Әл- Фарабидің философиялық көзқарастары

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе 3

Әл. Фарабидің философиялық көзқарастары 7

Метафизика ұғымы 11

Қорытынды 14

Кіріспе

Қазақстандық тарихи- филосоиялық ғылым соңғы онжылдықтар бойы әлемдік философияның дамуына қомақты үлес қосқан ортағасырлық Шығыстың ұлы- ойшылы әл-Фарабидің энциклопедиялық мұрасына тұрақты түрде қызығушылық танытып келеді. Бұл қызықушылық әл- Фарабидің отаны оңтүстік Қазақстан жері болып, оның түркі отбасынан шықандығымен ғана емес, өткен кезенңнін рухани мұрасының бізге кәзіргі дәуірімізді күрделі өзгерістерге, қайшылықтарға толы жан- жақты пайымдап, зерделеуге мүмкіндік беретігнімен де сипатталады. Тарихи өткеннің мәдени жүгі түріндегі берік ие бола отырып, өткеннің мәдени жетістіктеріне деген танымдық мүдде дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі қазақстандық қоғам бұқаралық және эрзац мәдениеттерінің еш кедергісіз енуіне, мәдениеттік жоғарғы ұмтылыстарының мұқалануына жол бермейді. Ол әлемдік мәдени кеңістікке табысты түрде қадам басу және демократиялық өзгеру жолымен алға жылжи отырып, кешегі мен бүгіннің органикалық ажырамас бөлігі және болашақтың кепілі болып, табылғандықтан, өзінің мәдени төлтумалылығы мен бірегейлігін сақтайды.
Әл- Фараби мұрасы- біздің Республикамыздың ұлттық игілігі. Ол Отырар ерлігінің ұмтылмас парақтарын қалдырған тарихтың тағылымы арқылы, әл- Фарабидің «Музыка туралы үлкен кітабынің» сыры шертілетін ән- күй сабағы арқылы және ақырында, әл- Фарабидің есімі халықтардың жадында аса үлкен құрметпен сақталғандықтан, дәстүрмен тәрбиелеу тәлімі арқылы қазақстандықтардың жан жүрегінен орын тебеді. Мұның барлығы ортағасырлық ойшылдың, жекелей алғанда, ғылыми, тұтастай алғанда, энциклопедиялық мұрасына деген танымдық – қоғамдық қызығушылықты тамырландырудың тұрақты дүниетанымдық және мәдени негізін құрайды. Ол сондай- ақ Қазақстандағы тарихи- философиялық зрттеулер осы ауқымындағы ғылыми жетістіктеріне деген қоғамдық қызығушылықтың өзектілігін арттыра түседі. «Мәдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес, «қазақ халқының көне заманнан бүгінгі күнге дейінгі философиялық мұрасы». Әл- Фараби энциклопедиялық мұрасының қолжазбалық қорын ғылыми айналымға енгізумен, әрі оны орыс және қазақ тілдеріне аударумен белсенді түрде айналысып келе жатып фарабиттанудың философиялық мектебі қалыптасқандығымен де сипатталады. Оның үстіне, фарабиттанудың қазақстандық мектебі әл- Фарабидің энциклопедиялық мұрасын зерделеу жөніндегі ғылыми зерттеу жұмысын бірнеше ондаған жылдар үзбей жалғастырып, осы салада таныту мен насихаттау жұмысы тоқтатпай жүргізіп келеді.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

СОДЕРЖАНИЕ

Кіріспе 3
Әл- Фарабидің философиялық көзқарастары 7
Метафизика ұғымы 11
Қорытынды 14

Кіріспе

Қазақстандық тарихи- филосоиялық ғылым соңғы онжылдықтар бойы әлемдік
философияның дамуына қомақты үлес қосқан ортағасырлық Шығыстың ұлы- ойшылы
әл-Фарабидің энциклопедиялық мұрасына тұрақты түрде қызығушылық танытып
келеді. Бұл қызықушылық әл- Фарабидің отаны оңтүстік Қазақстан жері болып,
оның түркі отбасынан шықандығымен ғана емес, өткен кезенңнін рухани
мұрасының бізге кәзіргі дәуірімізді күрделі өзгерістерге, қайшылықтарға
толы жан- жақты пайымдап, зерделеуге мүмкіндік беретігнімен де сипатталады.
Тарихи өткеннің мәдени жүгі түріндегі берік ие бола отырып, өткеннің мәдени
жетістіктеріне деген танымдық мүдде дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі
қазақстандық қоғам бұқаралық және эрзац мәдениеттерінің еш кедергісіз
енуіне, мәдениеттік жоғарғы ұмтылыстарының мұқалануына жол бермейді. Ол
әлемдік мәдени кеңістікке табысты түрде қадам басу және демократиялық
өзгеру жолымен алға жылжи отырып, кешегі мен бүгіннің органикалық ажырамас
бөлігі және болашақтың кепілі болып, табылғандықтан, өзінің мәдени
төлтумалылығы мен бірегейлігін сақтайды.
Әл- Фараби мұрасы- біздің Республикамыздың ұлттық игілігі. Ол Отырар
ерлігінің ұмтылмас парақтарын қалдырған тарихтың тағылымы арқылы, әл-
Фарабидің Музыка туралы үлкен кітабынің сыры шертілетін ән- күй сабағы
арқылы және ақырында, әл- Фарабидің есімі халықтардың жадында аса үлкен
құрметпен сақталғандықтан, дәстүрмен тәрбиелеу тәлімі арқылы
қазақстандықтардың жан жүрегінен орын тебеді. Мұның барлығы ортағасырлық
ойшылдың, жекелей алғанда, ғылыми, тұтастай алғанда, энциклопедиялық
мұрасына деген танымдық – қоғамдық қызығушылықты тамырландырудың тұрақты
дүниетанымдық және мәдени негізін құрайды. Ол сондай- ақ Қазақстандағы
тарихи- философиялық зрттеулер осы ауқымындағы ғылыми жетістіктеріне деген
қоғамдық қызығушылықтың өзектілігін арттыра түседі. Мәдени мұра
Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес, қазақ халқының көне заманнан бүгінгі
күнге дейінгі философиялық мұрасы. Әл- Фараби энциклопедиялық мұрасының
қолжазбалық қорын ғылыми айналымға енгізумен, әрі оны орыс және қазақ
тілдеріне аударумен белсенді түрде айналысып келе жатып фарабиттанудың
философиялық мектебі қалыптасқандығымен де сипатталады. Оның үстіне,
фарабиттанудың қазақстандық мектебі әл- Фарабидің энциклопедиялық мұрасын
зерделеу жөніндегі ғылыми зерттеу жұмысын бірнеше ондаған жылдар үзбей
жалғастырып, осы салада таныту мен насихаттау жұмысы тоқтатпай жүргізіп
келеді.

Әбу насыр әл- Фарабидің рухани мұрасын зерттеу және оны ғылыми айналымға
енгізу жөніндегі жан- жақты жспарлы жұмысты кенес жылдарының өзінде – ақ,
Қазақ КСР Ғылымдар академиясының Философия және құқық институты
қызметкерлері өткеннің рухани мұраларын қайта түлетудің жанашыры және
көрнекті ғалым, академик Ш.Е. Есеновтың жетекшілігімен қызу бастап кеткен
болатын. Кеңес заманында Қазақстанның Ғылымдар академиясы КСРО Ғылымдар
академиясының құрамдас бөлігі болғандықтан, оның іс- әрекеті
ұйымдастырушылық тұрғыдан да, ғылыми тұрғыдан да онымен тығыз байланысты
болды.
КСРО жетекші ғылыми орталықтарының ғалымдары қазақстанда ғылыим мамандардың
қалыптасуына ғылыми- ұйымдастырушылық көмек көрсетті, олар және
Қазақстанның ғалымдары бірқатар ғылыми – зерттеу жобалары юойынша өздерінің
біріккен қимылын үйлестірді, ірі ғылыми форумдар мен конференцияларды
өткізуде, ғылыми мамандарды даярлау үрдісіне өзара бірігіп әрекет етті.
А.Х. Қасымжановтың жетекшілігімен басталып, М.С.Бурабаевтың жетекшілігімен
жалғасқан әл- Фарабидің мұрасын аудару және ғылыми зерттеу жөніндегі
жұмыстар қазіргі кезде ә.н.нысанбаевтың жетекшілішкмен жүргізіліп отыр.
Соңғы жылдары бұл жұмыс ойшылдың жаңа трактаттарын тәржімалаумен, оның
мұрасына арналған жаңа ұжымдық монографияларды жариялаумен ғана шектеліп
қоймай, Әл- Фараби атты философиялық- саясаттанымдық және рухани танымдық
журналды шығарумен толықты. Қазақстанда әл- Фарабидің энциклопедиялық
көзқарастарын зерттеу өткен ғасырдың 60- жылдарының екінші жартысынан
басталды және және белгілі бір эволюциядан өтті. Ә.Н.Нысанбаевтың
қазақстандағы фарабитанудың даму динамикасы. Нәтижелері мен келешектері
деген мақаласы енді.
Қазіргі заманғы қазақстанда фарабиттанулық зерттеулер дамуының ерекшелігі,
алдымен, ғылыми қауымдастықта өткен кезенңін шығармашылығын оқып-
үйренудегі ғылыми парадигманың алмасуы болып табылады. Ол Қазақстанның
бұрынғы тоталитаризм мен оның тудырған сөз бостандығы мен өзгеше
ойлаушылыққа деген төзімсіздікті жоюымен түсіндіріледі.Егер кеңестік
кезеңде тарихи- философиялық зерттеулерд тапшылық пен партияшылдық
принциптері, әр түрлі философиялық жүйенің, мктеп пен бағыттың әр алуан
мәдениттер мен дүниетанымдардың көпқырлы үндестігінде толыққанды дауысқа ие
бола отырып, өз төлтумалылығы мен қайталанбастығын сақтау құқығын иелену
үстем болды.
Философия тарихының қандай да бір саласына еңбектері сіңген тұлғалардың
жетістіктері мен нәтижелерін ескермей, тарихи- философиялық үдерістерді
терең зерттеу мүмкін емес.
Әл-Фараби Сыр бойындағы, Арыс өзені Сырға барып құятын өңірдегі Фараб
қаласында 870 жылы түркі отбасында туды. Кейін ол Отырар болып аталды. Бұл
қаланың орны қазіргі қызылқұм облысының Шәуілдір ауданының территориясында.
Шығыс философы , ғалым- энциклопедист, Шығыс аристотелизмінің аса ірі
өкілі. Аристотель мен платонды зерттеуші және толықтырушы . Философия және
жаратылыстану ғылымдары бойынша Халеб пен Бағдатта дәріс алды. Фарабидің
басты еңбегі Екінші ілім сақталмаған. Фарабидің бізге жеткен
шығармаларында философияның азаматтық және қабілеттілік ізгілік көзі
ретіндегі әлеуметтік мәселелер туралы ой толғаулары тұжырымдалған. Әл-
Фарабидің қатардағы адамдарға философия ақиқаты, оның асқақ әулие
бейнесіндегі көмеңгер философтың қайырымды қала туралы ілімі мәтчүр
болды. Мұндай жағдайда арзанқол құдай туралы ілім – диалект(ықтималдылық)
және софистік, діни риторикалық және поэтикалық пікірлерге сүйенеді.

Әл- Фарабидің философиялық көзқарастары

Философия тарихы саласындағы олқылықтың орнын толтыру- марксистердің –
философия мен қоғамдық ой- пікір тарихшылардың аса маңызды міндеті. Бірақ
бұл міндетті жүзеге асыру жолында Еуропашылдық және Азияшылдық
сарындағы таяз көзқарастан келіп туған тосқауылдар бар. еуропашылдық
тұрғыдағы соқыр сенімдерді алатын болсақ, бұлар дүниежүзілік тарихи
тұлғалар санатына Батыс Еуропа мәдениетімен байланысты белгілі бір
адамдарды ғана еңгізу дәстүрінен шыққан. Шынына келгенде, бірінші жақтың
ескі әуенің жаңа сарынмен қайталайтын Азияшылдық қыңыр қөзқарасты алатын
болсақ, мұныің өзжі сыңыржақ қана емес, мүлде теріс көзқарас, өйткені ол
Шығыс мәдениетін Батыс мәдениетінен оқшау алып қарайды да , алғашқысын
мүлде өзгеше таңғажайып, тіпті нағыз мистикалық нәрсе деп біледі. Бұл
көзқарастың екеуі де халықтың Мәңгілік қасиеттеріне жүгінеді. Мәселен,
Э.Реннаның айтуынша, арабтар философяға емес, поэзия мен фанитастикаға
бейім-, түріктер – кәдімгі тағылар , олардың сөз етуге тұратын ешбір
тәуір қасиеті жоқ.
Мәселені баяндауда былай деп айтуға болады: белгілі бір халтың интелектісі
жайында нәсілдік белгілері мен өскен ортасы негізінде ғана қорындыс
жасаудың толығымен теріс екендігін әл - Фараби мысалынан айқын көрініп
отыр. Ислам діні ғылым мен философияғы ешбір мүмкіндік бермейді дейтін
тезиске қарамастан, И.Мадкур Ренанды социология мәселелерінде надандық
көрсетті, өйткені дін құдіретті фактор емес және әрбір доктрина өз
заманының тауқыметіне, ортаның ықпалынабағынады деген қағида ұсынады.
Ескерте келетін нәрсе, Конрад пен Чалояның еңбектерінде анықталып
отырғандай, Шығыс пен Батыс мәдениеттерінің даму замандарында блгілі
ұқсастық бар деген қағида, сонымен қатар цивилизация дамуында айтарлықтай
бірлік бар, сондықтан мәдениеттердің сабақтастығы мен астарластығы жайында
әңгіме деген пікір орын алып келеді. Сөйтіп тек қазіргі заманда ғана шың
мәнісінде әлемдік маңыз ала бастаған дүние жүзілік тарихты кең өріс ашылып
отыр. Философия тарихы жөнінде де осылай. Бірақ, тіпті қайсыбір жүйе жалпы
адамзат білімінің тарихында белгілі кезең, түйінді мәселе бола алмаған
күннің өзінде де философиялық және қоғамдық ой- пікірді белгілі бір
халықтың рухани мәдениеті тұрғысынан да алып қарауға болады.
С.Н.Григорян мен А.Сагадеев әл- Фараби философиясының тарихы негіздерін,
оның өз заманыңдағы жағдайлармен және идеологиялық күреспен байланыстылығын
көрсетіп берді, оның философия сының мазмұның терең ашып көрстті, кеңес
философтары қауымын әл- Фараби шығармаларының, сондай-ақ Таяу Шығыс пен
Орта Шығыстағы басқа да ойшылдар еңбектерінің кейбір негізгі таныстырды.
М.М.Хайруллаевтың Әл- Фарабидің дүниеге көзқарасы деген еңбегі- көптеген
деректеме мәліметтер негізінде Фараби философияссын талдап берген алғашқы
монографиялық зерттеу. Солай бола тұрса да, нақ осы еңбекте , өз
зерттеушілерін күтіп жатқан бірқатар проблемалар көтерілген. Антикалық
философиядан Шығыс философиясына, онда Батыс Еуропада схоластикаға және
материализм элементтеріне, Қайта өрлеу заманы мен Жаңа заман философиясына
ойысу- дамудың үлкен тарихи кезеңі, мұны өшіріп тастауға немесе қараңғы
түнек ретінде суреттеуге әсте болмайды. Бұл дәуірде де әл- Фарабидің есімі
жарық жұлдыздай жарқырап көрінеді., өйткені ол шын мәнісінде араб
философиясының негізін қалады.Егер әл- Фараби өзінің көзқарастарын
Аристотель философиясы болмысының белгілі бір тәсілі ретінде ұсынған болса,
мұны әрі сол философия болмысының тарихи өткінші формасы деп білу керек.
Бірақ негізгі мәселе басқада: Аристотельдің әл- Фарабиге ұнайтын жағы
қайсы және одан өзіне тандап алғаны не? Әл – Фарабидің өз толғасының
мазмұны мен стилін, оның дүниеге көзқарасының негіздерін сипаттайтың
жайтардың өзі міне осылар. Бұл жерде оның философиялық жүйесіне тірек
болған басты үш дәйектеме: 1. дүниенң мәңгілік деп тану. 2. зерттеу
принципі ретіндегі детерминизм. 3. парасат жайындағы ілім, бұл ілімнің адам
жанының мәңгі өлмейтіндігі бекер дейтін қорытындыға көпе – көрнеу бейім
тұрғандығы. Бұлар діннің іргесін шайқалтатын принциптер.
Философия дегеніміз- өз заманының ой-пікірі, демек субъективтік жағынан
алғанда белгілі бір ойшыл ақыл – парасаты жағынан жоғары тұрғанымен,
қалайда өз заманының перзенті болып қала берді. Сондықтан Орта ғасырдың бас
кезенінен ашық материалистік тұғырнама іздеу тарихқа қайшы келер еді.
Фарабиді азды – көпті дәйекті материалист етіп көрсетуге талпынушылық та
нақ сондай өрескелдік болар еді. Ол – түп негізінде идеалист. Бірақонда
бірсыпыра мәселелерді шешуде онда материалистік тенденция бар екнің немесе
оның идеализм мен материализм арасында ауытқып отыратының айқын сезуге
болады. Оның үстіне діңн догмаларына саналы түрде, әсіресе сын көзімен
қарауға байланысты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.