Мақта дақылының өсіру технологиясы

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1. Мақта дақылының өсіру технологиясы
2.2. Бақша немесе мақта бітесі . Aphіs gossypіі Glov.
2.3. Үлкен мақта бітесі. Acyrtosiphon gossypi Morv.
2.4. Мақта қоңыр көбелегі. Heliothis armigera Hpm.
2.5. Карадрина немесе кіші жер үстілік көбелек.Spodoptera exigua Hbn.
2.6. Кәдімгі өрмекші кене . Tetranychusturkistani Ug.et. Nic.
2.7. Мақта зиянкестеріне қарсы күрес шаралар жүйесі
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Мақта егістігіне негізінен көпқоректі бунақденелілер зиян келтіреді. Оның жапырағы мен кеміргіш көбелектерінің (күздік көбелек, жоңышқа т.б.) жұлдызқұрттары, ал генеративтік мүшелері мен мақта көбелегінің жұлдызқұртты бітелер, өрмекші кене қоректенеді.Біздің елде мақта дақылына негізінен көпқоректі насекомдар зиян келтіреді. Көктемде оның жаңа шыққан көгін шыртылдақ қоңыздар мен қара денелі қоңыздардың, тақтамұрттылардың личинкалары, күздік көбелектің жұлдызқұрттары және басқа зиянкестер зақымдайды. Оның жапырақтарымен шегірткелердің көптеген түрлері, шалғын көбелектің, мақта көбелегінің, карадриннің, жоңышқа көбелегінің жұлдызқұрттары бітелердің бірнеше түрлері, өрмекші кене және т.б. зиянкестер қоректенеді. Сабақтарының ішінде жүгері көбелегінің, құлқайыр күйе көбелегінің жұлдызқұрттары қоректеніп, тіршілік етеді. Генеративті мүшелерін мақта және шалфей көбелектерінің жұлдызқұрттары, бақша бітесі және өрмекші кене зақымдайды.

1. Агибаев А.Ж., Тулеева А.К., Сулейменова З.Ш., Ауыл шаруашылық дақылдарын зиянкестер мен аурулардан қорғау,оку құралы. Алматы, 2010
2. Торыбаев К.Х.,Ауыл шаруашылык дақылдарының зиянкестері. Алматы,2005
3. Тілменбаев Ә.Т., Жармұхамедова Г.Ә., Жалпы энтомология,оқулық. Алматы, 1994

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1. Мақта дақылының өсіру технологиясы
2.2. Бақша немесе мақта бітесі - Aphіs gossypіі Glov.
2.3. Үлкен мақта бітесі - Acyrtosiphon gossypi Morv.
2.4. Мақта қоңыр көбелегі - Heliothis armigera Hpm.
2.5. Карадрина немесе кіші жер үстілік көбелек-Spodoptera exigua Hbn.
2.6. Кәдімгі өрмекші кене - Tetranychusturkistani Ug.et. Nic.
2.7. Мақта зиянкестеріне қарсы күрес шаралар жүйесі
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Мақта егістігіне негізінен көпқоректі бунақденелілер зиян келтіреді. Оның жапырағы мен кеміргіш көбелектерінің (күздік көбелек, жоңышқа т.б.) жұлдызқұрттары, ал генеративтік мүшелері мен мақта көбелегінің жұлдызқұртты бітелер, өрмекші кене қоректенеді.Біздің елде мақта дақылына негізінен көпқоректі насекомдар зиян келтіреді. Көктемде оның жаңа шыққан көгін шыртылдақ қоңыздар мен қара денелі қоңыздардың, тақтамұрттылардың личинкалары, күздік көбелектің жұлдызқұрттары және басқа зиянкестер зақымдайды. Оның жапырақтарымен шегірткелердің көптеген түрлері, шалғын көбелектің, мақта көбелегінің, карадриннің, жоңышқа көбелегінің жұлдызқұрттары бітелердің бірнеше түрлері, өрмекші кене және т.б. зиянкестер қоректенеді. Сабақтарының ішінде жүгері көбелегінің, құлқайыр күйе көбелегінің жұлдызқұрттары қоректеніп, тіршілік етеді. Генеративті мүшелерін мақта және шалфей көбелектерінің жұлдызқұрттары, бақша бітесі және өрмекші кене зақымдайды.

2.1 Мақта дақылының өсіру технологиясы
Мақта (Cossypіum), қоза - құлқайыр тұқымдасына жататын көп жылдық өсімдік туысы, бағалы талшықты дақыл Мақта б.з. дейінОрта Азия республикаларында, Үндістанда, Иран, Қытай, Мексика, Перу аймақтарында өсірілген. Қазақстанда 1918 жылы Түркістан жерін суландыруға байланысты қолға алынды. 1924 жылы мақта өсіретін Мақтаарал ауданы құрылды. Мақтаның биіктігі 1 - 1,5 м. 1 - 2 негізгі бұтақтан 10 - 15 жанама бұтақша тарайды, одан кейін осы бұтақшаларға гүл мен қауашағы шығады. Гүлі жеке, ірі сары не ақ Мақта өздігінен, кейде айқас тозаңданады. Сабағы 90 - 130 см-ге жетеді, жапырағы жүрек тәріздес. Жемісі 3 - 5 ұялы қауашақ, оның ішінде талшық, оның ортасында 20 - 40 мақта тұқымы болады. Мақтаның 35 түрі бар, оның 5 түрі қолдан өсіріледі. Мақта - жарық, жылу, ылғалды көп керек етеді.Тұқымы 10 - 12C-та өне бастайды, 25 - 30C-та жақсы өседі, 0C-та үсікке шалдығады. Гүлдеу және пісу кезінде ылғалды көп керек ететіндіктен, суармалы жерлерде жоғары өнім береді. Облыстың Мақтаарал, Сарыағаш, Шардара, Ордабасы, Отырар аудандарында, Арыс, Түркістан қалалық әкімдік аумақтарында Мақтаның орта талшықты нөмірлері (Қырғыз-3, С-4727, С-6524, 108-Ф) өсіріледі. ОҚО ауа-райына байланысты мақта сәуір-мамыр айларында толықтай егіліп бітеді. Шиті жерге түскеннен кейін жер құнарлылығы жақсы болса 5-10 күннің көлемінде жер бетіне шығады. Ал егер жер бетіне шықпай тұрып, жаңбыр жауған жағдайда, тез арада бетін тырнап шығу қажет. Себебі жердің беті қатып мақта тұншығып қалады. Мақта өсіп жетілемін дегенше, арам шөптерден тазалап, түрлі зиянкестерден қорғайтын химиялық заттар беріліп тұрады. Жылына 2 рет суарады.
2.2 Бақша немесе мақта бітесі - Aphіs gossypіі Glov
Тең қанаттылар Homoptera отрядының бітелер Aphididae тұқымдасына жатады. Қазақстанның оңтүстік бөлігінде, соның ішінде мақта дақылы өсірілетін аймақтардың барлығында тегіс таралған. Полифаг, мақтадан басқа да көптеген өсімдіктерді зақымдайды. Тек партеногенетикалық жолмен дамиды.
Қанатсыз аналық бітенің ұзындығы 2 мм шамасындай, түсі жасыл-сары немесе күңгірт-жасыл, шырын түтікшелерінің түсі қара, түп бөлімі жуандау, мұртшалары ақшыл-сары, ең ұшындағы бунағы қара, құрсағында қара түсті дақ бар. Қанатты бітелердің бас, көкірек бөлімдері және түтікшелері күңгірт-қара түсті болады.
Қазақстан жағдайында зиянкес ересек біте күйінде арам шөптерде қыстайды. Ерте көктемнен бастап сол қыстап шыққан өсімдіктермен қоректеніп көбейеді де, мамырдың бас кезінде қанатты аналық бітелер мақта және бақша дақылдарына көшеді. Оларда жаз бойы личинкаларын тірі табу жолымен өсіп-өніп, вегетациялық мерзім ішінде 18 генерацияға дейін береді. Бір генерацияның дамуы 7-10 күнге ғана созылады. Сөйтіп, тез көбейіп, өсімдік бойында шоғырланып, яғни тығыз колония құрып, тіршілік етеді. Бітенің дамуы үшін ең үйлесімді температура 16-22 0С аралығы. Бұдан жоғарғы температура бітенің дамуын тежейді. Сондықтан жаз ортасында оның саны азаяды. Бірақ күзге қарай өсіп-өнуі қайтадан өршіп, тез көбейеді.
Бітелердің көктемдегі қоректенуі мәдени өсімдіктің жалпы күйін әлсіретеді, өсуін едәуір баяулатады. Ал жазда олар көбінесе мақтаның генеративті мүшелерімен қоректенеді. Нәтижесінде зақымданған өсімдіктердің тұқым түйіні мезгілінен бұрын төгіліп қалады және бітелерден бөлінетін жабысқақ сұйық заттар ашылып келе жатқан мақта қауашағының талшықтарын ластап желімдейді. Ондай талшықтарды сапрофитті құрым саңырауқұлақтары мен бактериялардың дамуына қолайлы жағдай туады. Сөйтіп мақта талшықтарының сапасы төмендейді.

1-сурет. Бақша немесе мақтабiтесi
2.3 Үлкен мақта бітесі-Acyrtosiphon gossypi Morv
Бұл зиянкес те тең қанаттылар (Homoptera) отрядының бітелер (Aphididae) тұқымдасына жатады. Партеногенездік аналық бітенің ұзындығы 4 мм жетеді, түсі жасыл, мұртшалары денесінен ұзынырақ, ал шырын түтікшелері дене ұзындығынан екі есе қысқа. Бақша бітесінен айырмашылығы - мақта өсімдігінің жапырағында немесе басқа мұшелерінде ірі колония құрып шоғырланбайды, бытыраңқы тіршілік етеді.
2-сурет Үлкен мақта бітесі-Acyrtosiphon gossypi Morv
Әр түрлі өсімдіктердің сабағына салынған жұмыртқа фазасында қыстайды. Көктемде бітелер негізінен жабайы өсетін өсімдіктерде де өсіп-өніп, мамыр айының орта кезінде немесе маусым айының басында, қанатты ұаналықтары шыққан соң, мақта егісіне көшеді. Күзге дейін сонда өсіп-өнеді. Жылына 15 генерацияға дейін беріп көбейеді. Өсімдікті зақымдау сипаты және келтіретін зияндылығы жағынан бақша бітесіне ұқсас. 2.4 Мақта қоңыр көбелегі-Heliothis armigera Hpm
Қабыршақ қанаттылар (Lepidoptera) отрядының түн көбелектері (Noctuidae) тұқымдасына жатады. Мақта өсірілетін аймақтардың барлығында тегіс таралған өте қауіпті зиянкес. Әсіресе Орта Азия республикалары мен Азербайджанда көп зиян келтіреді. Қазақстанның оңтүстік мақталы аудандарында оқтын-оқтын жаппай көбейіп тұрады. Полифаг-оның жұлдызқұрттары әр түрлі тұқымдастарға жататын өсімдіктердің 120-дан астам түрлерімен қоректенеді.
Көбелектің қанаттарының өрісі 30-40 мм, алдыңғы қанаттарының түсі қызғылт немесе жасылдау реңді сұрғылт, жиегінде қара-қоңыр түсті аспа бау тәрізді көлденең жолақ болады. Артқы қанаттары ақшылдау келеді де сыртқы жиегінде қоңыр жолақ және ортаңғы бөлімінде орақ тәрізді қара дақ орналасқан. Жұмыртқалары алғашында бозғылт-сары, кейіннен жасылдау, пішіні жарты шар тәрізді, диаметрі 0,5-0,5 мм. Жұлдызқұрттары даму барысында ақшыл-жасыл және сары түстен қызыл-қоңыр және күлгін-қара түске дейін өзгереді, басы көп дақтар бар сары, денесінде орналасқан қара-қоңыр түсті жалпақтау келеген 3 жолақ болады.
Дамуы аяқталып қалған жұлдызқұрттардың ұзындығы 35-40 мм. Қуыршағының ұзындығы 15-20 мм, түсі қара-қоңыр немесе қызғылттау қоңыр.
3-сурет Мақта қоңыр көбелегі - Helіcoverpa armіgera Hb.
Мақта қоңыр көбелегі қуыршақ фазасында топырақ арасында 10 см тереңдікте қыстайды. Көктемде топырақтың температурасы 10 см тереңдікте 15-16 градусқа, ал тәулік бойынша орташа температура 18-20 С градусқа жеткенде қыстаған қуыршақтардан көбелектер ұшып шыға бастайды. Көбелектің негізгі көпшілігі 10-15 күн ішінде ұшып шығады, ал бұл процесстің жалпы ұзындығы бір айға және одан да ұзаққа созылады.
Көбелектер жұмыртқаларын алғашында өсімдіктің жапырағына кейіннен оның генеративті мүшелеріне бір-бірінен, кейде 2-3 данадан салады. Орташа өсімталдығы 500 жұмыртқа. Эмбрионалдық дамуы көктемде және күзде 4-12 күнге, ал жазда 2-4 күнге созылады. Бірінші генерацияның жұлдызқұрттары жоңышқа, нұт, темекі, жүгері, қызанақ дақылдары мен жабайы өсетін өсімдіктерде дамиды. Ал мақта өсімдігіне зиянкестің екінші генерациясы- көбелектері, оның шанақтану және гүлдену фазасының бас кезінде жұмыртқалайды. Оңтүстік Қазақстан облысының жағдайында мақта егісінде зиянкес вегетациялық бір маусым ішінде 2-3 генерация береді.Мақта көбелегінің жұлдызқұрттары бітеу гүлдің ішіндегі аналық және аталық мүшелерін жеп құртады. Ішіндегі тұқымдарымен қоректеніп мақтаның қауашақтарын да зақымдайды. Зақымданған қауашақтар түсіп қалады немесе жартылай ғана ашылады.Нәтижесінде талшықтар қысқа болып, сапасы төмендейді. Жұлдызқұрттардың әрқайсысы өз өмірі ішінде мақтаның бітеу гүлдері мен қауашақтарының орта есеппен 15 шақтысын құртады.
4- сурет Мақта қоңыр көбелегі-Heliothis armigera Hpm
Зиянкестің өсіп-өніп көбеюіне әсер етіп, сан мөлшерін реттеуде оның табиғи жауларының рөлі өте зор. Солардың ішінде ең маңыздылары: көбелектің жұмыртқалары мен жас жұлдызқұрттарына шабуыл жасап, оларды құртатын жыртқыш қандала-ориус, жұмыртқа паразиті-трихограмма және жұлдызқұрттардың паразиті-габрабракон.

2.5 Карадрина немесе кіші жер үстілік көбелек-Spodoptera exigua Hbn
Көбелектің қанаттарының өрісі 23-24 мм, алдыңғы сұрғылт-қоңыр, бүйрек тәрізді таңбаның түсі қоңыр, ал дөңгелек таңба тот басқан қызыл түсті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.