Жарық және радио қашықтық өлшеуiштер

Картаның номенклатурасы:
I) Кіріспе;
II) Негізгі бөлім:
a) Ұзындықтарды өлшеуіш лентамен өлшеу;
b) Ұзындық өлшеулер кезінде еңгізілетін түзетулер;
c) Қашықтықөлшеуіштердің түрі және олардың көмегімен ұзындықтардыөлшеу;
d) Ара қашықтықтарды жанама әдістермен анықтау.
III) Қорытынды;

Белгiлi бiр жердегi нүктелердiң ара қашықтығын тiкелей өлшеуге немесе есептелiнген басқа шамалар арқылы есептеп шығаруға болады.
Тiкелей әдiс кезiнде ұзындықтарды өлшеу рулеткалардың ленталардың және сымдардың көмегімен жүзеге асырылады. Оларды болаттан немесе инвардан (64% тeмip мен 36% никельдiң қорытпасы) жасайды. Инварлық өлшеуiш аспаптардың сызықтық ұлғаю коэффициентi өте аз. Болат өлшеуiш аспаптар ара қашықтықтарды 1 : 10000, 1 : 25000, ал инварлық
1 : 25000... 1 : 1000000 шамасындай салыстырмалы қателiкпен өлшеуге мүмкiндiк бередi.
Жанама әдicте ара қашықтықтарды өлшеу үшiн оптикалық қашықтық өлшеуiштер, жарық және радио қашықтық өлшеуiштер кеңiнен қолданылады. Сонымен қатар, iзделiнiп отырған ара қашықтықты аналитикалық жолмен есептеп щығару үшiн өлшенген базистер мен бұрыштардың геометриялық арақатынасы пайдаланылады. Оптикалық қашықтықты өлшеуiштермен ара қашықтықты анықтаудың салыстырмалы қателiктерi 1 : 200ден 1 : 500-ге дейiн, ал жарық және радио қашықтық өлшеуiштерде - 1 : 10000-нан 1: 250000-ға дейiнгi аралықтарында болады.
Геодезиялық жұмыстардың түpi мен жүктелген мiндетiне, олардың дәлдiгiне қойылатын талаптарға, сондай-ақ өлшеу жағдайына қатысты сызықтардың ұзындығын өлшеу үшiн әр түрлi әдiстер мен аспаптар қолданылуы мүмкін.

1. Игильманов А. " Инженерлік геодезия "
2. Топография с основами геодезии: Учеб. для студентов географических спец. ун-тов / А.П. Божок, К.И. Дрич, СА. Евти-феев и др. / Под ред. А.С. Харченко и А.П. Божок. – М.: Высш. шк., 1986. – 304 с.
3. Южанинов B.C. Картография с основами топографии. Учеб. пособие. – М: Высш. шк., 2001. – 302 с.
4. Картография с основами топографии: Учеб. пособие для студентов пед. ин-тов по спец. «География» / Г.Ю. Грюн-берг, Н.А. Лапкина, Н.В. Малахов, Е.С. Фельдман / Под ред. Г.Ю. Грюнберга. – М.: Просвещение, 1991. – 368 с.

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Геодезия және құрылыс кафедрасы

Есептік графикалық жұмыс №3
Тақырыбы: Жарық және радио қашықтық өлшеуiштер.

Орындаған: Сембаев Е.Н.
Тексерген: Аубакирова С.М.
Тобы: ГК-407

Семей 2015 ж.
Жоспар
Картаның номенклатурасы:
Кіріспе;
Негізгі бөлім:
Ұзындықтарды өлшеуіш лентамен өлшеу;
Ұзындық өлшеулер кезінде еңгізілетін түзетулер;
Қашықтық өлшеуіштердің түрі және олардың көмегімен ұзындықтарды өлшеу;
Ара қашықтықтарды жанама әдістермен анықтау.
Қорытынды;

