Банктегі есеп және есеп беру негіздері

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе.

Философиялық сөздікке сүйенсек, тақырып ұғымына түрлі қатынастарға түсе алатын және қандайда бір қасиетке ие бола алатындардың бәрі жатады. Яғни бухгалтерлік есептің тақырыбы:

жекелеген әрекеттерді сипаттайтын, құрамына өзгеріс тудыратын, мүлікті, және олардың қалыптасу көздерін орналастыратын шаруашылық операциялары.

Бухгалтерлік есептің әдісі - осы пәннің оқытылуы және танылуына әдістер мен амалдар болып табылады. Олар экономикалық-математикалық, статистикалық, үлгілеу және т. б. әдістер болуы мүмкін.

Бухгалтерлік тәртіптің негізгі элементтеріне құжаттау, түгендеу, шоттар жүйесі, бухгалтерлік баланс, бағалау, калькуляция, есептілік жатады.

Құжаттау - операцияларды құжаттармен рәсімдеу үрдістері, ол бухгалтерлік есептің алғашқы сатысы. Бухгалтерлік құжат - шаруашылық операцияларды жүзеге асыруға немесе куәландыруға байланысты жазбаша бұйрық, бұл кейінгі бухгалтерлік есепшотын анықтауға қызмет етеді. Егер рәсімделген құжат болмаса, бірде-бір операция есепке алынбайды.

Түгендеу - бухгалтерлік рәсімнің бір элементі, яғни негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді, ақша қаражатын, есеп айырысуларды және олардың есеп беру мәліметтерімен сәйкес келуін тексеру операциялары.

Операцияларды топтастыру бухгалтерлік есепшоттарының көмегі арқылы жасалады. Шоттар - бухгалтерлік есепте ақпраттарды сақтаудың негізгі бірлігі. Басқа сөзбен айтқанда, мүліктің жағдайы, олардың қалыптасу көздері және шаруашылық операциялар жайлы ағымдық ақпарт жинақталатын жүйеленген экономикалық топтау.

Бағалау - бұл мүлік құнының және оның пайда болу көзінің ақшалай көрінісі.

Калькуляция - шығындарды топтастыруды қамтамасыз ететін және өзіндік құнды нықтайтын бухгалтерлік рәсімдеу элементі.

Бухгалтерлік рәсімдеу элементтері арасында қабылдануы қиын және түсінуде ауыртпашылық туғызатын элементтер бар, ондай элементтер шоттар және онда шаруашылық операцияларының екіжақты сипатталуы.

Екіжақты жазу - бухгалтерлік есепшоттарда шаруашылық операцияларды тіркеу әдісі болып табылады. Және әрбір шаруашылық операция кем дегенде екі шотта бір сомада көрсетіледі.

Есеп беру - кәсіпорын қызметінің белгілі бір кезендегі қорытындысын сипаттайтын есептілік қорытынды көрсеткішінің жүйесі.

Бухгалтерлік есеп мектебінің өздері негізін салушылары бар, әрбір кезең өзінің озық адамдарын шығарады

Екіжақтылық принципі

Бұл төмендегі ережелерге сүйенеді: шаруашылық субъектісінің қаржысы оның міндеттемелері мен капитлының соммасына тең.

Әрбір құбылысты екі жағынан қарастыруға болады. Мысалы, компания тауарды несиеге алды делік, яғни ол оны кіріске алады, бірақ сонымен бірге келешекте қайтаруға міндетті несиелік қарызғ алады. Екіжқты жзу осы екі сәтті де қмтиды: активтер шоттың сол жағынан, пассивтер оң жағында. Кез келген жағдайда екі құбылыс бір біріне қарама-қарсы, ал баланс оларды теңестіруі керек.

Ақшалай сипаттағы мәліметтер бухгалтерлік жазбада көрініс табады. Бухгалтерлік есеп шаруашылық операциясы өлшемінің нақты шаруашылық бірлігіне әсер етуімен байланысты. Барлық шруашылық операциялар бухгалтерлік есепте ақшалай өлшемде көрсетіледі. Әрине мұндай қржылық емес ақпараттар да көрініс табуы мүмкін, бірақ ақшалай өлшем бірлігі салыстырмалы қаржылық мәлімет алатындай жалпы қолайлы өлшем бірлігі болады.

Банктің бухгалтерлік шоттары олардың иелері мен жұмысшыларының бухгалтерлік шоттарынан бөлек болуы керек. Бухгалтерлік есепті жүргізуші банк, заңды түрде дербес, өздерінің меншік қатынасынан тәуелсіз. Банктің меншігі ол банк құрылтайларының меншігі емес, ал құрылтайшылардың меншігі банктің меншігі болып табылмайды. Бұл бухгалтерлік есептің барлық жүйесіне тән принцип. Бұның негізі - мүліктің меншік шотқа салынғандар иесін және оның банкінің міндеттемесін бір-бірімен қиылыспауы керек, бөлек және жауапты болуы керек.

Бұл принцип бойынша банк өз қызметін үздіксіз жалғастырады, яғни келешекте де қызметін жүзеге асыра береді. Ол жойылуға немесе операциясын қысқартуға міндетті емес. Бір немесе бірнеше филиалдардың жойылуы немесе активтер сатылған жағдайда, келесі есепті кезеңге активтер мен олардың нақты нақты сатылған құны есепке алынады. Егер нақты сатылған құн есептіліктен кем болса, онда жасырын шығысты ескере отырып, оны шығыс пен пайда есебінде көрсету керек.

Кәсіпорын қандай бір құралдарды сатып алғанда, олардың алуға кеткен шығыстар, бухгалтерлік есепте көрсетіледі және осы құралдардың өзіндік құны болып табылады. Бухгалтерлік есепте барлық шаруашылық құралдар нарықтық бағасымен емес, өзіндік құнымен көрсетеді.

Кертартпалық принципі

Кертартпалық принціпіне сәйкес активтер мен пассивтер есепте айтарлықтай сақтықпен көрсетіледі, себебі банктің қаржылық жағдайына төніп тұрған қауіпті тәуекелді келесі кезенге аударып жібермеуге тырысады. Демек:

а) есепті кезеннің аяғына дейін нақты алынған табыстар ғана есеп беруде көрсетіледі.

ә) есепті кезенде немесе алдағы кезендегі барлық күтілген міндеттемелер және әлуетті жоғалтулар, тәуекелді жабуға резервте көрсетілуі керек, типті есептік мерзімнің аяғынан келесі қаржылық есеп беруге дейінгі аралық пайда болса да. Мұндай жағдайда кертартпалық принципі капитал саласының өсуін мынадай жағдайда ғана мойындайды, осы жағдайда ғана мойындайды, осы жағдай толық анықталғанда, капитал сомасының азаюы толық анық болғанда мойындайды.

Халықаралық есепте барлық резерв түріне байланысты өткізбелер, пайданың қолма-қол және жеткіліктілігіне қарамастан, сәйкес тәуекелдің пайда болуымен байланысты жасалады. Бірақ кертартпалық принцип жасырын дәлелсіз резервтердің құрылуын ақтай алмайды.

Шетел валютасында банктік операциялар жүргізуге лицензияларды Ұлттық банк шексіз мерзімге береді және атаулы болып табылады, яғни үшінші тұлғаларға берілмейді. Банк валюталық операциялардың лицензияда көрсетілген жағдайда және келесілерге сәйкес жүргізуге құқы бар:

шетел валютасындағы қаражаттарды заңды және жеке тұлғалардың шотына және салымына орналасуындағы және қабылдауға;
банктер мен ұйымдарға шетел валютасында несие және қарыздарды тарту және ұсыну;
заңды және жеке тұлғалардан шетел валютасындағы төлем құжаттарын сатып алу және сатуды жүзеге асыру;
валюталарды сатып-алу сатуды жүргізу;
шетел мемлекеттерінің банктерімен корреспонденттік қатынастарды белгілеу;
өз клиенттеріне шетел валютасында кассалық қызмет көрсету;
шетел валютасында саудалық және саудалық емес операциялар бойынша есеп айырысуды жүзеге асыру;
Халықаралық банктік тәірибеге сәйкес басқа да операцияларды жүзеге асыру.

Валюта нарығында банктің рөлін анықтайтын негізгі фактор банктің көлемі, оның репутациясы, бөлімшелерімен филиалдардың шетелдікжелісінің даму деңгейі, жасалатын халықаралық банктік есеп айырысудың көлем болып табылады. Сондай-ақ банк және оның валюта саясаты орналасқант орындарда кезең сайын енгізілетін валюталық шектеулер, телекстік және телефондық байланыс жағдайы маңызды рөл атқарады.

Диплом жұмысының мақсаты- еліміздегі кәсіпорындардағы бухгалтерлік ақпараттарды пайдаланушылардың мүддесі мен ыңғайына байланысты. Басқарушылардың ықпалы акционерлердің мүдделеріне қайшы келетін салық мәлімдемесінен тұрады. Кейінгілердің мақсаты шынайы қаржылық есептілікті құру нәтижесінде таза табыс ұсыну мен есеп айырысу.

Бухгалтерлік есептің жағдайы, жеке пайдаланушылардың айырықшы қажеттілігін қанағаттандыру үшін емес, айтарлықтай көп санды пайдаланушылар мүддесіне жауап беретін, жалпы мақсаттағы ақпараттарды анықтау болып табылады.

1-Тарау. Банктегі есеп жӘне есеп беру негіздері.

11. Бухгалтерлік есептің мақсаты, қағидалары мен нысандары.

Қазіргі қоғамда бухгалтерлік есептің мәні өте зор. Ол тек бухгалтерлік кітапты жүргізуді ғана емес, сонымен қатар банктің қызметіне қатысты барлық қаржылық ақпараттарды талдау, қаржылық есеп беруді өңдеу, бухгалтерлік есептің жүйесін құру, салық салу мәселелерімен бірге жоспарлар мен болжаулардың жасалуын қамтиды. Ақша-несие саясатын анықтау және соған байланысты шешім қабілдау банктік операцияларды бейнелеуге және бірінші кезекте банк басқармасына, одан кейін пайдаланушыларға ақпараттар ұсынуға негізделген бухгалтерлік есептің жүйесін ұйымдастыру сапасы мен деңгейіне тікелей қатысты, себебі, сапалы ақпараттарды неғұрлым үлкен экономикалық пайда алу үшін тиімді пайдалану қажет.

Бухгалтерлік есеп - бұл “Бухгалтерлік есеп туралы” заң күші бар ҚР Президентінің жарлығына сәйкес шығарылатын стандарттар мен басқа нормативтік құқықтық актілерге негізделген активтер, меншікті капитал, міндеттемелер, субъектілердің табыстары мен шығыстары туралы ақпараттарды тіркеу және жинақтау жүйесі.

Бухгалтерлік есептің мақсаты бухгалтерлік ақпараттарды пайдаланушылардың мүддесі мен ыңғайына байланысты. Басқарушылардың ықпалы акционерлердің мүдделеріне қайшы келетін салық мәлімдемесінен тұрады. Кейінгілердің мақсаты шынайы қаржылық есептілікті құру нәтижесінде таза табыс ұсыну мен есеп айырысуға тіреледі.

Халықаралық стандартпен белгіленген мақсаттар мыналар:

акционерлерді банктің қаржылық-шаруашылық қызметі туралы толық және жеткілікті ақпартпен қамтамсыз ету:
банк қаржылық-шаруашылық қызметті жүзеге асыру кезінде Қазақстан Республикасы заңдарының сақталуын бақылау үшін мемлекеттік органдарды қажетті ақпараттармен қамтамасыз ету.

Бухгалтерлік есеп мыналарды қамтамасыз етуі қажет:

меншікті және тартылған қаражаттардың пайдалануын, банктің қаржылық құралдарының қалыптасуын және оларды басқаруды бақылау;
алдын ала бекітілген тиімділік және өтімділік деңгейі арқылы банктің табыстылық деңгейін үздіксіз бақылау және талдау;
алғашқы құжаттар түпнұсқасы бухгалтерлік жазуларды бара-бар бекіту және барлық операцияларды бухгалтерлік жазуларда көрсету;
қаржылық-шаруашылық операцияларды мерзіміне сай өз уақытында тіркеу.

Бухгалтерлік есептің объектісі - толық шаруашылық бірлік және оның құндылықтары, қорлары, құралдары және олардың құралы көздері болып табылады.

жекелеген әрекеттерді сипаттайтын, құрамына өзгеріс тудыратын, мүлікті, және олардың қалыптасу көздерін орналастыратын шаруашылық операциялары.

Бағалау - бұл мүлік құнының және оның пайда болу көзінің ақшалай көрінісі.

Баланстық қорытынды және есеп беру. Бухгалтерлік шотта сипатталған құралдар және олардың құралы көздері туралы мәліметтерді белгілі бір мерзімге ақшалай бағасын баланстық қорытындылап отыру қажет.

Бухгалтерлік есеп мектебінің өздері негізін салушылары бар, әрбір кезең өзінің озық адамдарын шығарады. Басында бұлар италиялықтар болды. Қазір барлық назар бухгалтерлік есептің жақсы мектебін құрған американдықтарға бұрылған. Бұлардың жарқын өкілдері: Черч, Монтгомери, Патон, Мэй және т. б.

Олардың идеялары тоғыз негізгі принцип қалыптстыруға алып келді.

екіжақтылық;
ақшалай өлшем;
кәсіпорындардың дербестігі;
үздіксіздігі;
өзіндік құндылығы;
кертартпалығы;
материалдылығы;
өткізімділігі;
сәйкестілігі.

Екіжақтылық принципі

Әрбір құбылысты екі жағынан қарастыруғ болады. Мысалы, компания тауарды несиеге алды делік, яғни ол оны кіріске алады, бірақ сонымен бірге келешекте қайтаруға міндетті несиелік қарызғ алады. Екіжқты жзу осы екі сәтті де қмтиды: активтер шоттың сол жағынан, пассивтер оң жағында. Кез келген жағдайда екі құбылыс бір біріне қарама-қарсы, ал баланс оларды теңестіруі керек.

Ақшалай өлшем принципі

Кәсіпорындардың дербестік принципі

Үздіксіз принцип

Өзіндік құн принципі

Кертартпалық принципі

а) есепті кезеннің аяғына дейін нақты алынған табыстар ғана есеп беруде көрсетіледі.

Материалдық принцип

Банк басшысына және инвесторларға шешім қабылдау үшін пайдалы барлық материалдық немесе маңызды ақпараттар қаржылық есепте көрсетілуі керек.

Егер ақпараттардың жоқтығы немесе бұрмаланып берілуі есеп беруге пайдаланушының экономикалық шешіміне әсерін тигізсе ақпарат материалы болып табылады. Сондықтан материалдылық принципі маңызды емес жаналықтарды ескермейді, тек барлық маңыздыларды тіркеп отырады.

Өткізу принципі

Өткізу принципі табысты қай кезде санау керектігін анықтайды. Ол бойынша өткізуден түскен табыс ақшаны алған кезде емес, өткізу жүзеге асырылған кезде, яғни қызмет көрсету жүзеге асқан сәтте және тұтынушыға өнімді жеткізген кезден есептеледі.

Сәйкестілік принципі

Бухгалтердің негізгі міндеті есепті кезендегі пайданы есептеу болып табылады. Пайда дегеніміз берілген есепті мерзімдегі табыс пен шығыс арасындағы айырма. Сәйкестілік принципі есепті мерзімдегі шығыстың есебін реттейді. Оның мағынасы: күрделі табыс алумен байланысты шығыстар әр түрлі шығыстардың жиынтығынан тұрады. Яғни табыстар және оған сәйкес шығыстар бір есепті кезенде көрсетілуі керек.

Тағы бір айта кететін жағдай, бухгалтерлік есеп - бұл жоспарлау, реттеу, ұйымдастыру және ынталандыру қызметтері сияқты басқару функцияларының бірі болып табылады. Бұл басқаруды жетілдіру, нарықтық механизмінің құрылуы барлық бухгалтерлік есеп жүйесінің дамуымен үздіксіз байланыста екенің білдіреді.

Кәсіпорынды басқару мақсаты үшін, қаржылық және өндірістік шаруашылық қызметтері туралы ақпаратты неғұрлым тиімді пайдалану үшін бухгалтерлік есептің озық әдісін пайдалануға, шетелдік оң тәжірибеге, бухгалтерлік есептің және қаржылық есеп берудің халықаралық стандартына, есептеу техникаларын кеңінен қолдануға бағдарланған есептеу әдістерін пайдалану қажет.

Жұмыс үстінде бухгалтер шешуі қажет мынадай жағдайлар кездесуі мүмкін:

шаруашылық операциясы жүргізілген мезгілде анықтау, яғни сәйкестендіру мәселесі;
шаруашылық операциясының құның анықтайтын бағалау мәселесі;
жіктеу мәселесі, яғни шаруашылық операциясы қандай түрде жіктелуі керек.

Сәйкестендіру мәселесі шаруашылық қай кезде тіркелуі керек екендігін шешеді: Мысалы, банк кеңселік заттарға тапсырыс береді, алады және төлейді. Сондықтан мұндай әрекет сауда операциясы сапасында былайшы тізімделуі керек:

Банк қызметкері кенселік құрал-жабдықтарды сатып алу үшін жабдықтау бөліміне тапсырыс береді;
Жабдықтау бөлімі тапсырысты жеткізіп берушіге жібереді.
Жеткізіп беруші кеңселік құрал-жабдықты тиеп жібереді;
Банк оны қабылдайды;
Банк жабдықтаушыдан шот алады;
Банк шотты төлейді.

Осы сұраққа жауап есепті кезендегі қаржы көлемінің нәтижесіне байланысты болады.

Бағалау мәселесі.

Бухгалтерлік есептің мақсаты шаруашылық операциясы жүзеге асырылғаннан кейін өзгеретін бағаны табу емес, шаруашылық операциясы жүзеге асыру барысындағы құнды немесе өзіндік құнды анықтау болып табылады.

Жіктеу мәселесі.

Жіктеу кез келген шаруашылық операциясының маңызын дұрыс талдаудан туындайды және ол кәсіпорын қызметінің нәтижесіне әсерін тигізеді. Сондықтан бухгалтерлік есепке анықтама бере отырып айта кететін жайыт, бухгалтерлік есеп осы ақпаратты пайдаланушыға бағалап көруге және шешім қабылдауға мүмкіндік беретін экономикалық ақпараттарды беру, сәйкестендіру және өлшеу үдерісі.

Бухгалтерлік есепті оқу басқару ісінде маңызды шешім қабылдауда дағды алу мен үйренуге мүмкіндік береді.

Есептік ақпараттар банктің ішінде де және оның сыртында да шешім қабылдау үшін маңызды болып табылады. Ол бухгалтерлік есеп қызметін жүзеге асыру үшін сандық ақпараттармен қамтамасыз етеді. Бухгалтерлік есеп басқару жүйесіндегі негізгі бақылау, талдау, ақпараттық, кері байланыс қызметтерін атқарады.

Есесптік ақпараттар негізінде шешім қабілдаған кезде пайдаланушылар белгілі бір тәуекелге ұшырайды. Басқару жүйесінде бухгалтерлік есеп тәуекелді шектеуге бағытталуы және операциялардың жүргізілу тәртібінің сақталуын қамтамасыз етуге керек. Банкте бақылау функциясы банк қабылдайтын тәуекелді шешуге және операциялармен мәмілелер жүргізілуінде тәртіптің сақталуын қамтамасыз етуге бағытталуы керек.

Бул функция банк белгілеген заңдардың, Ұлттық банктің нормативтік-құқықтық актілерінің, мамандық қызметтік стандарты мен іскерлік қатынастар ережесінің талаптарын сақтай отырып, жалпы қадағалауға қол жеткізуге көмектеседі.

Бақылау функциясын әкімшілік және қаржылық бақылау желісінде жүзеге асыру ұсынылады.

Олар алдын ала, кейінгі және ағымдық реттерімен жүргізіледі. Олар жеткілікті дәрежеде сенімділікпен кем дегенде төмендегілерді куәландыру керек:

банк қызметкерлері банк мүлкімен жұмыс істеуі, клиент-кредитордың шотымен операцияны жүзеге асыруы қызметкер өкілеттігі қатаң түрде толық жауапкершілікке сай болғанда ғана жол беріледі;
операциялар есебі Ұлттық банктің бекіткен талабына сәйкес жүргізіліп, банктің активтері мен пассивтерінің жағдайы нақты көрсетіледі және есеп берудің белгіленген формасында құрылуы қамтамасыз етіледі;
банктің берілген активі мен пассивінің есебі олардың қамтылу жағдайына, сондай-ақ тексерудің кезеңділігіне сәйкес мақұлданады және ауытқулар болған жағдайда ауытқуларды жоюға бағытталған қажетті шаралар қолданылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.