Шыны өндірісінің даму тарихы. Шыны өндірісінде бейорганикалық, полимерлы қосылыстарды қолдану. Клинкердің берілген минералогиялық құрамы бойынша шикізат қоспасын есптеу
Кіріспе
1 Шынылардың құрамы мен құрылысы.
2 Шынының негізгі түрлері.
3 Шыны өндірісінде бейорганикалық, полимерлы қосылыстарды қолдану.
4 Клинкердің берілген минералогиялық құрамы бойынша шикізат қоспасын есптеу
5 Ситалдар жəне шлакоситалдар өндірісі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1 Шынылардың құрамы мен құрылысы.
2 Шынының негізгі түрлері.
3 Шыны өндірісінде бейорганикалық, полимерлы қосылыстарды қолдану.
4 Клинкердің берілген минералогиялық құрамы бойынша шикізат қоспасын есптеу
5 Ситалдар жəне шлакоситалдар өндірісі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Шыны, әйнек – металл емес шикізатты балқытып суыту нәтижесінде алынатын, химиялық әсерге төзімді, аморфты қатты материал. Ол механикалық қасиеті жағынан морт келетін қатты затқа ұқсас, ал агрегаттық күйі сұйықтық пен кристалдың аралығында жатады.
Шынының табиғи ( вулкан атқылауынан түзілетін перлит, обсидиан) және жасанды түрлері бар. Қолданылуына қарай шыны құрылыстық шыны (терезелік шыны, шыны блоктар, т.б.), техникалық шыны (кварц шыны, жарық-тех. шыны, шыны талшық, т.б.), сорттық шыны, т.б. болып ажыратылады. Сонымен бірге шынының иондауыш сәуледен қорғайтын шыны, жарық өткізгіштігі өзгеріп отыратын фотохромдық шыны, ерігіш шыныдеп аталатын түрлері де бар. 75% Si02, 24% Na2О және басқа құраушылардан тұратын ерігіш шыны сумен қосылғанда сұйық шыны түзеді. Сұйық шынысиликат бояу, кеңсе желімі, т.б. дайындау үшін пайдаланылады. Шыныдан жасалған бұйым мөлдір не мөлдір емес, түссіз не боялған, ультракүлгін сәулені өткізетін не жүтатын, өр түрлі сеуле (мыс, ультракүлгін және ү-сәуле) есерінен люминес-ценцияланатын болып келеді.
Шынының физ.-хим. қасиеті оның құраушыларына тәуелді. Шыныға тән қасиет — оның мөлдірлігі (терезелік шынының мөлдірлігі 83 - 90%, оптикалық шынынікі 99,95%). шынының беріктігін арттыру үшін ол әр түрлі өңцеуден (физ., хим., терм.) өткізіледі.
Шыны өндірісі шикізатты дайындау, шихта алу, шыны-ны балқыту (қайнату), түзілген шыны массасын суыту, шыны массасын қалыпқа салып бұйым алу, бұйымды күйдіріп өңдеу сияқты процестерді қамтиды.
Шынының басты құраушыларына белгілі бір шыны түзетін заттар (мыс, табиғи шыны үшін 8Ю2, жасанды шыны үшін Иа^СОз) жатады.
Ал өнеркәсіптік шынының басты құраушысы — кремнезем (шыны құрамында 40 — 80%-ға дейін болады).
Шынының табиғи ( вулкан атқылауынан түзілетін перлит, обсидиан) және жасанды түрлері бар. Қолданылуына қарай шыны құрылыстық шыны (терезелік шыны, шыны блоктар, т.б.), техникалық шыны (кварц шыны, жарық-тех. шыны, шыны талшық, т.б.), сорттық шыны, т.б. болып ажыратылады. Сонымен бірге шынының иондауыш сәуледен қорғайтын шыны, жарық өткізгіштігі өзгеріп отыратын фотохромдық шыны, ерігіш шыныдеп аталатын түрлері де бар. 75% Si02, 24% Na2О және басқа құраушылардан тұратын ерігіш шыны сумен қосылғанда сұйық шыны түзеді. Сұйық шынысиликат бояу, кеңсе желімі, т.б. дайындау үшін пайдаланылады. Шыныдан жасалған бұйым мөлдір не мөлдір емес, түссіз не боялған, ультракүлгін сәулені өткізетін не жүтатын, өр түрлі сеуле (мыс, ультракүлгін және ү-сәуле) есерінен люминес-ценцияланатын болып келеді.
Шынының физ.-хим. қасиеті оның құраушыларына тәуелді. Шыныға тән қасиет — оның мөлдірлігі (терезелік шынының мөлдірлігі 83 - 90%, оптикалық шынынікі 99,95%). шынының беріктігін арттыру үшін ол әр түрлі өңцеуден (физ., хим., терм.) өткізіледі.
Шыны өндірісі шикізатты дайындау, шихта алу, шыны-ны балқыту (қайнату), түзілген шыны массасын суыту, шыны массасын қалыпқа салып бұйым алу, бұйымды күйдіріп өңдеу сияқты процестерді қамтиды.
Шынының басты құраушыларына белгілі бір шыны түзетін заттар (мыс, табиғи шыны үшін 8Ю2, жасанды шыны үшін Иа^СОз) жатады.
Ал өнеркәсіптік шынының басты құраушысы — кремнезем (шыны құрамында 40 — 80%-ға дейін болады).
1 Лайнер А.И. и др. Производство глинозема. М., Гос. н-т изд. Лит. по черной и цветной металлургии. 1959.
2 Баран А.А., Запольский А.К. Коагулянты и флокулянты в производстве очистки воды.
2 Баран А.А., Запольский А.К. Коагулянты и флокулянты в производстве очистки воды.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
БӨЖ
Тақырыбы: Шыны өндірісінің даму тарихы. Шыны өндірісінде
бейорганикалық, полимерлы қосылыстарды қолдану. Клинкердің берілген
минералогиялық құрамы бойынша шикізат қоспасын есптеу
Орындаған: Әсержанов Д
ХН - 221
Тексерген: Лебаева Ж.Т.
Семей қаласы
2015 жыл
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Шынылардың құрамы мен құрылысы.
2 Шынының негізгі түрлері.
3 Шыны өндірісінде бейорганикалық, полимерлы қосылыстарды қолдану.
4 Клинкердің берілген минералогиялық құрамы бойынша шикізат
қоспасын есптеу
5 Ситалдар жəне шлакоситалдар өндірісі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Шыны, әйнек – металл емес шикізатты балқытып суыту нәтижесінде
алынатын, химиялық әсерге төзімді, аморфты қатты материал. Ол механикалық
қасиеті жағынан морт келетін қатты затқа ұқсас, ал агрегаттық күйі сұйықтық
пен кристалдың аралығында жатады.
Шынының табиғи ( вулкан атқылауынан түзілетін перлит, обсидиан) және
жасанды түрлері бар. Қолданылуына қарай шыны құрылыстық шыны (терезелік
шыны, шыны блоктар, т.б.), техникалық шыны (кварц шыны, жарық-тех. шыны,
шыны талшық, т.б.), сорттық шыны, т.б. болып ажыратылады. Сонымен бірге
шынының иондауыш сәуледен қорғайтын шыны, жарық өткізгіштігі өзгеріп
отыратын фотохромдық шыны, ерігіш шыныдеп аталатын түрлері де бар. 75%
Si02, 24% Na2О және басқа құраушылардан тұратын ерігіш шыны сумен
қосылғанда сұйық шыны түзеді. Сұйық шынысиликат бояу, кеңсе желімі, т.б.
дайындау үшін пайдаланылады. Шыныдан жасалған бұйым мөлдір не мөлдір емес,
түссіз не боялған, ультракүлгін сәулені өткізетін не жүтатын, өр түрлі
сеуле (мыс, ультракүлгін және ү-сәуле) есерінен люминес-ценцияланатын болып
келеді.
Шынының физ.-хим. қасиеті оның құраушыларына тәуелді. Шыныға тән
қасиет — оның мөлдірлігі (терезелік шынының мөлдірлігі 83 - 90%, оптикалық
шынынікі 99,95%). шынының беріктігін арттыру үшін ол әр түрлі өңцеуден
(физ., хим., терм.) өткізіледі.
Шыны өндірісі шикізатты дайындау, шихта алу, шыны-ны балқыту
(қайнату), түзілген шыны массасын суыту, шыны массасын қалыпқа салып бұйым
алу, бұйымды күйдіріп өңдеу сияқты процестерді қамтиды.
Шынының басты құраушыларына белгілі бір шыны түзетін заттар
(мыс, табиғи шыны үшін 8Ю2, жасанды шыны үшін Иа^СОз) жатады.
Ал өнеркәсіптік шынының басты құраушысы — кремнезем (шыны
құрамында 40 — 80%-ға дейін болады).
Шынылардың құрамы мен құрылысы. Шынының негізгі түрлері.
Шыны тарихы ежелгі уақыттан басталған. Египет пен Месопотамида шамамен
6 мың жыл бұрын шыны жасауды білген. Ресейде бірінші шыны зауыты 1638 жылы
Воскресенск қаласына (Мәскеу обл.) жақын жерде салынған. Шыны
технологиясына отандық ғалымдар: М.В. Ломоносов, Д.И. Менделеев, К.Г.
Лаксман, А.А. Лебедев, В.Е. Тищенко және басқалары үлкен үлес қосқан.
Қазіргі заман құрылысында шыныдан жасалған архитекторлық-құрылыстық
бұйымдардың қолданыс аясы едәуір кеңейді. Құрылымдық-құрылыстық элементтер
- шыны блоктар, шыны профилит пен шыны пакеттер тиімді мөлдір құрылыс
материалдары болып келеді. Металл балқытпасында үздіксіз таспа құру жолымен
жылтыратылған шыны өндірісі меңгерілді. Беткі қабатын химиялық өңдеу арқылы
аса берік беттік шыны алынады, ол кәдімгі шыныдан шамамен 20 есе және
шыңдалған шыныдан бірнеше есе берік болып келеді.
Химия және тамақ өнеркәсібінде шыңдалған шыныдан жасалған шыны
түтіктер, есіктер қолданылады. Шыныны көпіршіту арқылы механикалық өңдеуге
ұшыратуға болатын эффективті жылу өткізбейтін материал — газ шынысын алады.
Шыныдан берік жіптер жасайды, олардан маталар дайындайды, ал соңғысына
полимер қосып шыны пластинкаларын алады. Таңдамалы жарық өткізетін шынылар
синтезделген, берік, ұзақ ғұмырға шыдайтын шыны кристаллдық материалдар —
ситаллдар шығарылады. Төмен температуралы ион алмасу әдісімен (Na+ ионын К+
ионымен алмастырып) шыныны 4 — 5 есе берік қылады. Осындай технологиямен
шыны блоктар, терезе шынысы, шыны ыдыс, шыны профлилит дайындалған.
Аса таза кварц шынысының (КС-4В) технологиясы жасалды, жуандатылған (8
- 30 мм) шынының жаңа технологиясы. Шыны материалтануындағы жаңа сала -
шыны, ситаллдар, керамика мен басқа да бейорганикалық материалдар негізінде
алынатын және хирургия, ортопедия, стоматологияда қолданылатын биоактивті
материалдар синтезі мен оларды алу технологиясы.
Шыны - бірқатар өзіне тән қасиеттері бар, бейорганикалық аморфты
термопластикалық материал (микроконгломераттар). Құрылысы мен құрамы
бойынша ол қышқылдық және негіздік окситтердің химиялық қосылысынан
жасалған, қатайған шын ерітінді типті гомогенді изотропты жүйе болып
келеді. Шыны құрамына кіретін оксидтерді шартты түрде шыны түзгіштер мен
модификаторлар деп бөледі.
Si02, В203, Р205 оксидтері шыны түзгіштерге жатады, себебі бұл
оксидтердің әрқайсысы таза күйінде өздігінен шыны түзе алады (сәйкесінше
силикатты, боратты, фосфатты шынылар). Мысалы, құрамында 100% Si02 болса
жұмсару температурасы жоғарылау (1250 °С) кварц шынысын алуға болады.
Жұмсару температурасында шынының абсолютті тұтқырлығы 107- 108 Па • с
құрайды.
Модифицирлеуші оксидтерді Na2О, К2О, СаО, ВаО, MgO, PbO, А12О3, Fe2О3,
Sb2О3, ZnO және т.б. қоса отырып шынының жұмсару температурасын төмендетіп,
шыныға қажетті қасиеттер беруге болады. Егер шыны түзгіш бөліктің негізін
SiO2 құрайтын болса, онда шыныларды силикатты деп атайды. Қосылатын
оксидтердің құрамына байланысты шыныларды алюмосиликатты,
боралюмосиликатты, алюмофосфатты және т.с.с. атайды. Шыны құрамын әдетте
оксидтердің пайыздық қатынасымен көрсетеді. Құрылыста негізінен силикатты
шынылар қолданылады. Шынының химиялық құрамын таңдау арқылы оксидтер
қоспасын (шикізат материалдарын) — шихтаны алдын ала дайындайды.
Силикат шынысын алу үшін шихтаны құрамында қажетті оксидтер бар түрлі
шикізат материалдарынан дайындайды. Оларға кварц құмы, сода, немесе натрий
сульфаты, поташ, ізбестас немесе бор, доломит, пегматит, каолин, дала шпаты
және т.б. жатады. Аз мөлшерде шыны сынығын, бояғыштар (мыс, хром, кобальт,
марганец және басқа да оксидтер), мөлдірлеткіштер (күшән үшоксиды, селитра
және басқалары), тұншықтырғыштарды және т.б. қосады. Соңғы кездерде
қалдықтарды да пайдаланады: домна шлактары, құрамында кварц бар
материалдар, кальций тетрабораты және т.б. Шикізат материалдарының
құрамында әдетте түрлі қоспалар болады, құрамы тұрақсыз болып келеді,
сондықтан шыны өндіру кезінде, сонымен қатар шихтаның химиялық құрамын
есептегенде осы жағдайларды ескеру қажет.
Ұсатылған компоненттерді қатаң белгіленген мөлшерде (есептеулерге
сәйкес) араластыру барабанды немесе тәрелке типті араластырғыштарда
жүргізіледі. Дайын шихтаны ванна пешіне (отқа төзімді бөренелерден салынған
әуіт) немесе құмыралы пешке салады. Үлкен ванна пештерінің әуіттеріне 2500
т шыны массасы сыйады. Шыны массасы деп 1000 °С -тан жоғары температурада
түзілетін шихтаның созымды балқытпасын айтады.
Шихтаның 1100 - 1500 °С температурасында силикат түзілудің, ал
температураны әрмен қарай жоғарылатса шыны түзілудің химиялық процесстері
жүзеге асады. Шихта біртекті (гомогенді) шыны массасына айналады, бірақ
құрамында едәуір мөлшерде газ қоспалары (Н20, С02 және т.б.) болады. Шыны
массасының мөлдірленуі мен әрі қарай гомогенизациясы 1500—1600 °С
температурасында жүзеге асады, ал тұтқырлығы 10 Па·с шамасына дейін
төмендейді де, газ фазасының жойылуын жеңілдетеді. Шыны пісірудің соңғы
сатысы — шыны массасын суыту. Шыны массасының суытылуы неғұрлым баяу болса,
соғұрлым оның кристалл күйге өту ықтималдығы жоғары болады; суыту
жылдамдығы жоғары болған сайын, құрылымның мұздай күйі соғұрлым жоғары
температураға сәйкес болады.
Пештен алынған шыныны қалыпқа құю тек тұтқырлығы кем дегенде 100 Па*с
және көп дегенде 105 Па*с болған кезеде ғана жүзеге аса алады. Қалыпқа
құюдың соңғы жағында тұтқырлық 108 Па*с -қа жете алады. Әр түрлі шынылардың
тұтқырлығының n температураға тәуелділігі де әр түрлі болады. Әлбетте
шыныны шыны массасы ұзын болғанда, салыстырмалы баяу суытқанда жоғары
тұтқырлық алынатын жағдайда өңдеген жеңілірек. Мысалы сілтілік шынылар тек
жеңіл балқығыш емес, сонымен қатар ұзын.
CaO, MgO, А1203 оксидтерін қосу сілтілік шынылардың қысқаруына алып
келеді. Дайын шыны өнімдерін жиі босаңдатуға ұшыратады, яғни жеткілікті
жоғары температураға (босаңдату температурасына) дейін қыздыпрып, баяу
суытады. Босаңдату арқылы қалыпқа келтірілген материалдағы ішкі
температуралық кернеу кетіп, бұйымдарда жарықшақтар пайда болмайды.
Қажет болған жағдайда шыныны қайта қыздырып, балқытуға болады және
шыны массасы бастапқы қасиеттерге ие болады, сонымен қатар бұйым формасын
өзгертуге болады.
Бейорганикалық шынылар - бұл негізінен субмикрогетерогенді жүйелер,
гипотезалардың біріне сүйене отырып олардың құрылысын өлшемі 10 - 300 А
болып келетін кристаллитті түзінділер жиынтығы ретінде қарастыруға болады.
Басқа гипотеза бойынша шыны құрылысында үздіксіз ретсіз кеңістікті тор
(үш өлшемді) бар, оның түйіндерінде иондар, атомдар немесе атомдар тобы
орналақан. Мысалы, кварц шынысында Si иондары тетраэдр центрлерінде
орналасқан, ал бұрыштарында - О иондары. Si04 тетраэдрлары өзара
байланысқанда (бір оттегі арқылы) төбелерімен үздіксіз кеңістіктік тор
немесе шыны қаңқасы түзіледі.
Тетраэдрлар арасындағы бос аралықтарда металл (флюстер) иондары
орналасуы мүмкін, мысалы силикат шыныларында. Ондай жағдайда кварц
шынысындағыдай коваленттік байланыс қана емес, иондық байланыстар да
түзіледі, олар тетраэдрларды біраз ажыратып, көлденең байланыстардың саны
мен күшін төмендетіп, шыны тәріздес таза оксидтер құрылысына сай
тұрақтылығын азайтады, кристаллдану жеңілірек тоқтайды, балқу температурасы
төмендейді.
Кез-келген силикат шынысын құрамы мен құрылысы әр түрлі кремний-
қышқылды комплекстер жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Лебедевтің
кристаллитті гипотезасы мен Захариасеннің ретсіз тор гипотезасы шыныны
атомдардың орналасу реттілігінің дәрежесі әр түрлі үздіксіз кеңістіктік тор
түріндегі полимерлі түзілім деп қарастырады. Максималды реттелген аймақтар
- өте шағын элементарлы ұяшықтардан тұратын кристаллдар немесе ең кіші
кристаллдар.
Қазіргі заманда ғалымдардың басым бөлігі полимерлі полиморфты-
кристаллды шыны құрылымын ұстанады.
Кристаллоид - молекулалы бөлшектелген және кристаллдануға қабілетті
зат бөлшектері. Алыс реттілікті кристаллиттер алыс реттілігі жоқ
кристаллоидтарға модифицирленеді, ал полимерлену түсінігі кристаллоидтар
қатысатын полиморфты полимерлену түсінігіне ұлғаяды.
Шыны табиғаты мен оның қасиеттері түрлі полиморфты модификациялы (ПМ)
кристаллоидтардың концентрациялық қатынасымен және оның сыртқы әсерлерге
(температура, қысым және т.б.) байланысты өзгеруімен анықталады. Шыны
массасын суытқанда тізбек түйіндерінің, екі және үш өлшемді тор
фрагменттерінің бірігуі мен орын ауыстыруы, яғни полимеризация жүзеге
асады; шыны түзілуде анықтаушы болып келетін бір ПМ кристаллоидтарының
екінші ПМ кристаллоидтарына айналуы. Осылайша полимер-кристаллитті
концепция полимер-кристаллоидты концепцияға айналады, ал шыны түзілу
кезінде түрлі кристаллоид ПМ-дері сополимерленетінін ескеретін болсақ, шыны
құрылысының полимерлі полиморфты-кристаллоидты концепиясына айналады, онда
реттілік пен ретсіздік қатар жүреді.
Кварц шынысы.
Кварц шынысы, балқытылған кварц — таза кремний оксидінен тұратын бір
компонентті шыны, кремноземнын табиғи түрлерін — сутасты, кварц желісі мен
кварц құмын, сонымен қатар синтетикалық кремний диоксидін балқыту жолымен
алынады.
Өндірістік кварц шынысының екі түрі бар: мөлдір (оптикалық және
техникалық) және мөлдір емес. Кварц шынысына мөлдір емес қасиет беретін
оның құрамындағы жарықты шашырататын таралған ұсақ газ көпіршіктерінің көп
мөлшері (диаметрі 0,03 мкм-ден 0,3 мкм-ге шейін). Біртекті сутасты балқыту
арқылы алынатын оптикалық мөлдір кварц шынысының құрамында көзге көрінетін
газ көпіршіктері болмайды.
Мөлдір емес кварц шынысы көбінесе отқа төзімді, қызуға шыдамды
материалдар - кварц керемикасы өндірісінде шикізат ретінде қолданылады.
SiO2 негізіндегі шынылардың ішінде ең төмен сыну көрсеткішіне (ne =
1,46008) және ең жоғары жарық өткізгішіне ие, әсіресе ультракүлгін сәулелер
үшін.
Кварц шынысы үшін жоғары термиялық тұрақтылық тән, сызықтық термиялық
коэффициенті кем дегенде 1·10−6 К−1 (20 - 1400 °C температура аралығында).
Кварц шынысы — жақсы диэлектр өткізгіш, меншікті электр өткізгіштігі
20 °C-да - 10−14 - 10−16 Ом−1·м−1, диэлектрлік шығын бұрышның тангенсі
20 °C температурада және 1016 Гц жиілікте - 0,0025-0,0006.
Шыны өндірісінде бейорганикалық, полимерлы қосылыстарды қолдану.
Шыныға қажетті қасиет беру үшін қосалқы құраушылар пайдаланылады. Мыс,
марганец, кобальт, хром, никель қосылыстары бояғыш ретінде; церий, неодим,
празеодим, күшәла, сүрме қосылыстары түссіз шыныалу әрі тотықтандырғыш
ретінде пайдаланылады. шынының барлық қүраушылары балқытудан бүрын
елеуіштен өткізіледі, кептіріледі, қажет болса қсатылады. Сөйтіп біртекті
қнтақ түзілгенге дейін араластырылады. Шыны балқыту процесі шартты түрде:
силикат түзілу, қыздыру, гомогендеу (біртекті құрылым алу) және салқындату
кезеңдерінен тұрады.
Кремнезем - шыны құрамалаушы негізгі тотық. Оны шихтаға кварцтық құм
немесе құмдақ (құм тас) және кварцит түрінде кіргізеді. Құмдағы темір,
хром, марганец, титан және т.б. тотықтар қосымшаларының мөлшерін шихтаны
есептегенде ескереді. Құрамында 95% SiO2 және шамалы ғана Ғе2О, ТiО2,
Сг2О3, МnО және т.б. бояғыш тотықтары бар қүмдарды шынылық құмдар деп
атайды. Кремнезем шыны массасының қойымталдығын ұлғайтып, машиналық созу
жылдамдылығын асыруға, механикалық қасиетін, қиын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
БӨЖ
Тақырыбы: Шыны өндірісінің даму тарихы. Шыны өндірісінде
бейорганикалық, полимерлы қосылыстарды қолдану. Клинкердің берілген
минералогиялық құрамы бойынша шикізат қоспасын есптеу
Орындаған: Әсержанов Д
ХН - 221
Тексерген: Лебаева Ж.Т.
Семей қаласы
2015 жыл
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Шынылардың құрамы мен құрылысы.
2 Шынының негізгі түрлері.
3 Шыны өндірісінде бейорганикалық, полимерлы қосылыстарды қолдану.
4 Клинкердің берілген минералогиялық құрамы бойынша шикізат
қоспасын есптеу
5 Ситалдар жəне шлакоситалдар өндірісі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Шыны, әйнек – металл емес шикізатты балқытып суыту нәтижесінде
алынатын, химиялық әсерге төзімді, аморфты қатты материал. Ол механикалық
қасиеті жағынан морт келетін қатты затқа ұқсас, ал агрегаттық күйі сұйықтық
пен кристалдың аралығында жатады.
Шынының табиғи ( вулкан атқылауынан түзілетін перлит, обсидиан) және
жасанды түрлері бар. Қолданылуына қарай шыны құрылыстық шыны (терезелік
шыны, шыны блоктар, т.б.), техникалық шыны (кварц шыны, жарық-тех. шыны,
шыны талшық, т.б.), сорттық шыны, т.б. болып ажыратылады. Сонымен бірге
шынының иондауыш сәуледен қорғайтын шыны, жарық өткізгіштігі өзгеріп
отыратын фотохромдық шыны, ерігіш шыныдеп аталатын түрлері де бар. 75%
Si02, 24% Na2О және басқа құраушылардан тұратын ерігіш шыны сумен
қосылғанда сұйық шыны түзеді. Сұйық шынысиликат бояу, кеңсе желімі, т.б.
дайындау үшін пайдаланылады. Шыныдан жасалған бұйым мөлдір не мөлдір емес,
түссіз не боялған, ультракүлгін сәулені өткізетін не жүтатын, өр түрлі
сеуле (мыс, ультракүлгін және ү-сәуле) есерінен люминес-ценцияланатын болып
келеді.
Шынының физ.-хим. қасиеті оның құраушыларына тәуелді. Шыныға тән
қасиет — оның мөлдірлігі (терезелік шынының мөлдірлігі 83 - 90%, оптикалық
шынынікі 99,95%). шынының беріктігін арттыру үшін ол әр түрлі өңцеуден
(физ., хим., терм.) өткізіледі.
Шыны өндірісі шикізатты дайындау, шихта алу, шыны-ны балқыту
(қайнату), түзілген шыны массасын суыту, шыны массасын қалыпқа салып бұйым
алу, бұйымды күйдіріп өңдеу сияқты процестерді қамтиды.
Шынының басты құраушыларына белгілі бір шыны түзетін заттар
(мыс, табиғи шыны үшін 8Ю2, жасанды шыны үшін Иа^СОз) жатады.
Ал өнеркәсіптік шынының басты құраушысы — кремнезем (шыны
құрамында 40 — 80%-ға дейін болады).
Шынылардың құрамы мен құрылысы. Шынының негізгі түрлері.
Шыны тарихы ежелгі уақыттан басталған. Египет пен Месопотамида шамамен
6 мың жыл бұрын шыны жасауды білген. Ресейде бірінші шыны зауыты 1638 жылы
Воскресенск қаласына (Мәскеу обл.) жақын жерде салынған. Шыны
технологиясына отандық ғалымдар: М.В. Ломоносов, Д.И. Менделеев, К.Г.
Лаксман, А.А. Лебедев, В.Е. Тищенко және басқалары үлкен үлес қосқан.
Қазіргі заман құрылысында шыныдан жасалған архитекторлық-құрылыстық
бұйымдардың қолданыс аясы едәуір кеңейді. Құрылымдық-құрылыстық элементтер
- шыны блоктар, шыны профилит пен шыны пакеттер тиімді мөлдір құрылыс
материалдары болып келеді. Металл балқытпасында үздіксіз таспа құру жолымен
жылтыратылған шыны өндірісі меңгерілді. Беткі қабатын химиялық өңдеу арқылы
аса берік беттік шыны алынады, ол кәдімгі шыныдан шамамен 20 есе және
шыңдалған шыныдан бірнеше есе берік болып келеді.
Химия және тамақ өнеркәсібінде шыңдалған шыныдан жасалған шыны
түтіктер, есіктер қолданылады. Шыныны көпіршіту арқылы механикалық өңдеуге
ұшыратуға болатын эффективті жылу өткізбейтін материал — газ шынысын алады.
Шыныдан берік жіптер жасайды, олардан маталар дайындайды, ал соңғысына
полимер қосып шыны пластинкаларын алады. Таңдамалы жарық өткізетін шынылар
синтезделген, берік, ұзақ ғұмырға шыдайтын шыны кристаллдық материалдар —
ситаллдар шығарылады. Төмен температуралы ион алмасу әдісімен (Na+ ионын К+
ионымен алмастырып) шыныны 4 — 5 есе берік қылады. Осындай технологиямен
шыны блоктар, терезе шынысы, шыны ыдыс, шыны профлилит дайындалған.
Аса таза кварц шынысының (КС-4В) технологиясы жасалды, жуандатылған (8
- 30 мм) шынының жаңа технологиясы. Шыны материалтануындағы жаңа сала -
шыны, ситаллдар, керамика мен басқа да бейорганикалық материалдар негізінде
алынатын және хирургия, ортопедия, стоматологияда қолданылатын биоактивті
материалдар синтезі мен оларды алу технологиясы.
Шыны - бірқатар өзіне тән қасиеттері бар, бейорганикалық аморфты
термопластикалық материал (микроконгломераттар). Құрылысы мен құрамы
бойынша ол қышқылдық және негіздік окситтердің химиялық қосылысынан
жасалған, қатайған шын ерітінді типті гомогенді изотропты жүйе болып
келеді. Шыны құрамына кіретін оксидтерді шартты түрде шыны түзгіштер мен
модификаторлар деп бөледі.
Si02, В203, Р205 оксидтері шыны түзгіштерге жатады, себебі бұл
оксидтердің әрқайсысы таза күйінде өздігінен шыны түзе алады (сәйкесінше
силикатты, боратты, фосфатты шынылар). Мысалы, құрамында 100% Si02 болса
жұмсару температурасы жоғарылау (1250 °С) кварц шынысын алуға болады.
Жұмсару температурасында шынының абсолютті тұтқырлығы 107- 108 Па • с
құрайды.
Модифицирлеуші оксидтерді Na2О, К2О, СаО, ВаО, MgO, PbO, А12О3, Fe2О3,
Sb2О3, ZnO және т.б. қоса отырып шынының жұмсару температурасын төмендетіп,
шыныға қажетті қасиеттер беруге болады. Егер шыны түзгіш бөліктің негізін
SiO2 құрайтын болса, онда шыныларды силикатты деп атайды. Қосылатын
оксидтердің құрамына байланысты шыныларды алюмосиликатты,
боралюмосиликатты, алюмофосфатты және т.с.с. атайды. Шыны құрамын әдетте
оксидтердің пайыздық қатынасымен көрсетеді. Құрылыста негізінен силикатты
шынылар қолданылады. Шынының химиялық құрамын таңдау арқылы оксидтер
қоспасын (шикізат материалдарын) — шихтаны алдын ала дайындайды.
Силикат шынысын алу үшін шихтаны құрамында қажетті оксидтер бар түрлі
шикізат материалдарынан дайындайды. Оларға кварц құмы, сода, немесе натрий
сульфаты, поташ, ізбестас немесе бор, доломит, пегматит, каолин, дала шпаты
және т.б. жатады. Аз мөлшерде шыны сынығын, бояғыштар (мыс, хром, кобальт,
марганец және басқа да оксидтер), мөлдірлеткіштер (күшән үшоксиды, селитра
және басқалары), тұншықтырғыштарды және т.б. қосады. Соңғы кездерде
қалдықтарды да пайдаланады: домна шлактары, құрамында кварц бар
материалдар, кальций тетрабораты және т.б. Шикізат материалдарының
құрамында әдетте түрлі қоспалар болады, құрамы тұрақсыз болып келеді,
сондықтан шыны өндіру кезінде, сонымен қатар шихтаның химиялық құрамын
есептегенде осы жағдайларды ескеру қажет.
Ұсатылған компоненттерді қатаң белгіленген мөлшерде (есептеулерге
сәйкес) араластыру барабанды немесе тәрелке типті араластырғыштарда
жүргізіледі. Дайын шихтаны ванна пешіне (отқа төзімді бөренелерден салынған
әуіт) немесе құмыралы пешке салады. Үлкен ванна пештерінің әуіттеріне 2500
т шыны массасы сыйады. Шыны массасы деп 1000 °С -тан жоғары температурада
түзілетін шихтаның созымды балқытпасын айтады.
Шихтаның 1100 - 1500 °С температурасында силикат түзілудің, ал
температураны әрмен қарай жоғарылатса шыны түзілудің химиялық процесстері
жүзеге асады. Шихта біртекті (гомогенді) шыны массасына айналады, бірақ
құрамында едәуір мөлшерде газ қоспалары (Н20, С02 және т.б.) болады. Шыны
массасының мөлдірленуі мен әрі қарай гомогенизациясы 1500—1600 °С
температурасында жүзеге асады, ал тұтқырлығы 10 Па·с шамасына дейін
төмендейді де, газ фазасының жойылуын жеңілдетеді. Шыны пісірудің соңғы
сатысы — шыны массасын суыту. Шыны массасының суытылуы неғұрлым баяу болса,
соғұрлым оның кристалл күйге өту ықтималдығы жоғары болады; суыту
жылдамдығы жоғары болған сайын, құрылымның мұздай күйі соғұрлым жоғары
температураға сәйкес болады.
Пештен алынған шыныны қалыпқа құю тек тұтқырлығы кем дегенде 100 Па*с
және көп дегенде 105 Па*с болған кезеде ғана жүзеге аса алады. Қалыпқа
құюдың соңғы жағында тұтқырлық 108 Па*с -қа жете алады. Әр түрлі шынылардың
тұтқырлығының n температураға тәуелділігі де әр түрлі болады. Әлбетте
шыныны шыны массасы ұзын болғанда, салыстырмалы баяу суытқанда жоғары
тұтқырлық алынатын жағдайда өңдеген жеңілірек. Мысалы сілтілік шынылар тек
жеңіл балқығыш емес, сонымен қатар ұзын.
CaO, MgO, А1203 оксидтерін қосу сілтілік шынылардың қысқаруына алып
келеді. Дайын шыны өнімдерін жиі босаңдатуға ұшыратады, яғни жеткілікті
жоғары температураға (босаңдату температурасына) дейін қыздыпрып, баяу
суытады. Босаңдату арқылы қалыпқа келтірілген материалдағы ішкі
температуралық кернеу кетіп, бұйымдарда жарықшақтар пайда болмайды.
Қажет болған жағдайда шыныны қайта қыздырып, балқытуға болады және
шыны массасы бастапқы қасиеттерге ие болады, сонымен қатар бұйым формасын
өзгертуге болады.
Бейорганикалық шынылар - бұл негізінен субмикрогетерогенді жүйелер,
гипотезалардың біріне сүйене отырып олардың құрылысын өлшемі 10 - 300 А
болып келетін кристаллитті түзінділер жиынтығы ретінде қарастыруға болады.
Басқа гипотеза бойынша шыны құрылысында үздіксіз ретсіз кеңістікті тор
(үш өлшемді) бар, оның түйіндерінде иондар, атомдар немесе атомдар тобы
орналақан. Мысалы, кварц шынысында Si иондары тетраэдр центрлерінде
орналасқан, ал бұрыштарында - О иондары. Si04 тетраэдрлары өзара
байланысқанда (бір оттегі арқылы) төбелерімен үздіксіз кеңістіктік тор
немесе шыны қаңқасы түзіледі.
Тетраэдрлар арасындағы бос аралықтарда металл (флюстер) иондары
орналасуы мүмкін, мысалы силикат шыныларында. Ондай жағдайда кварц
шынысындағыдай коваленттік байланыс қана емес, иондық байланыстар да
түзіледі, олар тетраэдрларды біраз ажыратып, көлденең байланыстардың саны
мен күшін төмендетіп, шыны тәріздес таза оксидтер құрылысына сай
тұрақтылығын азайтады, кристаллдану жеңілірек тоқтайды, балқу температурасы
төмендейді.
Кез-келген силикат шынысын құрамы мен құрылысы әр түрлі кремний-
қышқылды комплекстер жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Лебедевтің
кристаллитті гипотезасы мен Захариасеннің ретсіз тор гипотезасы шыныны
атомдардың орналасу реттілігінің дәрежесі әр түрлі үздіксіз кеңістіктік тор
түріндегі полимерлі түзілім деп қарастырады. Максималды реттелген аймақтар
- өте шағын элементарлы ұяшықтардан тұратын кристаллдар немесе ең кіші
кристаллдар.
Қазіргі заманда ғалымдардың басым бөлігі полимерлі полиморфты-
кристаллды шыны құрылымын ұстанады.
Кристаллоид - молекулалы бөлшектелген және кристаллдануға қабілетті
зат бөлшектері. Алыс реттілікті кристаллиттер алыс реттілігі жоқ
кристаллоидтарға модифицирленеді, ал полимерлену түсінігі кристаллоидтар
қатысатын полиморфты полимерлену түсінігіне ұлғаяды.
Шыны табиғаты мен оның қасиеттері түрлі полиморфты модификациялы (ПМ)
кристаллоидтардың концентрациялық қатынасымен және оның сыртқы әсерлерге
(температура, қысым және т.б.) байланысты өзгеруімен анықталады. Шыны
массасын суытқанда тізбек түйіндерінің, екі және үш өлшемді тор
фрагменттерінің бірігуі мен орын ауыстыруы, яғни полимеризация жүзеге
асады; шыны түзілуде анықтаушы болып келетін бір ПМ кристаллоидтарының
екінші ПМ кристаллоидтарына айналуы. Осылайша полимер-кристаллитті
концепция полимер-кристаллоидты концепцияға айналады, ал шыны түзілу
кезінде түрлі кристаллоид ПМ-дері сополимерленетінін ескеретін болсақ, шыны
құрылысының полимерлі полиморфты-кристаллоидты концепиясына айналады, онда
реттілік пен ретсіздік қатар жүреді.
Кварц шынысы.
Кварц шынысы, балқытылған кварц — таза кремний оксидінен тұратын бір
компонентті шыны, кремноземнын табиғи түрлерін — сутасты, кварц желісі мен
кварц құмын, сонымен қатар синтетикалық кремний диоксидін балқыту жолымен
алынады.
Өндірістік кварц шынысының екі түрі бар: мөлдір (оптикалық және
техникалық) және мөлдір емес. Кварц шынысына мөлдір емес қасиет беретін
оның құрамындағы жарықты шашырататын таралған ұсақ газ көпіршіктерінің көп
мөлшері (диаметрі 0,03 мкм-ден 0,3 мкм-ге шейін). Біртекті сутасты балқыту
арқылы алынатын оптикалық мөлдір кварц шынысының құрамында көзге көрінетін
газ көпіршіктері болмайды.
Мөлдір емес кварц шынысы көбінесе отқа төзімді, қызуға шыдамды
материалдар - кварц керемикасы өндірісінде шикізат ретінде қолданылады.
SiO2 негізіндегі шынылардың ішінде ең төмен сыну көрсеткішіне (ne =
1,46008) және ең жоғары жарық өткізгішіне ие, әсіресе ультракүлгін сәулелер
үшін.
Кварц шынысы үшін жоғары термиялық тұрақтылық тән, сызықтық термиялық
коэффициенті кем дегенде 1·10−6 К−1 (20 - 1400 °C температура аралығында).
Кварц шынысы — жақсы диэлектр өткізгіш, меншікті электр өткізгіштігі
20 °C-да - 10−14 - 10−16 Ом−1·м−1, диэлектрлік шығын бұрышның тангенсі
20 °C температурада және 1016 Гц жиілікте - 0,0025-0,0006.
Шыны өндірісінде бейорганикалық, полимерлы қосылыстарды қолдану.
Шыныға қажетті қасиет беру үшін қосалқы құраушылар пайдаланылады. Мыс,
марганец, кобальт, хром, никель қосылыстары бояғыш ретінде; церий, неодим,
празеодим, күшәла, сүрме қосылыстары түссіз шыныалу әрі тотықтандырғыш
ретінде пайдаланылады. шынының барлық қүраушылары балқытудан бүрын
елеуіштен өткізіледі, кептіріледі, қажет болса қсатылады. Сөйтіп біртекті
қнтақ түзілгенге дейін араластырылады. Шыны балқыту процесі шартты түрде:
силикат түзілу, қыздыру, гомогендеу (біртекті құрылым алу) және салқындату
кезеңдерінен тұрады.
Кремнезем - шыны құрамалаушы негізгі тотық. Оны шихтаға кварцтық құм
немесе құмдақ (құм тас) және кварцит түрінде кіргізеді. Құмдағы темір,
хром, марганец, титан және т.б. тотықтар қосымшаларының мөлшерін шихтаны
есептегенде ескереді. Құрамында 95% SiO2 және шамалы ғана Ғе2О, ТiО2,
Сг2О3, МnО және т.б. бояғыш тотықтары бар қүмдарды шынылық құмдар деп
атайды. Кремнезем шыны массасының қойымталдығын ұлғайтып, машиналық созу
жылдамдылығын асыруға, механикалық қасиетін, қиын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz