Әбу Насыр Әл-Фараби және оның жасампаздығы жайында.

Кіріспе

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ӘБУ НАСЫР ӘЛ-ФАРАБИ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖАСАМПАЗДЫҒЫ ЖАЙЫНДА.
Қазақ әдебиеті тарихы үшін әсіресе Әбу Насыр Әл-Фарабидың орны
бөлек, ол-қазақтың ескі қаласы Отырарда туып өскен қыпшақ ұлысының адамы.
Заманның жан-жақты білімді адамы, аты бүкіл жер жүзіне белгілі ғалым.
Философ және математик, музыка зертеушісі, әдебиетші, астраном, ақын. Оны
кейінгі жұрт асқан ақыл иесі, екінші Аристотел деп атаған.
Аристотел Әл-Фараби (Мұхамет Ибн Мұхамет Узылағ Тархани) Жалайриның
870ж. Сырдарияның Арал теңезіне құйған сағасындағы ежелгі қала ұлы Отырарда
(Оң-Қазақстаның Қызылорда обл. Темірстанция таяу аймағында), Сырдарияның
бойын мекен еткен қалың қыпшақ тайпасынан шықан Мұхамет Ибн Тархан
отбасында дүниеге келген. Ал, ғалымның әкесі Қандайша "Тархан" деп
аталғанына келсек VII-VIII ғасырлардағы, Орхон-Енисей ескерткіштерінде
"Тархан" сөзінің мәнсап орнына қолданғанына және 1074ж. жазылған әйгілі
ғалым Махмұт Қашғаридың "Түркі тілі сөздігі" атты еңбегінде "Тархан" атауы
Арғындардың тілінде бай, ауқатты, деген мағына білдіреді деп түсіндіретніне
т.б. кейбір мәліметтеріне қарағанда. Бұл атаудың белгілі дәрежеде құрмет
мағынасында екендігі мәлім. Бұған қарағанда әкесі қалайда ауқатты сауалды
адам болған. Әл-Фарабидың балалық шағы осы Отырар қаласында өтті. Бұл қала
өз заманының салқым бау-бақшалы, көркемді көлемді, мәдениеттпен
суаданың орталығы болған қала еді. Оның үстіне Темірханың осы қалада
өлуіне, Қазірети Ахмет Әссауи мешітінің осы қалада тұруына, Әбу Насыр Әл-
Фараби сияқты әйгілі ұламаның туған қаласы болуына байланысты дүниеге даңқы
тараған қала еді. Сондықтанда Арабтың атақты жағрапия ғалымы Иби Хаухал
Отырар қаласын "Фарап" деп картаға түсірген болатын. Фарап қаласының
бастабында Қалип Мұқтадыр көлебіне кейін Бұқарада қандық құрған Саманилық
мемлекет көлеміне кірген. Кейін әкесі Тархан Ибн осы атақты Фарап қала
қорғанының бастығы болады. Сондықтан әйгілі ғалым Фараби өз қолымен "Отырар
қаласында туылдым, руым-қаңлы-қыпшақ" деп жазып қалдырған. Өз тұсында
мәдениет орталығы болған көркем Отырар қаласының Дәурендеген тарихы XIII
ғасырда Шыңғысханың шапқыншылығынан кейін күйреді. Өйткені бұл қала халқы
қарсылық көрсетіп, батыл қарсылық көрсетекендіктен 1219ж . Шыңғысқан басып
кіріп қаланы қиратып, халқалқын қырып, тегістеп кетті.
Ал, Әбу Насыр Әл-Фараби X ғасырдағы Мұқтадыр тұсында жасағандықтан
олшақ ғылыми мәдениет гүлдене көркейген заман еді. Мұның өзі оны балалық
шағынан бастап білм үйреніп ізденуіне жақсы жағжай жаратты.
Фарабидың балалық шағы бастауыш орта мектептерде және өз елінің
мәдениет мұралалын үйрену ғылымның нұрлы шыңына талпыну мезгілінедейін осы
қалада өтті.
Әбу Насыр Әл-Фараби ғылым дәмін тата, келе қызығына беріліп, басқа
дүние (дүние мүлік жинау, үйлену) мүлде безіп өзінің аяулы арманы ұлы
мақсаты ғылым сапарына бел буады, жоғарғы білім орындарынан тынбай үйреніп
Тұран ойпатын аралап саяхат жасап, ол жердегі халықтардың салт санасын,
тұрмыс күйін зерттейді. Бұл барыста географикалық ғылым жөніннде қымбатты
материал иелеп, ғылымилығы жоғары болған бірқаншалаған зертеулермен
шұғылданады. Ол 20 жас шамасында, 890-901жж арлығында Парсы тілімен Ойнан
тілін біледі және үздіксіз ізденіп сол кездегі арабтардың білім
мәдениетінің орталығы болған Бағдат қалсына барып араб, грек, латын
тілдерін үйренеді. Ол қысқа уақытта Ақ қиын тақырыптар үстінде мақаллар
жаза бастайды. Оқу кезінде қажырлықпен жеңіп отырады оның атақты логика
ғылымының ғаламы Әбу Пашир Мантайын жүністен үйреніп орырып жазған естелігі
70 дәптерге жетеді. Сонымен бірге бір жағынан оқи жүріп сол елді атақты тіл
ғылымының маманы Ибн Сарарджи ғалымға логикадан сабақ өтеді.
Әл-Фараби Бағдатта оқып жүргенде Аристотелдің "Жаратылыстық естеу"
("кітап Усса Мәтажы") және "Шарихи кітап Әл Мухауулап Аристоталис"
("Аристотелдің Мутхулат" атты кітабына түсінік ) қатарлы шығармалар
жазылады.
Ол кезде Бағдат қаласы дүние бойынша ең жоғарғы ғылым орталығы еді,
онда арабтың, гіректің, вавилонның, хиндының, иранның, тұраның т.б.
мәдениеті дамып кележатқан елдердің ғалым-ғұламалары бас қосқан ғылым
сарайы-"Байтул Хикма" академиясы бар еді. Ұлы ғалым Әл-Фараби осы орталықта
көптегне елдің әйгілі ғалымдарымен танысты, өзара пікір ауысып, ғылми
мәселелер үстінде зертеулер жүргізді.
Сөитіп ғылымын толтырып, ғылыми негізін молайты. Оның осылай беріле
үйреніп алаңсыз ебектену нәтижесінде сол ортада Бағдат ғалымдарының
құрметіне бөленіп көпмәселеде ғылыми
зердесінің жоғарлығын аңғартты.
Әбу Насыр Әл-Фараби ғылыммен қанағаттанбады. Білімін тағы толтыру
мақсатымен араб елдерінң атақты білім орындары саналатын Харранда,
Самаррада, Халіпте, Татморда, Шамда, т.б. қалаларда сапарда болды. Ол
Жерорта теңізінің шығыс жағын жағалап, Ирусәлім арқылы Мысырға өтті. Ніл
өзені бойындағы елдердің тарихымен танысты, сөйтіп Әбу Насыр Әл-Фараби
Бағдаттан бастап Мысыр, Шамды аралып өз замандағы батыс-шығыс
мәдениетімен ғылымын үйренуге он енше жылдық уақытын жұмсады. Әбу Насыр Әл-
Фараби ендігі жерде ғылымның әр саласына қортындылығанын топшалап ғылыми
түсініктер, зертеулер жазуға кірісті. Бұдан былаи ол ғылым жаңалығындағы
үздіксіз іздену барсындағы жарыққа шығарған кейбір мәселелрге қайта
толықтырады, өз көз қарасы бойынша ғылым жаңалығын ашу істерімен
шұғылданады. Өзінің философиялық еңбектерінде Аристотелдің философиялық көз
қарастарын таныстырып, оның ғылымға қосқан үлесін көрнектендіруге арнаса,
соған қоса, өзінің философиялық көз-қарасында көптеген шығармалар жазды.
Бұл барыста ұлы ғалымның ғылым саласындағы еңбектері кемелденіп, өз
заманынндағы ғылымдардан әлде қайда шоқттықты болып көзге түсті. Әбу Насыр
Әл-Фараби бұл уақыттағы шығармаларын Самани патшасы Нәсірдің ұсынысы
бойынша "Екінші ұстас" деген жалпылық атпен шығарып отырды, әлемге әйгілі
Аристотелден кейінгі ұстаз атымене дұниеге әйгіл ұлығалым болып табылды. Әл-
Фараби өмірінің соңғы 40 жылын Бағдатта өткізді. Оның кейінгі ғылыми
жұмысымен жағдаы жөнінде Катип Жални былай жазады: "Әл Фарби қайтқанан
кейін өз отаны Мәурен-анхырға барып Саманилық бір билеушінің ұсынысы
бойынша: "Ат тәнім-Ас-Сани" екінші тәлмет) аттыкесек шығарма жазған бірақ
билктің алмасыптұруынан Мысырға барып онда 3 жыл тұрды 1045ж. Сирияға
қайтып келіп Алпқа қайтып келді".
945 жылы Срия билеушісі Ахмет Ибн Садунды саиып әл-даула
аударыптасатап алапты саяси және мәдениет орталығы еткенде Саиып Әл-даула
ғылым мен мәдениеттің қадір қасиетін білетіндіктен, Әл Фарби сияқты ғылым
адамдарын құрметтеп ұсыныс арқылы қызметке орналастырды, оған жоғары
дәрежеде еңбекақы берді. Әл Фараби одан күніне 4 жармақ ақшағана алып,
басқасын қаитарып жіберіп отырады, Әл Фарабидің осы мезгіліндегі қандай
адам екендігін оның сыртқы кескінмен ғылым жағындағы сипаттамасын
Халликеннің мынабір сөзінен елестетуге болады: "10 ғасырдың орталарында
Сириядағы Алапқа және Алап төңірегіндегіндегі Әмір Саиып Әл Дуланның (918-
967) алдында аяғына зербол деп аталатын үшкір тұмсық етен киген, келте
сақалды, аласа бойлы көзі өлкен түркімен форымдас адам кіріп келді.
Философия, ағарту, логика, поэзи, музыка ұшан теңіз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.