Картаның номенклатурасы
Белгiлi бiр жердегi нүктелердiң ара қашықтығын тiкелей өлшеуге немесе есептелiнген басқа шамалар арқылы есептеп шығаруға болады.
Тiкелей әдiс кезiнде ұзындықтарды өлшеу рулеткалардың ленталардың және сымдардың көмегімен жүзеге асырылады. Оларды болаттан немесе инвардан (64% тeмip мен 36% никельдiң қорытпасы) жасайды. Инварлық өлшеуiш аспаптардың сызықтық ұлғаю коэффициентi өте аз. Болат өлшеуiш аспаптар ара қашықтықтарды 1 : 10000, 1 : 25000, ал инварлық
1 : 25000... 1 : 1000000 шамасындай салыстырмалы қателiкпен өлшеуге мүмкiндiк бередi.
Жанама әдicте ара қашықтықтарды өлшеу үшiн оптикалық қашықтық өлшеуiштер, жарық және радио қашықтық өлшеуiштер кеңiнен қолданылады. Сонымен қатар, iзделiнiп отырған ара қашықтықты аналитикалық жолмен есептеп щығару үшiн өлшенген базистер мен бұрыштардың геометриялық арақатынасы пайдаланылады. Оптикалық қашықтықты өлшеуiштермен ара қашықтықты анықтаудың салыстырмалы қателiктерi 1 : 200ден 1 : 500-ге дейiн, ал жарық және радио қашықтық өлшеуiштерде - 1 : 10000-нан 1: 250000-ға дейiнгi аралықтарында болады.
Геодезиялық жұмыстардың түpi мен жүктелген мiндетiне, олардың дәлдiгiне қойылатын талаптарға, сондай-ақ өлшеу жағдайына қатысты сызықтардың ұзындығын өлшеу үшiн әр түрлi әдiстер мен аспаптар қолданылуы мүмкін.
Жер бетiндегi уақытша немесе тұрақты белгiлермен (қазықша-бағаналар, тeмip бетонды монолиттер) бекiтiлген нүктелердiң ара қашықтықтарын тiкелей өлшеу әдiciмен өлшегенде өлшеуiш аспаптың өлшенiлетiн ұзындық бойымен қанша рет теөселетiнi есептеледi. Сызықтың ұзындығын өлшеу үшiн ұзындығы 20 немесе 24 м, eнi 10 мм-ден 25 мм-ге дейiн, қалыңдығы 0,2-0,44 мм болат өлшеуiш лента қолданылады (48-сурет). Лентаның барлық ұзындығында әр 10 см сайын кiшкентай тeciктep тесiлген әрбiр бесiншi тeciк диаметрi 5 мм-дей пластинка мен тойтарып шегеленген, ал әрбiр метрден кейiн лентаның eкi жағында пластинкалар тойтарылып шегеленiп (мыс немесе басқа материалдардан) , оларға лентаның eкi шетiнен есептелетiн метрдiң peттiк нөмiрлерi таңбаланған.
Ара қашықтықты өлшегенде лентаны жерге жатқызып, олардың шеттерiн диаметрi 34 мм, ұзындығы 40 см болат сымнан жасалған тeмip қазықшалар қадап белгiлейдi. Лентаның жиынтығына он тeмip қазықша енедi. Сызықтың ұзындығын салмақтап өлшеу үшiн 24 немесе 48 м-лiк сымдар қолданылады, олар диаметрi 1,65 мм болат немесе инвардан жасалады. Сымның eкi шетiнде әрбiр 1 мм сайын бөлiнген ұзындығы 8 см шкала орналасады. Өлшеуiш сымдар l-класс базисын және 1, 2, 3, 4-класс полигонометриясының қабырғаларын өлшеуге арналған базистiк аспаптардың (БП 1, БП 2, БП 3) жиынтығына кiредi. Базис аспабына 4 2 м-ден кiшi аралықтарды өлшеуге арналған 12,1 немесе 6,1 млiк инварлық лента немесе 10 м-лiк рулетка кiредi. Маркшейдерлiк топографиялық, геодезиялық, геологиялық барлау және құрылыс жұмыстарында ұзындығы 5,10, 20, 30 және 50 м (49-сурет) металл немесе тоқыма баулы рулеткалар кең қолданылады.
Ара қашықтықты, әдетте, eкi өлшеушi мынадай әдiспен өлшейдi. Алдыңғы өлшеушi қолына 10 тeмip қазықша мен лентаның тұтқасын алады да, лентаны өлшенiлетiн кесiндi сызыктың бойымен тарқатады, ал осы кезде соңғы өлшеушi бастапқы штрихтi нүктемен беттестiрiп алдыңғы өлшеушiнi берiлген сызықтың бойымен тiкe бағыттайды. Алдыңғы өлшеушi лентаны келесi аралыққа тартады, оның артқы ұшын бiрiншi тeмip қазықшаға iлмегiмен iлiп, бiрiншi аралықты өлшеген кездегi барлық iс-қимылды қайталайды. Осылайша ұзындықты өлшеу процесi жалғастырыла бередi. Сонымен соңында алдыңғы өлшеушiнiң белгiлеп қадаған тeмip қазықшаларының саны лентаның толық орын ауыстыру санына тең болады.
Сызықтың ұзындығы (D) мына формуламен анықталады
D=20n+r, (64)
мұндағы n - лентаның толық орын ауыстыру саны, ол екiншi өлшеушiдегi тeмip қазықшалардың және де жалпы берiлгендердi қоса есептеген кездегi санына тең; r - қалдық.
Жердегi нүктелер жақсы көрiнiп тұру үшiн олардың арасына, яғни тiкелей жанына ұзындығы 2-3 м дөңгелек ағаш қадалар қойылады, олардың ұшы ұшталған тeмipмен құрсауланған. Қадалардың өн бойын әрбiр 25 см сайын ақ және қызыл түспен бояйды.
Берiлген сызықтың шеткi нүктелерi арқылы өтeтін вертикаль жазықтық жарма деп аталады. Жергiлiктi жердiң жағдайына байланысты көбiне сызықтың жармасына, сызықтың iшiне немесе оның жалғасына аралық қадаларды қоюдың қажеттiгi туады. Сызықтың жармасына қаданы орнату бөлгi қою деп аталады. Сызыққа белгi қоюдың бiрнеше жаFдайларын қарастырып көрелiк. lқададан 2-қада көpiнeтн жағдайда, осы l-және 2-қадалардың жармасына 3қаданы орнату керек болсын делiк. Бұл жағдайда бақылаушы l-қаданың сыртында l-қада 2-қаданы жауып тұратындай етiп тұруы керек. Осыдан кейiн бақылаушының нұсқауы бойынша жұмысшы 3-қаданы l-қадамен жабылып тұратындай етiп орналастырады, осы уақытта ол өзi 2-шi қаданы жауып тұруы тиiс. Егер сызықтың жармасында бiрнеше қадаларды орнату қажет болса, онда жұмысты мiндеттi түрде бақылаушыдан ең алыс тұрған қададан бастайды. Бұлайша айтқанда, сызықты белгiлеп қоюды бақылаушы өзiнен емес, өзiне қарай бағытта жасаған жөн.
Шеттepi қыраттың қарама-қарсы беткейiнде орналасқан, арасында көрiнушiлiк мүмкiндiгi жоқ 1-2-нүктелерiнiң жармасында 3-және 4-қадаларды орнату керек болсын делiк. Бұл жағдайда l-және 2-қадалардан кез келген қашыкқтықта 3-қаданы қадайды, бұл кезде 3-қададан мiндеттi түрде бiр қада, мысалы, 2-қада көрiнiп тұруы тиic. Содан соң 2-3 қадалардың жармасында 3қададан кез келген қашықтықта одан l-қада көрiнiп тұратындай етiп 4-қаданы
орнатады. Одан әpi 3-қаданы -2 қада көрiнiп тұ атындайр етiп, 4-1-кесiндi сызығының жармасына қайта орналастырады, содан кейiн 4-қаданы 3-2сызығының жармасына алып барады. Оны одан l-қада көрiнетiндей жағдайда орнатады және т. б. Осы әрекет iс-қимылдарды 3-және 4-қадалар l-және 2қадалардың жармасында болғанға дейiн орындай бередi. Шеттерi терең жыраның қарама-қарсы жақтарында орналасқан 1-2-сызығының жармасын белгiлеп қою керек болсын делiк. Осы жағдайда бақылаушы l-қаданың тұсында тұрып өзiнен бастап белгiлеу арқылы алдымен 3-қаданы, содан соң 4-қаданы қадайды. жыраның екiншi жағына өтiп, бақылаушы 2-және 4-қадалар арқылы 5-қаданы орнатады. Ең соңында жыраның түбiндегi 5-қадаға түсiп 5-және 3қадалар арқылы 6-қаданы орналастырады.
Қадалардың ара қашықтығы едәуiр болған жағдайда теод лито қолданылады. Жармада орнатылатын қадалардың ара қашықтықтары белгiлеп қоюдың мақсатына, жергiлiктi жердiң сипатына және сызықтың ұзындығын өлшейтiн аспапқа байланысты болады.
Өлшеуiш лентамен ұзындықтарды өлшеу кезiнде жiберiлетiн қателiктер негiзiнен мыналардың әcepiнен болады: лентаны сызықтың бойымен дұрыс жатқызбау, лентаның бүгiлуi мен салбырауы, лентаның шын ұзындығын бiлмеу, өлшеу процесi кезiндегi температураның өзгеруi, лента бойынша есептеу кезiндегi жiберiлетiн қателер мен дәллсiздiктер және т. б. Осы факторлардың өлшеу дәлдiгiне тигiзетiн әсерлерiн азайту үшiн сызықты ұқыпты белгiлеу, лентаны тарту үшiн динамометрдi қолдану, өлшенген ұзындықтарға түзетулердi енгiзу, тексеру өлшемдерiн жүргiзу қажет болады.
Өлшенетiн сызыққа көлденең бөлiнген кiшi базистiң және сызықтың шеттерiнен базис көрнетін бұрыштар көмегімен ара қашықтықты жанама анықтау әдiсiн параллактикалық әдiс деп түсiнемiз. Параллактикалық әдiс өлшенетiн сызықтардың жармасында әр түрлi кедергiлердiң немесе жергiлiктi жердiң аса ойлы-қырлы болатындығынан ара қашықтықтарды өлшеуiш аспаптарымен тiкелей өлшеу мүмкiндiгi болмайтын жағдайда қолданылады.
Өлшенiлетiн сызық пен базистен құрылған және оларды байланыстыратын геометриялық фигура параллактикалық буын деп аталады. Геодезиялық тәжiрибеде параллактикалық буындардың eкi түpi кең таралып отыр:
Сызықтың шетiнде 90º бұрышпен орналасқан қысқа базистi үшбұрыш пiшiндi буын (53, а-сурет).
Осы буында 1'=90º бұрышы базиске iргелес бұрыш деп аталады. Жергiлiктi жерде базистi (b) және параллактикалық бұрышты (φ) өлшейдi, базиске iргелес бұрышты эккердiң немесе теодолиттiң көмегімен тұрғызады.
Сызықтың ұзындығын синустар теоремасы бойынша есептейдi bsin(ϕ+γ)
d = (65)
немесе sinрадиандықϕ өлшемде жуық шамамен есептеледi
bρ
d = (66)
2. ϕЖүрic сызығының ортасына жақын жерде 90º бұрышпен орналасқан қысқа базистi ромб п шi iндi симметриялық буын (53, б-сурет). Мұндай буынның схемасы ең үлкен дәлдiктi қамтамасыз етедi. Бұл жағдайда сызықтың ұзындығын мына формула бойынша
b ϕ1 ϕ1
d = d1 + d2 = (ctg + ctg ) (67)
немесе радиандық өлшемде2 2 анықталады2 ρ ρ
d = b( + ) (68)
Параллактикалықϕ1 ϕ2 әдiспен сызықтың ұзындығын анықтаудың дәлдiгi көбiнесе параллактикалық бұрыш пен базистi өлшеудiң дәлдiгiне байланысты болады. Сондықтан осы әдiстi бұрыш пен базистi жоғары дәлдiкпен өлшейтiн аспаптар мен құралдар блғанда ғана қолдану тиiмдi болып табылады. Базистiң бағытын өлшенiлетiн сызыққа перпендикуляр етiп техникалық теодолитпен қателiгi 2'-тан аспайтын дәлдiкпен бөледi. Параллактикалық бұрыштардың шамалары 1-разрядты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.