АҚ «Альянс»
Кіріспе
1. АҚ «Альянс».тің нарықтық экономикадағы алатын орны
АҚ «Альянс».тің тарихы
АҚ «Альянс».тің құрылымы және қызметтерін ұйымдастыру негіздері
2. АҚ Альянс.тің кассалық және валюталық операциялары
Банк кассасындағы қолма.қол ақшаларды қабылдау және беру есебі
Банктің валюталық операцияларын талдау.
3. АҚ «Альянс».тің портфельдік несие саясаты.
Қамтамасыз ету бойынша несиелік портфель құрылымы.
ҚР.нң Ұлттықт Банктің басқа банктерге берген қарыздары мен құндылықтары.
Валюта бойынша несиелік портфель құрылымы.
Ұлттық экономика салаларындағы несиелік портфель құрылымы.
4. Орта және шағын бизнесті несиелендірудің ерекшеліктері
Екінші деңгейлі банктердің орта және кіші бизнесті несиелендіру жағдайын талдау
Орта және кіші бизнесті несиелендірудің қажеттілігі
ҚР орта және кіші бизнесті несиелеуді жетілдіру жолдары және несиелендіру процесін динамикалық талдау.
ҚР.ның орта және кіші бизнесті несиелеу механизімін жетілдіру жолдары.
Қорытынды
1. АҚ «Альянс».тің нарықтық экономикадағы алатын орны
АҚ «Альянс».тің тарихы
АҚ «Альянс».тің құрылымы және қызметтерін ұйымдастыру негіздері
2. АҚ Альянс.тің кассалық және валюталық операциялары
Банк кассасындағы қолма.қол ақшаларды қабылдау және беру есебі
Банктің валюталық операцияларын талдау.
3. АҚ «Альянс».тің портфельдік несие саясаты.
Қамтамасыз ету бойынша несиелік портфель құрылымы.
ҚР.нң Ұлттықт Банктің басқа банктерге берген қарыздары мен құндылықтары.
Валюта бойынша несиелік портфель құрылымы.
Ұлттық экономика салаларындағы несиелік портфель құрылымы.
4. Орта және шағын бизнесті несиелендірудің ерекшеліктері
Екінші деңгейлі банктердің орта және кіші бизнесті несиелендіру жағдайын талдау
Орта және кіші бизнесті несиелендірудің қажеттілігі
ҚР орта және кіші бизнесті несиелеуді жетілдіру жолдары және несиелендіру процесін динамикалық талдау.
ҚР.ның орта және кіші бизнесті несиелеу механизімін жетілдіру жолдары.
Қорытынды
Бүгінгі таңда банктік несиелік қызметтерді дамыту, олардың түрлерінің саны емес, сапа жағынан көтеру сияқты мәселелердің өз шемімін тауып, банктердің қызмет ету жүйесі жоғары қарқында дамып жатқанын айта кеткен жөн.
Соның ішінде “Альянс”-тің өз тұрғындарына қызмет көрсетіп келе жатқанына сексен жылдай уақыт болды. Банктің несиелендіру, салымдарды қабылдау және сақтандыру қызметтері мен олардың түрлерін ерекше тоқталып өткен жөн. Несиелендіру қызметі бүгінгі таңда тұрғылықты халықтың іскерлік қызметін жалғастыру немесе жаңадан бастау үшін басты күш, ал банк үшін табыстың негізгі қайнар көзі. Несиелендіру қызметін дамыту барысында жаңа түрлерін ойлап тауып, халыққа ұсыну, олардың жеңілдетілген шарттарын қарастыру, белгілі бір артықшылықтарын бекіту неиеге деген сұраныстың өсуіне алып келетіні сөзсіз.
Салымдарды арттырудың да банк қызметі үшін белгілі бір әсері бар. Бұл банк тарапынан көрсетілетін барлық қызметтер бір-бірімен тығыз қатынаста. Банктің бүгінде бөлімшелерінің саны арта түсуде. Өткен жылдың өзінде ТМД елдері бойынша жаңадан бес еншілес банктер қосылды. “ Альянс”-тің жеті серіктесі және кең ауқымды банктік жүйесі бар. Банктің несиелік қызмет көрсету ішінде ипотекалық несиелендірудің өзінен нарықта 25, ал Ресей елінде 1 алып жатыр. Ал жалпы ТМД елдерін алатын болсақ банктің ипотекалық несиелендіру қызметінің үлесі 3- ға жетеді екен. Бұл банктің несиелік қызметі үшін үлкен жетістік болып табылады.
Банктердің несиелендіру және депозиттік қызметін, ақша аударымдары мен сейфтік қызметтерін дамыту, жаңадан бағдарламалар енгізу, банктің персоналдық басқару қызметін одан әрі күшейту, болашақта отандық банктердің әлемдік стандарттарға сай қызмет ететініне еш күмән жоқ. Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны - бұл орта және кіші бизнес. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған жағдайлар да бар, өйткені орта және кіші бизнесте ең білікті кадрлар жинақталады. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі.Орта және кіші бизнестің да өндірісті және өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді.Сол сияқты бизнес – жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі – менеджмент іске асырылады.
Соның ішінде “Альянс”-тің өз тұрғындарына қызмет көрсетіп келе жатқанына сексен жылдай уақыт болды. Банктің несиелендіру, салымдарды қабылдау және сақтандыру қызметтері мен олардың түрлерін ерекше тоқталып өткен жөн. Несиелендіру қызметі бүгінгі таңда тұрғылықты халықтың іскерлік қызметін жалғастыру немесе жаңадан бастау үшін басты күш, ал банк үшін табыстың негізгі қайнар көзі. Несиелендіру қызметін дамыту барысында жаңа түрлерін ойлап тауып, халыққа ұсыну, олардың жеңілдетілген шарттарын қарастыру, белгілі бір артықшылықтарын бекіту неиеге деген сұраныстың өсуіне алып келетіні сөзсіз.
Салымдарды арттырудың да банк қызметі үшін белгілі бір әсері бар. Бұл банк тарапынан көрсетілетін барлық қызметтер бір-бірімен тығыз қатынаста. Банктің бүгінде бөлімшелерінің саны арта түсуде. Өткен жылдың өзінде ТМД елдері бойынша жаңадан бес еншілес банктер қосылды. “ Альянс”-тің жеті серіктесі және кең ауқымды банктік жүйесі бар. Банктің несиелік қызмет көрсету ішінде ипотекалық несиелендірудің өзінен нарықта 25, ал Ресей елінде 1 алып жатыр. Ал жалпы ТМД елдерін алатын болсақ банктің ипотекалық несиелендіру қызметінің үлесі 3- ға жетеді екен. Бұл банктің несиелік қызметі үшін үлкен жетістік болып табылады.
Банктердің несиелендіру және депозиттік қызметін, ақша аударымдары мен сейфтік қызметтерін дамыту, жаңадан бағдарламалар енгізу, банктің персоналдық басқару қызметін одан әрі күшейту, болашақта отандық банктердің әлемдік стандарттарға сай қызмет ететініне еш күмән жоқ. Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны - бұл орта және кіші бизнес. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған жағдайлар да бар, өйткені орта және кіші бизнесте ең білікті кадрлар жинақталады. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі.Орта және кіші бизнестің да өндірісті және өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді.Сол сияқты бизнес – жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі – менеджмент іске асырылады.
Мазмұны
Кіріспе
1. АҚ Альянс-тің нарықтық экономикадағы алатын орны
АҚ Альянс-тің тарихы
АҚ Альянс-тің құрылымы және қызметтерін ұйымдастыру негіздері
2. АҚ Альянс-тің кассалық және валюталық операциялары
Банк кассасындағы қолма-қол ақшаларды қабылдау және беру есебі
Банктің валюталық операцияларын талдау.
3. АҚ Альянс-тің портфельдік несие саясаты.
Қамтамасыз ету бойынша несиелік портфель құрылымы.
ҚР-нң Ұлттықт Банктің басқа банктерге берген қарыздары мен құндылықтары.
Валюта бойынша несиелік портфель құрылымы.
Ұлттық экономика салаларындағы несиелік портфель құрылымы.
4. Орта және шағын бизнесті несиелендірудің ерекшеліктері
Екінші деңгейлі банктердің орта және кіші бизнесті несиелендіру жағдайын
талдау
Орта және кіші бизнесті несиелендірудің қажеттілігі
ҚР орта және кіші бизнесті несиелеуді жетілдіру жолдары және несиелендіру
процесін динамикалық талдау.
ҚР-ның орта және кіші бизнесті несиелеу механизімін жетілдіру жолдары.
Қорытынды
Кіріспе
Бүгінгі таңда банктік несиелік қызметтерді дамыту, олардың
түрлерінің саны емес, сапа жағынан көтеру сияқты мәселелердің өз шемімін
тауып, банктердің қызмет ету жүйесі жоғары қарқында дамып жатқанын айта
кеткен жөн.
Соның ішінде “Альянс”-тің өз тұрғындарына қызмет көрсетіп келе жатқанына
сексен жылдай уақыт болды. Банктің несиелендіру, салымдарды қабылдау және
сақтандыру қызметтері мен олардың түрлерін ерекше тоқталып өткен жөн.
Несиелендіру қызметі бүгінгі таңда тұрғылықты халықтың іскерлік қызметін
жалғастыру немесе жаңадан бастау үшін басты күш, ал банк үшін табыстың
негізгі қайнар көзі. Несиелендіру қызметін дамыту барысында жаңа түрлерін
ойлап тауып, халыққа ұсыну, олардың жеңілдетілген шарттарын қарастыру,
белгілі бір артықшылықтарын бекіту неиеге деген сұраныстың өсуіне алып
келетіні сөзсіз.
Салымдарды арттырудың да банк қызметі үшін белгілі бір әсері бар. Бұл
банк тарапынан көрсетілетін барлық қызметтер бір-бірімен тығыз қатынаста.
Банктің бүгінде бөлімшелерінің саны арта түсуде. Өткен жылдың өзінде ТМД
елдері бойынша жаңадан бес еншілес банктер қосылды. “ Альянс”-тің жеті
серіктесі және кең ауқымды банктік жүйесі бар. Банктің несиелік қызмет
көрсету ішінде ипотекалық несиелендірудің өзінен нарықта 25(, ал Ресей
елінде 1( алып жатыр. Ал жалпы ТМД елдерін алатын болсақ банктің ипотекалық
несиелендіру қызметінің үлесі 3(- ға жетеді екен. Бұл банктің несиелік
қызметі үшін үлкен жетістік болып табылады.
Банктердің несиелендіру және депозиттік қызметін, ақша аударымдары мен
сейфтік қызметтерін дамыту, жаңадан бағдарламалар енгізу, банктің
персоналдық басқару қызметін одан әрі күшейту, болашақта отандық банктердің
әлемдік стандарттарға сай қызмет ететініне еш күмән жоқ. Нарықтық экономика
жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны - бұл
орта және кіші бизнес. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті
өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған жағдайлар да бар, өйткені
орта және кіші бизнесте ең білікті кадрлар жинақталады. Мұнда ресурстарды
үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды қолдану
мәселелері кең түрде шешіледі.Орта және кіші бизнестің да өндірісті және
өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді.Сол сияқты
бизнес – жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі
– менеджмент іске асырылады.
2. АҚ Альянс-тің кассалық және валюталық операциялары
2.1 Банк кассасындағы қолма-қол ақшаларды қабылдау және беру есебі
Банктер үшін қолма-қол ақшаларды басқару қаржы нарығының
күрделілігіне байланысты маңызды жағдай болып табылады және оның атқарымдық
міндеттеріне кіреді. Сенімділікті қамтамасыз ету(қолма-қол ақшаларды
қабылдау және жалған ақшаларды тану), сондай-ақ иелік ету, нақты валютаны
айырбастау және сату қызметтері несие мекемелерінің міндеттеріне кіреді.
Сөйтіп банкте көптеген төлем тәртіптері жүзеге асырылады. Клиенттер –
заңдытұлғалар, кәсіпкерлер қолма-қол ақшаларды өздерінің есеп айырысу
шотына төлемдерді жүргізу мақсатында салады, ал мысалы, жеке тұлғалар қолма-
қол ақшаларды депозиттік шотқа олар бойынша пайыз алу үшін салады.
Кассалықоперациялар – бұл банк клиенттерінің ақшалары мен
құндылықтарын қабылдап-өткізу бойынша бойынша банктік операциялар, басқаша
айтқанда, барлық кәсіпорындар мен мекемелер, олардың меншік түріне
байланыссыз өз ақшаларын банкте сақтайды және банктің клиентке қолма-қол
ақшалай есеп айырысуын жүргізу бойынша қызмет көрсетуі – бұл кассадан
ақшаны беру, қабылдау және сақтау.
Екінші деңгейдегі банктердің кассалық операциялардыжетілдіру тәртібі
1999 жылғы 15 қарашадағы №394 Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі
банктерінің кассалық операцияларын жүргізу ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
Олар бойынша келесілер қарастырылады:
- кассалық операцияларды жүргізудің жалпы тәртібі;
- ақшаны жеткізу және сақтау тәртібі;
- ақшаның төлем қабілеттілігін анықтау тәртібі;
- зақымданған банкноттар мен ақаулы тиындарды айырбастау және жою
тәртібі.
Банктерде клиенттерге кассалық қызмет көрсету, қолма-қол ақшаларды
өңдеу және кассалықжұмыстарды ұйымдастыру ісін жүргізу үшін келесі
бөлімшелер құрылады: кіріс, шығыс, кіріс-шығыс кассалары, қайта есептеу
кассасы, кешкі касса және т.б.
Клиенттерден банк кассасына қолма-қол ақшаларды қабылдау кіріс
кассалық құжаттармен жүргізіледі.
Касса меңгерушісі қабылданған соманы анықтама және кіріс құжаттарымен
салыстырып, қолын қояды. Сонымен қатар жұмыс күні ішінде қабылданған барлық
ақша сомалары операциялық кассаға кірістеліп, сол жұмыс күні ішінде
клиенттердің сәйкес шоттарына есептелуі қажет.
Қолма-қол ақшаларды кірістеген кезде келесі шоттар корреспонденциясы
жасалады:
Дт 1001 Кассадағы қолма-қол ақша
Кт 2203Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
Депозиторлардан ақша қаражаттарын салымның сәйкес шотына кірістеу:
Дт 1001Кассадағы қолма-қол ақша
Кт 2211,2223 Клиенттердің салымдар
Чектік кітапшалардың құнын қолма-қол ақшамен төлеу кезінде:
Дт 1001Кассадағы қолма-қол ақша
Кт4920 Өзге кірістер
Қолма-қол ақша түріндегі касса арқылы банк қызметінен комиссиялық
табыс түскен кезде:
Дт 1001 Кассадағы қолма-қол ақша
Кт 4600 Комиссиялық кірістер
Ақша және басқа да құндылықтарды сақтау.
Қолма-қол ақша мен құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету үшін касса
бөлмесі бөлек орналасып, жабдықталуы керек. Ақша қоймасы-бұл ақша
қаражаттары және басқа құндылықтар мен құжаттарды сақтау мақсатында
кассалық жұмыс үшін банктерде арнайы ұйымдастырылатын бөлме.Айналым
кассасының қолма-қол ақшасы сақталатын ақша қоймасы үш кілтпен және коды
бар құлыппен ашылады,жабылады. Құндылықтардың сақталуына жауапты лауазымды
тұлғалар ақша қоймасын ашпастан бұрын қауіпсіздік қызметінің өкілінің
қатысуымен есіктің зақымдалмауын, құлыптың ақаусыздығын тексеріп, одан
кейін журналға қолдарын қою қажет.
Ақша қоймасы ішіндегі ақша және басқа да құндылықтар темір тордан
тұратын және құлыппен жабылатын металл стеллаждарда сақталуы қажет.
Касса меңгерушісі әрбір бөлек шкафтарды, стеллаждарды, сөрелерді
кілтпен құлыптауы керек.
Инкассоланғанқолма-қол ақшалар.
Банкте жұмыс күні аяқталғаннан кейін клиенттерден ақша қабылдау үшін
кешкі касса ашылуы мүмкін. Кешкі кассаға түскен қолма-ол ақша клиенттердің
шотына келесі операциялық күннен кешіктірілмен есепке алынады. Кешкі
кассалар кәсіпорындар мен ұйымдарға жақсы қызмет көрсетуді қамтамасыз
етеді, бір күн ішінде түскен ақшаның түсуін жеделдетеді және олардың
сақталуын қамтамасыз етеді. Сондықтан банк клиенттердің шотына ақша
қаражатын уақытында есепке алу үшін және клиенттерге жағдай жасау үшін ақша
айналымын жеделдету мақсатында сауда және басқа да кәсіпорындар мен
ұйымдардың ақшалай түсімін инкассалау бойынша жұмыстарды орындайды.
Инкассолау – бұл кәсіпорын, ұйымдар мен мекемелердің кассасына қолма-
қол ақша мен құндылықтарды жинау. Барлық банктерде инкассаторлық аппарат,
сонымен қатар құндылықтарды тасымалдау үшін арнайы көлік құралдары болады.
Ақшалай түсім кәсіпорындар, ұйымдар мен мекемелердің шарты бойынша
инкассоланады. Инкассолау шарты жасалған әрбір ұйымға түсім көлеміне
байланысты реттік нөмері бар сомалар беріледі. Келісілген уақытта банктің
инкассаторы ұйымдарды аралап шығады.
Кешкі кассаға қолма-қол ақшаны қабылдау аяқталған бойда қабылданған
қолма-қол ақшаны кассалық журнал мәліметтерімен немесе кассалық аппараттың
бақылау лентасын кіріс құжаттарының сомасымен салыстырады.
Келесі күннің ертеңінде қабылданған ақша мен құжаттар касса
меңгерушісіне өткізіледі. Салыстырып тексеруден кейін барлық мәліметтер
сәйкес келген жағдайда, құжаттарды оларды шотта көрсету ұшін бухгалтер-
бақылаушыға өткізеді. Касса меңгерушісі құжатындағы мәліметтер мен нақты
қабылданған сомалар сәйкес келмеген жағдайда акт толтырылып, себебін
анықтайды.
Осыдан келіп кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдар жолдау тізімдемесі
бойынша пломба салынған қалтада кешкі кассаға ақша өткізу туралы банктермен
келісімшартқа отыруларына болады, содан кейін банк кәсіпорындарға,
ұйымдарға инкассаторлық қалталардың белгілі бір көлемін береді және
бекітілген тәртіпте белгіленген пломб таңбаларының үлгісін алады.
Касса тексеруі (ревизия).
Құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету және кассалық қызметті дұрыс
ұйымдастыру үшін банк мекемесіндегі кассалық операциялар жүйелі түрде
бақыланып немесе тексеріліп отырады.
Банк кассасында сақталатын барлық банкноттар, шақа және басқа да
құндылықтар келесі дағдайларда жүргізілетін дүркін-дүркін тексерістен өтіп
отыруы қажет:
- тоқсанына бір реттен сирек емес, оның ішінде 1 қаңтар жағдайы
бойынша жыл сайын,
- лауазымды және материалдық жауапты тұлғалар ауысқан кезде,
- банк басшылығының қарауы бойынша
Барлық құндылықтарды сондай дәйектілікпен тосыннан бір күнде
тексеруден өткізу – талан-таражға салу мен ақша және құндылықтардың кем
шығуын жасыру мүмкіндіктерінен айыру болған болар еді. Сол күні тексеру
мақсатымен және ұрлауды жасыру мүмкіндігі мен құндылықтардың және ақшаның
кем шығуын болдырмайтын негізде жүзеге асырылады. Осындай тексеріс
кезіндебарлық құндылықтардың қолда болуы, олардың банктің есеп
мәліметтеріне сәйкес келуі, сақтау тәртібі белгіленіп, сонымен қатар касса
жұмысындағы жетіспеушіліктеранықталады.
Банк басшысы тексеру жүргізу үшін жазбаша өкім шығарады, оның
негізінде комиссия құрылады. Тексеруді құндылықтарға байланысты
операцияларды жүргізумен байланысы жоқ, Қазақстан Республикасының екінші
деңгейдегі банктерде кассалық операцияларды жүргізу тәртібін және кассалық
жұмыс бойынша Ұлттық банктің басқаданормативтік-құқықтық актілерін жақсы
білетін қызметкер ғана жүргізе алады.
Тексеру міндетті түрде материалды жауапты тұлғаның қатысуымен
жүргізіледі, егер ол тұлғалар қатыспаған жағдайда актіде ол туралы ерекше
белгіленеді.Жасалғанакт комиссияның барлық мүшелері және материалдық
жауапты тұлғалардың қолымен расталады. Тексеру нәтижесі бойынша жасалатын
актілерде касса жұмысында анықталған жетіспеушіліктері көрсетіледі,есеп
мәліметтері мен нақты құндылықтар арасында анықталған сәйкессіздіктер
келтіріледі, анықталған жетіспеушіліктердің орнын толтыру үшін ұсыныстар
беріледі.
Банкте тексеруді жүргізу мен құндылықтарды тексеру банк клиенттеріне
дұрыс кассалық қызмет көрсетуді бұзбауы қажет. Тексеруді дұрыс ұйымдастыру
мен жүргізу тәртібін орындауға тексеру басшысы жауапты.
Ақша және басқа да құндылықтардың кем немесе артық шығуын тексерушілер
актіде көрсетулері қажет, одан басқа тексеруді жүргізушілер сәйкессіздік
себептерін анықтап, сәйкес шаралар қабылдайды.
Кассалық операцияларды тексеру кезінде қолма-қол ақшалардың
жетіспеушілігі немесе артықшылығы анықталуы мүмкін. Ол жағдайларда
кемшіліктер мен артықшылықтарға акт жасалады.
Коммерциялық банктер балансының негізгі бөлімдері, құрылутәртібі және
принциптері.Бух-к баланс қаржылық есептің басты нысаны болып табылады:ол
есепті күндегі банктің қаржылық жағдайы туралы ақпаратты ұсынады. Баланс
қорытынды айналымдарды және қаржылық есептіліктің жиынтық балансын есекере
отырып құрылады. Банк мұндай жіктеулерді өзінің активтер мен пассивтер үшін
таңдап алуына болады.Алынуға тиісті және төленуге тиісті сомалар 12 ай
ішіндегі және 12 айдан кейінгі болып бөлінеді. 12 ай ішінде алынбайтын
активтеғр ұзақ мерзімді, ал алынатындары ағымдағы деп аталады. Банк өзінің
активтері мен міндеттемелер ұзақ мерзімдіжәне қысқа мерзімді деп бөлуге
болады. Егер олжасалынбаса активтер мен міндеттмелер олардың өтімділік
тәртібі бойынша ұсынылады.Баланста көрсетілетін қысқа мерзімді активтерге
мыналар кіреді:-жай операциялық цикл ішінде өткізуге, сатуға немесе
тұтынуға ұсынылатын активтер;-12 ай ішінде өткізуге ұсынылатын және
негізінен сатуға арналған активтер;-оларды пайдалану бойынша шектеу
болмайтын ақша қаражаттары және олардың баламалары. Баланстағы қысқа
мерзімді міндеттемелер құрамына кіретіндер:-қалыпты операциялық цикл ішінде
төлеуге тиістілер;-12 ай ішінде орындалатын. Банктік операцияларды жүргізу
нәтижесінде банктің алатын негізгі табыстарының түрлеріне сыйақы, қызмет
көрсеткені үшін алым, комиссиондық және б.қ. опер-ң нәтижесі
жатады.Активтерден алынатын нақты табысты есепке алатын уақыт арақатынасы
негізінде сыйақы түріндегі табыс танылады.Ақша қозғалысының есебінде
есептік кезеңдегі банктің қолма-қол ақша санының өзгеруі туралы
ақпараттарды және ақша сомасының көбею көзі, сол сияқты оларды пайдалану
бағыты жөнінде көрсетілуі керек. Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары.
Коммерциялық банктер балансының негізгібөлімдері, құрылутәртібі және
принциптері.Бух-к баланс қаржылық есептің басты нысаны болып табылады:ол
есепті күндегі банктің қаржылық жағдайы туралы ақпаратты ұсынады. Баланс
қорытынды айналымдарды және қаржылық есептіліктің жиынтық балансын есекере
отырып құрылады. Банк мұндай жіктеулерді өзінің активтер мен пассивтер үшін
таңдап алуына болады.Алынуға тиісті және төленуге тиісті сомалар 12 ай
ішіндегі және 12 айдан кейінгі болып бөлінеді. 12 ай ішінде алынбайтын
активтеғр ұзақ мерзімді, ал алынатындары ағымдағы деп аталады. Банк өзінің
активтері мен міндеттемелер ұзақ мерзімдіжәне қысқа мерзімді деп бөлуге
болады. Егер олжасалынбаса активтер мен міндеттмелер олардың өтімділік
тәртібі бойынша ұсынылады.Баланста көрсетілетін қысқа мерзімді активтерге
мыналар кіреді:-жай операциялық цикл ішінде өткізуге, сатуға немесе
тұтынуға ұсынылатын активтер;-12 ай ішінде өткізуге ұсынылатын және
негізінен сатуға арналған активтер;-оларды пайдалану бойынша шектеу
болмайтын ақша қаражаттары және олардың баламалары. Баланстағы қысқа
мерзімді міндеттемелер құрамына кіретіндер:-қалыпты операциялық цикл ішінде
төлеуге тиістілер;-12 ай ішінде орындалатын. Банктік операцияларды жүргізу
нәтижесінде банктің алатын негізгі табыстарының түрлеріне сыйақы, қызмет
көрсеткені үшін алым, комиссиондық және б.қ. опер-ң нәтижесі
жатады.Активтерден алынатын нақты табысты есепке алатын уақыт арақатынасы
негізінде сыйақы түріндегі табыс танылады.Ақша қозғалысының есебінде
есептік кезеңдегі банктің қолма-қол ақша санының өзгеруі туралы
ақпараттарды және ақша сомасының көбею көзі, сол сияқты оларды пайдалану
бағыты жөнінде көрсетілуі керек.
Қаржылық есеп беру банктің қаржылық жағдайын бағалауға тікелей қатысы бар
келесі элементтерден тұрады:
- активтер – бұл жасалған әрекет нәтижесінде пайда болған және
келешекте компания экономикалық пайда алуды жоспатлаған әрекеттерінің
нәтижесінде қалыптасқан компаниямен бақылауындағы ресурстар;
- міндеттемелер – компанияның жасалған әрекеттер нәтижесінде туындайтын
ағымдағы міндеттемесі. Міндеттемелер бойынша есеп айырысу компанияны
экономикалық тиімділікке әкеледі деп болжанады;
- капитал – міндеттемелерді орындағаннан кейінгі активтер. Қаржылық
есептің келесі элементтері қызмет нәтижесін бағалауға тікелей
қатысты:
- табыстар – активтердің түсуі немесе ұлғаюы нысанында экономикалық
пайданың өсуі немесе меншік иелерінің жасаған салымынан капиталдың
артуы түріндегі міндеттемелердің қысқаруы;
- шығындар – активтерді есептен шығару немесе азаюы түрінде
экономикалық пайданың қысқаруы немесе міндеттемелердің көбеюі
нәтижесінде капиталдың қысқару.
Қаржылық есеп берудің кез келген элементі болашақта осы элементке қатысы
бар кез келген экономикалық түсім компанияға түсуі немесе одан шығуы мүмкін
деген ықтималдылық бар болса, және ол құнға немесе бағаға ие болса және оны
бағалау жеткілікті түрде сенімді жүргізілсе, мойындалуы тиіс.
Қаржылық есеп беру эліментін бағалау келесі негіздерді пайдалану
арқылы асырылады:
- сатып алудың нақты құны;
- қайта қалпына келтіру құны;
- сатудың мүмкін бағасы;
- дисконтталған құн.
Банктер басқа да шаруашылық субъектілердегі сияқты қаржылық есеп берудің
келесі негізгі түрлері жасалынды:
- банктің бухгалтерлік балансы;
- табыстар мен шығындар туралы есеп беру;
- ақша қозғалысы туралы есеп беру;
- меншік капиталының өзгерісі туралы есеп беру;
- есеп саясаты және түсініктеме хаттар туралы ақпараттар.
Қаржылық есептің халықаралық стандарттарына сай оған мынадай талаптар
қойылады: қаржылық есеп беру басқа ақпараттардан өзгеше болуы керек, әрбір
белгісі айқын сәйкестендірілген болуы керек,сондай-ақ келесі мәліметтер
нақты көрсетілуі керек:
- есеп беруші банктің атауы;
- банктің өзінің есеп беруі;
- есеп беру күні немесе есеп беру кезеңі;
- есеп беру валютасы;
- нақтылық деңгейі.
Қаржылық жағдай туралы есеп беру(балланс).
Ол бухгалтерлер жасайтын орталық есеп берудің бірі болып табылады. Бір
жағынан активтерді, ал екінші жағынан пассивтерді бейнелейтін, белгілі
бір уақыт мерзіміндегі банк жағдайын көрсететін оны субьектісінің
фотосуреті деп қарауға болады.
Банктің бухгалтерлік баллансы – қаржылық есеп берудің басты нысаны.
Балланстық есеп беру банкті меншікті капиталдар менміндеттемелер көзіне
тең активтер ресурстарын ұстаушы ретінде көрсетеді. Сөйтіп, бухгалтерлік
баланс банктің қаржылық жағдайын көрсетеді. Ол банктің қаржылық жағдайын
айқындайды және оған барлық капиталды қарсы қойады. Оны келесі теңдеу
арқылы көрсетуге болады:
Эканомикалық ресуртар=Пайда болу көздері (1)
Эканомикалық ресурстар бұл- активтер, ал пайда болу көздері меншікті
және қарызға алынған болып бөлінеді және баланста жеке капитал мен
міндеттеме ретінде бейнеледі, сондықтан келесі теңдеу шығады:
Активтер = Меншікті капитал +Міндеттеме (2)
Батыс ғалымдарының тұжырымдарына сәйкес кез келген активтің үш түрі
маңызды сипаттамасы бар:
1. Ол келешекте ақшаның өсуіне тікелей немесе жанама ықпал ете отырып
келешектегі ықтимал пайданы қамтамасыз етеді.
2. оның арқасында шаруашылық бірлігі пайда алуы немесе оны басқа әдіспен
басқаруға мүмкіндік алуы мүмкін.
3.Пайда алуға немесе оған бақылау жүргізуге құқығын арттыруды қамтамасыз
ететін шаруашылық операциялар жәнебасқа мәселелер бұрын даорын алған.
❖ Егер осы міндеттемелердің біреуі болмаса, онда есеп обьектісі актив
деп танылуы мүмкін емес. Бірінші сипаттама болашақ пайда немесе
әлеуметтік қызметке құқық болуы керек деген ұғымды білдіреді.
Пайдаланылған құқықтар жәнеқызметтер актив деп саналмайды. Сонымен
қатар, құқық жағымды нәтижеге жеткізуі керек, теріс немесе нөлдік
нәтижедегі құқық активке жатпайды. Екінші сипаттама активті анықтау
кезінде басқару өлшемдеріне баса назар аударады. Активтер шаруашылық
бірлігі басқаратын немесе оныңбақылауында болатын ресурстар, сонымен
қатар пайда алу немесе әлеуетті қызмет құқықтары заңды немесе оларды
алу мүмкіндігінің дәлелді болуы керек. Үшінші сипаттамада авторлардың
ойынша пайда өткен опғерациялар мен оқиғалардың нәтижесі болуы керек.
Активтің анықтау маңыздылығы көптеген жағдайда оқиғаның аяқталуымен
сипатталады. Міндеттеменің де үш сипаттамасы бар:
❖ Кредиторлық қарыз белгілі бір оқиға кезінде басқа тұлғаларға
талаптарды ұсынуды жүзеге асыру уақытында немесе активтерді пайдалану
ықтималдылығы бар тұлғалар алдындағы қарыздар мен міндеттемелерді
көрсетеді.
2.Бұл кредиттік қарызға шаруашылық бірлігінің жауапкершілігінің туындауы
мүмкіндігінше келешекте жоғалмайды.
3. Міндеттеменің пайда болуына әсер еткен мәселе бұрын да орын алған.
Егер осы сипаттамалардың біреуі жоқ болса, онда есеп обьектісі
несиелік қарыз ретінде мойындалмайды. Бірінші сипаттама бірнеше жағдайда
пайда болады. Біріншіден, несиелік қарыз қазіргі міндеттеменікөрсетеді.
Келесі кезеңнің шығындары ағымдық мерзімініңкредиторлық қарызы болып
саналмайды. Екіншіден, несиелік қарыз басқа субьектіге қатысты міндеттемені
көрсетеді. Үшіншіден, осы қарыздың өтелуі басталатын уақыт мерзімі бар.
Оның құрамына өтелуі толық көлемде қарастырылмайтын міндеттемені кіргізуге
болмайды. Бұл жағдай меншікті капиталды несиелік қарызға жатқызуға құқсат
етпейді.
Екінші сипаттама несиелік қарызды этика, мораль, дәстүрлі
қатынастарнормасынан туындайтын әділ және жоспарлы міндеттеме деп
танымайды, әрине несиелік қарыз құрамы мәселесінде шеткі позиция оған заңды
міндеттер мен қарыздарды жатқызады.
Несиелік қарыздық үшінші маңызды белгісі – алдын ала міндетті
шаруашылық операциялары немесе басқаоқиғалардың болуы. Егер шындығында да
міндеттеме болса, оның қалай туындауына қарамастан, несиелік қарыз деп
танылуы маңызды, демек,несиелік қарыздың пайда болуына жеткізген бұрынғы
шаруашылық операциясына қарағанда, міндеттеменің ақша қаражатының
келешектегі талабына әсері айтарлықтай маңызды.
Банктің балланстық есеп беруінде активтер бабы өтімділік принципі
бойынша көрсетілген, өтімді құралдар ең бірінші болып келеді. Міндеттеме
бабы банк балансында мерзімдік принципі бойынша көрсетілген, ал мерзімсіз
жеке капитал келесі пассивтің аяғында орналасады.
Банктің баланстық есеп берулері немесе мерзімі ұзартылған балансы
әдетте белгілі бір анықталған мерзімге жасалынады, бірақ бухгалтерлік жедел
басқару мақсатында жұмыс балансы деп аталатын тұрақты балансы болуы керек.
Оның баланстық есеп беруден айыпмашылығы мынада: жұмыс балансында табыс
және шығыс шотын қоса бухалтер әрбір баланстық шотты жеке көре алады, ал
баланстық есеп беруде табыс және шығыс шоты көрсетілмейді, олар бөлінбеген
табыс шотында ғана беріледі. Сонымен қатар баланстық есеп беруде жекелеген
шоттрды баптар бойынша топтастыру жүргізіледі және баптар әдетте
өтімділіктің азаюы ретімен орналасқан. Банктің баланстық есеп беруін,
кәсіпорынның баланстық есеп беруінен негізгі айырмашылық сипаты – оған
көптеген қаржы активтердің келіп түсуі, негізінен несиелер, материалдық
қорлардың болмауы, несиелік қарыздар санының көптігі және құрылыс, құрал-
жабдықтар сияқты негізгі құралдардың санының аздығы. Бұл айырмашылық
бухгалтерлік есеп принципінің айтарлықтай нақты бірін – сақтық принципін
пайдалану қажеттігін тудырады.
Банк балансын ашып көрсету.
Бухгалтерлік балланс қаржылық есептің басты нысаны болып табылады: ол
есепті күндегі банктің қаржылық жағдайы туралы ақпаратты ұсынады.
Банктің жылдық бухгалтерлік балансына қойылған талаптар Қазақстан
Республикасының екінші деңгейлі банктерінде қаржылық есептілікті құрастыру
жөніндегі ұсыныстарда көрсетілген.
Баланс қорытынды айналымдарды және қаржылық есептіліктің жиынтық
балансын ескере отырп құралады. Банк мұндай жіктеулерді өзінің активтер мен
пассивтері үшін таңдап алуына болады. Алынуға тиісті және төлеуге тиісті
сомалар 12 ай ішіндегі және 12 айдан кейінгі болып бөлінеді. 12 ай
ішінде алынбайтын активтер ұзақ мерзімді, ал алынатындары ағымдағы деп
аталады. Банк өзінің активтер мен міндеттемелер ұзақ мерзімді және қысқа
мерзімді деп бөлуіне болады. Егер ол жасалынбаса активтер мен міндеттемелер
олардың өтімділік тәртібі бойынша ұсынылады. Сол сияқты 12 ай ішінде және
одан да көп мерзімде реттелінетін немесе өтелетін соларды бөлу қажет.
Баланста көрсетілетін қысқа мерзімді активтерге мыналар кіреді:
- жай операциялық цикл ішінде өткізуге, сатуға немесе тұтынуға
ұсынылатын активтер;
- 12 ай ішінде өткізуге ұсынылатын және негізінен сатуға арналған
активтер;
- оларды пайдалану бойынша шектеу болмайтын ақша қаражаттары және
олардың баламалары.
Төлемі 12 ай ішінде жүргізілетін ұзақ мерзімді пайыздық міндеттемелер,
келесідей жағдайларда баланстар ұзақ мерзімді ретінде жіктелуі мүмкін:
- бастапқы мерзімі 12 айдан көп;
- міндеттемелерді қайта қаржыландыру емеуріндері бар;
- емеуріндер шартпен бекітілген;
Таза активтердегі елшілес компаниялардың аздық үлесі жылдық бухгалтерлік
баланста міндеттемелер мен меншікті капиталдан бөлек Аздық үлес бабында
көрсетіледі және еншілес компанияның бас банкке жатпайтын таза
активтерінің көлемін бейнелейді. Жылдық бухгалтерлік балансты құру және
тиісті аздық үлестің есептемесі халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттарының талабына сәйкес жүргізіледі. Қаржылық есепте көрсетілген
мәліметтердің дұрыстығына Директорлар кеңесі немесе қаржылық есепті
жасауға немесе көрсетуге жауап беретін басқа басқарушы органдар жауапты
болады.
Банктік пайда – бұл шаруашылық нәтижесінде капиталды көбейтетін,
табыс пен шығыс арасындағы айырмашылықты көрсететін банк қызметінің
қаржылық нәтижесі. Банктіңбухгалтерлік баланс шоттары (активтер,
міндеттемелер, меншікті капитал) кезең аралығында жабылмайжы, сондықтан
оларды тұрақты шоттар деп атайды. Баланстың әр шоты бойынша жыл соңындағы
қалдық Бас кітапқа кезекті кезеңнің бастапқы қалдығы ретінде аударылып
жазылады.
Коммер-қ банктердің табыс көздеріне мынадай банктік бизнес түрлерін
жатқызуға болады:-несиелік бизнес,-дисконттық бизнес,-сақтау бизнесі,-
банктік кепілберу қызметі,-басқа банктермен корреспонденттік қатынасқа
негізделген бизнес,-дәстүрлі емес қызметтерді көрсету бизнесі. Банктің
кепілберу қызметі клиенттерге есеп айырысу үшін және несие алу үшін банктің
әр түрлі формалардағы берген кепілхаты мен кепілдемесінен түскен ақшалай
сыйақы түріндегі ақшалай сыйақы түріндегі табыс әкелетін банктің қызметін
сипаттайды.банктің барлық табысын үш топқа бөлуге болады:-пайыздық
табыстар,-банктік қызмет көрсетуден алатын комиссиялар,-басқа да
табыстар.Несиелік пайыз-пайыздық табыстың басты көзі ретіндебанктің берген
несиелері үшін қарыз алушылардың төлейтін төлемі болып табылады. Несиелік
пайызды мынадай белгілерге байланысты жіктеуге болады:-несие формасына
қарай,-несие мекемесінің түріне қарай,-несиелердің мерзіміне қарай,-
несиелер түріне байланысты,-операциялар түріне қарай,-есептеу тәсіліне
қарай.Табыс көздері екіге бөлінеді:-тұрақты-оған банктік қызметтен алынатын
пайыздықжәне пайызсыз табыстар жатады.-тұрақсыз-оған қайталама нарықтағы
бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан және көзге көрінбейтін
операциялардан алатын табыстарды жатқызуға болады.
2.2 Банктің валюталық операцияларын талдау
Халықаралық сауда - қаржылық айналымда SWITF (Society for World-Wide
Interbank Telecommunikations) әлемдік банкаралық қаржылық
телекомуникациялар қауымдастығы – қаржылық телекомуникация саласында
жетекші халықаралық ұйым болып табылады. SWITF қызметінің негізгі бағыты
банктер үшін жедел, сенімді,шешімді, құпия және санкцияланбаған кіруден
қорғайтын телекомуникациялақ қызметті ұсыну және қаржылық ақпаратты алмасу
әдістемелері мен нысандарын стандарттау бойынша жұмыс жүргізу.
1973 жылы мамырда 15 елдің 239 банкі Бельгия заңдылығына сәйкес
қаржылық ақпаратты алмасудың нысанда әдістерін даярлау және стандартталған
хабарларды қолданып деректерді жолдаудың халықаралық торабын құру
мақсатында SWITF құрылды.
SWITF – бұлиелері мүше-банктер болып табылатын акционерлік қоғам.Қоғам
Бельгиядатіркелген және Бельгия заңы бойынша әрекет етеді. Жоғары органы –
мүше банктердің және оның өкілдерінің жалпы жиналысы. Барлық шешім
ассамблея ,қатысушыларының көпшілік дауысымен: бір акция –бір дауыс
қағидасымен қабылданады. Директорлар кеңесіндежетекші орынды Батыс Европа
және АҚШ елдері банктерінің өкілдері иемденеді. Акцияның басым саны
АҚШ,Германыя,Швейцрия,Франция, Ұлыбританияда.
Ұлттық заңға сәйкес халықаралық банктік операцияны жүзеге асыруға құқы
бар кез келген банк SWITF мүшесі бола алады.
Торапқа ену күндері тұрақты: бұл наурыз, маусым, қыркүйек және
желтоқсанның бірінші дүйсенбілері.Тәжірибе көрсеткеніндей, банктің SWITF
жүйесіне қатысу шығындары әдетте бес күнде өтеледі.
SWITF жүйесі тартылатын әр елде қоғам өзінің аймақтық әкімшілігін
құрайды.
Бүгінгі күні әлемнің 175 елінің 6000-нан аса банктері мен қаржылық
институттары SWITF мүшелері болып табылады. Күн сайын 2 триллион АҚШ
долларынан аса сомаға 1,7 млн астам хабар беріледі. Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі SWITF – тің аймақтық процессорын ашты, ол
корреспонденттермен ыңғайлы байланыс жасауға, операцияларды жедел жүзеге
асыруға, ақша қорларын тиімді пайдалануға, қателіктер тәуекелділігін
төмендетуге мүмкіндігін бернеді.
Сондай – ақ аймақтар бойынша мамандандырылған басқа да электронды
жүйелер қызмет етеді:WESTER UNION. CHIPS and FEDWIRE SIC. CHAPS.
WESTER UNION ақша аударымы жүйесі – дүние жүзі бойынша ақша
аударымының ең тез және сенімді тәсілі. Оған бүгінгі күні әлемнің 150-ге
жуық елі қосылған, соның ішінде Қазақстан Республикасы да. Әр айлық
айналымы 70 миллион АҚШ доллары шамасында.
Елімізде WESTER UNION корпорациясымен Банк ЦентрКредит ААҚ,Алматы
сауда-қаржы банкі сияқты банктер ынтымақтаса қызмет етуде.
Жүйенің басты қызметі- WESTER UNIONқызмет көрсететін әлемнің кез-
келген нүктесіне ақша аударымдарын жүзеге асыру бойынша жеке тұлғаларға
қызмет көрсету. Бұлжүйе бойынша ақша аударымдары банктік шот ашпастан және
нақты ақша түрінде жүзеге асырылады. Аударым жіберілгеннен кейін 10
минуттан кейін дайын болады.
Коммер-қ банктердің валюталық операцияларын талдау. Валюта ол белгілі
бір мемлекеттің ақшабірлігі. Коммер-қ банктердің сыртқы экономикалық
қызметі тауарлар мен әрекетерді экспорттау-импорттау, Қр-ң аумағында шетел
валютасында оларды өткізу, еліміздің ішінде бейрезидент тұлғалардың
шаруашылықпен айналысудағы тауарлық емес сипаттағы мәміле кезінде теңге
және шетел валютасында банктік операцияларды жүзеге асырумен байланысты.
Әрбір егеменді мемлекетте заңды төлем құралы ретінде сол елдің ұлттық
валютасы қолданылады. Сондықтан сыртқы сауда қызмет, несие, инвестиция,
мемлекетаралық төлемдер бойынша есеп-айырысудың қажетті жағдайы төлеуші
немесе сатып алушылар шетел валютасын сатып алу немесе сату нысанында бір
валютаны басқа валютаға айырбастау б.т. Айырбастарды жүргізу үшін в-қ
нарық қызметі яғни сұраныс пен ұсыныс нәтижесінде қалыптасатын бағам арқылы
шетел валютасын ұлттық валютаға айырбастау немесе сату жүзеге асырудың
ресми орталықтары.В-қ қатынастың субьектілеріне ҚР-ң резиден және
бейрезидент тұлғалар жатады. В-қ реттеудің обьектілері в-қ құндылықтармен
жүргізілетін операциялар б.т. Оларға: шетел валютасы және б.қ.(акция,
облигация, төлем құжаттары, қарыздқ міндеттеме, қымбат металдар) жатады.
Вал-қ құндылықтармен жүргізілетін операциялар екі түрге
бөлінеді:1.ағымдағы в-қ опер-р, олардың құрамына елден валюта аудару және
керісінше валюта қабылдау,саудалық сипатқа жатпайтын аударымдар және тура
инвестициялар,қаржылық несиелер және т.б. 2.капитал қозғалысымен байланысты
операцияларға жатады:инвестициялардыжүзеге асыру,-мүліктік құқыққажәне өзге
де жылжымайтын мүлік құқығына төлеуге аударымдар,-180 күннен асатын
несиелер беру және алу,-сақтандыру және қайта сақтандыру бойынша х.а.
аударымдар.В-қ операцияларды жүзеге асыруға құқық берілген банктер
уәкілетті деп аталады. Валю-қ реттеудің негізін құраушы жүйе в-қ бақылау
б.т.
4. Орта және шағын бизнесті несиелендірудің ерекшеліктері.
4.1 Екінші деңгейлі банктердің орта жіне кіші бизнесті несиелеу
жағдайын талдау
Кәсіпкер тұтынушының ақша төлеп алатын қажетті заттарын өндіруді өз
міндетіне алады. Бұл тұста тауар өндіру және қызмат көрсетуді кең мағынада
түсінуіміз қажет. Мәселен, бұлар–ғимарат және құрал жабдықтар, үй–жай,
мүлік, өндіріс және тұтыну тауарлары,ақпарат, интеллектуалды нәтиже, ақша,
валюта, құнды қағаздар, басқа да тауарлар, жұмыстар мен қызметтер болуы
мүмкін. Кәсіпкерлік қызмет өндірістік, коммерциялық, қаржылық, кеңестер
беру болып бөлінеді. Бұлардың әрқайсысының өзіне тән ерекшеліктері мен
жетістіктері бар. Өндірістік кәсіпкерлікке қатысты негізгі қызметтер:
● өнімді өндіруге бағытталған жұмыстар мен қызмет көрсетуді атқару;
● ақпаратты өңдеу және жинау;
● рухани құндылықтарды игеру;
● тұтынуға жататын басқа да өткізілімдер;
Бұлардың негізгі қолдану өндірістері - өндірістік орта және кіші бизнес
және мекемелер, коммерциялық сауда мекемелері, тауар – қор биржалары,
банктер мен халықтар және т.б. Қызмет түрін таңдауда алдын – ала
маркетингтік зерттеу жүргізу керек және қандай тауардың немесе қызмет
көрсетудің тұтыным мүмкіндігі мол, оған деген сұранымның тұрақтылығы,
келешек даму тенденциясы, тауарларды сатуда ықтимал баға бірліктері, өнім
өндіру мен оны өткізу процесіндегі шығындар, өткізу көлемін болжау.
Өндірістік кәсіпкерлік қызметтің нәтижесінде өнім пайда болатындығы
белгілі. Кәсіпкер екінші сатыда өндіріске қажетті қаржы – қаражаттың
шамасын белгілеуге, қорытынды мәмілелерді топтауға, өнім өндіруді бастауға
дейін әзірленген заттарды жеткізу мен банкротқа ұшыраудың алдын алуға
бағытталған жұмыстарды атқаруға тиіс.
Өнімді тиімді сату шаралары кәсіпкерліктің үшінші сатысын құрайды. Бұл
процес делдал агенттіктер, брокер немесе орта және кіші бизнестің өз
к.шімен жүзеге асырылады. Бұл кәсіпкерлік технологиясының айрықша жауапты
кезі.
Коммерциялық кәсіпкерліктің мазмұны тауар-ақша қатынастары мен сауда-
айырбас операцияларынан тұрады. Шын мәнінде бұл тауармен қызмет көрсету
қайта сататын орын. Оның өндірістік кәсіпкерлік қызметтен айырмашылығы –
мұнда өнім өндіруді өндірістік қорлармен қамтамасыз ету қажет болмайды.
Мұндағы ең басты мәселелер :
● нені сатып алу керек
● нені сату керек
● қайда сату керек
деген сұрақтарға жауап іздеу.
Кәсіпкер тауар және қызмет көрсету қозғалысына болжам жасап, алдын-ала
бағалау үшін өзінің нақты іс-әрекетін жоспарын "бизнес жоспарын" жасайды.
Міне, осылардың қорытындысында: сатып алу-сату мәмілесін жүргізу,
тауарларды көтере сатып алу және сатубағалары бойыншаесеп айырысулар, шығын
мен ақырғы нәтижелер, жұмысшылардың саны, көлік жұмысының ауқымы, жарнама,
коммерциялық құжаттарды дайындау жұмыстары нақтылы анықталады.
Бизнес- жоспарда бұлардан басқа мыналар қарастырылады:
1. тауарларды алдағы уақытта сату үшін көтере сатып алу;
2. ұйымдардан қызмет көрсету туралы міндеттемелерді жинау және оларға
төлем жасау;
3. тауарларды сақтайтын қоймалар мен тұрғын үйлер жалдау, өнімдерді
өткізетін сауда орындары;
4. тауарларды өткізу нысандары;
5. несие және басқа қарыз қаражаттарын алудың негіздері;
6. мемлекеттік және қаржы мекемелеріне салық және басқа да міндетті
төлемдерді өтеу.
Қаржылық кәсіпкерлікке сату-сатып алудың ерекше тауарлары: ақшаны,
валютаны, құнды қағазды (акция, вексель, облигация), яғни ақшаны тікелей
және қосымша нысанда сату жатады. Нарықтық қатынастарға өтуге байланысты
ақша нарығы, валюта және құнды қағаз нарықтары бой көтерді, оларға
қатысушылар: коммерциялық банктер, қор биржалары, кейбір орта және кіші
бизнестер мен ұйымдар, кәсіпкерлер және жеке тұлғалар.
Кәсіпкер немесе бизнестің осы саласына қатыстылар өздерінің іс-
әрекеттерін құнды қағаз нарығы мен меркетингтік қызметті ұйымдастырудан
бастайды. Сөйтіп бір уақытта олар ақшаның, валюта мен құнды қағаздардың
көздерін табады. Кәсіпкерлік қызметтің тағы бір нысаны- меншіктік акцияға,
облигацияға, несие билеттеріне және коммерциялық құнды қағаздарға қатысты
құнды қағаз эмиссиясын жүзеге асырады.
Кәсіпкерлік қызметтің орны ең алдымен – орта және кіші бизнес.
Экономикалық категория ретінде ол өндіргіш күштер мен өндірістік
қатынастарды ұйымдастырудың негізгі буыны. Құқықтық тұрғыдан немесе заңды
құқықтары бар дара шаруашылық субьектісі өзіне бекітіліп берілген
мүліктерді пайдалана отырып өнім өндіреді, түрлі жұмыстар атқарады, әртүрлі
қызмет көрсетеді.
Орта және кіші бизнестің ықшам ортасы
Қаржы бөлімі қаржы жағдайын қарастырады.Ол маркетингтік жоспарды нақтылы
іске асыру үшін қажетті қолма-қол ақшамен, оларды қолдану жұмыстарымен
айналысады.
Ал ғылыми зерттеу бөлімі зиянсыз тауарларды жобалау жұмыстарымен,
техникалық зеруліктерді анықтаумен және оларды өндірудің тиімді
әдістерініздестіріп, табумен шұғылданады.
Өндіріс бөлімінің негізгі бағыты қажетті мөлшерде тауарларды өндіруді
қамтамасыз ету.
Материал және техникамен қамту бөлімі қажетті ішкі заттар мен
бөлшектердің жеткізіп тұруына тиісті жағдай жасауға міндетті.
Бухгалтерлік есеп бөлімі орта жіне кіші бизнес кірісі мен шығысын
бақылайды жіәне маркетинг қызметкерлерін көздеген мақсатқа жетудің
қаншалықты сәтті жүріп жатқандығы жөнінде хабардар етеді.
Орта және кіші бизнес қызметін анықтайтын көрсеткіштер мына төмендегі
талдау мақсаттарына байланысты болады:
• Стратегиялық мақсат.Осы орта және кіші бизнес қызметі нәтижелігінің
өзімен бәсекелестік басқа кәсіпорынның қызметінен салыстыру қажет. Осыған
орай, қорытындылау көрсеткіштерін және қызметінің қандай да бір
элементтерінің көрсеткіштерін таңдаған жөн.
• Тактикалық мақсат. Басшылық орта және кіші бизнес қызметін бақылайды.
Кейбір бөлімшелердің немесе қандай бір болмасын өнімнің жұмыс істеу
тиімділігінің көрсеткіштері есептелінеді.
• Жоспарлау міндеті. Түрлі ресурстардың немесе осы ресурстардың түрліше
ұштастырылуының пайдалылығын салыстыру қажет.
● Басшылықтың басқадай мақсаттары. Кәсіподақ пен ұжымның шарт
жасасу жөнінде келіссөздер жүргізу.
● Орта және кіші бизнестің өндірістік-шаруашылық және коммерциялық
қызметі қасиетінің әртүрлілігі және түрлі елдегі көрсеткіштердің көптеген
түрлеріне ықпал етеді.
Оларды пайдалану проблемасы мынадан тұрады: олардың бірде бірі
әмбебап көрсеткіштерін орындамайды, мағынада, бизнесте қол жеткен табыстар
немесе сәтсіздік туралы пікір алысу мүмкіндігі туады. Сондықтан да,
практикада әр уақытта бір-бірімен байланысты көрсеткіштер жүйесі
пайдаланылады, бағаланады немесе орта және кіші бизнес қызметінің түрлі
жақтарын көрсетеді.
Орта және кіші бизнестің қаржы жағдайын талдау.
Орта және кіші бизнестің бірден-бір басты міндеті – оның қаржы
жағдайының бағалылығы болып табылады және ол көрсеткіш жүйелерін немесе
қаржы коэффициентін анықтайды.
Негізгі қаржылық коэфициенттерді төмендегі үш санатқа топтастыруға
болады:
● өтімділік (төлем қабілеттілігі);
● пайдалылық (табыстылық);
● активтерді басқару тиімділігі.
Кесте 3
Орта және кіші бизнестің қаржы-шаруашылық қызметін талдаудың негізгі
принциптері.
Принциптері Принциптің мазмұны
Нақтылығы Талдау нақтылы деректерге
негізделеді.
Жиынтылығы Процесті объективті бағалау
мақсатында оны жан-жақты зерттеу.
Жүйелілігі Бір-біріне өзара байланысты
экономикалық құбылыстарды зерделеу,
бірақ оқшаулау емес.
Тұрақтылығы Талдауды түпкілікті, алдын-ала
белгілі аралық уақыт арқылы жүргізу
керек
Объективтілігі Экономикалық құбылыстарды тәжірибелі
және зерделеу, объективтік
қөрытындылар жасау.
Пәрменділігі Практикалық мақсатты пайдалану,
өндіріс қызметінің жаңа нәтижелілігін
талдау.
Үнемділігі Талдауды жүргізуге байланысты
шығындар, оны жүргізу нәтижесінде
алынған сол экономикалық тиімділіктен
шектеулі түрде аз болуы керек.
Салыстырымдылығы Деректеу және талдау қорытындылары
бір-бірімен жеңіл салыстырымды болуы
керек, ал аналитикалық процедураларды
тұрақты түрде жүргізуде
қорытындылардың сабақтастығы сақталуы
қажет.
Қаржы ресурстарының құралуы түрлі көздер бойынша жүзеге асырылады. Олар
ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Ішкі көздер меншікті және оларға
теңестірілген қаржылар есебінен құрылады және шаруашылықты жүргізудегі
нәтижелілігімен байланысты, ал сыртқы - орта және кіші бизнеске сырттан
түсетін ресурстар.
Сурет 3
Орта және кіші бизнестің қаржы ресурстары
4. 2 Орта және кіші бизнесті несиелендірудің қажеттілігі
Орта және кіші бизнестің төлем қабілеттілігн сипаттайтын маңызды
көрсеткіштердің бірі – несиеге қабілеттілігі. Төлем қабілеттілігі
несиеге қабілеттік түсінігімен салыстырғанда кеңірек ұғым. Төлем
қабілеттілігі орта және кіші бизнестің барлық қарыздарын өтеуге, соның
ішінде алған банк несиесін қайтаруға мүмкіндік беретін қаржылық жағдайын
сипаттайды .
Талдаудың келесі кезеңі орта және кіші бизнестің несие қабілеттілігін
айқындау болып табылады.
Қазіргі кезде нарықтық қатынастарды реттейтін заңдар әсерінен орта
және кіші бизнеске олардың ұйымдастыру-құқықтық нысандарына тәуелсіз,
кешенді несие-есептік және кассалық қызмет көрсететін мемлекеттік,
коммерциялық банктердің тармақталған желісі қалыптасуда.
Банктер несиелеу процесінде, нарық қатынастарының қалыптасуына,
қоғамдық өндірістің тиімділігін көтеруге, Қазақстан Республикасы егеменді
мемлекетіміздің экономикасы мен қаржыларын нығайтуға, айналымда ақша
массасының негізсіз өсуін шектеуге, инфляция процестерін болдырмауға және
ұлттық валютаның нығаюына ықпал етуге міндетті.
Банктер қарыздарды өндірістің тиімділігін, оның ғылыми-техникалық
деңгейін көтеруге, өнімінің жаңа жоғары тиімді түрлерін шығаруға
ынталандыруға, тұрғындарға әр түрлі қызмет көрсетуге, тауарларды халық үшін
және экспортқа өндіруге байланысты мақсаттар мен шаралар үшін береді.
Банк несиелерді қайтарымдылық, жеделдік, тиімділік процестерін қатаң
сақтау, несиелерді мақсатты пайдалану мен заңда қарастырылған және екі
жақпен келісілген жағдайда коммерциялық негізде береді.
Несиені беру және өтеумен байланысты мәселелер келісім түрінде
несиелік шарт жасау арқылы, банк ережелерімен және қарыз алушы орта және
кіші бизнес пен банк арасындағы несиелік келісім шарттар мен реттеледі.
Несиелік шартта мыналар міндетті түрде қарастырылады:
● несиенің объектілері;
● қарыздың жоспарланған мөлшері, оның мақсаты;
● қарыздарды беру шарттары және өтеу мерзімдері, олардың қарыз алушы
қызметінің жақсаруына әсері;
● қарыз бойынша пайыз мөлшерлемелері, олардың төмендеуі немесе
көтерілуі, төлем тәртібі;
● қарыз алушының міндеттемелерін қамтамасыз ету нысандары
(кепілдемелер, кепілдік беру және тағы басқалар);
● материалдық қорлар мен өндірістік шығындарды өтеудегі меншікті
айналым қаражаттарының нормативі;
● несие беру және өтеу бойынша екі жақтың міндеттемелері, жауапкершілігі
және құқықтары;
● құжаттардың тізімі және оларды банкке тапсыру мерзімділігі және басқа
жағдайлар.
Несиелер берілетін мерзіміне қарай қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
болып бөлінеді. Несиенің жеделдігі оны қайтару, өтеу мерзімдерімен
анықталады. Осылай қысқа мерзімді несиелер бір жылдан аспайтын мерзімге, ал
ұзақ мерзімді – бір жылдан асатын мерзімге беріледі.
Қысқа мерзімді несие орта және кіші бизнестің айналым қаражаттарының
қалыптасу көздерінің бірі болып табылады. Ол орта және кіші бизнестің
ағымдағы қызметі процесінде жетіспейтін ақша қаражатының қажеттілігін
жабуға мүмкіндік береді. Бір жылдан астам уақытқа орта және кіші бизнес
күрделі шығындарына несие ала алады. Бұл жағдайда несие оның дамуына,
өндірісті кеңейтуге, оны қалпына келтіруге, жаңа техниканы ендіруге, қымбат
жабдықтарды алуға және басқа мақсатты бағдарламаларға бағытталған орта және
кіші бизнестің қарыз қаражаттары ресурстарының көздері ретінде жұмсалады.
ҚР Министерлер Кабинетінің 1993 жылғы 7 қаңтарындағы орта және кіші
бизнестің және ұйымдарға меншікті айналым қаражаттарын толтыруға берілетін
несиелерді беру жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру туралы №19 қаулысына
сәйкес, ұзақ мерзімді несиелердің бөлегін ағымдағы активтерді сатып алуға
бағыттау қарастырылған. Қысқа мерзімді несиелер қарыз алушыларға ҚР-ның ҰБ
басқармасы 1994 ж 11 ақпанда бекіткен № 1 ҚР- ның экономикасының қысқа
мерзімді несиелеу ережелерін сақтау негізінде несиелеудің іріленген
обьектілері бойынша ағымдағы қызмет мақсатында беріледі.
Несиелеудің обьектілері:
● тауарларды экспорттық және импорттық жеткізулер және
сыртқы экономикалық қызметтер бойынша шығындар;
● жеке еңбек қызметімен айналысатын азаматтар сатып алған
шикізат, материалдар, құралдар және басқа да мүліктер;
● ломбарттың кепіл-несиелік операциялары;
● театрдың, парктердің, атракциондардың табыстары мен шығындары
арасындағы мерзімдік алшақтанушылық жіне т.б;
● банк басшылығының ұйғаруы бойынша несиелеу обьектісі болып
тиеліп жіберілу шаруашылыққа тәуелді емес себептерге байланысты
кешіктірілген дайын өнімдер бола алады;
● өнім тұтынушының сұранысына ие болған кезде өнімді шығару
көлемінің жасалған шарттарға қарсы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. АҚ Альянс-тің нарықтық экономикадағы алатын орны
АҚ Альянс-тің тарихы
АҚ Альянс-тің құрылымы және қызметтерін ұйымдастыру негіздері
2. АҚ Альянс-тің кассалық және валюталық операциялары
Банк кассасындағы қолма-қол ақшаларды қабылдау және беру есебі
Банктің валюталық операцияларын талдау.
3. АҚ Альянс-тің портфельдік несие саясаты.
Қамтамасыз ету бойынша несиелік портфель құрылымы.
ҚР-нң Ұлттықт Банктің басқа банктерге берген қарыздары мен құндылықтары.
Валюта бойынша несиелік портфель құрылымы.
Ұлттық экономика салаларындағы несиелік портфель құрылымы.
4. Орта және шағын бизнесті несиелендірудің ерекшеліктері
Екінші деңгейлі банктердің орта және кіші бизнесті несиелендіру жағдайын
талдау
Орта және кіші бизнесті несиелендірудің қажеттілігі
ҚР орта және кіші бизнесті несиелеуді жетілдіру жолдары және несиелендіру
процесін динамикалық талдау.
ҚР-ның орта және кіші бизнесті несиелеу механизімін жетілдіру жолдары.
Қорытынды
Кіріспе
Бүгінгі таңда банктік несиелік қызметтерді дамыту, олардың
түрлерінің саны емес, сапа жағынан көтеру сияқты мәселелердің өз шемімін
тауып, банктердің қызмет ету жүйесі жоғары қарқында дамып жатқанын айта
кеткен жөн.
Соның ішінде “Альянс”-тің өз тұрғындарына қызмет көрсетіп келе жатқанына
сексен жылдай уақыт болды. Банктің несиелендіру, салымдарды қабылдау және
сақтандыру қызметтері мен олардың түрлерін ерекше тоқталып өткен жөн.
Несиелендіру қызметі бүгінгі таңда тұрғылықты халықтың іскерлік қызметін
жалғастыру немесе жаңадан бастау үшін басты күш, ал банк үшін табыстың
негізгі қайнар көзі. Несиелендіру қызметін дамыту барысында жаңа түрлерін
ойлап тауып, халыққа ұсыну, олардың жеңілдетілген шарттарын қарастыру,
белгілі бір артықшылықтарын бекіту неиеге деген сұраныстың өсуіне алып
келетіні сөзсіз.
Салымдарды арттырудың да банк қызметі үшін белгілі бір әсері бар. Бұл
банк тарапынан көрсетілетін барлық қызметтер бір-бірімен тығыз қатынаста.
Банктің бүгінде бөлімшелерінің саны арта түсуде. Өткен жылдың өзінде ТМД
елдері бойынша жаңадан бес еншілес банктер қосылды. “ Альянс”-тің жеті
серіктесі және кең ауқымды банктік жүйесі бар. Банктің несиелік қызмет
көрсету ішінде ипотекалық несиелендірудің өзінен нарықта 25(, ал Ресей
елінде 1( алып жатыр. Ал жалпы ТМД елдерін алатын болсақ банктің ипотекалық
несиелендіру қызметінің үлесі 3(- ға жетеді екен. Бұл банктің несиелік
қызметі үшін үлкен жетістік болып табылады.
Банктердің несиелендіру және депозиттік қызметін, ақша аударымдары мен
сейфтік қызметтерін дамыту, жаңадан бағдарламалар енгізу, банктің
персоналдық басқару қызметін одан әрі күшейту, болашақта отандық банктердің
әлемдік стандарттарға сай қызмет ететініне еш күмән жоқ. Нарықтық экономика
жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны - бұл
орта және кіші бизнес. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті
өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған жағдайлар да бар, өйткені
орта және кіші бизнесте ең білікті кадрлар жинақталады. Мұнда ресурстарды
үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды қолдану
мәселелері кең түрде шешіледі.Орта және кіші бизнестің да өндірісті және
өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді.Сол сияқты
бизнес – жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі
– менеджмент іске асырылады.
2. АҚ Альянс-тің кассалық және валюталық операциялары
2.1 Банк кассасындағы қолма-қол ақшаларды қабылдау және беру есебі
Банктер үшін қолма-қол ақшаларды басқару қаржы нарығының
күрделілігіне байланысты маңызды жағдай болып табылады және оның атқарымдық
міндеттеріне кіреді. Сенімділікті қамтамасыз ету(қолма-қол ақшаларды
қабылдау және жалған ақшаларды тану), сондай-ақ иелік ету, нақты валютаны
айырбастау және сату қызметтері несие мекемелерінің міндеттеріне кіреді.
Сөйтіп банкте көптеген төлем тәртіптері жүзеге асырылады. Клиенттер –
заңдытұлғалар, кәсіпкерлер қолма-қол ақшаларды өздерінің есеп айырысу
шотына төлемдерді жүргізу мақсатында салады, ал мысалы, жеке тұлғалар қолма-
қол ақшаларды депозиттік шотқа олар бойынша пайыз алу үшін салады.
Кассалықоперациялар – бұл банк клиенттерінің ақшалары мен
құндылықтарын қабылдап-өткізу бойынша бойынша банктік операциялар, басқаша
айтқанда, барлық кәсіпорындар мен мекемелер, олардың меншік түріне
байланыссыз өз ақшаларын банкте сақтайды және банктің клиентке қолма-қол
ақшалай есеп айырысуын жүргізу бойынша қызмет көрсетуі – бұл кассадан
ақшаны беру, қабылдау және сақтау.
Екінші деңгейдегі банктердің кассалық операциялардыжетілдіру тәртібі
1999 жылғы 15 қарашадағы №394 Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі
банктерінің кассалық операцияларын жүргізу ережелеріне сәйкес жүргізіледі.
Олар бойынша келесілер қарастырылады:
- кассалық операцияларды жүргізудің жалпы тәртібі;
- ақшаны жеткізу және сақтау тәртібі;
- ақшаның төлем қабілеттілігін анықтау тәртібі;
- зақымданған банкноттар мен ақаулы тиындарды айырбастау және жою
тәртібі.
Банктерде клиенттерге кассалық қызмет көрсету, қолма-қол ақшаларды
өңдеу және кассалықжұмыстарды ұйымдастыру ісін жүргізу үшін келесі
бөлімшелер құрылады: кіріс, шығыс, кіріс-шығыс кассалары, қайта есептеу
кассасы, кешкі касса және т.б.
Клиенттерден банк кассасына қолма-қол ақшаларды қабылдау кіріс
кассалық құжаттармен жүргізіледі.
Касса меңгерушісі қабылданған соманы анықтама және кіріс құжаттарымен
салыстырып, қолын қояды. Сонымен қатар жұмыс күні ішінде қабылданған барлық
ақша сомалары операциялық кассаға кірістеліп, сол жұмыс күні ішінде
клиенттердің сәйкес шоттарына есептелуі қажет.
Қолма-қол ақшаларды кірістеген кезде келесі шоттар корреспонденциясы
жасалады:
Дт 1001 Кассадағы қолма-қол ақша
Кт 2203Клиенттердің ағымдағы есепшоттары
Депозиторлардан ақша қаражаттарын салымның сәйкес шотына кірістеу:
Дт 1001Кассадағы қолма-қол ақша
Кт 2211,2223 Клиенттердің салымдар
Чектік кітапшалардың құнын қолма-қол ақшамен төлеу кезінде:
Дт 1001Кассадағы қолма-қол ақша
Кт4920 Өзге кірістер
Қолма-қол ақша түріндегі касса арқылы банк қызметінен комиссиялық
табыс түскен кезде:
Дт 1001 Кассадағы қолма-қол ақша
Кт 4600 Комиссиялық кірістер
Ақша және басқа да құндылықтарды сақтау.
Қолма-қол ақша мен құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету үшін касса
бөлмесі бөлек орналасып, жабдықталуы керек. Ақша қоймасы-бұл ақша
қаражаттары және басқа құндылықтар мен құжаттарды сақтау мақсатында
кассалық жұмыс үшін банктерде арнайы ұйымдастырылатын бөлме.Айналым
кассасының қолма-қол ақшасы сақталатын ақша қоймасы үш кілтпен және коды
бар құлыппен ашылады,жабылады. Құндылықтардың сақталуына жауапты лауазымды
тұлғалар ақша қоймасын ашпастан бұрын қауіпсіздік қызметінің өкілінің
қатысуымен есіктің зақымдалмауын, құлыптың ақаусыздығын тексеріп, одан
кейін журналға қолдарын қою қажет.
Ақша қоймасы ішіндегі ақша және басқа да құндылықтар темір тордан
тұратын және құлыппен жабылатын металл стеллаждарда сақталуы қажет.
Касса меңгерушісі әрбір бөлек шкафтарды, стеллаждарды, сөрелерді
кілтпен құлыптауы керек.
Инкассоланғанқолма-қол ақшалар.
Банкте жұмыс күні аяқталғаннан кейін клиенттерден ақша қабылдау үшін
кешкі касса ашылуы мүмкін. Кешкі кассаға түскен қолма-ол ақша клиенттердің
шотына келесі операциялық күннен кешіктірілмен есепке алынады. Кешкі
кассалар кәсіпорындар мен ұйымдарға жақсы қызмет көрсетуді қамтамасыз
етеді, бір күн ішінде түскен ақшаның түсуін жеделдетеді және олардың
сақталуын қамтамасыз етеді. Сондықтан банк клиенттердің шотына ақша
қаражатын уақытында есепке алу үшін және клиенттерге жағдай жасау үшін ақша
айналымын жеделдету мақсатында сауда және басқа да кәсіпорындар мен
ұйымдардың ақшалай түсімін инкассалау бойынша жұмыстарды орындайды.
Инкассолау – бұл кәсіпорын, ұйымдар мен мекемелердің кассасына қолма-
қол ақша мен құндылықтарды жинау. Барлық банктерде инкассаторлық аппарат,
сонымен қатар құндылықтарды тасымалдау үшін арнайы көлік құралдары болады.
Ақшалай түсім кәсіпорындар, ұйымдар мен мекемелердің шарты бойынша
инкассоланады. Инкассолау шарты жасалған әрбір ұйымға түсім көлеміне
байланысты реттік нөмері бар сомалар беріледі. Келісілген уақытта банктің
инкассаторы ұйымдарды аралап шығады.
Кешкі кассаға қолма-қол ақшаны қабылдау аяқталған бойда қабылданған
қолма-қол ақшаны кассалық журнал мәліметтерімен немесе кассалық аппараттың
бақылау лентасын кіріс құжаттарының сомасымен салыстырады.
Келесі күннің ертеңінде қабылданған ақша мен құжаттар касса
меңгерушісіне өткізіледі. Салыстырып тексеруден кейін барлық мәліметтер
сәйкес келген жағдайда, құжаттарды оларды шотта көрсету ұшін бухгалтер-
бақылаушыға өткізеді. Касса меңгерушісі құжатындағы мәліметтер мен нақты
қабылданған сомалар сәйкес келмеген жағдайда акт толтырылып, себебін
анықтайды.
Осыдан келіп кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдар жолдау тізімдемесі
бойынша пломба салынған қалтада кешкі кассаға ақша өткізу туралы банктермен
келісімшартқа отыруларына болады, содан кейін банк кәсіпорындарға,
ұйымдарға инкассаторлық қалталардың белгілі бір көлемін береді және
бекітілген тәртіпте белгіленген пломб таңбаларының үлгісін алады.
Касса тексеруі (ревизия).
Құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету және кассалық қызметті дұрыс
ұйымдастыру үшін банк мекемесіндегі кассалық операциялар жүйелі түрде
бақыланып немесе тексеріліп отырады.
Банк кассасында сақталатын барлық банкноттар, шақа және басқа да
құндылықтар келесі дағдайларда жүргізілетін дүркін-дүркін тексерістен өтіп
отыруы қажет:
- тоқсанына бір реттен сирек емес, оның ішінде 1 қаңтар жағдайы
бойынша жыл сайын,
- лауазымды және материалдық жауапты тұлғалар ауысқан кезде,
- банк басшылығының қарауы бойынша
Барлық құндылықтарды сондай дәйектілікпен тосыннан бір күнде
тексеруден өткізу – талан-таражға салу мен ақша және құндылықтардың кем
шығуын жасыру мүмкіндіктерінен айыру болған болар еді. Сол күні тексеру
мақсатымен және ұрлауды жасыру мүмкіндігі мен құндылықтардың және ақшаның
кем шығуын болдырмайтын негізде жүзеге асырылады. Осындай тексеріс
кезіндебарлық құндылықтардың қолда болуы, олардың банктің есеп
мәліметтеріне сәйкес келуі, сақтау тәртібі белгіленіп, сонымен қатар касса
жұмысындағы жетіспеушіліктеранықталады.
Банк басшысы тексеру жүргізу үшін жазбаша өкім шығарады, оның
негізінде комиссия құрылады. Тексеруді құндылықтарға байланысты
операцияларды жүргізумен байланысы жоқ, Қазақстан Республикасының екінші
деңгейдегі банктерде кассалық операцияларды жүргізу тәртібін және кассалық
жұмыс бойынша Ұлттық банктің басқаданормативтік-құқықтық актілерін жақсы
білетін қызметкер ғана жүргізе алады.
Тексеру міндетті түрде материалды жауапты тұлғаның қатысуымен
жүргізіледі, егер ол тұлғалар қатыспаған жағдайда актіде ол туралы ерекше
белгіленеді.Жасалғанакт комиссияның барлық мүшелері және материалдық
жауапты тұлғалардың қолымен расталады. Тексеру нәтижесі бойынша жасалатын
актілерде касса жұмысында анықталған жетіспеушіліктері көрсетіледі,есеп
мәліметтері мен нақты құндылықтар арасында анықталған сәйкессіздіктер
келтіріледі, анықталған жетіспеушіліктердің орнын толтыру үшін ұсыныстар
беріледі.
Банкте тексеруді жүргізу мен құндылықтарды тексеру банк клиенттеріне
дұрыс кассалық қызмет көрсетуді бұзбауы қажет. Тексеруді дұрыс ұйымдастыру
мен жүргізу тәртібін орындауға тексеру басшысы жауапты.
Ақша және басқа да құндылықтардың кем немесе артық шығуын тексерушілер
актіде көрсетулері қажет, одан басқа тексеруді жүргізушілер сәйкессіздік
себептерін анықтап, сәйкес шаралар қабылдайды.
Кассалық операцияларды тексеру кезінде қолма-қол ақшалардың
жетіспеушілігі немесе артықшылығы анықталуы мүмкін. Ол жағдайларда
кемшіліктер мен артықшылықтарға акт жасалады.
Коммерциялық банктер балансының негізгі бөлімдері, құрылутәртібі және
принциптері.Бух-к баланс қаржылық есептің басты нысаны болып табылады:ол
есепті күндегі банктің қаржылық жағдайы туралы ақпаратты ұсынады. Баланс
қорытынды айналымдарды және қаржылық есептіліктің жиынтық балансын есекере
отырып құрылады. Банк мұндай жіктеулерді өзінің активтер мен пассивтер үшін
таңдап алуына болады.Алынуға тиісті және төленуге тиісті сомалар 12 ай
ішіндегі және 12 айдан кейінгі болып бөлінеді. 12 ай ішінде алынбайтын
активтеғр ұзақ мерзімді, ал алынатындары ағымдағы деп аталады. Банк өзінің
активтері мен міндеттемелер ұзақ мерзімдіжәне қысқа мерзімді деп бөлуге
болады. Егер олжасалынбаса активтер мен міндеттмелер олардың өтімділік
тәртібі бойынша ұсынылады.Баланста көрсетілетін қысқа мерзімді активтерге
мыналар кіреді:-жай операциялық цикл ішінде өткізуге, сатуға немесе
тұтынуға ұсынылатын активтер;-12 ай ішінде өткізуге ұсынылатын және
негізінен сатуға арналған активтер;-оларды пайдалану бойынша шектеу
болмайтын ақша қаражаттары және олардың баламалары. Баланстағы қысқа
мерзімді міндеттемелер құрамына кіретіндер:-қалыпты операциялық цикл ішінде
төлеуге тиістілер;-12 ай ішінде орындалатын. Банктік операцияларды жүргізу
нәтижесінде банктің алатын негізгі табыстарының түрлеріне сыйақы, қызмет
көрсеткені үшін алым, комиссиондық және б.қ. опер-ң нәтижесі
жатады.Активтерден алынатын нақты табысты есепке алатын уақыт арақатынасы
негізінде сыйақы түріндегі табыс танылады.Ақша қозғалысының есебінде
есептік кезеңдегі банктің қолма-қол ақша санының өзгеруі туралы
ақпараттарды және ақша сомасының көбею көзі, сол сияқты оларды пайдалану
бағыты жөнінде көрсетілуі керек. Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары.
Коммерциялық банктер балансының негізгібөлімдері, құрылутәртібі және
принциптері.Бух-к баланс қаржылық есептің басты нысаны болып табылады:ол
есепті күндегі банктің қаржылық жағдайы туралы ақпаратты ұсынады. Баланс
қорытынды айналымдарды және қаржылық есептіліктің жиынтық балансын есекере
отырып құрылады. Банк мұндай жіктеулерді өзінің активтер мен пассивтер үшін
таңдап алуына болады.Алынуға тиісті және төленуге тиісті сомалар 12 ай
ішіндегі және 12 айдан кейінгі болып бөлінеді. 12 ай ішінде алынбайтын
активтеғр ұзақ мерзімді, ал алынатындары ағымдағы деп аталады. Банк өзінің
активтері мен міндеттемелер ұзақ мерзімдіжәне қысқа мерзімді деп бөлуге
болады. Егер олжасалынбаса активтер мен міндеттмелер олардың өтімділік
тәртібі бойынша ұсынылады.Баланста көрсетілетін қысқа мерзімді активтерге
мыналар кіреді:-жай операциялық цикл ішінде өткізуге, сатуға немесе
тұтынуға ұсынылатын активтер;-12 ай ішінде өткізуге ұсынылатын және
негізінен сатуға арналған активтер;-оларды пайдалану бойынша шектеу
болмайтын ақша қаражаттары және олардың баламалары. Баланстағы қысқа
мерзімді міндеттемелер құрамына кіретіндер:-қалыпты операциялық цикл ішінде
төлеуге тиістілер;-12 ай ішінде орындалатын. Банктік операцияларды жүргізу
нәтижесінде банктің алатын негізгі табыстарының түрлеріне сыйақы, қызмет
көрсеткені үшін алым, комиссиондық және б.қ. опер-ң нәтижесі
жатады.Активтерден алынатын нақты табысты есепке алатын уақыт арақатынасы
негізінде сыйақы түріндегі табыс танылады.Ақша қозғалысының есебінде
есептік кезеңдегі банктің қолма-қол ақша санының өзгеруі туралы
ақпараттарды және ақша сомасының көбею көзі, сол сияқты оларды пайдалану
бағыты жөнінде көрсетілуі керек.
Қаржылық есеп беру банктің қаржылық жағдайын бағалауға тікелей қатысы бар
келесі элементтерден тұрады:
- активтер – бұл жасалған әрекет нәтижесінде пайда болған және
келешекте компания экономикалық пайда алуды жоспатлаған әрекеттерінің
нәтижесінде қалыптасқан компаниямен бақылауындағы ресурстар;
- міндеттемелер – компанияның жасалған әрекеттер нәтижесінде туындайтын
ағымдағы міндеттемесі. Міндеттемелер бойынша есеп айырысу компанияны
экономикалық тиімділікке әкеледі деп болжанады;
- капитал – міндеттемелерді орындағаннан кейінгі активтер. Қаржылық
есептің келесі элементтері қызмет нәтижесін бағалауға тікелей
қатысты:
- табыстар – активтердің түсуі немесе ұлғаюы нысанында экономикалық
пайданың өсуі немесе меншік иелерінің жасаған салымынан капиталдың
артуы түріндегі міндеттемелердің қысқаруы;
- шығындар – активтерді есептен шығару немесе азаюы түрінде
экономикалық пайданың қысқаруы немесе міндеттемелердің көбеюі
нәтижесінде капиталдың қысқару.
Қаржылық есеп берудің кез келген элементі болашақта осы элементке қатысы
бар кез келген экономикалық түсім компанияға түсуі немесе одан шығуы мүмкін
деген ықтималдылық бар болса, және ол құнға немесе бағаға ие болса және оны
бағалау жеткілікті түрде сенімді жүргізілсе, мойындалуы тиіс.
Қаржылық есеп беру эліментін бағалау келесі негіздерді пайдалану
арқылы асырылады:
- сатып алудың нақты құны;
- қайта қалпына келтіру құны;
- сатудың мүмкін бағасы;
- дисконтталған құн.
Банктер басқа да шаруашылық субъектілердегі сияқты қаржылық есеп берудің
келесі негізгі түрлері жасалынды:
- банктің бухгалтерлік балансы;
- табыстар мен шығындар туралы есеп беру;
- ақша қозғалысы туралы есеп беру;
- меншік капиталының өзгерісі туралы есеп беру;
- есеп саясаты және түсініктеме хаттар туралы ақпараттар.
Қаржылық есептің халықаралық стандарттарына сай оған мынадай талаптар
қойылады: қаржылық есеп беру басқа ақпараттардан өзгеше болуы керек, әрбір
белгісі айқын сәйкестендірілген болуы керек,сондай-ақ келесі мәліметтер
нақты көрсетілуі керек:
- есеп беруші банктің атауы;
- банктің өзінің есеп беруі;
- есеп беру күні немесе есеп беру кезеңі;
- есеп беру валютасы;
- нақтылық деңгейі.
Қаржылық жағдай туралы есеп беру(балланс).
Ол бухгалтерлер жасайтын орталық есеп берудің бірі болып табылады. Бір
жағынан активтерді, ал екінші жағынан пассивтерді бейнелейтін, белгілі
бір уақыт мерзіміндегі банк жағдайын көрсететін оны субьектісінің
фотосуреті деп қарауға болады.
Банктің бухгалтерлік баллансы – қаржылық есеп берудің басты нысаны.
Балланстық есеп беру банкті меншікті капиталдар менміндеттемелер көзіне
тең активтер ресурстарын ұстаушы ретінде көрсетеді. Сөйтіп, бухгалтерлік
баланс банктің қаржылық жағдайын көрсетеді. Ол банктің қаржылық жағдайын
айқындайды және оған барлық капиталды қарсы қойады. Оны келесі теңдеу
арқылы көрсетуге болады:
Эканомикалық ресуртар=Пайда болу көздері (1)
Эканомикалық ресурстар бұл- активтер, ал пайда болу көздері меншікті
және қарызға алынған болып бөлінеді және баланста жеке капитал мен
міндеттеме ретінде бейнеледі, сондықтан келесі теңдеу шығады:
Активтер = Меншікті капитал +Міндеттеме (2)
Батыс ғалымдарының тұжырымдарына сәйкес кез келген активтің үш түрі
маңызды сипаттамасы бар:
1. Ол келешекте ақшаның өсуіне тікелей немесе жанама ықпал ете отырып
келешектегі ықтимал пайданы қамтамасыз етеді.
2. оның арқасында шаруашылық бірлігі пайда алуы немесе оны басқа әдіспен
басқаруға мүмкіндік алуы мүмкін.
3.Пайда алуға немесе оған бақылау жүргізуге құқығын арттыруды қамтамасыз
ететін шаруашылық операциялар жәнебасқа мәселелер бұрын даорын алған.
❖ Егер осы міндеттемелердің біреуі болмаса, онда есеп обьектісі актив
деп танылуы мүмкін емес. Бірінші сипаттама болашақ пайда немесе
әлеуметтік қызметке құқық болуы керек деген ұғымды білдіреді.
Пайдаланылған құқықтар жәнеқызметтер актив деп саналмайды. Сонымен
қатар, құқық жағымды нәтижеге жеткізуі керек, теріс немесе нөлдік
нәтижедегі құқық активке жатпайды. Екінші сипаттама активті анықтау
кезінде басқару өлшемдеріне баса назар аударады. Активтер шаруашылық
бірлігі басқаратын немесе оныңбақылауында болатын ресурстар, сонымен
қатар пайда алу немесе әлеуетті қызмет құқықтары заңды немесе оларды
алу мүмкіндігінің дәлелді болуы керек. Үшінші сипаттамада авторлардың
ойынша пайда өткен опғерациялар мен оқиғалардың нәтижесі болуы керек.
Активтің анықтау маңыздылығы көптеген жағдайда оқиғаның аяқталуымен
сипатталады. Міндеттеменің де үш сипаттамасы бар:
❖ Кредиторлық қарыз белгілі бір оқиға кезінде басқа тұлғаларға
талаптарды ұсынуды жүзеге асыру уақытында немесе активтерді пайдалану
ықтималдылығы бар тұлғалар алдындағы қарыздар мен міндеттемелерді
көрсетеді.
2.Бұл кредиттік қарызға шаруашылық бірлігінің жауапкершілігінің туындауы
мүмкіндігінше келешекте жоғалмайды.
3. Міндеттеменің пайда болуына әсер еткен мәселе бұрын да орын алған.
Егер осы сипаттамалардың біреуі жоқ болса, онда есеп обьектісі
несиелік қарыз ретінде мойындалмайды. Бірінші сипаттама бірнеше жағдайда
пайда болады. Біріншіден, несиелік қарыз қазіргі міндеттеменікөрсетеді.
Келесі кезеңнің шығындары ағымдық мерзімініңкредиторлық қарызы болып
саналмайды. Екіншіден, несиелік қарыз басқа субьектіге қатысты міндеттемені
көрсетеді. Үшіншіден, осы қарыздың өтелуі басталатын уақыт мерзімі бар.
Оның құрамына өтелуі толық көлемде қарастырылмайтын міндеттемені кіргізуге
болмайды. Бұл жағдай меншікті капиталды несиелік қарызға жатқызуға құқсат
етпейді.
Екінші сипаттама несиелік қарызды этика, мораль, дәстүрлі
қатынастарнормасынан туындайтын әділ және жоспарлы міндеттеме деп
танымайды, әрине несиелік қарыз құрамы мәселесінде шеткі позиция оған заңды
міндеттер мен қарыздарды жатқызады.
Несиелік қарыздық үшінші маңызды белгісі – алдын ала міндетті
шаруашылық операциялары немесе басқаоқиғалардың болуы. Егер шындығында да
міндеттеме болса, оның қалай туындауына қарамастан, несиелік қарыз деп
танылуы маңызды, демек,несиелік қарыздың пайда болуына жеткізген бұрынғы
шаруашылық операциясына қарағанда, міндеттеменің ақша қаражатының
келешектегі талабына әсері айтарлықтай маңызды.
Банктің балланстық есеп беруінде активтер бабы өтімділік принципі
бойынша көрсетілген, өтімді құралдар ең бірінші болып келеді. Міндеттеме
бабы банк балансында мерзімдік принципі бойынша көрсетілген, ал мерзімсіз
жеке капитал келесі пассивтің аяғында орналасады.
Банктің баланстық есеп берулері немесе мерзімі ұзартылған балансы
әдетте белгілі бір анықталған мерзімге жасалынады, бірақ бухгалтерлік жедел
басқару мақсатында жұмыс балансы деп аталатын тұрақты балансы болуы керек.
Оның баланстық есеп беруден айыпмашылығы мынада: жұмыс балансында табыс
және шығыс шотын қоса бухалтер әрбір баланстық шотты жеке көре алады, ал
баланстық есеп беруде табыс және шығыс шоты көрсетілмейді, олар бөлінбеген
табыс шотында ғана беріледі. Сонымен қатар баланстық есеп беруде жекелеген
шоттрды баптар бойынша топтастыру жүргізіледі және баптар әдетте
өтімділіктің азаюы ретімен орналасқан. Банктің баланстық есеп беруін,
кәсіпорынның баланстық есеп беруінен негізгі айырмашылық сипаты – оған
көптеген қаржы активтердің келіп түсуі, негізінен несиелер, материалдық
қорлардың болмауы, несиелік қарыздар санының көптігі және құрылыс, құрал-
жабдықтар сияқты негізгі құралдардың санының аздығы. Бұл айырмашылық
бухгалтерлік есеп принципінің айтарлықтай нақты бірін – сақтық принципін
пайдалану қажеттігін тудырады.
Банк балансын ашып көрсету.
Бухгалтерлік балланс қаржылық есептің басты нысаны болып табылады: ол
есепті күндегі банктің қаржылық жағдайы туралы ақпаратты ұсынады.
Банктің жылдық бухгалтерлік балансына қойылған талаптар Қазақстан
Республикасының екінші деңгейлі банктерінде қаржылық есептілікті құрастыру
жөніндегі ұсыныстарда көрсетілген.
Баланс қорытынды айналымдарды және қаржылық есептіліктің жиынтық
балансын ескере отырп құралады. Банк мұндай жіктеулерді өзінің активтер мен
пассивтері үшін таңдап алуына болады. Алынуға тиісті және төлеуге тиісті
сомалар 12 ай ішіндегі және 12 айдан кейінгі болып бөлінеді. 12 ай
ішінде алынбайтын активтер ұзақ мерзімді, ал алынатындары ағымдағы деп
аталады. Банк өзінің активтер мен міндеттемелер ұзақ мерзімді және қысқа
мерзімді деп бөлуіне болады. Егер ол жасалынбаса активтер мен міндеттемелер
олардың өтімділік тәртібі бойынша ұсынылады. Сол сияқты 12 ай ішінде және
одан да көп мерзімде реттелінетін немесе өтелетін соларды бөлу қажет.
Баланста көрсетілетін қысқа мерзімді активтерге мыналар кіреді:
- жай операциялық цикл ішінде өткізуге, сатуға немесе тұтынуға
ұсынылатын активтер;
- 12 ай ішінде өткізуге ұсынылатын және негізінен сатуға арналған
активтер;
- оларды пайдалану бойынша шектеу болмайтын ақша қаражаттары және
олардың баламалары.
Төлемі 12 ай ішінде жүргізілетін ұзақ мерзімді пайыздық міндеттемелер,
келесідей жағдайларда баланстар ұзақ мерзімді ретінде жіктелуі мүмкін:
- бастапқы мерзімі 12 айдан көп;
- міндеттемелерді қайта қаржыландыру емеуріндері бар;
- емеуріндер шартпен бекітілген;
Таза активтердегі елшілес компаниялардың аздық үлесі жылдық бухгалтерлік
баланста міндеттемелер мен меншікті капиталдан бөлек Аздық үлес бабында
көрсетіледі және еншілес компанияның бас банкке жатпайтын таза
активтерінің көлемін бейнелейді. Жылдық бухгалтерлік балансты құру және
тиісті аздық үлестің есептемесі халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттарының талабына сәйкес жүргізіледі. Қаржылық есепте көрсетілген
мәліметтердің дұрыстығына Директорлар кеңесі немесе қаржылық есепті
жасауға немесе көрсетуге жауап беретін басқа басқарушы органдар жауапты
болады.
Банктік пайда – бұл шаруашылық нәтижесінде капиталды көбейтетін,
табыс пен шығыс арасындағы айырмашылықты көрсететін банк қызметінің
қаржылық нәтижесі. Банктіңбухгалтерлік баланс шоттары (активтер,
міндеттемелер, меншікті капитал) кезең аралығында жабылмайжы, сондықтан
оларды тұрақты шоттар деп атайды. Баланстың әр шоты бойынша жыл соңындағы
қалдық Бас кітапқа кезекті кезеңнің бастапқы қалдығы ретінде аударылып
жазылады.
Коммер-қ банктердің табыс көздеріне мынадай банктік бизнес түрлерін
жатқызуға болады:-несиелік бизнес,-дисконттық бизнес,-сақтау бизнесі,-
банктік кепілберу қызметі,-басқа банктермен корреспонденттік қатынасқа
негізделген бизнес,-дәстүрлі емес қызметтерді көрсету бизнесі. Банктің
кепілберу қызметі клиенттерге есеп айырысу үшін және несие алу үшін банктің
әр түрлі формалардағы берген кепілхаты мен кепілдемесінен түскен ақшалай
сыйақы түріндегі ақшалай сыйақы түріндегі табыс әкелетін банктің қызметін
сипаттайды.банктің барлық табысын үш топқа бөлуге болады:-пайыздық
табыстар,-банктік қызмет көрсетуден алатын комиссиялар,-басқа да
табыстар.Несиелік пайыз-пайыздық табыстың басты көзі ретіндебанктің берген
несиелері үшін қарыз алушылардың төлейтін төлемі болып табылады. Несиелік
пайызды мынадай белгілерге байланысты жіктеуге болады:-несие формасына
қарай,-несие мекемесінің түріне қарай,-несиелердің мерзіміне қарай,-
несиелер түріне байланысты,-операциялар түріне қарай,-есептеу тәсіліне
қарай.Табыс көздері екіге бөлінеді:-тұрақты-оған банктік қызметтен алынатын
пайыздықжәне пайызсыз табыстар жатады.-тұрақсыз-оған қайталама нарықтағы
бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан және көзге көрінбейтін
операциялардан алатын табыстарды жатқызуға болады.
2.2 Банктің валюталық операцияларын талдау
Халықаралық сауда - қаржылық айналымда SWITF (Society for World-Wide
Interbank Telecommunikations) әлемдік банкаралық қаржылық
телекомуникациялар қауымдастығы – қаржылық телекомуникация саласында
жетекші халықаралық ұйым болып табылады. SWITF қызметінің негізгі бағыты
банктер үшін жедел, сенімді,шешімді, құпия және санкцияланбаған кіруден
қорғайтын телекомуникациялақ қызметті ұсыну және қаржылық ақпаратты алмасу
әдістемелері мен нысандарын стандарттау бойынша жұмыс жүргізу.
1973 жылы мамырда 15 елдің 239 банкі Бельгия заңдылығына сәйкес
қаржылық ақпаратты алмасудың нысанда әдістерін даярлау және стандартталған
хабарларды қолданып деректерді жолдаудың халықаралық торабын құру
мақсатында SWITF құрылды.
SWITF – бұлиелері мүше-банктер болып табылатын акционерлік қоғам.Қоғам
Бельгиядатіркелген және Бельгия заңы бойынша әрекет етеді. Жоғары органы –
мүше банктердің және оның өкілдерінің жалпы жиналысы. Барлық шешім
ассамблея ,қатысушыларының көпшілік дауысымен: бір акция –бір дауыс
қағидасымен қабылданады. Директорлар кеңесіндежетекші орынды Батыс Европа
және АҚШ елдері банктерінің өкілдері иемденеді. Акцияның басым саны
АҚШ,Германыя,Швейцрия,Франция, Ұлыбританияда.
Ұлттық заңға сәйкес халықаралық банктік операцияны жүзеге асыруға құқы
бар кез келген банк SWITF мүшесі бола алады.
Торапқа ену күндері тұрақты: бұл наурыз, маусым, қыркүйек және
желтоқсанның бірінші дүйсенбілері.Тәжірибе көрсеткеніндей, банктің SWITF
жүйесіне қатысу шығындары әдетте бес күнде өтеледі.
SWITF жүйесі тартылатын әр елде қоғам өзінің аймақтық әкімшілігін
құрайды.
Бүгінгі күні әлемнің 175 елінің 6000-нан аса банктері мен қаржылық
институттары SWITF мүшелері болып табылады. Күн сайын 2 триллион АҚШ
долларынан аса сомаға 1,7 млн астам хабар беріледі. Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі SWITF – тің аймақтық процессорын ашты, ол
корреспонденттермен ыңғайлы байланыс жасауға, операцияларды жедел жүзеге
асыруға, ақша қорларын тиімді пайдалануға, қателіктер тәуекелділігін
төмендетуге мүмкіндігін бернеді.
Сондай – ақ аймақтар бойынша мамандандырылған басқа да электронды
жүйелер қызмет етеді:WESTER UNION. CHIPS and FEDWIRE SIC. CHAPS.
WESTER UNION ақша аударымы жүйесі – дүние жүзі бойынша ақша
аударымының ең тез және сенімді тәсілі. Оған бүгінгі күні әлемнің 150-ге
жуық елі қосылған, соның ішінде Қазақстан Республикасы да. Әр айлық
айналымы 70 миллион АҚШ доллары шамасында.
Елімізде WESTER UNION корпорациясымен Банк ЦентрКредит ААҚ,Алматы
сауда-қаржы банкі сияқты банктер ынтымақтаса қызмет етуде.
Жүйенің басты қызметі- WESTER UNIONқызмет көрсететін әлемнің кез-
келген нүктесіне ақша аударымдарын жүзеге асыру бойынша жеке тұлғаларға
қызмет көрсету. Бұлжүйе бойынша ақша аударымдары банктік шот ашпастан және
нақты ақша түрінде жүзеге асырылады. Аударым жіберілгеннен кейін 10
минуттан кейін дайын болады.
Коммер-қ банктердің валюталық операцияларын талдау. Валюта ол белгілі
бір мемлекеттің ақшабірлігі. Коммер-қ банктердің сыртқы экономикалық
қызметі тауарлар мен әрекетерді экспорттау-импорттау, Қр-ң аумағында шетел
валютасында оларды өткізу, еліміздің ішінде бейрезидент тұлғалардың
шаруашылықпен айналысудағы тауарлық емес сипаттағы мәміле кезінде теңге
және шетел валютасында банктік операцияларды жүзеге асырумен байланысты.
Әрбір егеменді мемлекетте заңды төлем құралы ретінде сол елдің ұлттық
валютасы қолданылады. Сондықтан сыртқы сауда қызмет, несие, инвестиция,
мемлекетаралық төлемдер бойынша есеп-айырысудың қажетті жағдайы төлеуші
немесе сатып алушылар шетел валютасын сатып алу немесе сату нысанында бір
валютаны басқа валютаға айырбастау б.т. Айырбастарды жүргізу үшін в-қ
нарық қызметі яғни сұраныс пен ұсыныс нәтижесінде қалыптасатын бағам арқылы
шетел валютасын ұлттық валютаға айырбастау немесе сату жүзеге асырудың
ресми орталықтары.В-қ қатынастың субьектілеріне ҚР-ң резиден және
бейрезидент тұлғалар жатады. В-қ реттеудің обьектілері в-қ құндылықтармен
жүргізілетін операциялар б.т. Оларға: шетел валютасы және б.қ.(акция,
облигация, төлем құжаттары, қарыздқ міндеттеме, қымбат металдар) жатады.
Вал-қ құндылықтармен жүргізілетін операциялар екі түрге
бөлінеді:1.ағымдағы в-қ опер-р, олардың құрамына елден валюта аудару және
керісінше валюта қабылдау,саудалық сипатқа жатпайтын аударымдар және тура
инвестициялар,қаржылық несиелер және т.б. 2.капитал қозғалысымен байланысты
операцияларға жатады:инвестициялардыжүзеге асыру,-мүліктік құқыққажәне өзге
де жылжымайтын мүлік құқығына төлеуге аударымдар,-180 күннен асатын
несиелер беру және алу,-сақтандыру және қайта сақтандыру бойынша х.а.
аударымдар.В-қ операцияларды жүзеге асыруға құқық берілген банктер
уәкілетті деп аталады. Валю-қ реттеудің негізін құраушы жүйе в-қ бақылау
б.т.
4. Орта және шағын бизнесті несиелендірудің ерекшеліктері.
4.1 Екінші деңгейлі банктердің орта жіне кіші бизнесті несиелеу
жағдайын талдау
Кәсіпкер тұтынушының ақша төлеп алатын қажетті заттарын өндіруді өз
міндетіне алады. Бұл тұста тауар өндіру және қызмат көрсетуді кең мағынада
түсінуіміз қажет. Мәселен, бұлар–ғимарат және құрал жабдықтар, үй–жай,
мүлік, өндіріс және тұтыну тауарлары,ақпарат, интеллектуалды нәтиже, ақша,
валюта, құнды қағаздар, басқа да тауарлар, жұмыстар мен қызметтер болуы
мүмкін. Кәсіпкерлік қызмет өндірістік, коммерциялық, қаржылық, кеңестер
беру болып бөлінеді. Бұлардың әрқайсысының өзіне тән ерекшеліктері мен
жетістіктері бар. Өндірістік кәсіпкерлікке қатысты негізгі қызметтер:
● өнімді өндіруге бағытталған жұмыстар мен қызмет көрсетуді атқару;
● ақпаратты өңдеу және жинау;
● рухани құндылықтарды игеру;
● тұтынуға жататын басқа да өткізілімдер;
Бұлардың негізгі қолдану өндірістері - өндірістік орта және кіші бизнес
және мекемелер, коммерциялық сауда мекемелері, тауар – қор биржалары,
банктер мен халықтар және т.б. Қызмет түрін таңдауда алдын – ала
маркетингтік зерттеу жүргізу керек және қандай тауардың немесе қызмет
көрсетудің тұтыным мүмкіндігі мол, оған деген сұранымның тұрақтылығы,
келешек даму тенденциясы, тауарларды сатуда ықтимал баға бірліктері, өнім
өндіру мен оны өткізу процесіндегі шығындар, өткізу көлемін болжау.
Өндірістік кәсіпкерлік қызметтің нәтижесінде өнім пайда болатындығы
белгілі. Кәсіпкер екінші сатыда өндіріске қажетті қаржы – қаражаттың
шамасын белгілеуге, қорытынды мәмілелерді топтауға, өнім өндіруді бастауға
дейін әзірленген заттарды жеткізу мен банкротқа ұшыраудың алдын алуға
бағытталған жұмыстарды атқаруға тиіс.
Өнімді тиімді сату шаралары кәсіпкерліктің үшінші сатысын құрайды. Бұл
процес делдал агенттіктер, брокер немесе орта және кіші бизнестің өз
к.шімен жүзеге асырылады. Бұл кәсіпкерлік технологиясының айрықша жауапты
кезі.
Коммерциялық кәсіпкерліктің мазмұны тауар-ақша қатынастары мен сауда-
айырбас операцияларынан тұрады. Шын мәнінде бұл тауармен қызмет көрсету
қайта сататын орын. Оның өндірістік кәсіпкерлік қызметтен айырмашылығы –
мұнда өнім өндіруді өндірістік қорлармен қамтамасыз ету қажет болмайды.
Мұндағы ең басты мәселелер :
● нені сатып алу керек
● нені сату керек
● қайда сату керек
деген сұрақтарға жауап іздеу.
Кәсіпкер тауар және қызмет көрсету қозғалысына болжам жасап, алдын-ала
бағалау үшін өзінің нақты іс-әрекетін жоспарын "бизнес жоспарын" жасайды.
Міне, осылардың қорытындысында: сатып алу-сату мәмілесін жүргізу,
тауарларды көтере сатып алу және сатубағалары бойыншаесеп айырысулар, шығын
мен ақырғы нәтижелер, жұмысшылардың саны, көлік жұмысының ауқымы, жарнама,
коммерциялық құжаттарды дайындау жұмыстары нақтылы анықталады.
Бизнес- жоспарда бұлардан басқа мыналар қарастырылады:
1. тауарларды алдағы уақытта сату үшін көтере сатып алу;
2. ұйымдардан қызмет көрсету туралы міндеттемелерді жинау және оларға
төлем жасау;
3. тауарларды сақтайтын қоймалар мен тұрғын үйлер жалдау, өнімдерді
өткізетін сауда орындары;
4. тауарларды өткізу нысандары;
5. несие және басқа қарыз қаражаттарын алудың негіздері;
6. мемлекеттік және қаржы мекемелеріне салық және басқа да міндетті
төлемдерді өтеу.
Қаржылық кәсіпкерлікке сату-сатып алудың ерекше тауарлары: ақшаны,
валютаны, құнды қағазды (акция, вексель, облигация), яғни ақшаны тікелей
және қосымша нысанда сату жатады. Нарықтық қатынастарға өтуге байланысты
ақша нарығы, валюта және құнды қағаз нарықтары бой көтерді, оларға
қатысушылар: коммерциялық банктер, қор биржалары, кейбір орта және кіші
бизнестер мен ұйымдар, кәсіпкерлер және жеке тұлғалар.
Кәсіпкер немесе бизнестің осы саласына қатыстылар өздерінің іс-
әрекеттерін құнды қағаз нарығы мен меркетингтік қызметті ұйымдастырудан
бастайды. Сөйтіп бір уақытта олар ақшаның, валюта мен құнды қағаздардың
көздерін табады. Кәсіпкерлік қызметтің тағы бір нысаны- меншіктік акцияға,
облигацияға, несие билеттеріне және коммерциялық құнды қағаздарға қатысты
құнды қағаз эмиссиясын жүзеге асырады.
Кәсіпкерлік қызметтің орны ең алдымен – орта және кіші бизнес.
Экономикалық категория ретінде ол өндіргіш күштер мен өндірістік
қатынастарды ұйымдастырудың негізгі буыны. Құқықтық тұрғыдан немесе заңды
құқықтары бар дара шаруашылық субьектісі өзіне бекітіліп берілген
мүліктерді пайдалана отырып өнім өндіреді, түрлі жұмыстар атқарады, әртүрлі
қызмет көрсетеді.
Орта және кіші бизнестің ықшам ортасы
Қаржы бөлімі қаржы жағдайын қарастырады.Ол маркетингтік жоспарды нақтылы
іске асыру үшін қажетті қолма-қол ақшамен, оларды қолдану жұмыстарымен
айналысады.
Ал ғылыми зерттеу бөлімі зиянсыз тауарларды жобалау жұмыстарымен,
техникалық зеруліктерді анықтаумен және оларды өндірудің тиімді
әдістерініздестіріп, табумен шұғылданады.
Өндіріс бөлімінің негізгі бағыты қажетті мөлшерде тауарларды өндіруді
қамтамасыз ету.
Материал және техникамен қамту бөлімі қажетті ішкі заттар мен
бөлшектердің жеткізіп тұруына тиісті жағдай жасауға міндетті.
Бухгалтерлік есеп бөлімі орта жіне кіші бизнес кірісі мен шығысын
бақылайды жіәне маркетинг қызметкерлерін көздеген мақсатқа жетудің
қаншалықты сәтті жүріп жатқандығы жөнінде хабардар етеді.
Орта және кіші бизнес қызметін анықтайтын көрсеткіштер мына төмендегі
талдау мақсаттарына байланысты болады:
• Стратегиялық мақсат.Осы орта және кіші бизнес қызметі нәтижелігінің
өзімен бәсекелестік басқа кәсіпорынның қызметінен салыстыру қажет. Осыған
орай, қорытындылау көрсеткіштерін және қызметінің қандай да бір
элементтерінің көрсеткіштерін таңдаған жөн.
• Тактикалық мақсат. Басшылық орта және кіші бизнес қызметін бақылайды.
Кейбір бөлімшелердің немесе қандай бір болмасын өнімнің жұмыс істеу
тиімділігінің көрсеткіштері есептелінеді.
• Жоспарлау міндеті. Түрлі ресурстардың немесе осы ресурстардың түрліше
ұштастырылуының пайдалылығын салыстыру қажет.
● Басшылықтың басқадай мақсаттары. Кәсіподақ пен ұжымның шарт
жасасу жөнінде келіссөздер жүргізу.
● Орта және кіші бизнестің өндірістік-шаруашылық және коммерциялық
қызметі қасиетінің әртүрлілігі және түрлі елдегі көрсеткіштердің көптеген
түрлеріне ықпал етеді.
Оларды пайдалану проблемасы мынадан тұрады: олардың бірде бірі
әмбебап көрсеткіштерін орындамайды, мағынада, бизнесте қол жеткен табыстар
немесе сәтсіздік туралы пікір алысу мүмкіндігі туады. Сондықтан да,
практикада әр уақытта бір-бірімен байланысты көрсеткіштер жүйесі
пайдаланылады, бағаланады немесе орта және кіші бизнес қызметінің түрлі
жақтарын көрсетеді.
Орта және кіші бизнестің қаржы жағдайын талдау.
Орта және кіші бизнестің бірден-бір басты міндеті – оның қаржы
жағдайының бағалылығы болып табылады және ол көрсеткіш жүйелерін немесе
қаржы коэффициентін анықтайды.
Негізгі қаржылық коэфициенттерді төмендегі үш санатқа топтастыруға
болады:
● өтімділік (төлем қабілеттілігі);
● пайдалылық (табыстылық);
● активтерді басқару тиімділігі.
Кесте 3
Орта және кіші бизнестің қаржы-шаруашылық қызметін талдаудың негізгі
принциптері.
Принциптері Принциптің мазмұны
Нақтылығы Талдау нақтылы деректерге
негізделеді.
Жиынтылығы Процесті объективті бағалау
мақсатында оны жан-жақты зерттеу.
Жүйелілігі Бір-біріне өзара байланысты
экономикалық құбылыстарды зерделеу,
бірақ оқшаулау емес.
Тұрақтылығы Талдауды түпкілікті, алдын-ала
белгілі аралық уақыт арқылы жүргізу
керек
Объективтілігі Экономикалық құбылыстарды тәжірибелі
және зерделеу, объективтік
қөрытындылар жасау.
Пәрменділігі Практикалық мақсатты пайдалану,
өндіріс қызметінің жаңа нәтижелілігін
талдау.
Үнемділігі Талдауды жүргізуге байланысты
шығындар, оны жүргізу нәтижесінде
алынған сол экономикалық тиімділіктен
шектеулі түрде аз болуы керек.
Салыстырымдылығы Деректеу және талдау қорытындылары
бір-бірімен жеңіл салыстырымды болуы
керек, ал аналитикалық процедураларды
тұрақты түрде жүргізуде
қорытындылардың сабақтастығы сақталуы
қажет.
Қаржы ресурстарының құралуы түрлі көздер бойынша жүзеге асырылады. Олар
ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Ішкі көздер меншікті және оларға
теңестірілген қаржылар есебінен құрылады және шаруашылықты жүргізудегі
нәтижелілігімен байланысты, ал сыртқы - орта және кіші бизнеске сырттан
түсетін ресурстар.
Сурет 3
Орта және кіші бизнестің қаржы ресурстары
4. 2 Орта және кіші бизнесті несиелендірудің қажеттілігі
Орта және кіші бизнестің төлем қабілеттілігн сипаттайтын маңызды
көрсеткіштердің бірі – несиеге қабілеттілігі. Төлем қабілеттілігі
несиеге қабілеттік түсінігімен салыстырғанда кеңірек ұғым. Төлем
қабілеттілігі орта және кіші бизнестің барлық қарыздарын өтеуге, соның
ішінде алған банк несиесін қайтаруға мүмкіндік беретін қаржылық жағдайын
сипаттайды .
Талдаудың келесі кезеңі орта және кіші бизнестің несие қабілеттілігін
айқындау болып табылады.
Қазіргі кезде нарықтық қатынастарды реттейтін заңдар әсерінен орта
және кіші бизнеске олардың ұйымдастыру-құқықтық нысандарына тәуелсіз,
кешенді несие-есептік және кассалық қызмет көрсететін мемлекеттік,
коммерциялық банктердің тармақталған желісі қалыптасуда.
Банктер несиелеу процесінде, нарық қатынастарының қалыптасуына,
қоғамдық өндірістің тиімділігін көтеруге, Қазақстан Республикасы егеменді
мемлекетіміздің экономикасы мен қаржыларын нығайтуға, айналымда ақша
массасының негізсіз өсуін шектеуге, инфляция процестерін болдырмауға және
ұлттық валютаның нығаюына ықпал етуге міндетті.
Банктер қарыздарды өндірістің тиімділігін, оның ғылыми-техникалық
деңгейін көтеруге, өнімінің жаңа жоғары тиімді түрлерін шығаруға
ынталандыруға, тұрғындарға әр түрлі қызмет көрсетуге, тауарларды халық үшін
және экспортқа өндіруге байланысты мақсаттар мен шаралар үшін береді.
Банк несиелерді қайтарымдылық, жеделдік, тиімділік процестерін қатаң
сақтау, несиелерді мақсатты пайдалану мен заңда қарастырылған және екі
жақпен келісілген жағдайда коммерциялық негізде береді.
Несиені беру және өтеумен байланысты мәселелер келісім түрінде
несиелік шарт жасау арқылы, банк ережелерімен және қарыз алушы орта және
кіші бизнес пен банк арасындағы несиелік келісім шарттар мен реттеледі.
Несиелік шартта мыналар міндетті түрде қарастырылады:
● несиенің объектілері;
● қарыздың жоспарланған мөлшері, оның мақсаты;
● қарыздарды беру шарттары және өтеу мерзімдері, олардың қарыз алушы
қызметінің жақсаруына әсері;
● қарыз бойынша пайыз мөлшерлемелері, олардың төмендеуі немесе
көтерілуі, төлем тәртібі;
● қарыз алушының міндеттемелерін қамтамасыз ету нысандары
(кепілдемелер, кепілдік беру және тағы басқалар);
● материалдық қорлар мен өндірістік шығындарды өтеудегі меншікті
айналым қаражаттарының нормативі;
● несие беру және өтеу бойынша екі жақтың міндеттемелері, жауапкершілігі
және құқықтары;
● құжаттардың тізімі және оларды банкке тапсыру мерзімділігі және басқа
жағдайлар.
Несиелер берілетін мерзіміне қарай қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
болып бөлінеді. Несиенің жеделдігі оны қайтару, өтеу мерзімдерімен
анықталады. Осылай қысқа мерзімді несиелер бір жылдан аспайтын мерзімге, ал
ұзақ мерзімді – бір жылдан асатын мерзімге беріледі.
Қысқа мерзімді несие орта және кіші бизнестің айналым қаражаттарының
қалыптасу көздерінің бірі болып табылады. Ол орта және кіші бизнестің
ағымдағы қызметі процесінде жетіспейтін ақша қаражатының қажеттілігін
жабуға мүмкіндік береді. Бір жылдан астам уақытқа орта және кіші бизнес
күрделі шығындарына несие ала алады. Бұл жағдайда несие оның дамуына,
өндірісті кеңейтуге, оны қалпына келтіруге, жаңа техниканы ендіруге, қымбат
жабдықтарды алуға және басқа мақсатты бағдарламаларға бағытталған орта және
кіші бизнестің қарыз қаражаттары ресурстарының көздері ретінде жұмсалады.
ҚР Министерлер Кабинетінің 1993 жылғы 7 қаңтарындағы орта және кіші
бизнестің және ұйымдарға меншікті айналым қаражаттарын толтыруға берілетін
несиелерді беру жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру туралы №19 қаулысына
сәйкес, ұзақ мерзімді несиелердің бөлегін ағымдағы активтерді сатып алуға
бағыттау қарастырылған. Қысқа мерзімді несиелер қарыз алушыларға ҚР-ның ҰБ
басқармасы 1994 ж 11 ақпанда бекіткен № 1 ҚР- ның экономикасының қысқа
мерзімді несиелеу ережелерін сақтау негізінде несиелеудің іріленген
обьектілері бойынша ағымдағы қызмет мақсатында беріледі.
Несиелеудің обьектілері:
● тауарларды экспорттық және импорттық жеткізулер және
сыртқы экономикалық қызметтер бойынша шығындар;
● жеке еңбек қызметімен айналысатын азаматтар сатып алған
шикізат, материалдар, құралдар және басқа да мүліктер;
● ломбарттың кепіл-несиелік операциялары;
● театрдың, парктердің, атракциондардың табыстары мен шығындары
арасындағы мерзімдік алшақтанушылық жіне т.б;
● банк басшылығының ұйғаруы бойынша несиелеу обьектісі болып
тиеліп жіберілу шаруашылыққа тәуелді емес себептерге байланысты
кешіктірілген дайын өнімдер бола алады;
● өнім тұтынушының сұранысына ие болған кезде өнімді шығару
көлемінің жасалған шарттарға қарсы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz