Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі тұтыну себетін, күнкөріс минимумын, ең төменгі еңбекақыны талдау
Кіріспе
1 Негізгі бөлім
1.1 Қазақстанның және дамыған мемлекеттердің тұтыну қоржыны
1.2 Жалақының мәні,түрлері мен жүйесі
1.3 Қазақстан мен дамыған елдердің күн көру деңгейі
1.4 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығының басты проблемасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Негізгі бөлім
1.1 Қазақстанның және дамыған мемлекеттердің тұтыну қоржыны
1.2 Жалақының мәні,түрлері мен жүйесі
1.3 Қазақстан мен дамыған елдердің күн көру деңгейі
1.4 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығының басты проблемасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазақстандағы ең төменгі күн көріс құны биыл 16 983 теңгеге дейін (113 долларға жуық) өсті. Қарапайым қазақстандықтар үшін ең төменгі күнкөріс деңгейі деген нақты өмірге қатысы шамалы термин болып көрінгенімен, іс жүзінде бұл - саяси өлшем. Осы өлшемге сәйкес кедейлік шегі белгіленіп, жалақы, зейнетақы және жәрдемақылардың минималдық мөлшері анықталады.
Қазақстандағы ең төменгі күнкөріс деңгейі азық-түлік, тауар және қызмет түрлерінің мемлекет тағайындаған минималдық жиынтығынан тұратын тұтыну қоржынының құнымен шамалас.
Қазақстанда тұтынушы қоржынының параметрлері қайта қаралмағанына алты жылдан асты, ал қоржынның ақшамен өлшегендегі құны ғана инфляцияның беталысына қарай өзгертіліп келді.
Соңғы уақытта қоғамда бұл қоржынның жұтаңдығы мен оны қайта қарау қажеттігі жиі айтылып жүр. Тұтыну қоржыны - азық-түлік және оған жатпайтын тауарлар, ең қажетті ақылы қызмет түрлеріне жұмсалатын шығындардың жиынтығы. Қоржынның азық-түлік бөлігін Қазақ тағамтану академиясы үкімет бекіткен тізім бойынша құраған. 2005 жылы бекітілген бұл тізімге 43 тағам енді[1].
Қазақстандағы ең төменгі күнкөріс деңгейі азық-түлік, тауар және қызмет түрлерінің мемлекет тағайындаған минималдық жиынтығынан тұратын тұтыну қоржынының құнымен шамалас.
Қазақстанда тұтынушы қоржынының параметрлері қайта қаралмағанына алты жылдан асты, ал қоржынның ақшамен өлшегендегі құны ғана инфляцияның беталысына қарай өзгертіліп келді.
Соңғы уақытта қоғамда бұл қоржынның жұтаңдығы мен оны қайта қарау қажеттігі жиі айтылып жүр. Тұтыну қоржыны - азық-түлік және оған жатпайтын тауарлар, ең қажетті ақылы қызмет түрлеріне жұмсалатын шығындардың жиынтығы. Қоржынның азық-түлік бөлігін Қазақ тағамтану академиясы үкімет бекіткен тізім бойынша құраған. 2005 жылы бекітілген бұл тізімге 43 тағам енді[1].
1. www.kzn.kz. Қазақстанның тұтыну қоржыны....
2. Жүнісов Б. Мәмбетов Ұ. Байжомартов Ү. Нарықтық экономика негіздері. Алматы- 1994 жыл. 645 б.
3. Шеденов Ө. Қ., «Жалпы экономикалық теория». Оқулық.- Актөбе, «А-Полиграфия», 2004-455 бет.
4. Әубәкіров Е.Ә., Байжұмаев Б.Б. «Экономикалық теория негіздері», оқу құралы.-Алматы,2000ж. 7-32 беттер.
5. Әпсәләмов Н. Экономикалық теория негіздері: Оқу құралы.-Алматы:Ғылым, 199.- 568 б.
6. Сахариев С.С.Жаңа кезең-экономикалық теориясы:оқулық. Астана: Дәнекер,2005.-120 б.
2. Жүнісов Б. Мәмбетов Ұ. Байжомартов Ү. Нарықтық экономика негіздері. Алматы- 1994 жыл. 645 б.
3. Шеденов Ө. Қ., «Жалпы экономикалық теория». Оқулық.- Актөбе, «А-Полиграфия», 2004-455 бет.
4. Әубәкіров Е.Ә., Байжұмаев Б.Б. «Экономикалық теория негіздері», оқу құралы.-Алматы,2000ж. 7-32 беттер.
5. Әпсәләмов Н. Экономикалық теория негіздері: Оқу құралы.-Алматы:Ғылым, 199.- 568 б.
6. Сахариев С.С.Жаңа кезең-экономикалық теориясы:оқулық. Астана: Дәнекер,2005.-120 б.
Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Тақырыбы:
Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі тұтыну себетін, күнкөріс минимумын, ең төменгі еңбекақыны талдау.
Орындаған: Ашкенова З.Н.
Тексерген: Нуралина Қ.Т.
Семей қ. 2015 ж
Мазмұны
Кіріспе
1 Негізгі бөлім
1.1 Қазақстанның және дамыған мемлекеттердің тұтыну қоржыны
1.2 Жалақының мәні,түрлері мен жүйесі
1.3 Қазақстан мен дамыған елдердің күн көру деңгейі
1.4 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығының басты проблемасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстандағы ең төменгі күн көріс құны биыл 16 983 теңгеге дейін (113 долларға жуық) өсті. Қарапайым қазақстандықтар үшін ең төменгі күнкөріс деңгейі деген нақты өмірге қатысы шамалы термин болып көрінгенімен, іс жүзінде бұл - саяси өлшем. Осы өлшемге сәйкес кедейлік шегі белгіленіп, жалақы, зейнетақы және жәрдемақылардың минималдық мөлшері анықталады.
Қазақстандағы ең төменгі күнкөріс деңгейі азық-түлік, тауар және қызмет түрлерінің мемлекет тағайындаған минималдық жиынтығынан тұратын тұтыну қоржынының құнымен шамалас.
Қазақстанда тұтынушы қоржынының параметрлері қайта қаралмағанына алты жылдан асты, ал қоржынның ақшамен өлшегендегі құны ғана инфляцияның беталысына қарай өзгертіліп келді.
Соңғы уақытта қоғамда бұл қоржынның жұтаңдығы мен оны қайта қарау қажеттігі жиі айтылып жүр. Тұтыну қоржыны - азық-түлік және оған жатпайтын тауарлар, ең қажетті ақылы қызмет түрлеріне жұмсалатын шығындардың жиынтығы. Қоржынның азық-түлік бөлігін Қазақ тағамтану академиясы үкімет бекіткен тізім бойынша құраған. 2005 жылы бекітілген бұл тізімге 43 тағам енді[1].
1 Негізгі бөлім
1.1 Қазақстанның және дамыған мемлекеттердің тұтыну қоржыны
Қазақстандағы ең төменгі күнкөріс деңгейі азық-түлік, тауар және қызмет түрлерінің мемлекет тағайындаған минималдық жиынтығынан тұратын тұтыну қоржынының құнымен шамалас.
Қазақстанда тұтынушы қоржынының параметрлері қайта қаралмағанына алты жылдан асты, ал қоржынның ақшамен өлшегендегі құны ғана инфляцияның беталысына қарай өзгертіліп келді.
Соңғы уақытта қоғамда бұл қоржынның жұтаңдығы мен оны қайта қарау қажеттігі жиі айтылып жүр. Тұтыну қоржыны - азық-түлік және оған жатпайтын тауарлар, ең қажетті ақылы қызмет түрлеріне жұмсалатын шығындардың жиынтығы. Қоржынның азық-түлік бөлігін Қазақ тағамтану академиясы үкімет бекіткен тізім бойынша құраған. 2005 жылы бекітілген бұл тізімге 43 тағам енді.
Былтыр Қазақ тағамтану академиясы тізімге құрамында шаттық гормоны - В6 витамині бар азық-түлік түрлерін, яғни бұрынғы тізімдегі жүзімді бананға, қарбызды асқабаққа ауыстырып, сәбилерге арналған тамақты қосуды ұсынған болатын. Академия мамандарының есебінше, жаңа қоржынның калориялық құндылығы 2175-тен 2250 килокалорияға ұлғаюы тиіс.
Парламент депутаттарын жаңа тұтыну қоржыны жобасымен таныстырған Қазақ тағамтану академиясының сарапшысы Мұса Айтжанов 43 тағам түрі кірген қазіргі азық-түлік себеті 10 мың теңге тұрса, жаңасының құны 15 мың 926 теңге болады деп хабарлады. Демек, азық-түлікке жатпайтын бөлігімен қоса есептегенде ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасы 26 мың теңгеге жуықтайды.
Былтыр еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі тұтыну қоржынының осы екі бөлігінің арақатынасын қайта қарау туралы өз идеясын ұсынды. Қазір екеуінің үлесі 60 және 40 пайыз шамасында, ал шенеуніктер 55 және 45 пайыздық пропорцияны ұсынады.
Әдетте азық-түлікке жұмсалатын қаражаттың пайызы төмендеген сайын халықтың тұрмыс деңгейі түзеле түседі деп есептеледі. Дамыған елдерде тұтыну қоржынының азық-түлік бөлігі 18-25 пайыз ғана.
Тұтыну қоржынын ұлғайту мен азық-түлік және оған жатпайтын бөліктердің ара салмағын қайта қарау мәселесі әзірше талқыланып жатыр. Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев алдыңғы жылғы жолдауында үкіметке жаңа әлеуметтік стандарттар құрып, тұтыну қоржынына білім алуға жұмсалатын шығынның төменгі мөлшерін енгізуді тапсырған болатын.
АҚШ-та тұтыну себетіне - 300 түрлі, Францияда - 250 түрлі, Англияда 350 түрлі азық-түлік пен қызмет түрі енеді. Қоржын тізімі 475 пункттен тұратын Германия бұл елдерден көш бойы озық тұр. Ал америкалық қоржында демалыс, білім алу, тұрмыстық техника, бензин мен көлік жөндеу, кітап, жеке бастың күтіміне арналған заттарды сатып алуға жұмсалатын шығындар қарастырылған. Англияда тұтыну қоржынының тізіміне шарап пен шампан сусыны енгізілген. Франция үкіметі тұтынушы қоржынына сұлулық салондарына бару, косметикалық құралдар сатып алу, бала күтушінің еңбекақысы, көлік жалдау, таксимен жүру, тіпті үй жануарларының тамағына дейін енгізген.
Әрбiр елде тұтыну қоржынының құрамы әртүрлi. Ресейде тұтыну қоржыны - 156 тауар түрiнен, Францияның қоржыны - 250, американдықтардiкi - 300, ағылшындардiкi - 450 тауар түрiнен тұрады. Ал, бiздiң тұтыну қоржынымызға 43 тауар түрi ғана кiредi. Бұл құрамды ҚР Ғылым академиясының Тамақтану институты 2005 жылы бекiткен болатын.
Тұтыну қоржынын жасау үшiн Тамақтану институтының екi профессоры түрлi азық-түлiк өнiмдерiнiң құрамындағы дәрумендер, калория және пайдалы заттардың мөлшерiн анықтай отырып, үш жыл бойы еңбектенген болатын. Әсiресе, олар дәрумендерге ерекше назар аударды. Егер, 1998 жылы әзiрленген ескi қоржында 11 келi жемiс-жидек болса, жаңа қоржында жемiс-жидектiң мөлшерi үш есе ұлғайтылды. Көкөнiстiң мөлшерi де өстi - 13 пайызға. Дегенмен, бiздiң қоржынымыздың құрамын Еуропа елдерiнiң қоржынымен салыстыруға болмайды. Мысалы, Англияның 450 тауар түрiнен тұратын тұтыну қоржынының құрамына еттен жасалған котлет, печенье, шоколад, шампан, сыра, дайын тамақ дүкендерiнде дайындалатын түскi ас, заманауи МР3-ойнатқышы сияқты тауар түрлерi кiредi екен. Ал, бiздiң тұтыну қоржынымыз - ет, нан, шай, картоп сияқты негiзгi азық-түлiк өнiмдерiнен ғана тұрады. Тамақтану академиясы мамандарының пiкiрiнше, бұл өнiмдер адамның тiршiлiк әрекетiн қамтамасыз етiп, ағзасын қажеттi мөлшерде дәрумендермен байыту үшiн жеткiлiктi екен. Ал, шоколад, печенье сияқты тауарлар артық болып саналатын көрiнедi [1].
1.2 Жалақының мәні,түрлері мен жүйесі
Жалақы - еңбек құнының (бағасының) ақшалай өлшемі Қазақстан Республикасының аралас әлеуметтік бағытталған нарықтық экономикаға көшу кезінде минималды деңгейдегі еңбек ақыны мемлекет кепілдендіреді және жоғарғы деңгейдегі еңбек ақыға шек қойылмайды. Бұл еңбекті материалды ынталандырудың және еңбек өнімділігін арттырудың басты құралы болып, қоғамдық өндірісті тиімді дамытуға етеді. Жалақыны дифференциялау және оның принциптері: Еңбек ақы деңгейі халық шаруашылығы саласына көбірек өзіндік ерекшелігімен айқындалады, ол бес принципке негізделеді.
Бірінші принцип - еңбектің күрделігі. Күрделі білітілікті (квалиффикацияланған) еңбек жай еңбекке қарағанда молдау құрайды және оған еңбек ақы жоғары болуы тиіс.
Екінші принцип, еңбек жағдайына қарай жіктеу. Еңбек жағдайы жеңіл және ауыр: қалыпты және зиянды болуы мүмкін. Сондықтан қалыпты жағдайда еңбек еткендерге қарағанда, ауыр әрі зиянды жұмыс істейтіндер жалақыны көп алуы керек.
Үшінші принцип, еліміздің дамуын байқататын экономиканың ең қажетті салаларында басқаларына қарағанда өсім мен ақы төлеу жоғары болады.
Төрінші принцип, экономикалық аудан мен аймақтың табиғи - климаттық жағдайының өзгешелігімен байланысты. Еңбек ақыға әртүрлі экономикалық аймақтарда аудандық коэффициент белгіленіп, жалақыға қосымша түрінде қосылады.
Қазақстан Республикасының бұл коэффициент 1.15-ті құрайды. Демек, елімізде барлық салаларда жұмыс істейтіндер жалақысына 15 % қосымша қосып алады. Қазақстан Республикасы 1996 жылғы 9-шы қаңтардағы Қазақстан Республикасы эконмика саласындағы жұмысшыларға еңбек ақы төлеу туралы қаулысына сай, жалақыны есептегенде қолданып жүрген салалық аудандық коэффициенттер размері сақталады.Таулы құмды және сусыз жерлердегі жұмыс үшін, экономикалық келенсіз аймақта тұратындарға коэффициенттер сақталады.
Бесінші принцип, жұмыскер өзі еңбек ететін жердегі және жалпы ұжымның еңбек нәтижесімен байланысты.
Жалақыны ұйымдастырудың негізгі принциптері тарифтік жүйеде белгіленген. Еңбек сыйпатының сандық және сапалығын есепке ала отырып, тарифтік жүйеге тарифтік-квалификациялық анықтама. Тарифтік сетка және тарифтік өсім енеді.Тарифтік - квалификациялық анықтамаға шаруашылық саласының көптеген жұмыс түрлерінің сипаттамасы мен тізімі кіреді. Жұмыстың барлық түрі күрделілігіне қарай разрядқа бөлінеді және жүмыс атқарушының білімі мен орындау іскерлігіне талпатар көрсетеді [2].
Тарифтік сетка кез клген салада маман еңбегінің біліктілігінің арасын айқындауға қызмет етеді. Сетка белгілі сандық разрядтан тұрады және оған сай келетін коэффициенттер болуы керек.
Тарифтікставка жұмыскердің разрядқа байланысты уақыт өлшемінде (сағат, күн) еңбек ақы размерін айқындауғак қызмет жасайды.
Тарифтік коэффициент әртүрлі разрядтың ставкасы қанша ретке өскендігін 1-ші разряд ставкасымен салыстыра көрсетеді.
Ескерту:
а) жұмысшыларға разряд дипазоны 1-ден 8-ші разряд арасында;
б) мұғалімденрге 6-дан 13-ші разряд арасында;
в) Жоғары оқу орындарындағы оқытушыларға 11-ден 21-ші разряд арасында.
Халық шаруашылығындағы жұмысшы және қызметкерлерге кәсіптік - біліктілік топтар (разрядтар) боцынша біркелкі тарифтік сетка (БТС):
Қаулыда еңбек ақының минималды мөлшері көрсетілген. Жұмыс беруші жімыскерге одан төмен төлемеуі керек. Біркелкі тарфтік жүйенің (БТЖ) бірінші разрядының ставкасы осы минимумды көрсетеді.
Осылайша еңбек ақы бюджеттік ұйымдағы жұмыскерлерге (жоғарғы оқу орны, мектеп, аурухана) төленеді. Кәсіпорындағы жұмысшыларға 2-ші мен 8-ші разряд аралығы қолданылады.
Мемлекеттік емес кәсіпорында тарифтік ставканы, тарифтік коэффициентті және лауазымды қызметкердің айлығын кәсіпорын өз шешімімен белгілейді. Мемлекеттік тарифтік жүйе жұмысты тарификациялау процесінде жай бағыт сілтеу үшін керек, және әртүрлі біліктіліктегі (квалификациядағы) жұмыскердің минималды жалақысын белгілеуге қажет:
Қазіргі кезде барлық әлемдік қауымдастық елдерінде жалақының негізінен екі түрі қолданылады: мерзімді және кесімді. Біздің елдің жағдайында олардың әрқайсысы жүйелерге жіктеледі.
Мерзімді жалақы нақты істелген жұмыс уақытының шамасынас байланысты төленеді.
Кесімді жалақы қажетті сапада шығарылған өнімнің мөлшеріне қарай төленеді. Жұмыскерлердің еңбегін нормалау мен есептеу қиынға түскенде мерзімді жалақыны қолданылады.Шығарылған жеке өнім (табыс) жұмыскердің өзіне ғана емес бүкіл технологиялық процеспен (мысалы, химиялық тұтқаның операторы, ашытқаны шығаратын оператор т.б.) байланысты болғанда мерзімді жалақы қолданылады. Мерзімді жалақы инженер-техник жұмыскерлерге, қызметкер, краншы, электрик, наладчиктер т.б. төленеді.
Өнімнің сандық мөлшерін өндірістік бөлімше мен операцияларда ұлғайту қажет болғанда кесімді жалақы ендіріледі.
Кесте 1 - Жалақының түрі мен жүйесі
Жалақының түрі
мен жүйесі
Төленетін ақының сипаттамасы
1 Мерзімді түрі:
А) жай мерзімді
ИТЖ-ның (ИТР) жұмыс істеген уақыты үшін, жұмысшыларға тарифтік ставка бойыеша төленетін жалақысы.
Ә) мерзімді-сыйлықты
ИТЖ-ға айлықтан басқа, ал жұмысшыларға тарифтік ставкадан басқа сыйлықтар беріледі.
2 Кесімді
(жеке және ұжымжық) түрі:
А) тікелей
кесімді
Әрбір өнім мөлшері бірдей бағамен төленеді.
Ә) кесімді -
сыйлық
Сапс, үнемдегені үшін және (жұмысты) өнімді артық орындағаны үшін сыйлық қосылады.
Б) кесімді прогрессивті
Әрбір шығарған затқа норманы артық орындағаны үшін ақы прогрессивті өсім бағамен төлнеді.
В) ұжымдық-
кесімді
Металлургия, өндірісінде, легтік автомобиль жасауда құрастыру желілерінде қолданылады. Әрбір бөлімше, желі мүшесінің жалақысы барлық ұжым өндірген өнім көлеміне байланысты.
Г) аккордық жүйе жалақысы кесімді жалақының өзгерген түрі болып табылады.
Бұл жүйе бойынша ақы төлеу жұмысшылардың бір немесе топтарына әуелден жалақының жалпы сомасы оьбект, агрегат, жұмыс көлеміне байланысты көрсетіледі.
Тұрғындардың ақшалай табысын индексациялау негізінде оларды әлеуметтік қорғау қажеттілігі туады. Тұрғындардың ақшалай табысын тұтыну тауарынан және қызмет көрсетуге бағаның өсуіне байланысты индексациялау Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес. 1991 жылы 1-ші шілдеден бастап. Қазақстан территоиясында әрбірквартал санын ақшалай табысы индексациялануы қажет[3].
Кәсіпорында техникалық, жабдықтау өскенде және дамыған технологияны қолданғанда жалақының қалыптасқан (қалыпты) түрін пайдалану азая түсіп, жұмысшының еңбегі кесімді немесе мерзімді ставкасы бойынша төленді. Жалақының бұл түрлері жеке жалақы вариантымен әр түрімен ауыстырылады.Жеке жалақы да әр жұмыскердің бағалау негізінде, оның өзіндік үлесіне, атқарған ұмысына үлкен жауапкершілікпен қарауы ескеріледі. Мұнда жеке еңбек ақы түрінің жұмыста аналитикалық бағалау кең етек алған. Оның мәнісі мынада: жұмысты орындаушы қанағаттану үшін, әртүрлі жұмыс пен талаптардың күрделілігін сипаттайтын, жасалған көрсеткіш шкаласының негізінде сандық, бал бойынша бағаланады. Аналитикалық бағалау негізінде жалақының көптеген жеке ставкасы белгіленеді. Германиядағы Хукингем металлургиялық кәсіпорын концернде 5 мың жұмысшы бар, оның жалақының 1000-нан астам жеке ставкасы ендірілген.
Жапонияда ірі кәсіпорындар жалақының жасқа әрі стажға байланысты қалыптасқан түрін қолданса, 70-ші жылдардың аяғында жұмыс стжына қосымша мөлшерді жыл сайын азайта бастады. Тіпті, жұмыскер 35 жасқа жеткенде, ол қосымша мөлшерді тоқтатаып тастады. Жоғарыдағы аиталған түрлердің орынына нңбек ақы төлеудің комбинацияланған түрі келді. Өзінің қаржы мүмкіндігіне қарай еңбектің нәтижесі үшін, жұмыс стажы мен жасы үшін еңбек ақы төлеу.
Көптеген өндіріс дамыған елдерде әртүрлі пайдаға қатысу, кәсіпорын жетістігі жүйелері қолданылады.
Пайдаға қатысу кезінде еңбек ақы екіге бөлінеді. Бірінші бөлімі ұжымдық келісіммен бнлгіленелі, екіншісі-қосымша бөлім, кәсіпорын жұмыскерлері мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Тақырыбы:
Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі тұтыну себетін, күнкөріс минимумын, ең төменгі еңбекақыны талдау.
Орындаған: Ашкенова З.Н.
Тексерген: Нуралина Қ.Т.
Семей қ. 2015 ж
Мазмұны
Кіріспе
1 Негізгі бөлім
1.1 Қазақстанның және дамыған мемлекеттердің тұтыну қоржыны
1.2 Жалақының мәні,түрлері мен жүйесі
1.3 Қазақстан мен дамыған елдердің күн көру деңгейі
1.4 Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығының басты проблемасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстандағы ең төменгі күн көріс құны биыл 16 983 теңгеге дейін (113 долларға жуық) өсті. Қарапайым қазақстандықтар үшін ең төменгі күнкөріс деңгейі деген нақты өмірге қатысы шамалы термин болып көрінгенімен, іс жүзінде бұл - саяси өлшем. Осы өлшемге сәйкес кедейлік шегі белгіленіп, жалақы, зейнетақы және жәрдемақылардың минималдық мөлшері анықталады.
Қазақстандағы ең төменгі күнкөріс деңгейі азық-түлік, тауар және қызмет түрлерінің мемлекет тағайындаған минималдық жиынтығынан тұратын тұтыну қоржынының құнымен шамалас.
Қазақстанда тұтынушы қоржынының параметрлері қайта қаралмағанына алты жылдан асты, ал қоржынның ақшамен өлшегендегі құны ғана инфляцияның беталысына қарай өзгертіліп келді.
Соңғы уақытта қоғамда бұл қоржынның жұтаңдығы мен оны қайта қарау қажеттігі жиі айтылып жүр. Тұтыну қоржыны - азық-түлік және оған жатпайтын тауарлар, ең қажетті ақылы қызмет түрлеріне жұмсалатын шығындардың жиынтығы. Қоржынның азық-түлік бөлігін Қазақ тағамтану академиясы үкімет бекіткен тізім бойынша құраған. 2005 жылы бекітілген бұл тізімге 43 тағам енді[1].
1 Негізгі бөлім
1.1 Қазақстанның және дамыған мемлекеттердің тұтыну қоржыны
Қазақстандағы ең төменгі күнкөріс деңгейі азық-түлік, тауар және қызмет түрлерінің мемлекет тағайындаған минималдық жиынтығынан тұратын тұтыну қоржынының құнымен шамалас.
Қазақстанда тұтынушы қоржынының параметрлері қайта қаралмағанына алты жылдан асты, ал қоржынның ақшамен өлшегендегі құны ғана инфляцияның беталысына қарай өзгертіліп келді.
Соңғы уақытта қоғамда бұл қоржынның жұтаңдығы мен оны қайта қарау қажеттігі жиі айтылып жүр. Тұтыну қоржыны - азық-түлік және оған жатпайтын тауарлар, ең қажетті ақылы қызмет түрлеріне жұмсалатын шығындардың жиынтығы. Қоржынның азық-түлік бөлігін Қазақ тағамтану академиясы үкімет бекіткен тізім бойынша құраған. 2005 жылы бекітілген бұл тізімге 43 тағам енді.
Былтыр Қазақ тағамтану академиясы тізімге құрамында шаттық гормоны - В6 витамині бар азық-түлік түрлерін, яғни бұрынғы тізімдегі жүзімді бананға, қарбызды асқабаққа ауыстырып, сәбилерге арналған тамақты қосуды ұсынған болатын. Академия мамандарының есебінше, жаңа қоржынның калориялық құндылығы 2175-тен 2250 килокалорияға ұлғаюы тиіс.
Парламент депутаттарын жаңа тұтыну қоржыны жобасымен таныстырған Қазақ тағамтану академиясының сарапшысы Мұса Айтжанов 43 тағам түрі кірген қазіргі азық-түлік себеті 10 мың теңге тұрса, жаңасының құны 15 мың 926 теңге болады деп хабарлады. Демек, азық-түлікке жатпайтын бөлігімен қоса есептегенде ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасы 26 мың теңгеге жуықтайды.
Былтыр еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі тұтыну қоржынының осы екі бөлігінің арақатынасын қайта қарау туралы өз идеясын ұсынды. Қазір екеуінің үлесі 60 және 40 пайыз шамасында, ал шенеуніктер 55 және 45 пайыздық пропорцияны ұсынады.
Әдетте азық-түлікке жұмсалатын қаражаттың пайызы төмендеген сайын халықтың тұрмыс деңгейі түзеле түседі деп есептеледі. Дамыған елдерде тұтыну қоржынының азық-түлік бөлігі 18-25 пайыз ғана.
Тұтыну қоржынын ұлғайту мен азық-түлік және оған жатпайтын бөліктердің ара салмағын қайта қарау мәселесі әзірше талқыланып жатыр. Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев алдыңғы жылғы жолдауында үкіметке жаңа әлеуметтік стандарттар құрып, тұтыну қоржынына білім алуға жұмсалатын шығынның төменгі мөлшерін енгізуді тапсырған болатын.
АҚШ-та тұтыну себетіне - 300 түрлі, Францияда - 250 түрлі, Англияда 350 түрлі азық-түлік пен қызмет түрі енеді. Қоржын тізімі 475 пункттен тұратын Германия бұл елдерден көш бойы озық тұр. Ал америкалық қоржында демалыс, білім алу, тұрмыстық техника, бензин мен көлік жөндеу, кітап, жеке бастың күтіміне арналған заттарды сатып алуға жұмсалатын шығындар қарастырылған. Англияда тұтыну қоржынының тізіміне шарап пен шампан сусыны енгізілген. Франция үкіметі тұтынушы қоржынына сұлулық салондарына бару, косметикалық құралдар сатып алу, бала күтушінің еңбекақысы, көлік жалдау, таксимен жүру, тіпті үй жануарларының тамағына дейін енгізген.
Әрбiр елде тұтыну қоржынының құрамы әртүрлi. Ресейде тұтыну қоржыны - 156 тауар түрiнен, Францияның қоржыны - 250, американдықтардiкi - 300, ағылшындардiкi - 450 тауар түрiнен тұрады. Ал, бiздiң тұтыну қоржынымызға 43 тауар түрi ғана кiредi. Бұл құрамды ҚР Ғылым академиясының Тамақтану институты 2005 жылы бекiткен болатын.
Тұтыну қоржынын жасау үшiн Тамақтану институтының екi профессоры түрлi азық-түлiк өнiмдерiнiң құрамындағы дәрумендер, калория және пайдалы заттардың мөлшерiн анықтай отырып, үш жыл бойы еңбектенген болатын. Әсiресе, олар дәрумендерге ерекше назар аударды. Егер, 1998 жылы әзiрленген ескi қоржында 11 келi жемiс-жидек болса, жаңа қоржында жемiс-жидектiң мөлшерi үш есе ұлғайтылды. Көкөнiстiң мөлшерi де өстi - 13 пайызға. Дегенмен, бiздiң қоржынымыздың құрамын Еуропа елдерiнiң қоржынымен салыстыруға болмайды. Мысалы, Англияның 450 тауар түрiнен тұратын тұтыну қоржынының құрамына еттен жасалған котлет, печенье, шоколад, шампан, сыра, дайын тамақ дүкендерiнде дайындалатын түскi ас, заманауи МР3-ойнатқышы сияқты тауар түрлерi кiредi екен. Ал, бiздiң тұтыну қоржынымыз - ет, нан, шай, картоп сияқты негiзгi азық-түлiк өнiмдерiнен ғана тұрады. Тамақтану академиясы мамандарының пiкiрiнше, бұл өнiмдер адамның тiршiлiк әрекетiн қамтамасыз етiп, ағзасын қажеттi мөлшерде дәрумендермен байыту үшiн жеткiлiктi екен. Ал, шоколад, печенье сияқты тауарлар артық болып саналатын көрiнедi [1].
1.2 Жалақының мәні,түрлері мен жүйесі
Жалақы - еңбек құнының (бағасының) ақшалай өлшемі Қазақстан Республикасының аралас әлеуметтік бағытталған нарықтық экономикаға көшу кезінде минималды деңгейдегі еңбек ақыны мемлекет кепілдендіреді және жоғарғы деңгейдегі еңбек ақыға шек қойылмайды. Бұл еңбекті материалды ынталандырудың және еңбек өнімділігін арттырудың басты құралы болып, қоғамдық өндірісті тиімді дамытуға етеді. Жалақыны дифференциялау және оның принциптері: Еңбек ақы деңгейі халық шаруашылығы саласына көбірек өзіндік ерекшелігімен айқындалады, ол бес принципке негізделеді.
Бірінші принцип - еңбектің күрделігі. Күрделі білітілікті (квалиффикацияланған) еңбек жай еңбекке қарағанда молдау құрайды және оған еңбек ақы жоғары болуы тиіс.
Екінші принцип, еңбек жағдайына қарай жіктеу. Еңбек жағдайы жеңіл және ауыр: қалыпты және зиянды болуы мүмкін. Сондықтан қалыпты жағдайда еңбек еткендерге қарағанда, ауыр әрі зиянды жұмыс істейтіндер жалақыны көп алуы керек.
Үшінші принцип, еліміздің дамуын байқататын экономиканың ең қажетті салаларында басқаларына қарағанда өсім мен ақы төлеу жоғары болады.
Төрінші принцип, экономикалық аудан мен аймақтың табиғи - климаттық жағдайының өзгешелігімен байланысты. Еңбек ақыға әртүрлі экономикалық аймақтарда аудандық коэффициент белгіленіп, жалақыға қосымша түрінде қосылады.
Қазақстан Республикасының бұл коэффициент 1.15-ті құрайды. Демек, елімізде барлық салаларда жұмыс істейтіндер жалақысына 15 % қосымша қосып алады. Қазақстан Республикасы 1996 жылғы 9-шы қаңтардағы Қазақстан Республикасы эконмика саласындағы жұмысшыларға еңбек ақы төлеу туралы қаулысына сай, жалақыны есептегенде қолданып жүрген салалық аудандық коэффициенттер размері сақталады.Таулы құмды және сусыз жерлердегі жұмыс үшін, экономикалық келенсіз аймақта тұратындарға коэффициенттер сақталады.
Бесінші принцип, жұмыскер өзі еңбек ететін жердегі және жалпы ұжымның еңбек нәтижесімен байланысты.
Жалақыны ұйымдастырудың негізгі принциптері тарифтік жүйеде белгіленген. Еңбек сыйпатының сандық және сапалығын есепке ала отырып, тарифтік жүйеге тарифтік-квалификациялық анықтама. Тарифтік сетка және тарифтік өсім енеді.Тарифтік - квалификациялық анықтамаға шаруашылық саласының көптеген жұмыс түрлерінің сипаттамасы мен тізімі кіреді. Жұмыстың барлық түрі күрделілігіне қарай разрядқа бөлінеді және жүмыс атқарушының білімі мен орындау іскерлігіне талпатар көрсетеді [2].
Тарифтік сетка кез клген салада маман еңбегінің біліктілігінің арасын айқындауға қызмет етеді. Сетка белгілі сандық разрядтан тұрады және оған сай келетін коэффициенттер болуы керек.
Тарифтікставка жұмыскердің разрядқа байланысты уақыт өлшемінде (сағат, күн) еңбек ақы размерін айқындауғак қызмет жасайды.
Тарифтік коэффициент әртүрлі разрядтың ставкасы қанша ретке өскендігін 1-ші разряд ставкасымен салыстыра көрсетеді.
Ескерту:
а) жұмысшыларға разряд дипазоны 1-ден 8-ші разряд арасында;
б) мұғалімденрге 6-дан 13-ші разряд арасында;
в) Жоғары оқу орындарындағы оқытушыларға 11-ден 21-ші разряд арасында.
Халық шаруашылығындағы жұмысшы және қызметкерлерге кәсіптік - біліктілік топтар (разрядтар) боцынша біркелкі тарифтік сетка (БТС):
Қаулыда еңбек ақының минималды мөлшері көрсетілген. Жұмыс беруші жімыскерге одан төмен төлемеуі керек. Біркелкі тарфтік жүйенің (БТЖ) бірінші разрядының ставкасы осы минимумды көрсетеді.
Осылайша еңбек ақы бюджеттік ұйымдағы жұмыскерлерге (жоғарғы оқу орны, мектеп, аурухана) төленеді. Кәсіпорындағы жұмысшыларға 2-ші мен 8-ші разряд аралығы қолданылады.
Мемлекеттік емес кәсіпорында тарифтік ставканы, тарифтік коэффициентті және лауазымды қызметкердің айлығын кәсіпорын өз шешімімен белгілейді. Мемлекеттік тарифтік жүйе жұмысты тарификациялау процесінде жай бағыт сілтеу үшін керек, және әртүрлі біліктіліктегі (квалификациядағы) жұмыскердің минималды жалақысын белгілеуге қажет:
Қазіргі кезде барлық әлемдік қауымдастық елдерінде жалақының негізінен екі түрі қолданылады: мерзімді және кесімді. Біздің елдің жағдайында олардың әрқайсысы жүйелерге жіктеледі.
Мерзімді жалақы нақты істелген жұмыс уақытының шамасынас байланысты төленеді.
Кесімді жалақы қажетті сапада шығарылған өнімнің мөлшеріне қарай төленеді. Жұмыскерлердің еңбегін нормалау мен есептеу қиынға түскенде мерзімді жалақыны қолданылады.Шығарылған жеке өнім (табыс) жұмыскердің өзіне ғана емес бүкіл технологиялық процеспен (мысалы, химиялық тұтқаның операторы, ашытқаны шығаратын оператор т.б.) байланысты болғанда мерзімді жалақы қолданылады. Мерзімді жалақы инженер-техник жұмыскерлерге, қызметкер, краншы, электрик, наладчиктер т.б. төленеді.
Өнімнің сандық мөлшерін өндірістік бөлімше мен операцияларда ұлғайту қажет болғанда кесімді жалақы ендіріледі.
Кесте 1 - Жалақының түрі мен жүйесі
Жалақының түрі
мен жүйесі
Төленетін ақының сипаттамасы
1 Мерзімді түрі:
А) жай мерзімді
ИТЖ-ның (ИТР) жұмыс істеген уақыты үшін, жұмысшыларға тарифтік ставка бойыеша төленетін жалақысы.
Ә) мерзімді-сыйлықты
ИТЖ-ға айлықтан басқа, ал жұмысшыларға тарифтік ставкадан басқа сыйлықтар беріледі.
2 Кесімді
(жеке және ұжымжық) түрі:
А) тікелей
кесімді
Әрбір өнім мөлшері бірдей бағамен төленеді.
Ә) кесімді -
сыйлық
Сапс, үнемдегені үшін және (жұмысты) өнімді артық орындағаны үшін сыйлық қосылады.
Б) кесімді прогрессивті
Әрбір шығарған затқа норманы артық орындағаны үшін ақы прогрессивті өсім бағамен төлнеді.
В) ұжымдық-
кесімді
Металлургия, өндірісінде, легтік автомобиль жасауда құрастыру желілерінде қолданылады. Әрбір бөлімше, желі мүшесінің жалақысы барлық ұжым өндірген өнім көлеміне байланысты.
Г) аккордық жүйе жалақысы кесімді жалақының өзгерген түрі болып табылады.
Бұл жүйе бойынша ақы төлеу жұмысшылардың бір немесе топтарына әуелден жалақының жалпы сомасы оьбект, агрегат, жұмыс көлеміне байланысты көрсетіледі.
Тұрғындардың ақшалай табысын индексациялау негізінде оларды әлеуметтік қорғау қажеттілігі туады. Тұрғындардың ақшалай табысын тұтыну тауарынан және қызмет көрсетуге бағаның өсуіне байланысты индексациялау Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес. 1991 жылы 1-ші шілдеден бастап. Қазақстан территоиясында әрбірквартал санын ақшалай табысы индексациялануы қажет[3].
Кәсіпорында техникалық, жабдықтау өскенде және дамыған технологияны қолданғанда жалақының қалыптасқан (қалыпты) түрін пайдалану азая түсіп, жұмысшының еңбегі кесімді немесе мерзімді ставкасы бойынша төленді. Жалақының бұл түрлері жеке жалақы вариантымен әр түрімен ауыстырылады.Жеке жалақы да әр жұмыскердің бағалау негізінде, оның өзіндік үлесіне, атқарған ұмысына үлкен жауапкершілікпен қарауы ескеріледі. Мұнда жеке еңбек ақы түрінің жұмыста аналитикалық бағалау кең етек алған. Оның мәнісі мынада: жұмысты орындаушы қанағаттану үшін, әртүрлі жұмыс пен талаптардың күрделілігін сипаттайтын, жасалған көрсеткіш шкаласының негізінде сандық, бал бойынша бағаланады. Аналитикалық бағалау негізінде жалақының көптеген жеке ставкасы белгіленеді. Германиядағы Хукингем металлургиялық кәсіпорын концернде 5 мың жұмысшы бар, оның жалақының 1000-нан астам жеке ставкасы ендірілген.
Жапонияда ірі кәсіпорындар жалақының жасқа әрі стажға байланысты қалыптасқан түрін қолданса, 70-ші жылдардың аяғында жұмыс стжына қосымша мөлшерді жыл сайын азайта бастады. Тіпті, жұмыскер 35 жасқа жеткенде, ол қосымша мөлшерді тоқтатаып тастады. Жоғарыдағы аиталған түрлердің орынына нңбек ақы төлеудің комбинацияланған түрі келді. Өзінің қаржы мүмкіндігіне қарай еңбектің нәтижесі үшін, жұмыс стажы мен жасы үшін еңбек ақы төлеу.
Көптеген өндіріс дамыған елдерде әртүрлі пайдаға қатысу, кәсіпорын жетістігі жүйелері қолданылады.
Пайдаға қатысу кезінде еңбек ақы екіге бөлінеді. Бірінші бөлімі ұжымдық келісіммен бнлгіленелі, екіншісі-қосымша бөлім, кәсіпорын жұмыскерлері мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz