
4. Реляционды мәліметтер базасында әр түрлі кесте мәліметтерінің қате
байланыстарының орналасуынан оңай құтылуға болады, ал қажетті есте
сақтаудың мөлшері минимумға дейін қысқартылған.

1.3 Реляциялық мәліметтер базасының түсінігі, ерекшеліктері
КЕЗ-КЕЛГЕН МӘЛІМЕТТЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫН ҚАРАПАЙЫМ ЕКІ ДЕҢГЕЙЛІ КЕСТЕДЕ
ТҮРЛЕНДІРУГЕ БОЛАДЫ. МӘЛІМЕТТЕРДІ МҰНДАЙ ЕКІ ДЕҢГЕЙЛІ КЕСТЕДЕ КӨРСЕТІЛУІ
ПАЙДАЛАНУШЫ ҮШІН ДЕ, МАШИНА ҮШІН ДЕ ЫҢҒАЙЛЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ
КӨПТЕГЕН АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕЛЕР ОСЫНДАЙ КЕСТЕЛЕРМЕН ЖҰМЫС ІСТЕЙДІ. ЕКІ ДЕҢГЕЙЛІ
КЕСТЕДЕН ТҰРАТЫН МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫ РЕЛЯЦИОНДЫ ДЕП АТАЛАДЫ.
Реляционды әдістеменің негізгі идеясы - мәліметтердің еркін құрылымын
қарапайым екі деңгейлі кесте түрінде көрсету болып табылады немесе басқаша
айтқанда, мәліметтердің құрылымын бірыңғайлау.
ӘЛЕМДЕГІ БАРЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫНЫҢ ЖҮЙЕСІНІҢ ІШІНДЕ ЕҢ КӨП ТАРАЛҒАНЫ
- РЕЛЯЦИОНДЫ МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫ. БҰЛ ЖҮЙЕЛЕР ОСЫҒАНҒА ДЕЙІНГІ
ПАЙДАЛАНУШЫЛАРДЫҢ РЕЛЯЦИОНДЫҚ ЕМЕС ӨНІМДЕРМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУДЕ ПАЙДА БОЛҒАН
КӨПЕТЕГЕН МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУГЕ ҚАБІЛЕТТІ. РЕЛЯЦИОНДЫ ЕМЕС МӘЛІМЕТТЕР
БАЗАСЫНЫҢ ПРОГРАММИСТЕРІ МЕН АДМИНИСТРАТОРЛАРЫ АҚПАРАТ ҚАЛАЙ
ҚҰРЫЛЫМДАҒАНДЫҒЫН ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫҢ МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫНДА ҚАЛАЙ
КӨРСЕТІЛГЕНДІГІН ЖЕТЕ БІЛУІ КЕРЕК БОЛДЫ, АЛ БҰЛ ҚОСЫМШАЛАРДЫ ӨҢДЕУДІ ЖӘНЕ
ПРОГРАММАЛАРДЫҢ МОДИФИКАЦИЯЛАУДЫ МАҢЫЗДЫ ДӘРЕЖЕДЕ КҮРДЕЛЕНДІРДІ.
РЕЛЯЦИОНДЫ ЖҮЙЕЛЕР ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙДЕ ЖҰМЫС ІСТЕУГЕ ҚАБІЛЕТТІ. РЕЛЯЦИОНДЫ
ЖҮЙЕДЕ МӘЛІМЕТТЕРМЕН БАРЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАР DBMS (МББЖ) ДЕП АТАЛЫНАТЫН
ПРОГРАММА АРҚЫЛЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛАДЫ. МББЖ-СІН ТЕК ҚАНА ЖОҒАРҒЫ ДЕҢГЕЙДЕГІ
ОПЕРАТОРЛАР ТІЛІНІҢ КӨМЕГІМЕН БАСҚАРУҒА БОЛАДЫ. БІРАҚ ТА, КЕЙБІР ӨНІМДЕР
БҰРЫНҒЫСЫНША ӨЗДЕРІНІҢ ЖЕКЕ ТІЛДЕРІНІҢ ТЕРМИНДЕРІН ҚОЛДАЙДЫ. БІРАҚ, СОҒАН
ҚАРАМАСТАН SQL ТІЛІ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СТАНДАРТҚА АЙНАЛДЫ, ОНЫҢ БАЗАСЫНДА ӘЙГІЛІ
НЕМЕСЕ ОНША ӘЙГІЛІ ЕМЕС РЕЛЯЦИОНДЫҚ ӨНІМДЕР ҚҰРЫЛДЫ.
Реляционды мәліметтер базасын басқару жүйесі (РМББЖ немесе RDMS) - бұл
кесте түрінде сақталынатын, ақпараттарды басқаратын жүйе. Мұндай кестелер
бір-бірімен өзара байланыста болады. Байланыстар бір кестенің мәліметтер
жиыны мен сәйкесінше, басқа кестенің мәліметтер жиынының арасындағы
қатынастардан кұрылады.
Мәліметтер базасын өңдегеннен кейін реляционды мәліметтер базасын
нормалдауға кірісу керек. Нормализденген мәліметтер базасы келесідей
шарттарға сәйкес болу керек:
- барлық кестелер кестедегі әрбір жолдың қасиеттері (мәліметтер типі)
анықталатын атрибуттардан (бағаналарөрістер) тұруы керек;
- кестенің әрбір жолы бөлек оқиғаны немесе пәнді анықтауы керек;
- әрбір жол бір ғана жолмен бастапқы кілтті (primary key) қолдану арқылы
идентификацияланады;
- бастапқы кілт бір немесе бірнеше бағаналардан тұруы мүмкін;
- бастапқы кілттің мәні null-мәнді болмауы керек.
Реляционды мәліметтер базасы қатынастармен байланыстырылған кестелер
тобы ретінде бейнеленген. Жақсы МБ-сы кестелерде ұйымдастырылған
мәліметтердің жиынтығын білдіреді. Әрбір кесте бастапқы кілт деп аталынатын
бағананы қолданады.
Мәліметтер арасында байланыс кестеде екі кестеге де ортақ
мәліметтерден тұратын мәліметтер арасында орнатылады. Көптеген қатынастар
бастапқы және сыртқы кілттерге арналған арнайы шектеулердің көмегімен
құрылады. Анықтама бойынша, бастапқы кілт кесте үшін бірегей болып табылады
және кестедегі барлық мәліметтер осы өріс бойынша автоматты түрде
индексацияланады және бір ретке келтіріледі. Бастапқы кілттің өрісінде NULL
мәнін қолдануға болмайды. Сыртқы кілт – бұл басқа кестенің бастапқы кілтіне
сәйкес келетін өріс. Сыртқы кілттің өрісі NULL мәнін қабылдай алады.
“Бастапқы кілт” қатынасымен өзара байланысқан кестеден тұратын МБ-н
құрғаннан кейін кестелер арасында ақпаратты логикалық түрде бөлу оңайға
түседі.
Мәліметерде көрсетілгендерді іздегу кезінде барлық файлдарды
қарастырған кезде қолданылатын жалпақ файл деп аталатын файлдармен
салыстырғанда реляционды МБ-да көрсетілгендерді іздегенде SQL тілін
қолдануға болады.
Бұл тіл қандай ақпарат керек екендігін нақты түрде анықтау үшін
қолданылады. SQL нәтижесінде SQL-сұрату операторында көрсетілген шарттарды
қанағаттандыратын көптеген ақпараттарды береді.
Реляционды мәліметтер базасы – МБ-да сақталынуы керек барлық
ақпараттан тұратын қатынастардың жиынтығы. Бірақ та, пайдаланушылар мұндай
МБ-н кестелердің жиынтығы ретінде қабылдауы мүмкін. Реляционды МБ-да :
❖ Әрбір кесте бір типті жолдардан тұрады және олардың бірегей аттары
болады.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.